biàn fù zhī jiā wèi chóng shí gǔ zhě, bù lì suǒ zhì yě. tān zé qīn yú, gù chóng shí gǔ. shēn hēi tóu chì, zé wèi wǔ guān tóu hēi shēn chì, zé wèi wén guān. shǐ jiā fá yú chóng suǒ xiàng lèi zhī lì, zé chóng miè xī, bù fù jiàn yǐ. fū tóu chì zé wèi wǔ lì, tóu hēi zé wèi wén lì suǒ zhì yě. shí huò tóu chì shēn bái, tóu hēi shēn huáng, huò tóu shēn jiē huáng, huò tóu shēn jiē qīng, huò jiē bái ruò yú ròu zhī chóng, yīng hé guān lì? shí huò bái bù háo mín huá lì bèi xíng qǐ dài zhě, wēi shèng yú guān, qǔ duō yú lì, qí chóng xíng xiàng hé rú zhuàng zāi? chóng zhī miè yě, jiē yīn fēng yǔ. àn chóng miè zhī shí, zé lì wèi bì fú fá yě. lù tián zhī zhōng shí yǒu shǔ, shuǐ tián zhī zhōng shí yǒu yú, xiā xiè zhī lèi, jiē wèi gǔ hài, huò shí xī chū ér zàn wèi hài, huò cháng yǒu ér wèi zāi, děng lèi zhòng duō, yīng hé guān lì?
變復之家謂蟲食谷者,部吏所致也。貪則侵漁,故蟲食谷。身黑頭赤,則謂武官;頭黑身赤,則謂文官。使加罰於蟲所象類之吏,則蟲滅息,不復見矣。夫頭赤則謂武吏,頭黑則謂文吏所致也。時或頭赤身白,頭黑身黃,或頭身皆黃,或頭身皆青,或皆白若魚肉之蟲,應何官吏?時或白布豪民、猾吏被刑乞貸者,威勝於官,取多於吏,其蟲形象何如狀哉?蟲之滅也,皆因風雨。案蟲滅之時,則吏未必伏罰也。陸田之中時有鼠,水田之中時有魚,蝦蟹之類,皆為谷害,或時希出而暫為害,或常有而為災,等類眾多,應何官吏?
lǔ xuān gōng lǚ mǔ ér shuì, yīng shí ér yǒu yuán shēng zhě, huò yán ruò huáng. huáng shí zhì, bì tiān rú yǔ, jí dì shí wù, bù zé gǔ cǎo. chá qí tóu shēn, xiàng lèi hé lì? biàn fù zhī jiā, wèi huáng hé yīng? jiàn wǔ sān shí yī nián, huáng qǐ tài shān jùn, xī nán guò chén liú hé nán, suì rù yí dí, suǒ jí xiāng xiàn yǐ qiān bǎi shù. dāng shí xiāng xiàn zhī lì, wèi jiē lǚ mǔ, huáng shí gǔ cǎo, lián rì lǎo jí, huò fēi xǐ qù, huò zhǐ kū sǐ. dāng shí xiāng xiàn zhī lì, wèi bì jiē fú zuì yě. fū chóng shí gǔ, zì yǒu zhǐ qī, yóu cán shí sāng, zì yǒu zú shí yě. shēng chū yǒu rì, sǐ jí yǒu yuè, qī jǐn biàn huà, bù cháng wèi chóng. shǐ rén jūn bù zuì qí lì, chóng yóu zì wáng. fū chóng, fēng qì suǒ shēng, cāng xié zhī zhī, gù fán chóng wèi fēng zhī zì, qǔ qì yú fēng, gù bā rì ér huà, shēng chūn xià zhī wù, huò shí wǔ gǔ, huò shí zhòng cǎo. shí wǔ gǔ, lì shòu qián gǔ yě, qí shí tā cǎo, shòu rén hé wù?
魯宣公履畝而稅,應時而有蝝生者,或言若蝗。蝗時至,蔽天如雨,集地食物,不擇穀草。察其頭身,象類何吏?變復之家,謂蝗何應?建武三十一年,蝗起太山郡,西南過陳留、河南,遂入夷狄,所集鄉縣以千百數。當時鄉縣之吏,未皆履畝,蝗食穀草,連日老極,或蜚徙去,或止枯死。當時鄉縣之吏,未必皆伏罪也。夫蟲食谷,自有止期,猶蠶食桑,自有足時也。生出有日,死極有月,期盡變化,不常為蟲。使人君不罪其吏,蟲猶自亡。夫蟲,風氣所生,蒼頡知之,故「凡」、「蟲」為「風」之字,取氣於風,故八日而化,生春夏之物,或食五穀,或食眾草。食五穀,吏受錢穀也,其食他草,受人何物?
luǒ chóng sān bǎi, rén wèi zhī zhǎng. yóu cǐ yán zhī, rén yì chóng yě. rén shí chóng suǒ shí, chóng yì shí rén suǒ shí, jù wèi chóng ér xiāng shí wù, hé wèi guài zhī? shè chóng yǒu zhī, yì jiāng fēi rén yuē: nǚ shí tiān zhī suǒ shēng, wú yì shí zhī, wèi wǒ wèi biàn, bù zì wèi wèi zāi. fán hán qì zhī lèi, suǒ gān shì zhě, kǒu fù bù yì. rén gān wǔ gǔ, è chóng zhī shí zì shēng tiān dì zhī jiān, è chóng zhī chū. shè chóng néng yán, yǐ cǐ fēi rén, yì wú yǐ jié yě. fū chóng zhī zài wù jiān yě, zhī zhě bù guài, qí shí wàn wù yě bù wèi zhī zāi.
倮蟲三百,人為之長。由此言之,人亦蟲也。人食蟲所食,蟲亦食人所食,俱為蟲而相食物,何為怪之?設蟲有知,亦將非人曰:「女食天之所生,吾亦食之,謂我為變,不自謂為災。」凡含氣之類,所甘嗜者,口腹不異。人甘五穀,惡蟲之食;自生天地之間,惡蟲之出。設蟲能言,以此非人,亦無以詰也。夫蟲之在物間也,知者不怪,其食萬物也不謂之災。
gān xiāng wò wèi zhī wù, chóng shēng cháng duō, gù gǔ zhī duō chóng zhě zī yě. dào shí yǒu chóng, mài yǔ dòu wú chóng. bì yǐ yǒu chóng zé zhǔ zhě lì, shì qí zī xiāng bù lì cháng fú zuì yě. shén nóng hòu jì cáng zhǒng zhī fāng, zhǔ mǎ shǐ yǐ zhī zì zhǒng zhě, lìng hé bù chóng. rú huò yǐ mǎ shǐ zì zhǒng, qí xiāng bù lì bào jiāo chén zhòng zi yě. shì gù hòu jì shén nóng zhī shù yòng, zé qí xiāng lì kě miǎn wèi jiān. hé zé? chóng wú cóng shēng, shàng wú yǐ chá yě.
甘香渥味之物,蟲生常多,故谷之多蟲者粢也。稻時有蟲,麥與豆無蟲。必以有蟲責主者吏,是其粢鄉部吏常伏罪也。神農、后稷藏種之方,煮馬屎以汁漬種者,令禾不蟲。如或以馬屎漬種,其鄉部吏鮑焦、陳仲子也。是故后稷、神農之術用,則其鄉吏〔可〕免為奸。何則?蟲無從生,上無以察也。
chóng shí tā cǎo, píng shì bù guài, shí wǔ gǔ yè, nǎi wèi zhī zāi. guì yǒu dù, sāng yǒu xiē, guì zhōng yào ér sāng gěi cán, qí yòng yì jí, yǔ gǔ wú yì. dù xiē bù wèi guài, dú wèi chóng wèi zāi, bù tōng wù lèi zhī shí, àn yú zāi biàn zhī qíng yě. gǔ chóng yuē gǔ, gǔ ruò é yǐ. sù mǐ yì rè shēng gǔ. fū gǔ shí sù mǐ, bù wèi zhī zāi, chóng shí miáo yè, guī zhī yú zhèng. rú shuō chóng zhī jiā, wèi sù qīng miáo zhòng yě.
蟲食他草,平事不怪,食五穀葉,乃謂之災。桂有蠹,桑有蠍,桂中藥而桑給蠶,其用亦急,與谷無異。蠹蠍不為怪,獨謂蟲為災,不通物類之實,暗於災變之情也。谷蟲曰蠱,蠱若蛾矣。粟米饐熱生蠱。夫蠱食粟米,不謂之災,蟲食苗葉,歸之於政。如說蟲之家,謂粟輕苗重也。
chóng zhī zhǒng lèi, zhòng duō fēi yī. yú ròu fǔ chòu yǒu chóng, xī jiàng bù bì yǒu chóng, fàn wēn shī yǒu chóng, shū juǎn bù shū yǒu chóng, yī bì bù xuán yǒu chóng, wō jū chuāng lóu zhèng xiā yǒu chóng. huò bái huò hēi, huò zhǎng huò duǎn, dà xiǎo hóng shā, bù xiāng sì lèi, jiē fēng qì suǒ shēng, bìng lián yǐ sǐ. shēng bù zé rì, ruò shēng rì duǎn cù, jiàn ér zhé miè. biàn fù zhī jiā, jiàn qí xī chū, chū yòu shí wù, zé wèi zhī zāi. zāi chū dāng yǒu suǒ zuì, zé yī suǒ shì lèi zhī lì, shùn ér shuō zhī. rén fù zhōng yǒu sān chóng, xià dì zhī zé, qí chóng yuē zhì, zhì shí rén zú, sān chóng shí cháng. shùn shuō zhī jiā, jiāng wèi sān chóng hé sì lèi hū? fán tiān dì zhī jiān, yīn yáng suǒ shēng, jiāo náo zhī lèi, kūn rú zhī shǔ, hán qì ér shēng, kāi kǒu ér shí. shí yǒu gān bù, tóng xīn děng yù, qiáng dà shí xì ruò, zhī huì fǎn dùn yú. tā wù xiǎo dà lián xiāng niè shì, bù wèi zhī zāi, dú wèi chóng shí gǔ wù wèi yīng zhèng shì, shī dào lǐ zhī shí, bù dá wù qì zhī xìng yě.
蟲之種類,眾多非一。魚肉腐臭有蟲,醯醬不閉有蟲,飯溫濕有蟲,書卷不舒有蟲,衣襞不懸有蟲,蝸疽瘡螻症蝦有蟲。或白或黑,或長或短,大小鴻殺,不相似類,皆風氣所生,並連以死。生不擇日,若生日短促,見而輒滅。變復之家,見其希出,出又食物,則謂之災。災出當有所罪,則依所似類之吏,順而說之。人腹中有三蟲,下地之澤,其蟲曰蛭,蛭食人足,三蟲食腸。順說之家,將謂三蟲何似類乎?凡天地之間,陰陽所生,蛟蟯之類,蜫蠕之屬,含氣而生,開口而食。食有甘不,同心等欲,強大食細弱,知慧反頓愚。他物小大連相齧噬,不謂之災,獨謂蟲食穀物為應政事,失道理之實,不達物氣之性也。
rán fū chóng zhī shēng yě, bì yī wēn shī. wēn shī zhī qì, cháng zài chūn xià. qiū dōng zhī qì, hán ér gān zào, chóng wèi zēng shēng. ruò yǐ chóng shēng, zuì xiāng bù lì, shì zé xiāng bù lì tān yú chūn xià, lián yú qiū dōng. suī dào zhí zhī lì yǐ qiū dōng shǔ, méng bó yí zhī jǔ yǐ. fū chūn xià fēi yī, ér chóng shí shēng zhě, wēn shī shén yě, shén zé yīn yáng bù hé. yīn yáng bù hé, zhèng yě, tú dāng guī yú zhèng zhì, ér zhǐ wèi bù lì wèi jiān, shī shì shí yǐ. hé zhī chóng yǐ wēn shī shēng yě? yǐ gǔ chóng zhī zhī. gǔ gān zào zhě, chóng bù shēng wēn shī yì ài, chóng shēng bù jīn. cáng sù mài zhī zhǒng, liè rì gàn bào, tóu yú zào qì, zé chóng bù shēng. rú bù gàn bào, zhá dié zhī chóng, shēng rú yún yān. yǐ gǔ zhá dié, zhǔn kuàng zhòng chóng, wēn shī suǒ shēng, míng yǐ.
然夫蟲之生也,必依溫濕。溫濕之氣,常在春夏。秋冬之氣,寒而乾燥,蟲未曾生。若以蟲生,罪鄉部吏,是則鄉部吏貪於春夏,廉於秋冬。雖盜跖之吏以秋冬署,蒙伯夷之舉矣。夫春夏非一,而蟲時生者,溫濕甚也,甚則陰陽不和。陰陽不和,政也,徒當歸於政治,而指謂部吏為奸,失事實矣。何知蟲以溫濕生也?以蠱蟲知之。谷乾燥者,蟲不生;溫濕饐餲,蟲生不禁。藏宿麥之種,烈日干暴,投於燥器,則蟲不生。如不干暴,閘喋之蟲,生如雲煙。以蠱閘喋,准況眾蟲,溫濕所生,明矣。
shī yún: yíng yíng qīng yíng, zhǐ yú fān. kǎi tì jūn zǐ, wú xìn chán yán. chán yán shāng shàn, qīng yíng wū bái, tóng yī huò bài, shī yǐ wèi xìng. chāng yì wáng mèng xī jiē xià yǒu jī yíng shǐ, míng dàn zhào wèn láng zhōng gōng suì, suì duì yuē: yíng zhě, chán rén zhī xiàng yě. fū shǐ jī yú jiē xià, wáng jiāng yòng chán chén zhī yán yě. yóu cǐ yán zhī, yíng zhī wèi chóng, yīng rén jūn yòng chán. hé gù bù wèi yíng wèi zāi hū? rú yíng kě yǐ wèi zāi, fū yíng suì shēng, shì jiān rén jūn cháng yòng chán hū?
《詩》云:「營營青蠅,止於籓。愷悌君子,無信讒言。」讒言傷善,青蠅污白,同一禍敗,《詩》以為興。昌邑王夢西階下有積蠅矢,明旦召問郎中龔遂,遂對曰:「蠅者,讒人之象也。夫矢積於階下,王將用讒臣之言也。」由此言之,蠅之為蟲,應人君用讒。何故不謂蠅為災乎?如蠅可以為災,夫蠅歲生,世間人君常用讒乎?
àn chóng hài rén zhě, mò rú wén méng, wén méng suì shēng. rú yǐ wén méng yīng zāi, shì jiān cháng yǒu hài rén zhī lì hū? bì yǐ shí wù nǎi wèi zāi, rén zé wù zhī zuì guì zhě yě, wén méng shí rén, yóu dāng wèi zāi. bì yǐ bào shēng hài wù nǎi wèi zāi, fū suì shēng ér shí rén, yǔ shí chū ér hài wù, zāi shú wèi shén? rén zhī bìng jiè, yì xī fēi cháng, jiè chóng hé gù bù wèi zāi? qiě tiān jiāng yǔ, yǐ chū ruì fēi, wèi yǔ qì xiāng yīng yě. huò shí zhū chóng zhī shēng, zì yǔ shí qì xiāng yīng, rú hé zhé guī zuì yú bù lì hū? tiān dào zì rán, jí xiōng ǒu huì, fēi cháng zhī chóng shì shēng, tān lì zāo shǔ. rén chá tān lì zhī cāo, yòu jiàn zāi chóng zhī shēng, zé wèi bù lì zhī suǒ wèi zhì yě.
案蟲害人者,莫如蚊虻,蚊虻歲生。如以蚊虻應災,世間常有害人之吏乎?必以食物乃為災,人則物之最貴者也,蚊虻食人,尤當為災。必以暴生害物乃為災,夫歲生而食人,與時出而害物,災孰為甚?人之病疥,亦希非常,疥蟲何故不為災?且天將雨,蟻出蚋蜚,為與氣相應也。或時諸蟲之生,自與時氣相應,如何輒歸罪於部吏乎?天道自然,吉凶偶會,非常之蟲適生,貪吏遭署。人察貪吏之操,又見災蟲之生,則謂部吏之所為致也。