shuō hán wēn zhě yuē: rén jūn xǐ zé wēn, nù zé hán. hé zé? xǐ nù fà yú xiōng zhōng, rán hòu xíng chū yú wài, wài chéng shǎng fá. shǎng fá, xǐ nù zhī xiào. gù hán wēn wò shèng, diāo wù shāng rén. fū hán wēn zhī dài zhì yě, zài shù rì zhī jiān, rén jūn wèi bì yǒu xǐ nù zhī qì fā xiōng zhōng, rán hòu wò shèng yú wài. jiàn wài hán wēn, zé zhī xiōng zhōng zhī qì yě. dāng rén jūn xǐ nù zhī shí, xiōng zhōng zhī qì wèi bì gèng hán wēn yě. xiōng zhōng zhī qì, hé yǐ yì yú jìng nèi zhī qì? xiōng zhōng zhī qì, bù wéi xǐ nù biàn, jìng nèi hán wēn, hé suǒ shēng qǐ? liù guó zhī shí, qín hàn zhī jì, zhū hóu xiāng fá, bīng gé mǎn dào, guó yǒu xiāng gōng zhī nù, jiāng yǒu xiāng shèng zhī zhì, fū yǒu xiāng shā zhī qì, dāng shí tiān xià wèi bì cháng hán yě. tài píng zhī shì, táng yú zhī shí, zhèng dé mín ān, rén jūn cháng xǐ, xián gē gǔ wǔ, bǐ wū ér yǒu, dāng shí tiān xià wèi bì cháng wēn yě. qǐ xǐ nù zhī qì, wèi xiǎo fā, bù wéi dà dòng xié? hé qí bù yǔ xíng shì xiāng zhòng de yě?
说寒温者曰:人君喜则温,怒则寒。何则?喜怒发於胸中,然後行出於外,外成赏罚。赏罚,喜怒之效。故寒温渥盛,雕物伤人。夫寒温之代至也,在数日之间,人君未必有喜怒之气发胸中,然後渥盛於外。见外寒温,则知胸中之气也。当人君喜怒之时,胸中之气未必更寒温也。胸中之气,何以异於境内之气?胸中之气,不为喜怒变,境内寒温,何所生起?六国之时,秦、汉之际,诸侯相伐,兵革满道,国有相攻之怒,将有相胜之志,夫有相杀之气,当时天下未必常寒也。太平之世,唐、虞之时,政得民安,人君常喜,弦歌鼓舞,比屋而有,当时天下未必常温也。岂喜怒之气,为小发,不为大动邪?何其不与行事相中得也?
fū jìn shuǐ zé hán, jìn huǒ zé wēn, yuǎn zhī jiàn wēi. hé zé? qì zhī suǒ jiā, yuǎn jìn yǒu chà yě. chéng shì, huǒ wèi zài nán, shuǐ wèi zài běi, běi biān zé hán, nán jí zé rè. huǒ zhī zài lú, shuǐ zhī zài gōu, qì zhī zài qū, qí shí yī yě. dāng rén jūn xǐ nù zhī shí, hán wēn zhī qì, guī mén yí shén, jìng wài yí wēi. jīn àn hán wēn, wài nèi jūn děng, dài fēi rén jūn xǐ nù zhī suǒ zhì. shì rú shuō chēng, wàng chù zhī yě. wáng zhě zhī biàn zài tiān xià, zhū hóu zhī biàn zài jìng nèi, qīng dài fū zhī biàn zài qí wèi, shù rén zhī biàn zài qí jiā. fū jiā rén zhī néng zhì biàn, zé xǐ nù yì néng zhì qì. fù zǐ xiāng nù, fū qī xiàng dū, ruò dāng nù fǎn xǐ, zòng guò shì fēi, yī shì zhī zhōng, yí yǒu hán wēn. yóu cǐ yán zhī, biàn fēi xǐ nù suǒ shēng, míng yǐ.
夫近水则寒,近火则温,远之渐微。何则?气之所加,远近有差也。成事,火位在南,水位在北,北边则寒,南极则热。火之在炉,水之在沟,气之在躯,其实一也。当人君喜怒之时,寒温之气,闺门宜甚,境外宜微。今案寒温,外内均等,殆非人君喜怒之所致。世儒说称,妄处之也。王者之变在天下,诸侯之变在境内,卿大夫之变在其位,庶人之变在其家。夫家人之能致变,则喜怒亦能致气。父子相怒,夫妻相督,若当怒反喜,纵过饰非,一室之中,宜有寒温。由此言之,变非喜怒所生,明矣。
huò yuē:" yǐ lèi xiāng zhāo zhì yě. xǐ zhě hé wēn, hé wēn shǎng cì, yáng dào shī yǔ, yáng qì wēn, gù wēn qì yīng zhī. nù zhě yùn huì, yùn huì zhū shā. yīn dào sù shā, yīn qì hán, gù hán qì yīng zhī. hǔ xiào ér gǔ fēng zhì, lóng xīng ér jǐng yún qǐ. tóng qì gòng lèi, dòng xiāng zhāo zhì. gù yuē:' yǐ xíng zhú yǐng, yǐ lóng zhì yǔ'. yǔ yìng lóng ér lái, yǐng yīng xíng ér qù. tiān dì zhī xìng, zì rán zhī dào yě. qiū dōng duàn xíng, xiǎo yù wēi yuán, dà pì shèng hán, hán suí xíng zhì, xiāng zhāo shěn yǐ." fū bǐ hán wēn yú fēng yún, qí xǐ nù yú lóng hǔ, tóng qì gòng lèi, dòng xiāng zhāo zhì, kě yǐ. hǔ xiào zhī shí, fēng cóng gǔ zhōng qǐ lóng xīng zhī shí, yún qǐ bǎi lǐ nèi. tā gǔ yì jìng, wú yǒu fēng yún. jīn hán wēn zhī biàn, bìng shí jiē rán. bǎi lǐ yòng xíng, qiān lǐ jiē hán, dài fēi qí yàn. qí lǔ jiē jìng, shǎng fá tóng shí, shè qí shǎng lǔ fá, suǒ zhì yí shū, dāng shí kě qí guó wēn lǔ dì hán hū?
或曰:“以类相招致也。喜者和温,和温赏赐,阳道施予,阳气温,故温气应之。怒者愠恚,愠恚诛杀。阴道肃杀,阴气寒,故寒气应之。虎啸而谷风至,龙兴而景云起。同气共类,动相招致。故曰:‘以形逐影,以龙致雨’。雨应龙而来,影应形而去。天地之性,自然之道也。秋冬断刑,小狱微原,大辟盛寒,寒随刑至,相招审矣。”夫比寒温於风云,齐喜怒於龙虎,同气共类,动相招致,可矣。虎啸之时,风从谷中起;龙兴之时,云起百里内。他谷异境,无有风云。今寒温之变,并时皆然。百里用刑,千里皆寒,殆非其验。齐、鲁接境,赏罚同时,设齐赏鲁罚,所致宜殊,当时可齐国温、鲁地寒乎?
àn qián shì yòng xíng zhě, chī yóu wáng qín shén yǐ. chī yóu zhī mín, miǎn miǎn fēn fēn wáng qín zhī lù, chì yī bǐ jiān, dāng shí tiān xià wèi bì cháng hán yě. dì dū zhī shì, tú shā niú yáng, rì yǐ bǎi shù, xíng rén shā shēng, jiē yǒu zéi xīn, dì dū zhī shì, qì bù néng hán. huò yuē:" rén guì yú wù, wéi rén dòng qì." fū yòng xíng zhě dòng qì hū? yòng shòu xíng zhě wèi biàn yě? rú yòng xíng zhě, xíng rén shā qín, tóng yī xīn yě. rú yòng shòu xíng zhě, rén qín jiē wù yě, jù wèi wàn wù, bǎi jiàn bù néng dāng yī guì hū? huò yuē:" wéi rén jūn dòng qì, zhòng shù bù néng." fū qì gǎn bì xū rén jūn, shì hé chēng yú zōu yǎn? zōu yǎn pǐ fū, yī rén gǎn qì, shì yòu rán zhī. xíng yī rén ér qì zhé hán, shēng yī rén ér qì zhé wēn hū? shè lìng sì xià, wàn xíng bìng chú, dāng shí suì yuè zhī qì bù wēn. wǎng nián, wàn hù shī huǒ, yān yàn cān tiān hé jué qiān lǐ, sì wàng wú yín. huǒ yǔ wēn qì tóng, shuǐ yǔ hán qì lèi. shī huǒ hé jué zhī shí, bù hán bù wēn. rán zé hán wēn zhī zhì, dài fēi zhèng zhì suǒ zhì. rán ér hán wēn zhī zhì, zāo yǔ shǎng fá tóng shí, biàn fù zhī jiā, yīn yuán míng zhī yǐ.
案前世用刑者,蚩尤、亡秦甚矣。蚩尤之民,湎湎纷纷;亡秦之路,赤衣比肩,当时天下未必常寒也。帝都之市,屠杀牛羊,日以百数,刑人杀牲,皆有贼心,帝都之市,气不能寒。或曰:“人贵於物,唯人动气。”夫用刑者动气乎?用受刑者为变也?如用刑者,刑人杀禽,同一心也。如用受刑者,人禽皆物也,俱为万物,百贱不能当一贵乎?或曰:“唯人君动气,众庶不能。”夫气感必须人君,世何称於邹衍?邹衍匹夫,一人感气,世又然之。刑一人而气辄寒,生一人而气辄温乎?赦令四下,万刑并除,当时岁月之气不温。往年,万户失火,烟焱参天;河决千里,四望无垠。火与温气同,水与寒气类。失火河决之时,不寒不温。然则寒温之至,殆非政治所致。然而寒温之至,遭与赏罚同时,变复之家,因缘名之矣。
chūn wēn xià shǔ, qiū liáng dōng hán, rén jūn wú shì, sì shí zì rán. fū sì shí fēi zhèng suǒ wéi, ér wèi hán wēn dú yīng zhèng zhì? zhēng yuè zhī shǐ, zhēng yuè zhī hòu, lì chūn zhī jì, bǎi xíng jiē duàn, líng yǔ kōng xū. rán ér yī hán yī wēn, dāng qí hán yě, hé xíng suǒ duàn? dāng qí wēn yě, hé shǎng suǒ shī? yóu cǐ yán zhī, hán wēn, tiān dì jié qì, fēi rén suǒ wéi, míng yǐ.
春温夏暑,秋凉冬寒,人君无事,四时自然。夫四时非政所为,而谓寒温独应政治?正月之始,正月之后,立春之际,百刑皆断,囹圄空虚。然而一寒一温,当其寒也,何刑所断?当其温也,何赏所施?由此言之,寒温,天地节气,非人所为,明矣。
rén yǒu hán wēn zhī bìng, fēi cāo xíng zhī suǒ jí yě. zāo fēng féng qì, shēn shēng hán wēn. biàn cāo yì xíng, hán wēn bù chú. fū shēn jìn ér yóu bù néng biàn chú qí jí, guó yì yuǎn yǐ, ān néng tiáo hé qí qì? rén zhōng yú hán, yǐn yào xíng jiě, suǒ kǔ shāo shuāi zhuǎn wéi wēn jí, tūn fā hàn zhī wán ér yīng yù. yàn yǒu hán gǔ, bù shēng wǔ gǔ. zōu yǎn chuī lǜ, hán gǔ kě zhǒng. yàn rén zhǒng shǔ qí zhōng, hào yuē shǔ gǔ. rú shěn yǒu zhī, hán wēn zhī zāi, fù yǐ chuī lǜ zhī shì, tiáo hé qí qì, biàn zhèng yì xíng, hé néng miè chú? shì gù hán wēn zhī jí, fēi yào bù yù shǔ gǔ zhī qì, fēi lǜ bù tiáo. yáo zāo hóng shuǐ, shǐ yǔ zhì zhī. hán wēn yǔ yáo zhī hóng shuǐ, tóng yī shí yě. yáo bù biàn zhèng yì xíng, zhī fū hóng shuǐ fēi zhèng xíng suǒ zhì. hóng shuǐ fēi zhèng xíng suǒ zhì, yì zhī hán wēn fēi zhèng zhì suǒ zhāo.
人有寒温之病,非操行之所及也。遭风逢气,身生寒温。变操易行,寒温不除。夫身近而犹不能变除其疾,国邑远矣,安能调和其气?人中於寒,饮药行解,所苦稍衰;转为温疾,吞发汗之丸而应愈。燕有寒谷,不生五谷。邹衍吹律,寒谷可种。燕人种黍其中,号曰黍谷。如审有之,寒温之灾,复以吹律之事,调和其气,变政易行,何能灭除?是故寒温之疾,非药不愈;黍谷之气,非律不调。尧遭洪水,使禹治之。寒温与尧之洪水,同一实也。尧不变政易行,知夫洪水非政行所致。洪水非政行所致,亦知寒温非政治所招。
huò nán yuē: hóng fàn shù zhēng yuē:" jí, héng hán ruò shū, héng yù ruò." ruò, shùn yù, wēn héng, cháng yě. rén jūn jí, zé cháng hán shùn zhī shū, zé cháng wēn shùn zhī. hán wēn yìng jí shū, wèi zhī fēi zhèng, rú hé? fū qǐ wèi jí bù hán shū bù wēn zāi? rén jūn jí shū ér hán wēn dì zhì, ǒu shì zì rán, ruò gù xiāng yìng, yóu bo zhī dé zhào shì zhī de shù yě. rén wèi tiān dì yīng lìng wèn, qí shí shì rán. fū hán wēn zhī yìng jí shū, yóu zhào shù zhī yīng lìng wèn yě. wài ruò xiāng yìng, qí shí ǒu rán. hé yǐ yàn zhī? fū tiān dào zì rán, zì rán wú wéi. èr lìng cān ǒu, zāo shì féng huì, rén shì shǐ zuò, tiān qì yǐ yǒu, gù yuē dào yě. shǐ yīng zhèng shì, shì yǒu, fēi zì rán yě. yì jīng shì bù liù shí guà yú yī suì zhōng, liù rì qī fēn, yī guà yòng shì. guà yǒu yīn yáng, qì yǒu shēng jiàng. yáng shēng zé wēn, yīn shēng zé hán. yóu cǐ yán zhī, hán wēn suí guà ér zhì, bù yīng zhèng zhì yě. àn yì wú wàng zhī yīng, shuǐ hàn zhī zhì, zì yǒu qī jié. bǎi zāi wàn biàn, dài tóng yī qǔ. biàn fù zhī jiā, yí qiě shī shí. hé yǐ wéi yí? fū dà rén yǔ tiān dì hé dé, xiān tiān ér tiān bù wéi, hòu tiān ér fèng tiān shí. hóng fàn yuē:" jí, héng hán ruò shū, héng yù ruò." rú hóng fàn zhī yán, tiān qì suí rén yì tú, dāng xiān tiān ér tiān bù wéi ěr, hé gù fù yán hòu tiān ér fèng tiān shí hū? hòu zhě, tiān yǐ hán wēn yú qián, ér rén shǎng fá yú hòu yě. yóu cǐ yán zhī, rén yán yǔ shàng shū bù hé, yī yí yě. jīng shì zhàn hán wēn yǐ yīn yáng shēng jiàng, biàn fù zhī jiā yǐ xíng shǎng xǐ nù, liǎng jiā guāi jī, èr yí yě. mín jiān zhàn hán wēn, jīn rì hán ér míng rì wēn, cháo yǒu fán shuāng, xī yǒu liè guāng, dàn yǔ qì wēn, dàn yáng qì hán. fū yǔ zhě yīn, yáng zhě yáng yě hán zhě yīn, ér wēn zhě yáng yě. yǔ dàn yáng fǎn hán, yáng dàn yǔ fǎn wēn, bù yǐ lèi xiāng yìng, sān yí yě. sān yí bù dìng," zì rán" zhī shuō, yì wèi lì yě.
或难曰:《洪范》庶征曰:“急,恆寒若;舒,恆燠若。”若,顺;燠,温;恆,常也。人君急,则常寒顺之;舒,则常温顺之。寒温应急舒,谓之非政,如何?夫岂谓急不寒、舒不温哉?人君急舒而寒温递至,偶适自然,若故相应,犹卜之得兆、筮之得数也。人谓天地应令问,其实适然。夫寒温之应急舒,犹兆数之应令问也。外若相应,其实偶然。何以验之?夫天道自然,自然无为。二令参偶,遭适逢会,人事始作,天气已有,故曰道也。使应政事,是有,非自然也。《易》京氏布六十卦於一岁中,六日七分,一卦用事。卦有阴阳,气有升降。阳升则温,阴升则寒。由此言之,寒温随卦而至,不应政治也。案《易》无妄之应,水旱之至,自有期节。百灾万变,殆同一曲。变复之家,疑且失实。何以为疑?夫大人与天地合德,先天而天不违,後天而奉天时。《洪范》曰:“急,恆寒若;舒,恆燠若。”如《洪范》之言,天气随人易徒,当先天而天不违耳,何故复言後天而奉天时乎?後者,天已寒温於前,而人赏罚於後也。由此言之,人言与《尚书》不合,一疑也。京氏占寒温以阴阳升降,变复之家以刑赏喜怒,两家乖迹,二疑也。民间占寒温,今日寒而明日温,朝有繁霜,夕有列光,旦雨气温,旦旸气寒。夫雨者阴,旸者阳也;寒者阴,而温者阳也。雨旦旸反寒,旸旦雨反温,不以类相应,三疑也。三疑不定,“自然”之说,亦未立也。