yīn yáng bù hé, zāi biàn fā qǐ, huò shí xiān shì yí jiù, huò shí qì zì rán. xián shèng gǎn lèi, qiàn jù zì sī, zāi biàn è zhēng, hé wèi zhì hū? yǐn guò zì zé, kǒng yǒu zuì, wèi shèn kǒng jù zhī yì, wèi bì yǒu qí shí shì yě. hé yǐ míng zhī? yǐ tāng zāo hàn zì zé yǐ wǔ guò yě. shèng rén chún wán, xíng wú quē shī yǐ, hé zì zé yǒu wǔ guò? rán rú shū yuē: tāng zì zé, tiān yīng yǐ yǔ. tāng běn wú guò, yǐ wǔ guò zì zé, tiān hé gù yǔ? shǐ yǐ guò zhì hàn, bù zhī zì zé, yì néng dé yǔ yě. yóu cǐ yán zhī, hàn bù wèi tāng zhì, yǔ bù yīng zì zé. rán ér qián hàn hòu yǔ zhě, zì rán zhī qì yě. cǐ yán, shū zhī yǔ yě. nán zhī yuē: chūn qiū dà yú, dǒng zhòng shū shè tǔ lóng, jiē wèi yī shí jiān yě. yī shí bù yǔ, kǒng jù yú jì, qiú yǒu qǐng fú, yōu niàn bǎi xìng yě. tāng zāo hàn qī nián, yǐ wǔ guò zì zé, wèi hé shí yě? fū zāo hàn yī shí, zhé zì zé hū? hàn zhì qī nián, nǎi zì zé yě? wèi yī shí zhé zì zé, qī nián nǎi yǔ, tiān yīng zhī chéng, hé qí liú yě? rú wèi qī nián nǎi zì zé, yōu niàn bǎi xìng, hé qí chí yě? bù hé yú jì zhī fǎ, bù yàn yōu mín zhī yì. shū zhī yán wèi kě xìn yě.
陰陽不和,災變發起,或時先世遺咎,或時氣自然。賢聖感類,慊懼自思,災變惡徵,何為至乎?引過自責,恐有罪,畏慎恐懼之意,未必有其實事也。何以明之?以湯遭旱自責以五過也。聖人純完,行無缺失矣,何自責有五過?然如《書》曰:「湯自責,天應以雨。」湯本無過,以五過自責,天何故雨?〔使〕以過致旱,〔不〕知自責,〔亦〕能得雨也。由此言之,旱不為湯至,雨不應自責。然而前旱後雨者,自然之氣也。此言,《書》之語也。難之曰:《春秋》大雩,董仲舒設土龍,皆為一時間也。一時不雨,恐懼雩祭,求有請福,憂念百性也。湯遭旱七年,以五過自責,謂何時也?夫遭旱一時,輒自責乎?旱至七年,乃自責也?謂一時輒自責,七年乃雨,天應之誠,何其留也?〔如〕謂七年乃自責,憂念百姓,何其遲也?不合雩祭之法,不厭憂民之義。《書》之言未可信也。
yóu cǐ lùn zhī, zhōu chéng wáng zhī léi fēng fā, yì cǐ lèi yě. jīn téng yuē: qiū dà shú wèi huò. tiān dà léi diàn yǐ fēng, hé jǐn yǎn, dà mù sī bá, bāng rén dà kǒng. dāng cǐ zhī shí, zhōu gōng sǐ, rú zhě shuō zhī, yǐ wèi chéng wáng hú yí yú zàng zhōu gōng: yù yǐ tiān zǐ lǐ zàng gōng, gōng rén chén yě yù yǐ rén chén lǐ zàng gōng, gōng yǒu wáng gōng. hú yí yú zàng zhōu gōng zhī jiān, tiān dà léi yǔ, dòng nù shì biàn, yǐ zhāng shèng gōng. gǔ wén jiā yǐ wǔ wáng bēng, zhōu gōng jū shè, guǎn cài liú yán, wáng yì hú yí zhōu gōng, zhōu gōng bēn chǔ, gù tiān léi yǔ, yǐ wù chéng wáng. fū yī léi yī yǔ zhī biàn, huò yǐ wèi zàng yí, huò yǐ wèi xìn chán, èr jiā wèi kě shěn. qiě dìng zàng yí zhī shuō, qiū xià zhī jì, yáng qì shàng shèng, wèi cháng wú léi yǔ yě, gù qí bá mù yǎn hé, pō wèi zhuàng ěr. dāng léi yǔ shí, chéng wáng gǎn jù, kāi jīn téng zhī shū, jiàn zhōu gōng zhī gōng, zhí shū qì guò, zì zé zhī shēn. zì zé shì yǐ, tiān ǒu fǎn fēng, shū jiā zé wèi tiān wèi zhōu gōng nù yě. qiān qiū wàn xià, bù jué léi yǔ. gǒu wèi léi yǔ wèi tiān nù hū? shì zé huáng tiān suì suì nù yě. zhēng yuè yáng qì fā xiè, léi shēng shǐ dòng, qiū xià yáng zhì jí ér léi zhé. gǒu wèi qiū xià zhī léi, wèi tiān dà nù, zhēng yuè zhī léi tiān xiǎo nù hū? léi wèi tiān nù, yǔ wèi ēn shī. shǐ tiān wèi zhōu gōng nù, tú dāng léi, bù dāng yǔ, jīn léi yǔ jù zhì, tiān nù qiě xǐ hū? zi yú shì rì yě, kū zé bù gē. zhōu lǐ zi mǎo jì shí cài gēng, āi lè bù bìng xíng. āi lè bù bìng xíng, xǐ nù fǎn bìng zhì hū?
由此論之,周成王之雷風發,亦此類也。《金滕》曰:「秋大熟未獲。天大雷電以風,禾盡偃,大木斯拔,邦人大恐。」當此之時,周公死,儒者說之,以為成王狐疑於〔葬〕周公:欲以天子禮葬公,公人臣也;欲以人臣禮葬公,公有王功。狐疑於葬周公之間,天大雷雨,動怒示變,以彰聖功。古文家以武王崩,周公居攝,管、蔡流言,王意狐疑周公,周公奔楚,故天雷雨,以悟成王。夫一雷一雨之變,或以為葬疑,或以為信讒,二家未可審。且訂葬疑之說,秋夏之際,陽氣尚盛,未嘗無雷雨也,顧其拔木偃禾,頗為〔壯〕耳。當雷雨時,成王感懼,開金滕之書,見周公之功,執書泣過,自責之深。自責適已,天偶反風,《書》家則謂天為周公怒也。千秋萬夏,不絕雷雨。苟謂雷雨為天怒乎?是則皇天歲歲怒也。正月陽氣發泄,雷聲始動,秋夏陽至極而雷折。苟謂秋夏之雷,為天大怒,正月之雷天小怒乎?雷為天怒,雨為恩施。使天為周公怒,徒當雷,不當雨,今〔雷〕雨俱至,天怒且喜乎?「子於是日也,哭則不歌」。《周禮》「子卯稷食菜羹」,哀樂不並行。哀樂不並行,喜怒反並至乎?
qín shǐ huáng dì dōng fēng dài yuè, léi yǔ bào zhì. liú ǎo xī dà zé, léi yǔ huì míng. shǐ huáng wú dào, zì tóng qián shèng, zhì luàn zì wèi tài píng, tiān nù kě yě. liú ǎo xī dà zé, mèng yǔ shén yù, shì shēng gāo zǔ, hé nù yú shēng shèng rén ér wèi léi yǔ hū? yáo shí dà fēng wèi hài, yáo jiǎo dà fēng yú qīng qiū zhī yě. shùn rù dà lù, liè fēng léi yǔ. yáo shùn shì zhī lóng zhǔ, hé guò yú tiān, tiān wèi fēng yǔ yě? dà hàn, chūn qiū yú jì, yòu dǒng zhòng shū shè tǔ lóng, yǐ lèi zhāo qì, rú tiān yīng yú lóng, bì wèi léi yǔ. hé zé? qiū xià zhī yǔ, yǔ léi jù yě. bì cóng chūn qiū zhòng shū zhī shù, zé dà yú lóng, qiú nù tiān hū? shī kuàng zòu bái xuě zhī qū, léi diàn xià jī, gǔ qīng jiǎo zhī yīn, fēng yǔ bào zhì. gǒu wèi léi yǔ wèi tiān nù, tiān hé zēng yú bái xuě qīng jiǎo, ér nù shī kuàng wèi zhī hū? cǐ léi yǔ zhī nán yě.
秦始皇帝東封岱嶽,雷雨暴至。劉媼息大澤,雷雨晦冥。始皇無道,自同前聖,治亂自謂太平,天怒可也。劉媼息大澤,夢與神遇,是生高祖,何怒於生聖人而為雷雨乎?堯時大風為害,堯〔繳〕大風於青丘之野。舜入大麓,烈風雷雨。堯、舜世之隆主,何過於天,天為風雨也?大旱,《春秋》雩祭,又董仲舒設土龍,以類招氣,如天應雩龍,必為雷雨。何則?秋夏之雨,與雷俱也。必從《春秋》、仲舒之術,則大雩龍,求怒天乎?師曠奏《白雪之曲》,雷電下擊,鼓《清角》之音,風雨暴至。苟為雷雨為天怒,天何憎於《白雪》《清角》,而怒師曠為之乎?此雷雨之難也。
yòu wèn zhī yuē: chéng wáng bù yǐ tiān zǐ lǐ zàng zhōu gōng, tiān wèi léi fēng, yǎn hé bá mù, chéng wáng jué wù, zhí shū qì guò, tiān nǎi fǎn fēng, yǎn hé fù qǐ. hé bù wèi jí fǎn fēng yǐ lì dà mù, bì xū guó rén qǐ zhú zhī hū? yīng yuē: tiān bù néng. yuē: rán zé tiān yǒu suǒ bù néng hū? yīng yuē: rán. nán yuē: mèng bì tuī rén ér rén pū, jiē rén ér rén lì. tiān néng bá mù, bù néng fù qǐ, shì zé tiān lì bù rú mèng bì yě. qín shí sān shān wáng, yóu wèi tiān suǒ tú yě. fū mù zhī qīng zhòng, shú yǔ sān shān? néng tú sān shān, bù néng qǐ dà mù, fēi tiān yòng lì yí yě. rú wèi sān shān fēi tiān suǒ wáng, rán zé léi yǔ dú tiān suǒ wèi hū? wèn yuē: tiān zhī yù lìng chéng wáng yǐ tiān zǐ zhī lǐ zàng zhōu gōng, yǐ gōng yǒu shèng dé, yǐ gōng yǒu wáng gōng. jīng yuē: wáng nǎi dé zhōu gōng suǒ zì yǐ wèi gōng dài wǔ wáng zhī shuō. jīn tiān dòng wēi, yǐ zhāng zhōu gōng zhī dé yě.
又問之曰:「成王不以天子禮葬周公,天為雷風,偃禾拔木,成王覺悟,執書泣過,天乃反風,偃禾復起。何不為疾反風以立大木,必須國人起築之乎?」 應曰:「天不能。」曰:「然則天有所不能乎?」應曰:「然。」難曰:「孟賁推人〔而〕人仆,接人而人立。天能拔木,不能復起,是則天力不如孟賁也。秦時三山亡,猶謂天所徒也。夫木之輕重,孰與三山?能徒三山,不能起大木,非天用力宜也。如謂三山非天所亡,然則雷雨獨天所為乎?」問曰:「天之欲令成王以天子之禮葬周公,以公有聖德,以公有王功。《經》曰:『王乃得周公〔所〕自以為功代武王之說。』今天動威,以彰周公之德也。」
nán zhī yuē: yī yǐn xiāng tāng fá xià, wèi mín xìng lì chú hài, zhì tiān xià tài píng tāng sǐ, fù xiāng dà jiǎ, dà jiǎ yì yù, fàng zhī tóng gōng, shè zhèng sān nián, nǎi tuì fù wèi. zhōu gōng yuē: yī yǐn gé yú huáng tiān. tiān suǒ yí zhāng yě. yī yǐn sǐ shí, tiān hé yǐ bù wèi léi yǔ? yīng yuē: yǐ bǎi liǎng piān yuē: yī yǐn sǐ, dà wù sān rì. dà wù sān rì, luàn qì yǐ, fēi tiān nù zhī biàn yě. dōng hǎi zhāng bà zào bǎi liǎng piān, qí yán suī wèi kě xìn, qiě jiǎ yǐ wèn: tiān wèi léi yǔ yǐ wù chéng wáng, chéng wáng wèi kāi jīn guì léi zhǐ hū? yǐ kāi jīn guì léi yǔ nǎi zhǐ yě? yīng yuē: wèi kāi jīn guì léi zhǐ yě. kāi guì dé shū, jiàn gōng zhī gōng, dǎng wù qì guò, jué yǐ tiān zǐ kǒng zàng gōng, chū jiāo guān biàn, tiān zhǐ yǔ fǎn fēng, hé jǐn qǐ. yóu cǐ yán zhī, chéng wáng wèi jué wù, léi yǔ zhǐ yǐ. nán yuē: yī yǐn sǐ, wù sān rì. tiān hé bù sān rì léi yǔ, xū chéng wáng jué wù nǎi zhǐ hū? tài wù zhī shí, sāng gǔ shēng cháo, qī rì dà gǒng, tài wù sī zhèng, sāng gǔ xiāo wáng. sòng jǐng gōng shí, yíng huò shǒu xīn, chū sān shàn yán, yíng huò tú shě. shǐ tài wù bù sī zhèng, jǐng gōng wú sān shàn yán, sāng gǔ bù xiāo, yíng huò bù tú. hé zé? zāi biàn suǒ yǐ qiǎn gào yě, suǒ qiǎn gào wèi jué, zāi biàn bù chú, tiān zhī zhì yì yě. jīn tiān nù wèi léi yǔ, yǐ zé chéng wáng, chéng wáng wèi jué, yǔ léi zhī xī, hé qí zǎo yě?
難之曰:「伊尹相湯伐夏,為民興利除害,致天下太平;湯死,復相大甲,大甲佚豫,放之桐宮,攝政三年,乃退復位。周公曰:『伊尹格於皇天。』天所宜彰也。伊尹死時,天何以不為雷雨?」應曰:「以《百〔兩〕篇》曰:『伊尹死,大霧三日。』大霧三日,亂氣矣,非天怒之變也。東海張霸造《百〔兩〕篇》,其言雖未可信,且假以問:「天為雷雨以悟成王,成王未開金匱雷止乎?已開金匱雷雨乃止也?」應曰:「未開金匱雷止也。開匱得書,見公之功,黨悟泣過,決以天子孔葬公,出郊觀變,天止雨反風,禾盡起。」由此言之,成王未覺悟,雷雨止矣。難曰:「伊尹〔死〕,霧三日。天何不三日雷雨,須成王覺悟乃止乎?太戊之時,桑谷生朝,七日大拱,太戊思政,桑谷消亡。宋景公時,熒〔惑〕守心,出三善言,熒惑徒舍。使太戊不思政,景公無三善言,桑谷不消,熒惑不徒。何則?災變所以譴告也,所譴告未覺,災變不除,天之至意也。今天怒為雷雨,以責成王,成王未覺,雨雷之息,何其早也?」
yòu wèn yuē: lǐ, zhū hóu zhī zǐ chēng gōng zǐ, zhū hóu zhī sūn chēng gōng sūn, jiē shí cǎi dì, shū zhī zhòng shù. hé zé? gōng zǐ gōng sūn, qīn ér yòu zūn, dé tǐ gōng chēng, yòu shí cǎi dì, míng shí xiāng fù, yóu wén zhì xiāng chēng yě. tiān zhāng zhōu gōng zhī gōng, lìng chéng wáng yǐ tiān zǐ lǐ zàng, hé bù lìng chéng wáng hào zhōu gōng yǐ zhōu wáng, fù tiān zǐ zhī lǐ hū? yīng yuē: wáng zhě, míng zhī zūn hào yě, rén chén bù dé míng yě. nán yuē: rén chén yóu dé míng wáng, lǐ hū? wǔ wáng fá zhòu, xià chē zhuī wáng dài wáng wáng jì wén wáng. sān rén zhě, zhū hóu, yì rén chén yě, yǐ wáng hào jiā zhī. hé wèi dú kě yú sān wáng, bù kě yú zhōu gōng? tiān yì yù zhāng zhōu gōng, qǐ néng míng hū? qǐ yǐ wáng jī qǐ yú sān rén zāi? rán ér wáng gōng yì chéng yú zhōu gōng. jiāng qǐ mín shān, liú wèi tāo lài. xiāng tāo lài zhī liú, shú yǔ chū qǐ zhī yuán? jù chàng zhī suǒ wèi dào, bái zhì zhī suǒ wèi lái, sān wáng hū? zhōu gōng yě? zhōu gōng gōng dé shèng yú sān wáng, bù jiā wáng hào, qǐ tiān è rén wàng chēng zhī zāi? zhōu shuāi, liù guó chēng wáng, qí qín gèng wèi dì, dāng shí tiān wú jìn nù zhī biàn. zhōu gōng bù yǐ tiān zǐ lǐ zàng, tiān wèi léi yǔ yǐ zé chéng wáng, hé tiān zhī hǎo è bù chún yī hū?
又問曰:「禮,諸侯之子稱公子,諸侯之孫稱公孫,皆食采地,殊之眾庶。何則?公子公孫,親而又尊,得體公稱,又食采地,名實相副,猶文質相稱也。天彰周公之功,令成王以天子禮葬,何不令成王號周公以周王,副天子之禮乎?」 應曰:「王者,名之尊號也,人臣不得名也。」難曰:「人臣猶得名王,禮乎?武王伐紂,下車追王大王、王季、文王。三人者,諸侯,亦人臣也,以王號加之。何為獨可於三王,不可於周公?天意欲彰周公,豈能明乎?豈以王跡起於三人哉?然而王功亦成於周公。江起岷山,流為濤瀨。相濤瀨之流,孰與初起之源?秬鬯之所為到,白雉之所為來,三王乎?周公也?周公功德盛於三王,不加王號,豈天惡人妄稱之哉?周衰,六國稱王,齊、秦更為帝,當時天無禁怒之變。周公不以天子禮葬,天為雷雨以責成王,何天之好惡不純一乎?」
yòu wèn yuē: lǔ jì sūn cì zēng zǐ zé, zēng zǐ bìng ér qǐn zhī. tóng zǐ yuē: huá ér hàn zhě, dài fū zhī zé. ér zēng zǐ gǎn cán, mìng yuán yì zé. gài lǐ, dài fū zhī zé, shì bù dé qǐn yě. jīn zhōu gōng, rén chén yě, yǐ tiān zǐ lǐ zàng, hún ér yǒu líng, jiāng ān zhī bù yě? yīng yuē: chéng wáng suǒ wèi, tiān zhī suǒ yǔ, hé wèi bù ān? nán yuē: jì sūn suǒ cì dài fū zhī zé, qǐ zēng zǐ zhī suǒ zì zhì hū? hé dú bù ān hū? zi jí bìng, zǐ lù qiǎn mén rén wèi chén. bìng jiān yuē: jiǔ yǐ zāi! yóu zhī xíng zhà yě! wú chén ér wèi yǒu chén, wú shuí qī, qī tiān hū? kǒng zǐ zuì zǐ lù zhě yě. jǐ fēi rén jūn, zǐ lù shǐ mén rén wèi chén, fēi tiān zhī xīn ér wàng wèi zhī, shì qī tiān yě. zhōu gōng yì fēi tiān zǐ yě, yǐ kǒng zǐ zhī xīn kuàng zhōu gōng, zhōu gōng bì bù ān yě. jì shì lǚ yú tài shān, kǒng zǐ yuē: céng wèi tài shān bù rú lín fàng hū? yǐ zēng zǐ zhī xì, yóu què fēi lǐ zhōu gōng zhì shèng, qǐ ān tiān zǐ zhī zàng? céng wèi zhōu gōng bù rú zēng zǐ hū? yóu cǐ yuán zhī, zhōu gōng bù ān yě. dà rén yǔ tiān dì hé dé, zhōu gōng bù ān, tiān yì bù ān, hé gù wèi léi yǔ yǐ zé chéng wáng hū?
又問曰:「魯季孫賜曾子簀,曾子病而寢之。童子曰:『華而晥者,大夫之簀。』而曾子感慚,命元易簀。蓋禮,大夫之簀,士不得寢也。今周公,人臣也,以天子禮葬,魂而有靈,將安之不也?」應曰:「成王所為,天之所予,何為不安?」難曰:「季孫所賜大夫之簀,豈曾子之所自製乎?何獨不安乎?子疾病,子路遣門人為臣。病間曰:『久矣哉!由之行詐也!無臣而為有臣,吾誰欺,欺天乎?』孔子罪子路者也。己非人君,子路使門人為臣,非天之心而妄為之,是欺天也。周公亦非天子也,以孔子之心況周公,周公必不安也。季氏旅於太山,孔子曰:『曾謂泰山不如林放乎?』以曾子之細,猶卻非禮;周公至聖,豈安天子之葬?曾謂周公不如曾子乎?由此原之,周公不安也。大人與天地合德,周公不安,天亦不安,何故為雷雨以責成王乎?」
yòu wèn yuē: sǐ shēng yǒu mìng, fù guì zài tiān. wǔ wáng zhī mìng, hé kě dài hū? yīng yuē: jiǔ líng zhī mèng, tiān duó wén wáng nián yǐ yì wǔ wáng. kè yīn èr nián zhī shí, jiǔ líng zhī nián wèi jǐn, wǔ wáng bù yù, zé qǐng zhī yǐ. rén mìng bù kě qǐng, dú wǔ wáng kě, fēi shì cháng fǎ, gù cáng yú jīn téng bù kě fù wèi, gù yǎn ér bù jiàn. nán yuē: jiǔ líng zhī mèng, wǔ wáng yǐ dé wén wáng zhī nián wèi? yīng yuē: yǐ dé zhī yǐ. nán yuē: yǐ dé wén wáng zhī nián, mìng dāng zì yán. kè yīn èr nián, suī bìng, yóu jiāng bù sǐ, zhōu gōng hé wèi qǐng ér dài zhī? yīng yuē: rén jūn jué rén yǐ guān, yì dìng, wèi zhī jí yǔ, cáo xià àn mù, rán hòu kě nuò. tiān suī duó wén wáng nián yǐ yì wǔ wáng, yóu xū zhōu gōng qǐng, nǎi néng dé zhī. mìng shù jīng wēi, fēi yī wò zhī mèng suǒ néng de yě. nán yuē: jiǔ líng zhī mèng, wén wáng mèng yǔ wǔ wáng jiǔ líng. wǔ wáng mèng dì yǔ qí jiǔ líng, qí tiān yǐ yǔ zhī yǐ, wǔ wáng yǐ dé zhī yǐ, hé xū fù qǐng? rén qiě dé guān, xiān mèng dé jué, qí hòu mò jǔ, yóu zì dé guān. hé zé? zhào xiàng xiān jiàn, qí yàn bì zhì yě. gǔ zhě wèi nián wèi líng, yǐ dé jiǔ líng, yóu rén mèng dé jué yě. zhōu gōng yīn bì xiào zhī mèng, qǐng zhī yú tiān, gōng ān néng dà hū?
又問曰:「死生有命,富貴在天。武王之命,何可代乎?」應曰:「九齡之夢,天奪文王年以益武王。克殷二年之時,九齡之年未盡,武王不豫,則請之矣。人命不可請,獨武王可,非世常法,故藏於金滕;不可復為,故掩而不見。」難曰:「九齡之夢,武王已得文王之年未?」應曰:「已得之矣。」難曰:「已得文王之年,命當自延。克殷二年,雖病,猶將不死,周公何為請而代之?」應曰: 「人君爵人以官,議定,未之即與,曹下案目,然後可諾。天雖奪文王年以益武王,猶須周公請,乃能得之。命數精微,非一臥之夢所能得也。難曰:「九齡之夢,文王夢與武王九齡。武王夢帝予其九齡,其天已予之矣,武王已得之矣,何須復請?人且得官,先夢得爵,其後莫舉,猶自得官。何則?兆象先見,其驗必至也。古者謂年為齡,已得九齡,猶人夢得爵也。周公因必效之夢,請之於天,功安能大乎?」
yòu wèn yuē: gōng wú dà xiǎo, dé wú duō shǎo, rén xū yǎng shì lài zhī zhě, zé wèi měi yǐ. shǐ zhōu gōng bù dài wǔ wáng, wǔ wáng bìng sǐ, zhōu gōng yǔ chéng wáng ér zhì tiān xià tài píng hū? yīng yuē: chéng shì, zhōu gōng fǔ chéng wáng ér tiān xià bù luàn. shǐ wǔ wáng bù jiàn dài, suì bìng zhì sǐ, zhōu gōng zhì tài píng hé yí hū? nán yuē: ruò shì, wǔ wáng zhī shēng wú yì, qí sǐ wú sǔn, xū zhōu gōng gōng nǎi chéng yě. zhōu shuāi, zhū hóu bèi pàn, guǎn zhòng jiǔ hé zhū hóu, yī kuāng tiān xià. kǒng zǐ yuē: wēi guǎn zhòng, wú qí bèi fà zuǒ rèn yǐ. shǐ wú guǎn zhòng, bù hé zhū hóu, yí dí jiāo qīn, zhōng guó jué miè. cǐ wú guǎn zhòng yǒu suǒ shāng yě. chéng liàng yǒu yì, guǎn zhòng zhī gōng, ǒu yú zhōu gōng. guǎn zhòng sǐ, huán gōng bù yǐ zhū hóu lǐ zàng, yǐ zhōu gōng kuàng zhī, tiān yì yí nù, wēi léi báo yǔ bù zhì, hé zāi? qǐ yǐ zhōu gōng shèng ér guǎn zhòng xián hū? fū guǎn zhòng wèi fǎn diàn, yǒu sān guī, kǒng zǐ jī zhī, yǐ wèi bù xián. fǎn diàn sān guī, zhū hóu zhī lǐ tiān zǐ lǐ zàng, wáng zhě zhī zhì, jiē yǐ rén chén jù bù dé wèi. dà rén yǔ tiān dì hé dé, kǒng zǐ, dà rén yě, jī guǎn zhòng zhī jiàn lǐ, huáng tiān yù zhōu gōng zhī qīn zhì, fēi hé dé zhī yàn. shū jiā zhī shuō, wèi kě rán yě.
又問曰:「功無大小,德無多少,人須仰恃賴之者,則為美矣。使周公不代武王,武王病死,周公與成王而致天下太平乎?」應曰:「成事,周公輔成王而天下不亂。使武王不見代,遂病至死,周公致太平何疑乎?」難曰:「若是,武王之生無益,其死無損,須周公功乃成也。周衰,諸侯背畔,管仲九合諸侯,一匡天下。孔子曰:『微管仲,吾其被髮左衽矣。』使無管仲,不合諸侯,夷狄交侵,中國絕滅。此無管仲有所傷也。程量有益,管仲之功,偶於周公。管仲死,桓公不以諸侯禮葬,以周公況之,天亦宜怒,微雷薄雨不至,何哉?豈以周公聖而管仲賢乎?夫管仲為反坫,有三歸,孔子譏之,以為不賢。反坫、三歸,諸侯之禮;天子禮葬,王者之制,皆以人臣俱不得為。大人與天地合德,孔子,大人也,譏管仲之僭禮,皇天欲周公之侵制,非合德之驗。《書》家之說,未可然也。 」
yǐ jiàn niǎo jī ér zhī wèi shū, jiàn fēi péng ér zhī wèi chē. tiān fēi yǐ niǎo jī mìng cāng xié, yǐ fēi péng shǐ xī zhòng yě, xī zhòng gǎn fēi péng, ér cāng xié qǐ niǎo jī yě. jìn wén fǎn guó, mìng chè mí mò, jiù fàn xīn gǎn, cí wèi guī jiā. fū wén gōng zhī chè mí mò, fēi yù qù jiù fàn, jiù fàn gǎn cán, zì tóng yú mí mò yě. sòng huá chén ruò qí zōng, shǐ jiā zéi liù rén, yǐ pī shā huá wú yú sòng mìng hé zuǒ shī zhī hòu. zuǒ shī jù yuē: lǎo fū wú zuì. qí hòu zuǒ shī yuàn jiù huá chén, huá chén bèi zhī. guó rén zhú gǒu, gǒu rù huá chén zhī mén, huá chén yǐ wèi zuǒ shī lái gōng jǐ yě, yú qiáng ér zǒu. fū huá chén zì shā huá wú ér zuǒ shī jù, guó rén zì zhú gǒu ér huá chén zì zǒu. chéng wáng zhī wèi jù, yóu cǐ lèi yě. xīn yí yú bù yǐ tiān zǐ lǐ zàng gōng, zú zāo léi yǔ zhī zhì, zé jù ér wèi guò yǐ. fū léi yǔ zhī zhì, tiān wèi bì zé chéng wáng yě. léi yǔ zhì, chéng wáng jù yǐ zì zé yě. fū gǎn zé cāng xié xī zhòng zhī xīn, jù zé zuǒ shī huá chén zhī yì yě. huái xián yí zhī jì, zāo bào zhì zhī qì, yǐ lèi zhī yàn jiàn, zé tiān nù zhī xiào chéng yǐ. jiàn lèi yàn yú jì mò, yóu gǎn dòng ér wèi jù, kuàng léi yǔ yáng pēng gài zhī shēng, chéng wáng shù jǐ néng bù chù tì hū?
以見鳥跡而知為書,見蜚蓬而知為車。天非以鳥跡命倉頡,以蜚蓬使奚仲也,奚仲感蜚蓬,而倉頡起鳥跡也。晉文反國,命徹麋墨,舅犯心感,辭位歸家。夫文公之徹麋墨,非欲去舅犯,舅犯感慚,自同於麋墨也。宋華臣弱其宗,使家賊六人,以鈹殺華吳於宋命合左師之後。左師懼曰:「老夫無罪。」其後左師怨咎華臣,華臣備之。國人逐狗,狗入華臣之門,華臣以為左師來攻己也,逾牆而走。夫華臣自殺華吳而左師懼,國人自逐狗而華臣自走。成王之畏懼,猶此類也。心疑於不以天子禮葬公,卒遭雷雨之至,則懼而畏過矣。夫雷雨之至,天未必責成王也。雷雨至,成王懼以自責也。夫感則蒼頡、奚仲之心,懼則左師、華臣之意也。懷嫌疑之計,遭暴至之氣,以類之驗見,則天怒之效成矣。見類驗於寂漠,猶感動而畏懼,況雷雨揚〔軯〕蓋之聲,成王庶幾能不怵惕乎?
xùn léi fēng liè, kǒng zǐ bì biàn. lǐ, jūn zǐ wén léi, suī yè, yì guān ér zuò, suǒ yǐ jìng léi jù jī qì yě. shèng rén jūn zǐ, yú dào wú xián, rán yóu shùn tiān biàn dòng, kuàng chéng wáng yǒu zhōu gōng zhī yí, wén léi yǔ zhī biàn, ān néng bù zhèn jù hū? rán zé léi yǔ zhī zhì yě, dài qiě zì tiān qì chéng wáng wèi jù, dài qiě gǎn wù lèi yě. fū tiān dào wú wèi, rú tiān yǐ léi yǔ zé nù rén, zé yì néng yǐ léi yǔ shā wú dào. gǔ wú dào zhě duō, kě yǐ léi yǔ zhū shā qí shēn, bì mìng shèng rén xìng shī dòng jūn, dùn bīng shāng shì, nán yǐ yī léi xíng zhū, qīng yǐ sān jūn kè dí, hé tiān zhī bù dàn fán yě?
迅雷風烈,孔子必變。禮,君子聞雷,雖夜,衣冠而坐,所以敬雷懼激氣也。聖人君子,於道無嫌,然猶順天變動,況成王有周公之疑,聞雷雨之變,安能不振懼乎?然則雷雨之至也,殆且自天氣;成王畏懼,殆且感物類也。夫天道無為,如天以雷雨責怒人,則亦能以雷雨殺無道。古無道者多,可以雷雨誅殺其身,必命聖人興師動軍,頓兵傷士,難以一雷行誅,輕以三軍克敵,何天之不憚煩也?
huò yuē: zhòu fù dì yǐ, shè tiān ōu dì, yóu jīng wèi zhī jiān, léi diàn jī ér shā zhī. sī tiān yǐ léi diàn zhū wú dào yě. dì yǐ zhī è, shú yǔ jié zhòu? zōu bó qí lùn jié zhòu è bù rú wáng qín, wáng qín bù rú wáng mǎng, rán ér jié zhòu qín mǎng zhī sǐ, bù yǐ léi diàn. kǒng zǐ zuò chūn qiū, cǎi háo máo zhī shàn, biǎn xiān jiè zhī è, cǎi shàn bù yú qí měi, biǎn è bù yì qí guò. zé xiǎo yǐ dà, fū rén wú zhī. chéng wáng xiǎo yí, tiān dà léi yǔ. rú dìng yǐ chén zàng gōng, qí biàn hé yǐ guò cǐ? hóng fàn jī yí, bù wù zāi biàn zhě, rén zhī cái bù néng jǐn xiǎo, tiān bù yǐ yí zé bèi yú rén yě. chéng wáng xīn yí wèi jué, tiān yǐ dà léi yǔ zé zhī, dài fēi huáng tiān zhī yì. shū jiā zhī shuō, kǒng shī qí shí yě.
或曰:「紂父帝乙,射天毆地,游涇、渭之間,雷電擊而殺之。斯天以雷電誅無道也。」帝乙之惡,孰與桀、紂?鄒伯奇論桀、紂惡不如亡秦,亡秦不如王莽,然而桀、紂、秦、莽之〔死〕,不以雷電。孔子作《春秋》,采毫毛之善,貶纖介之惡,采善不逾其美,貶惡不溢其過。責小以大,夫人無之。成王小疑,天大雷雨。如定以臣葬公,其變何以過此?《洪範》稽疑,不悟災變者,人之才不能盡曉,天不以疑責備於人也。成王心疑未決,天以大雷雨責之,殆非皇天之意。《書》家之說,恐失其實也。