lùn xián rú zhī cái, jì chāo chéng yǐ, shì rén guài qí shì huàn bù jìn, guān jué bēi xì. yǐ xián cái tuì zài sú lì zhī hòu, xìn kě guài yě. fū rú shì, ér shì zú yǐ jiàn xián bù xiào zhī fēn, dǔ gāo xià duō shǎo zhī shí yě. guī shēng sān bǎi suì, dà rú qián, yóu yú lián yè zhī shàng. sān qiān suì qīng biān yuán, jù chǐ èr cùn. shī shēng qī shí suì shēng yī jīng, qī bǎi suì shēng shí jīng. shén líng zhī wù yě, gù shēng chí liú, lì suì zhǎng jiǔ, gù néng míng shěn. shí xián rú zhī zài shì yě, yóu líng shī shén guī yě. jì xué wèn zhī rì, gù yǐ jǐn nián zhī bàn yǐ. ruì yì yú dào, suì wú tān shì zhī xīn. jí qí shì yě, chún tè fāng zhèng, wú yuán ruì zhī cāo. gù shì rén chí qǔ jìn nán yě. zhēn zhuī suǒ chuān, wú bù chàng dá. shǐ zhēn zhuī mò fāng, chuān wù wú yī fēn zhī shēn yǐ. xián rú fāng jié ér xíng, wú zhēn zhuī zhī ruì, gù ān néng zì chuān qǔ chàng dá zhī gōng hū? qiě jì yī rì xíng qiān lǐ zhě, wú suǒ fú yě, shǐ fú rèn chē yú, nú mǎ tóng xī. jì céng yǐ yǐn yán chē yǐ, chuí tóu luò hàn, xíng bù néng jìn. bó lè gù zhī, wáng liáng yù zhī, kōng shēn qīng chí, gù yǒu qiān lǐ zhī míng. jīn xián rú huái gǔ jīn zhī xué, fù hé lǐ yì zhī zhòng, nèi lèi yú xiōng zhōng zhī zhī, wài qú yú lǐ yì zhī cāo, bù gǎn wàng jìn gǒu qǔ, gù yǒu jī liú zhī nán. wú bó lè zhī yǒu, bù zāo wáng liáng zhī jiāng, ān dé chí yú qīng míng zhī cháo, lì qiān lǐ zhī jī hū?
論賢儒之才,既超程矣,世人怪其仕宦不進,官爵卑細。以賢才退在俗吏之後,信〔可〕怪也。夫如是,而適足以見賢不肖之分,睹高下多少之實也。龜生三百歲,大如錢,游於蓮葉之上。三千歲青邊緣,巨尺二寸。蓍生七十歲生一莖,七百歲生十莖。神靈之物也,故生遲留,歷歲長久,故能明審。實賢儒之在世也,猶靈蓍、神龜也。計學問之日,固已盡年之半矣。銳意於道,遂無貪仕之心。及其仕也,純特方正,無員銳之操。故世人遲取進難也。針錐所穿,無不暢達。使針錐末方,穿物無一分之深矣。賢儒方節而行,無針錐之銳,固安能自穿、取暢達之功乎?且驥一日行千里者,無所服也,使服任車輿,駑馬同〔昔〕。驥曾以引鹽車矣,垂頭落汗,行不能進。伯樂顧之,王良御之,空身輕馳,故有千里之名。今賢儒懷古今之學,負荷禮義之重,內累於胸中之知,外劬於禮義之操,不敢妄進苟取,故有稽留之難。無伯樂之友,不遭王良之將,安得馳於清明之朝,立千里之跡乎?
qiě fú hán xuè qì wù zhī shēng yě, xíng zé bèi zài shàng ér fù zài xià qí bìng ruò sǐ, zé bèi zài xià ér fù zài shàng. hé zé? bèi ròu hòu ér zhòng, fù ròu báo ér qīng yě. xián rú sú lì, bìng zài dāng shì, yǒu shì yú cǐ. jiāng míng dào héng, zé sú lì zài xián rú, xián rú chéng sú lì. jiāng àn dào fèi, zé sú lì chéng xián rú, xián rú chù xià wèi, yóu wù yù hài, fù zài shàng ér bèi zài xià yě. qiě bèi fǎ tiān ér fù fǎ dì, shēng xíng dé qí zhèng, gù fù bèi dé qí wèi bìng sǐ shī qí yí, gù fù fǎn ér zài bèi shàng.
且夫含血氣物之生也,行則背在上而腹在下;其病若死,則背在下而腹在上。何則?背肉厚而重,腹肉薄而輕也。賢儒、俗吏,並在當世,有似於此。將明道行,則俗吏載賢儒,賢儒乘俗吏。將暗道廢,則俗吏乘賢儒,賢儒處下位,猶物遇害,腹在上而背在下也。且背法天而腹法地,生行得其正,故腹背得其位;病死失其宜,故腹反而在背上。
fēi wéi fù yě, fán wù pū jiāng zhě, zú yòu zài shàng. xián rú bù yù, pū fèi yú shì, huái zú zhī lì, jiē zài qí shàng. dōng fāng shuò yuē: mù bù zài miàn ér zài yú zú, jiù mèi bù gěi, néng hé jiàn hū? jí àn wèi wǔ dì yuē: bì xià yòng lì rú jī xīn yǐ, hòu lái zhě jū shàng. yuán jí àn zhī yán, chá dōng fāng shuò zhī yǔ, dú fēi yǐ sú lì zhī de dì, xián rú zhī shī zhí zāi? gù fū shì huàn, shī dì nán yǐ guān dé de dì nán yǐ chá bù xiào. míng shēng yú gāo guān, ér huǐ qǐ yú bēi wèi. bēi wèi, gù shǎng xián rú zhī suǒ zài yě. zūn lǐ dǎo shéng, xiū shēn shǒu jié, zài xià bù jí jí, gù yǒu chén zhì zhī liú. chén zhì zài néng zì jì, gù yǒu bù bá zhī è. qí jī xué yú shēn yě duō, gù yòng xīn yě gù. sú lì wú yǐ zì xiū, shēn suī bá jìn, lì xīn yáo dòng, zé yǒu xià dào qīn yú zhī cāo yǐ.
非唯腹也,凡物仆僵者,足又在上。賢儒不遇,仆廢於世,踝足之吏,皆在其上。東方朔曰:「目不在面而在於足,救昧不給,能何見乎?」汲黯謂武帝曰: 「陛下用吏如積薪矣,後來者居上。」原汲黯之言,察東方朔之語,獨〔非〕以俗吏之得地,賢儒之失職哉?故夫仕宦,失地難以觀德;得地難以察不肖。名生於高官,而毀起於卑位。卑位,固賞賢儒之所在也。遵禮蹈繩,修身守節,在下不汲汲,故有沉滯之留。沉滯在能自濟,故有不拔之扼。其積學於身也多,故用心也固。俗吏無以自修,身雖拔進,利心搖動,則有下道侵漁之操矣。
fēng tóng zhī shù, shēng ér sù zhǎng, gù qí pí jī bù néng jiān gāng. shù tán yǐ wǔ yuè shēng yè, hòu bǐ chūn róng zhī mù, qí cái qiáng jìn, chē yǐ wèi zhóu. yīn zhī sāng gǔ, qī rì dà gǒng, zhǎng sù dà bào, gù wèi biàn guài. dà qì wǎn chéng, bǎo huò nán shòu yě. bù chóng yī zhāo, zhé chéng jiǎ zhě, cài guǒ zhī wù yě. shì gù tuān lài zhī liú, shā shí zhuǎn ér dà shí bù yí. hé zhě? dà shí zhòng ér shā shí qīng yě. shā shí zhuǎn jī yú dà shí zhī shàng, dà shí méi ér bù jiàn. xián rú sú lì, bìng zài shì sú, yǒu shì yú cǐ. yù àn zhǎng lì, zhuǎn yí sú lì chāo zài xián rú zhī shàng, xián rú chù xià, shòu chí zǒu zhī shǐ, zhì huò yán jū xué chù, méi shēn bù jiàn. jiù zài zhǎng lì bù néng zhī xián, ér xián zhě dào dà, lì liè bù néng bá jǔ zhī gù yě.
楓桐之樹,生而速長,故其皮肌不能堅剛。樹檀以五月生葉,後彼春榮之木,其材強勁,車以為軸。殷之桑谷,七日大拱,長速大暴,故為變怪。大器晚成,寶貨難售也。不崇一朝,輒成賈者,菜果之物也。是故湍瀨之流,沙石轉而大石不移。何者?大石重而沙石輕也。沙石轉積於大石之上,大石沒而不見。賢儒俗吏,並在世俗,有似於此。遇暗長吏,轉移俗吏超在賢儒之上,賢儒處下,受馳走之使,至或岩居穴處,沒身不見。咎在長吏不能知賢,而賢者道大,力劣不能拔舉之故也。
fū shǒu zhǐ zhī wù qì yě, dù lì bù néng jǔ, zé bù gǎn dòng. xián rú zhī dào, fēi tú wù qì zhī zhòng yě. shì gù jīn tiě zài dì, yàn fēng bù néng dòng, máo jiè zài qí jiān, fēi yáng qiān lǐ. fū xián rú suǒ huái, qí yóu shuǐ zhōng dà shí zài dì jīn tiě yě. qí jìn bù ruò sú lì sù zhě, zhǎng lì lì liè, bù néng yòng yě. máo jiè zài tiě shí jiān yě, yī kǒu zhī qì, néng chuī máo jiè, fēi bì yàn fēng. sú lì zhī yì qiān, yóu máo jiè zhī yì chuī yě. gù fū zhuǎn shā shí zhě, tuān lài yě fēi máo jiè zhě, yàn fēng yě. huó shuǐ yáng fēng, máo jiè bù dòng. wú dào lǐ zhī jiāng, yòng xīn bào wěi, chá lì bù xiáng, zāo yǐ jiān qiān, wàng shòu guān jué, měng shuǐ zhī zhuǎn shā shí, yàn fēng zhī fēi máo jiè yě. shì gù máo jiè yīn yì fēng ér fēi, shā shí zāo měng liú ér zhuǎn, sú lì yù bèi jiāng ér qiān.
夫手指之物器也,度力不能舉,則不敢動。賢儒之道,非徒物器之重也。是故金鐵在地,焱風不能動,毛芥在其間,飛揚千里。夫賢儒所懷,其猶水中大石、在地金鐵也。其進不若俗吏速者,長吏力劣,不能用也。毛芥在鐵石間也,一口之氣,能吹毛芥,非必焱風。俗吏之易遷,猶毛芥之易吹也。故夫轉沙石者,湍瀨也;飛毛芥者,焱風也。活水洋風,毛芥不動。無道理之將,用心暴猥,察吏不詳,遭以奸遷,妄授官爵,猛水之轉沙石,焱風之飛毛芥也。是故毛芥因異風而飛,沙石遭猛流而轉,俗吏遇悖將而遷。
qiě yuán wù tóu zhī yú dì, dōng xī nán běi, wú zhī bù kě, cè zhàng kòu dòng, cái wēi zhé tíng. fāng wù jí dì, yī tóu ér zhǐ jí qí yí tú, xū rén dòng jǔ. xián rú, shì zhī fāng wù yě, qí nán zhuǎn yí zhě, qí dòng xū rén yě. niǎo qīng biàn yú rén, qū yuǎn, rén bù rú niǎo, rán ér tiān dì zhī xìng rén wèi guì. huáng chóng zhī fēi, néng zhì wàn lǐ qí lín xū xiàn, nǎi dá què xià. rán ér huáng chóng wèi zāi, qí lín wèi ruì. lín yǒu sì zú, shàng bù néng zì zhì, rén yǒu liǎng zú, ān néng zì dá? gù yuē: yàn fēi qīng yú fèng huáng, tù zǒu jí yú qí lín, guī miǎn yuè zào yú líng guī, shé téng biàn yú shén lóng. lǚ wàng zhī tú, bái shǒu nǎi xiǎn bǎi lǐ xī zhī zhī, míng yú huáng fà: shēn wèi guó móu, yīn wèi wáng fǔ, jiē fū chén zhòng nán jìn zhī rén yě. qīng zào zǎo chéng, huò hài bào jí. gù yuē: qí jìn ruì zhě, tuì sù. yáng wēn yīn hán, lì yuè nǎi zhì zāi biàn zhī qì, yī zhāo chéng guài. gù fū hé bīng jié hé, fēi yī rì zhī hán jī tǔ chéng shān, fēi sī xū zhī zuò. gàn jiāng zhī jiàn, jiǔ zài lú tàn, xiān fēng lì rèn, bǎi shú liàn lì. jiǔ xiāo nǎi jiàn zuò liú, chéng chí gù néng gē duàn. ròu bào zhǎng zhě yuē zhǒng, quán bào chū zhě yuē yǒng, jiǔ bào shú zhě yì suān, hǎi bào suān zhě yì chòu. yóu cǐ yán zhī, xián rú chí liú, jiē yǒu zhuàng gù. zhuàng gù yún hé? xué duō dào zhòng, wèi shēn lèi yě.
且圓物投之於地,東西南北,無之不可,策杖叩動,才微輒停。方物集地,壹投而止;及其移徒,須人動舉。賢儒,世之方物也,其難轉移者,其動須人也。鳥輕便於人,趨遠,人不如鳥,然而天地之性人為貴。蝗蟲之飛,能至萬里;麒麟須獻,乃達闕下。然而蝗蟲為災,麒麟為瑞。麟有四足,尚不能自致,人有兩足,安能自達?故曰:燕飛輕於鳳皇,兔走疾於麒麟,{圭黽}躍躁於靈龜,蛇騰便於神龍。呂望之徒,白首乃顯;百里奚之知,明於黃髮:深為國謀,因為王輔,皆夫沉重難進之人也。輕躁早成,禍害暴疾。故曰:其進銳者,退速。陽溫陰寒,歷月乃至;災變之氣,一朝成怪。故夫河冰結合,非一日之寒;積土成山,非斯須之作。干將之劍,久在爐炭,銛鋒利刃,百熟煉歷。久銷乃見作留,成遲故能割斷。肉暴長者曰腫,泉暴出者曰涌,酒暴熟者易酸,醢暴酸者易臭。由此言之,賢儒遲留,皆有狀故。狀故云何?學多道重,為身累也。
cǎo mù zhī shēng zhě shī, shī zhě zhòng sǐ zhě kū. kū ér qīng zhě yì jǔ, shī ér zhòng zhě nán yí yě. rán yuán qì suǒ zài, zài shēng bù zài kū. shì gù chē xíng yú lù, chuán xíng yú gōu, qí mǎn ér zhòng zhě xíng chí, kōng ér qīng zhě xíng jí. xiān wáng zhī dào, zài zài xiōng fù zhī nèi, qí zhòng bù tú chuán chē zhī rèn yě. rèn zhòng, qí qǔ jìn jí sù, nán yǐ. qiè rén zhī wù, qí dé fēi bù sù jí yě, rán ér fēi qí yǒu, dé zhī fēi jǐ zhī lì yě. shì rén zǎo dé gāo guān, fēi bù yǒu guāng róng yě, ér shī lù sù cān zhī bàng, xuān huá shén yǐ. qiě xián rú zhī bù jìn, jiāng xiāng zhǎng lì bù kāi tōng yě. nóng fū zài gǔ bēn dōu, jiǎ rén jī huò fù yuǎn, jiē yù de qí yuàn yě. rú mén guō bì ér bù tōng, jīn liáng jué ér bù guò, suī yǒu miǎn lì qū shí zhī shì, xī yóu zǎo zhì yǐ dé yíng lì zāi? zhǎng lì dù xián, bù néng róng shàn, bù bèi qián zhě zhī xíng, xìng yǐ, yān gǎn wàng guān wèi shēng jǔ, dào lǐ zhī zǎo chéng yě?
草木之生者濕,濕者重;死者枯。枯而輕者易舉,濕而重者難移也。然元氣所在,在生不在枯。是故車行於陸,船行於溝,其滿而重者行遲,空而輕者行疾。先王之道,載在胸腹之內,其重不徒船車之任也。任重,其取進疾速,難矣。竊人之物,其得非不速疾也,然而非其有,得之非己之力也。世人早得高官,非不有光榮也,而尸祿素餐之謗,喧譁甚矣。且賢儒之不進,將相長吏不開通也。農夫載谷奔都,賈人齎貨赴遠,皆欲得其願也。如門郭閉而不通,津梁絕而不過,雖有勉力趨時之勢,奚由早至以得盈利哉?長吏妒賢,不能容善,不被鉗赭之刑,幸矣,焉敢望官位升舉,道理之早成也?