shuō hán wēn zhě yuē: rén jūn xǐ zé wēn, nù zé hán. hé zé? xǐ nù fā yú xiōng zhōng, rán hòu xíng chū yú wài, wài chéng shǎng fá. shǎng fá, xǐ nù zhī xiào. gù hán wēn wò shèng, diāo wù shāng rén. fū hán wēn zhī dài zhì yě, zài shù rì zhī jiān, rén jūn wèi bì yǒu xǐ nù zhī qì fā xiōng zhōng, rán hòu wò shèng yú wài. jiàn wài hán wēn, zé zhī xiōng zhōng zhī qì yě. dāng rén jūn xǐ nù zhī shí, xiōng zhōng zhī qì wèi bì gèng hán wēn yě. xiōng zhōng zhī qì, hé yǐ yì yú jìng nèi zhī qì? xiōng zhōng zhī qì, bù wèi xǐ nù biàn, jìng nèi hán wēn, hé suǒ shēng qǐ? liù guó zhī shí, qín hàn zhī jì, zhū hóu xiāng fá, bīng gé mǎn dào, guó yǒu xiāng gōng zhī nù, jiāng yǒu xiāng shèng zhī zhì, fū yǒu xiāng shā zhī qì, dāng shí tiān xià wèi bì cháng hán yě. tài píng zhī shì, táng yú zhī shí, zhèng dé mín ān, rén jūn cháng xǐ, xián gē gǔ wǔ, bǐ wū ér yǒu, dāng shí tiān xià wèi bì cháng wēn yě. qǐ xǐ nù zhī qì, wèi xiǎo fā, bù wèi dà dòng xié? hé qí bù yǔ xíng shì xiāng zhòng de yě?
說寒溫者曰:人君喜則溫,怒則寒。何則?喜怒發於胸中,然後行出於外,外成賞罰。賞罰,喜怒之效。故寒溫渥盛,雕物傷人。夫寒溫之代至也,在數日之間,人君未必有喜怒之氣發胸中,然後渥盛於外。見外寒溫,則知胸中之氣也。當人君喜怒之時,胸中之氣未必更寒溫也。胸中之氣,何以異於境內之氣?胸中之氣,不為喜怒變,境內寒溫,何所生起?六國之時,秦、漢之際,諸侯相伐,兵革滿道,國有相攻之怒,將有相勝之志,夫有相殺之氣,當時天下未必常寒也。太平之世,唐、虞之時,政得民安,人君常喜,弦歌鼓舞,比屋而有,當時天下未必常溫也。豈喜怒之氣,為小發,不為大動邪?何其不與行事相中得也?
fū jìn shuǐ zé hán, jìn huǒ zé wēn, yuǎn zhī jiàn wēi. hé zé? qì zhī suǒ jiā, yuǎn jìn yǒu chà yě. chéng shì, huǒ wèi zài nán, shuǐ wèi zài běi, běi biān zé hán, nán jí zé rè. huǒ zhī zài lú, shuǐ zhī zài gōu, qì zhī zài qū, qí shí yī yě. dāng rén jūn xǐ nù zhī shí, hán wēn zhī qì, guī mén yí shén, jìng wài yí wēi. jīn àn hán wēn, wài nèi jūn děng, dài fēi rén jūn xǐ nù zhī suǒ zhì. shì rú shuō chēng, wàng chù zhī yě. wáng zhě zhī biàn zài tiān xià, zhū hóu zhī biàn zài jìng nèi, qīng dài fū zhī biàn zài qí wèi, shù rén zhī biàn zài qí jiā. fū jiā rén zhī néng zhì biàn, zé xǐ nù yì néng zhì qì. fù zǐ xiāng nù, fū qī xiàng dū, ruò dāng nù fǎn xǐ, zòng guò shì fēi, yī shì zhī zhōng, yí yǒu hán wēn. yóu cǐ yán zhī, biàn fēi xǐ nù suǒ shēng, míng yǐ.
夫近水則寒,近火則溫,遠之漸微。何則?氣之所加,遠近有差也。成事,火位在南,水位在北,北邊則寒,南極則熱。火之在爐,水之在溝,氣之在軀,其實一也。當人君喜怒之時,寒溫之氣,閨門宜甚,境外宜微。今案寒溫,外內均等,殆非人君喜怒之所致。世儒說稱,妄處之也。王者之變在天下,諸侯之變在境內,卿大夫之變在其位,庶人之變在其家。夫家人之能致變,則喜怒亦能致氣。父子相怒,夫妻相督,若當怒反喜,縱過飾非,一室之中,宜有寒溫。由此言之,變非喜怒所生,明矣。
huò yuē: yǐ lèi xiāng zhāo zhì yě. xǐ zhě hé wēn, hé wēn shǎng cì, yáng dào shī yǔ, yáng qì wēn, gù wēn qì yīng zhī. nù zhě yùn huì, yùn huì zhū shā. yīn dào sù shā, yīn qì hán, gù hán qì yīng zhī. hǔ xiào ér gǔ fēng zhì, lóng xìng ér jǐng yún qǐ. tóng qì gòng lèi, dòng xiāng zhāo zhì. gù yuē: yǐ xíng zhú yǐng, yǐ lóng zhì yǔ. yǔ yīng lóng ér lái, yǐng yīng xíng ér qù. tiān dì zhī xìng, zì rán zhī dào yě. qiū dōng duàn xíng, xiǎo yù wēi yuán, dà pì shèng hán, hán suí xíng zhì, xiāng zhāo shěn yǐ. fū bǐ hán wēn yú fēng yún, qí xǐ nù yú lóng hǔ, tóng qì gòng lèi, dòng xiāng zhāo zhì, kě yǐ. hǔ xiào zhī shí, fēng cóng gǔ zhōng qǐ lóng xìng zhī shí, yún qǐ bǎi lǐ nèi. tā gǔ yì jìng, wú yǒu fēng yún. jīn hán wēn zhī biàn, bìng shí jiē rán. bǎi lǐ yòng xíng, qiān lǐ jiē hán, dài fēi qí yàn. qí lǔ jiē jìng, shǎng fá tóng shí, shè qí shǎng lǔ fá, suǒ zhì yí shū, dāng shí kě qí guó wēn lǔ dì hán hū?
或曰:「以類相招致也。喜者和溫,和溫賞賜,陽道施予,陽氣溫,故溫氣應之。怒者慍恚,慍恚誅殺。陰道肅殺,陰氣寒,故寒氣應之。虎嘯而谷風至,龍興而景雲起。同氣共類,動相招致。故曰:『以形逐影,以龍致雨』。雨應龍而來,影應形而去。天地之性,自然之道也。秋冬斷刑,小獄微原,大辟盛寒,寒隨刑至,相招審矣。」夫比寒溫於風雲,齊喜怒於龍虎,同氣共類,動相招致,可矣。虎嘯之時,風從谷中起;龍興之時,雲起百里內。他谷異境,無有風雲。今寒溫之變,並時皆然。百里用刑,千里皆寒,殆非其驗。齊、魯接境,賞罰同時,設齊賞魯罰,所致宜殊,當時可齊國溫、魯地寒乎?
àn qián shì yòng xíng zhě, chī yóu wáng qín shén yǐ. chī yóu zhī mín, miǎn miǎn fēn fēn wáng qín zhī lù, chì yī bǐ jiān, dāng shí tiān xià wèi bì cháng hán yě. dì dū zhī shì, tú shā niú yáng, rì yǐ bǎi shù, xíng rén shā shēng, jiē yǒu zéi xīn, dì dū zhī shì, qì bù néng hán. huò yuē: rén guì yú wù, wéi rén dòng qì. fū yòng xíng zhě dòng qì hū? yòng shòu xíng zhě wèi biàn yě? rú yòng xíng zhě, xíng rén shā qín, tóng yī xīn yě. rú yòng shòu xíng zhě, rén qín jiē wù yě, jù wèi wàn wù, bǎi jiàn bù néng dāng yī guì hū? huò yuē: wéi rén jūn dòng qì, zhòng shù bù néng. fū qì gǎn bì xū rén jūn, shì hé chēng yú zōu yǎn? zōu yǎn pǐ fū, yī rén gǎn qì, shì yòu rán zhī. xíng yī rén ér qì zhé hán, shēng yī rén ér qì zhé wēn hū? shè lìng sì xià, wàn xíng bìng chú, dāng shí suì yuè zhī qì bù wēn. wǎng nián, wàn hù shī huǒ, yān yàn cān tiān hé jué qiān lǐ, sì wàng wú yín. huǒ yǔ wēn qì tóng, shuǐ yǔ hán qì lèi. shī huǒ hé jué zhī shí, bù hán bù wēn. rán zé hán wēn zhī zhì, dài fēi zhèng zhì suǒ zhì. rán ér hán wēn zhī zhì, zāo yǔ shǎng fá tóng shí, biàn fù zhī jiā, yīn yuán míng zhī yǐ.
案前世用刑者,蚩尤、亡秦甚矣。蚩尤之民,湎湎紛紛;亡秦之路,赤衣比肩,當時天下未必常寒也。帝都之市,屠殺牛羊,日以百數,刑人殺牲,皆有賊心,帝都之市,氣不能寒。或曰:「人貴於物,唯人動氣。」夫用刑者動氣乎?用受刑者為變也?如用刑者,刑人殺禽,同一心也。如用受刑者,人禽皆物也,俱為萬物,百賤不能當一貴乎?或曰:「唯人君動氣,眾庶不能。」夫氣感必須人君,世何稱於鄒衍?鄒衍匹夫,一人感氣,世又然之。刑一人而氣輒寒,生一人而氣輒溫乎?赦令四下,萬刑並除,當時歲月之氣不溫。往年,萬戶失火,煙焱參天;河決千里,四望無垠。火與溫氣同,水與寒氣類。失火河決之時,不寒不溫。然則寒溫之至,殆非政治所致。然而寒溫之至,遭與賞罰同時,變復之家,因緣名之矣。
chūn wēn xià shǔ, qiū liáng dōng hán, rén jūn wú shì, sì shí zì rán. fū sì shí fēi zhèng suǒ wèi, ér wèi hán wēn dú yīng zhèng zhì? zhēng yuè zhī shǐ, zhēng yuè zhī hòu, lì chūn zhī jì, bǎi xíng jiē duàn, líng yǔ kōng xū. rán ér yī hán yī wēn, dāng qí hán yě, hé xíng suǒ duàn? dāng qí wēn yě, hé shǎng suǒ shī? yóu cǐ yán zhī, hán wēn, tiān dì jié qì, fēi rén suǒ wèi, míng yǐ.
春溫夏暑,秋涼冬寒,人君無事,四時自然。夫四時非政所為,而謂寒溫獨應政治?正月之始,正月之後,立春之際,百刑皆斷,囹圄空虛。然而一寒一溫,當其寒也,何刑所斷?當其溫也,何賞所施?由此言之,寒溫,天地節氣,非人所為,明矣。
rén yǒu hán wēn zhī bìng, fēi cāo xíng zhī suǒ jí yě. zāo fēng féng qì, shēn shēng hán wēn. biàn cāo yì xíng, hán wēn bù chú. fū shēn jìn ér yóu bù néng biàn chú qí jí, guó yì yuǎn yǐ, ān néng diào hé qí qì? rén zhōng yú hán, yǐn yào xíng jiě, suǒ kǔ shāo shuāi zhuǎn wèi wēn jí, tūn fā hàn zhī wán ér yīng yù. yàn yǒu hán gǔ, bù shēng wǔ gǔ. zōu yǎn chuī lǜ, hán gǔ kě zhǒng. yàn rén zhǒng shǔ qí zhōng, hào yuē shǔ gǔ. rú shěn yǒu zhī, hán wēn zhī zāi, fù yǐ chuī lǜ zhī shì, diào hé qí qì, biàn zhèng yì xíng, hé néng miè chú? shì gù hán wēn zhī jí, fēi yào bù yù shǔ gǔ zhī qì, fēi lǜ bù diào. yáo zāo hóng shuǐ, shǐ yǔ zhì zhī. hán wēn yǔ yáo zhī hóng shuǐ, tóng yī shí yě. yáo bù biàn zhèng yì xíng, zhī fū hóng shuǐ fēi zhèng xíng suǒ zhì. hóng shuǐ fēi zhèng xíng suǒ zhì, yì zhī hán wēn fēi zhèng zhì suǒ zhāo.
人有寒溫之病,非操行之所及也。遭風逢氣,身生寒溫。變操易行,寒溫不除。夫身近而猶不能變除其疾,國邑遠矣,安能調和其氣?人中於寒,飲藥行解,所苦稍衰;轉為溫疾,吞發汗之丸而應愈。燕有寒谷,不生五穀。鄒衍吹律,寒谷可種。燕人種黍其中,號曰黍谷。如審有之,寒溫之災,復以吹律之事,調和其氣,變政易行,何能滅除?是故寒溫之疾,非藥不愈;黍谷之氣,非律不調。堯遭洪水,使禹治之。寒溫與堯之洪水,同一實也。堯不變政易行,知夫洪水非政行所致。洪水非政行所致,亦知寒溫非政治所招。
huò nán yuē: hóng fàn shù zhēng yuē: jí, héng hán ruò shū, héng yù ruò. ruò, shùn yù, wēn héng, cháng yě. rén jūn jí, zé cháng hán shùn zhī shū, zé cháng wēn shùn zhī. hán wēn yīng jí shū, wèi zhī fēi zhèng, rú hé? fū qǐ wèi jí bù hán shū bù wēn zāi? rén jūn jí shū ér hán wēn dì zhì, ǒu shì zì rán, ruò gù xiāng yīng, yóu bo zhī dé zhào shì zhī dé shù yě. rén wèi tiān dì yīng lìng wèn, qí shí shì rán. fū hán wēn zhī yīng jí shū, yóu zhào shù zhī yīng lìng wèn yě. wài ruò xiāng yīng, qí shí ǒu rán. hé yǐ yàn zhī? fū tiān dào zì rán, zì rán wú wèi. èr lìng cān ǒu, zāo shì féng huì, rén shì shǐ zuò, tiān qì yǐ yǒu, gù yuē dào yě. shǐ yīng zhèng shì, shì yǒu, fēi zì rán yě. yì jīng shì bù liù shí guà yú yī suì zhōng, liù rì qī fēn, yī guà yòng shì. guà yǒu yīn yáng, qì yǒu shēng jiàng. yáng shēng zé wēn, yīn shēng zé hán. yóu cǐ yán zhī, hán wēn suí guà ér zhì, bù yīng zhèng zhì yě. àn yì wú wàng zhī yīng, shuǐ hàn zhī zhì, zì yǒu qī jié. bǎi zāi wàn biàn, dài tóng yī qǔ. biàn fù zhī jiā, yí qiě shī shí. hé yǐ wèi yí? fū dà rén yǔ tiān dì hé dé, xiān tiān ér tiān bù wéi, hòu tiān ér fèng tiān shí. hóng fàn yuē: jí, héng hán ruò shū, héng yù ruò. rú hóng fàn zhī yán, tiān qì suí rén yì tú, dāng xiān tiān ér tiān bù wéi ěr, hé gù fù yán hòu tiān ér fèng tiān shí hū? hòu zhě, tiān yǐ hán wēn yú qián, ér rén shǎng fá yú hòu yě. yóu cǐ yán zhī, rén yán yǔ shàng shū bù hé, yī yí yě. jīng shì zhàn hán wēn yǐ yīn yáng shēng jiàng, biàn fù zhī jiā yǐ xíng shǎng xǐ nù, liǎng jiā guāi jī, èr yí yě. mín jiān zhàn hán wēn, jīn rì hán ér míng rì wēn, cháo yǒu fán shuāng, xī yǒu liè guāng, dàn yǔ qì wēn, dàn yáng qì hán. fū yǔ zhě yīn, yáng zhě yáng yě hán zhě yīn, ér wēn zhě yáng yě. yǔ dàn yáng fǎn hán, yáng dàn yǔ fǎn wēn, bù yǐ lèi xiāng yīng, sān yí yě. sān yí bù dìng, zì rán zhī shuō, yì wèi lì yě.
或難曰:《洪範》庶征曰:「急,恆寒若;舒,恆燠若。」若,順;燠,溫;恆,常也。人君急,則常寒順之;舒,則常溫順之。寒溫應急舒,謂之非政,如何?夫豈謂急不寒、舒不溫哉?人君急舒而寒溫遞至,偶適自然,若故相應,猶卜之得兆、筮之得數也。人謂天地應令問,其實適然。夫寒溫之應急舒,猶兆數之應令問也。外若相應,其實偶然。何以驗之?夫天道自然,自然無為。二令參偶,遭適逢會,人事始作,天氣已有,故曰道也。使應政事,是有,非自然也。《易》京氏布六十卦於一歲中,六日七分,一卦用事。卦有陰陽,氣有升降。陽升則溫,陰升則寒。由此言之,寒溫隨卦而至,不應政治也。案《易》無妄之應,水旱之至,自有期節。百災萬變,殆同一曲。變復之家,疑且失實。何以為疑?夫大人與天地合德,先天而天不違,後天而奉天時。《洪範》曰:「急,恆寒若;舒,恆燠若。」如《洪範》之言,天氣隨人易徒,當先天而天不違耳,何故復言後天而奉天時乎?後者,天已寒溫於前,而人賞罰於後也。由此言之,人言與《尚書》不合,一疑也。京氏占寒溫以陰陽升降,變復之家以刑賞喜怒,兩家乖跡,二疑也。民間占寒溫,今日寒而明日溫,朝有繁霜,夕有列光,旦雨氣溫,旦暘氣寒。夫雨者陰,暘者陽也;寒者陰,而溫者陽也。雨旦暘反寒,暘旦雨反溫,不以類相應,三疑也。三疑不定,「自然」之說,亦未立也。