biàn fù zhī jiā wèi chóng shí gǔ zhě, bù lì suǒ zhì yě. tān zé qīn yú, gù chóng shí gǔ. shēn hēi tóu chì, zé wèi wǔ guān tóu hēi shēn chì, zé wèi wén guān. shǐ jiā fá yú chóng suǒ xiàng lèi zhī lì, zé chóng miè xī, bù fù jiàn yǐ. fū tóu chì zé wèi wǔ lì, tóu hēi zé wèi wén lì suǒ zhì yě. shí huò tóu chì shēn bái, tóu hēi shēn huáng, huò tóu shēn jiē huáng, huò tóu shēn jiē qīng, huò jiē bái ruò yú ròu zhī chóng, yīng hé guān lì? shí huò bái bù háo mín huá lì bèi xíng qǐ dài zhě, wēi shèng yú guān, qǔ duō yú lì, qí chóng xíng xiàng hé rú zhuàng zāi? chóng zhī miè yě, jiē yīn fēng yǔ. àn chóng miè zhī shí, zé lì wèi bì fú fá yě. lù tián zhī zhōng shí yǒu shǔ, shuǐ tián zhī zhōng shí yǒu yú, xiā xiè zhī lèi, jiē wèi gǔ hài, huò shí xī chū ér zàn wéi hài, huò cháng yǒu ér wèi zāi, děng lèi zhòng duō, yīng hé guān lì?
变复之家谓虫食谷者,部吏所致也。贪则侵渔,故虫食谷。身黑头赤,则谓武官;头黑身赤,则谓文官。使加罚於虫所象类之吏,则虫灭息,不复见矣。夫头赤则谓武吏,头黑则谓文吏所致也。时或头赤身白,头黑身黄,或头身皆黄,或头身皆青,或皆白若鱼肉之虫,应何官吏?时或白布豪民、猾吏被刑乞贷者,威胜於官,取多於吏,其虫形象何如状哉?虫之灭也,皆因风雨。案虫灭之时,则吏未必伏罚也。陆田之中时有鼠,水田之中时有鱼,虾蟹之类,皆为谷害,或时希出而暂为害,或常有而为灾,等类众多,应何官吏?
lǔ xuān gōng lǚ mǔ ér shuì, yìng shí ér yǒu yuán shēng zhě, huò yán ruò huáng. huáng shí zhì, bì tiān rú yǔ, jí dì shí wù, bù zé gǔ cǎo. chá qí tóu shēn, xiàng lèi hé lì? biàn fù zhī jiā, wèi huáng hé yīng? jiàn wǔ sān shí yī nián, huáng qǐ tài shān jùn, xī nán guò chén liú hé nán, suì rù yí dí, suǒ jí xiāng xiàn yǐ qiān bǎi shù. dāng shí xiāng xiàn zhī lì, wèi jiē lǚ mǔ, huáng shí gǔ cǎo, lián rì lǎo jí, huò fēi xǐ qù, huò zhǐ kū sǐ. dāng shí xiāng xiàn zhī lì, wèi bì jiē fú zuì yě. fū chóng shí gǔ, zì yǒu zhǐ qī, yóu cán shí sāng, zì yǒu zú shí yě. shēng chū yǒu rì, sǐ jí yǒu yuè, qī jǐn biàn huà, bù cháng wèi chóng. shǐ rén jūn bù zuì qí lì, chóng yóu zì wáng. fū chóng, fēng qì suǒ shēng, cāng jié zhī zhī, gù" fán"" chóng" wèi" fēng" zhī zì, qǔ qì yú fēng, gù bā rì ér huà, shēng chūn xià zhī wù, huò shí wǔ gǔ, huò shí zhòng cǎo. shí wǔ gǔ, lì shòu qián gǔ yě, qí shí tā cǎo, shòu rén hé wù?
鲁宣公履亩而税,应时而有蝝生者,或言若蝗。蝗时至,蔽天如雨,集地食物,不择谷草。察其头身,象类何吏?变复之家,谓蝗何应?建武三十一年,蝗起太山郡,西南过陈留、河南,遂入夷狄,所集乡县以千百数。当时乡县之吏,未皆履亩,蝗食谷草,连日老极,或蜚徙去,或止枯死。当时乡县之吏,未必皆伏罪也。夫虫食谷,自有止期,犹蚕食桑,自有足时也。生出有日,死极有月,期尽变化,不常为虫。使人君不罪其吏,虫犹自亡。夫虫,风气所生,苍颉知之,故“凡”、“虫”为“风”之字,取气於风,故八日而化,生春夏之物,或食五谷,或食众草。食五谷,吏受钱谷也,其食他草,受人何物?
luǒ chóng sān bǎi, rén wéi zhī zhǎng. yóu cǐ yán zhī, rén yì chóng yě. rén shí chóng suǒ shí, chóng yì shí rén suǒ shí, jù wèi chóng ér xiāng shí wù, hé wéi guài zhī? shè chóng yǒu zhī, yì jiāng fēi rén yuē:" nǚ shí tiān zhī suǒ shēng, wú yì shí zhī, wèi wǒ wèi biàn, bù zì wèi wèi zāi." fán hán qì zhī lèi, suǒ gān shì zhě, kǒu fù bù yì. rén gān wǔ gǔ, è chóng zhī shí zì shēng tiān dì zhī jiān, è chóng zhī chū. shè chóng néng yán, yǐ cǐ fēi rén, yì wú yǐ jí yě. fū chóng zhī zài wù jiān yě, zhī zhě bù guài, qí shí wàn wù yě bù wèi zhī zāi.
倮虫三百,人为之长。由此言之,人亦虫也。人食虫所食,虫亦食人所食,俱为虫而相食物,何为怪之?设虫有知,亦将非人曰:“女食天之所生,吾亦食之,谓我为变,不自谓为灾。”凡含气之类,所甘嗜者,口腹不异。人甘五谷,恶虫之食;自生天地之间,恶虫之出。设虫能言,以此非人,亦无以诘也。夫虫之在物间也,知者不怪,其食万物也不谓之灾。
gān xiāng wò wèi zhī wù, chóng shēng cháng duō, gù gǔ zhī duō chóng zhě zī yě. dào shí yǒu chóng, mài yǔ dòu wú chóng. bì yǐ yǒu chóng zé zhǔ zhě lì, shì qí zī xiāng bù lì cháng fú zuì yě. shén nóng hòu jì cáng zhǒng zhī fāng, zhǔ mǎ shǐ yǐ zhī zì zhǒng zhě, lìng hé bù chóng. rú huò yǐ mǎ shǐ zì zhǒng, qí xiāng bù lì bào jiāo chén zhòng zi yě. shì gù hòu jì shén nóng zhī shù yòng, zé qí xiāng lì kě miǎn wèi jiān. hé zé? chóng wú cóng shēng, shàng wú yǐ chá yě.
甘香渥味之物,虫生常多,故谷之多虫者粢也。稻时有虫,麦与豆无虫。必以有虫责主者吏,是其粢乡部吏常伏罪也。神农、后稷藏种之方,煮马屎以汁渍种者,令禾不虫。如或以马屎渍种,其乡部吏鲍焦、陈仲子也。是故后稷、神农之术用,则其乡吏〔可〕免为奸。何则?虫无从生,上无以察也。
chóng shí tā cǎo, píng shì bù guài, shí wǔ gǔ yè, nǎi wèi zhī zāi. guì yǒu dù, sāng yǒu xiē, guì zhōng yào ér sāng gěi cán, qí yòng yì jí, yǔ gǔ wú yì. dù xiē bù wéi guài, dú wèi chóng wèi zāi, bù tōng wù lèi zhī shí, àn yú zāi biàn zhī qíng yě. gǔ chóng yuē gǔ, gǔ ruò é yǐ. sù mǐ yì rè shēng gǔ. fū gǔ shí sù mǐ, bù wèi zhī zāi, chóng shí miáo yè, guī zhī yú zhèng. rú shuō chóng zhī jiā, wèi sù qīng miáo zhòng yě.
虫食他草,平事不怪,食五谷叶,乃谓之灾。桂有蠹,桑有蝎,桂中药而桑给蚕,其用亦急,与谷无异。蠹蝎不为怪,独谓虫为灾,不通物类之实,暗於灾变之情也。谷虫曰蛊,蛊若蛾矣。粟米饐热生蛊。夫蛊食粟米,不谓之灾,虫食苗叶,归之於政。如说虫之家,谓粟轻苗重也。
chóng zhī zhǒng lèi, zhòng duō fēi yī. yú ròu fǔ chòu yǒu chóng, xī jiàng bù bì yǒu chóng, fàn wēn shī yǒu chóng, shū juàn bù shū yǒu chóng, yī bì bù xuán yǒu chóng, wō jū chuāng lóu zhèng xiā yǒu chóng. huò bái huò hēi, huò zhǎng huò duǎn, dà xiǎo hóng shā, bù xiāng sì lèi, jiē fēng qì suǒ shēng, bìng lián yǐ sǐ. shēng bù zé rì, ruò shēng rì duǎn cù, jiàn ér zhé miè. biàn fù zhī jiā, jiàn qí xī chū, chū yòu shí wù, zé wèi zhī zāi. zāi chū dāng yǒu suǒ zuì, zé yī suǒ shì lèi zhī lì, shùn ér shuō zhī. rén fù zhōng yǒu sān chóng, xià dì zhī zé, qí chóng yuē zhì, zhì shí rén zú, sān chóng shí cháng. shùn shuō zhī jiā, jiāng wèi sān chóng hé sì lèi hū? fán tiān dì zhī jiān, yīn yáng suǒ shēng, jiāo náo zhī lèi, kūn rú zhī shǔ, hán qì ér shēng, kāi kǒu ér shí. shí yǒu gān bù, tóng xīn děng yù, qiáng dà shí xì ruò, zhī huì fǎn dùn yú. tā wù xiǎo dà lián xiāng niè shì, bù wèi zhī zāi, dú wèi chóng shí gǔ wù wèi yīng zhèng shì, shī dào lǐ zhī shí, bù dá wù qì zhī xìng yě.
虫之种类,众多非一。鱼肉腐臭有虫,醯酱不闭有虫,饭温湿有虫,书卷不舒有虫,衣襞不悬有虫,蜗疽疮蝼症虾有虫。或白或黑,或长或短,大小鸿杀,不相似类,皆风气所生,并连以死。生不择日,若生日短促,见而辄灭。变复之家,见其希出,出又食物,则谓之灾。灾出当有所罪,则依所似类之吏,顺而说之。人腹中有三虫,下地之泽,其虫曰蛭,蛭食人足,三虫食肠。顺说之家,将谓三虫何似类乎?凡天地之间,阴阳所生,蛟蛲之类,蜫蠕之属,含气而生,开口而食。食有甘不,同心等欲,强大食细弱,知慧反顿愚。他物小大连相啮噬,不谓之灾,独谓虫食谷物为应政事,失道理之实,不达物气之性也。
rán fū chóng zhī shēng yě, bì yī wēn shī. wēn shī zhī qì, cháng zài chūn xià. qiū dōng zhī qì, hán ér gān zào, chóng wèi zēng shēng. ruò yǐ chóng shēng, zuì xiāng bù lì, shì zé xiāng bù lì tān yú chūn xià, lián yú qiū dōng. suī dào zhí zhī lì yǐ qiū dōng shǔ, méng bó yí zhī jǔ yǐ. fū chūn xià fēi yī, ér chóng shí shēng zhě, wēn shī shén yě, shén zé yīn yáng bù hé. yīn yáng bù hé, zhèng yě, tú dāng guī yú zhèng zhì, ér zhǐ wèi bù lì wèi jiān, shī shì shí yǐ. hé zhī chóng yǐ wēn shī shēng yě? yǐ gǔ chóng zhī zhī. gǔ gān zào zhě, chóng bù shēng wēn shī yì ài, chóng shēng bù jīn. cáng sù mài zhī zhǒng, liè rì gàn bào, tóu yú zào qì, zé chóng bù shēng. rú bù gàn bào, zhá dié zhī chóng, shēng rú yún yān. yǐ gǔ zhá dié, zhǔn kuàng zhòng chóng, wēn shī suǒ shēng, míng yǐ.
然夫虫之生也,必依温湿。温湿之气,常在春夏。秋冬之气,寒而干燥,虫未曾生。若以虫生,罪乡部吏,是则乡部吏贪於春夏,廉於秋冬。虽盗跖之吏以秋冬署,蒙伯夷之举矣。夫春夏非一,而虫时生者,温湿甚也,甚则阴阳不和。阴阳不和,政也,徒当归於政治,而指谓部吏为奸,失事实矣。何知虫以温湿生也?以蛊虫知之。谷干燥者,虫不生;温湿饐餲,虫生不禁。藏宿麦之种,烈日干暴,投於燥器,则虫不生。如不干暴,闸喋之虫,生如云烟。以蛊闸喋,准况众虫,温湿所生,明矣。
shī yún:" yíng yíng qīng yíng, zhǐ yú fān. kǎi tì jūn zǐ, wú xìn chán yán." chán yán shāng shàn, qīng yíng wū bái, tóng yī huò bài, shī yǐ wéi xìng. chāng yì wáng mèng xī jiē xià yǒu jī yíng shǐ, míng dàn zhào wèn láng zhōng gōng suì, suì duì yuē:" yíng zhě, chán rén zhī xiàng yě. fū shǐ jī yú jiē xià, wáng jiāng yòng chán chén zhī yán yě." yóu cǐ yán zhī, yíng zhī wèi chóng, yīng rén jūn yòng chán. hé gù bù wèi yíng wèi zāi hū? rú yíng kě yǐ wéi zāi, fū yíng suì shēng, shì jiān rén jūn cháng yòng chán hū?
《诗》云:“营营青蝇,止於籓。恺悌君子,无信谗言。”谗言伤善,青蝇污白,同一祸败,《诗》以为兴。昌邑王梦西阶下有积蝇矢,明旦召问郎中龚遂,遂对曰:“蝇者,谗人之象也。夫矢积於阶下,王将用谗臣之言也。”由此言之,蝇之为虫,应人君用谗。何故不谓蝇为灾乎?如蝇可以为灾,夫蝇岁生,世间人君常用谗乎?
àn chóng hài rén zhě, mò rú wén méng, wén méng suì shēng. rú yǐ wén méng yīng zāi, shì jiān cháng yǒu hài rén zhī lì hū? bì yǐ shí wù nǎi wèi zāi, rén zé wù zhī zuì guì zhě yě, wén méng shí rén, yóu dāng wèi zāi. bì yǐ bào shēng hài wù nǎi wèi zāi, fū suì shēng ér shí rén, yǔ shí chū ér hài wù, zāi shú wéi shèn? rén zhī bìng jiè, yì xī fēi cháng, jiè chóng hé gù bù wéi zāi? qiě tiān jiàng yǔ, yǐ chū ruì fēi, wèi yǔ qì xiāng yìng yě. huò shí zhū chóng zhī shēng, zì yǔ shí qì xiāng yìng, rú hé zhé guī zuì yú bù lì hū? tiān dào zì rán, jí xiōng ǒu huì, fēi cháng zhī chóng shì shēng, tān lì zāo shǔ. rén chá tān lì zhī cāo, yòu jiàn zāi chóng zhī shēng, zé wèi bù lì zhī suǒ wéi zhì yě.
案虫害人者,莫如蚊虻,蚊虻岁生。如以蚊虻应灾,世间常有害人之吏乎?必以食物乃为灾,人则物之最贵者也,蚊虻食人,尤当为灾。必以暴生害物乃为灾,夫岁生而食人,与时出而害物,灾孰为甚?人之病疥,亦希非常,疥虫何故不为灾?且天将雨,蚁出蚋蜚,为与气相应也。或时诸虫之生,自与时气相应,如何辄归罪於部吏乎?天道自然,吉凶偶会,非常之虫适生,贪吏遭署。人察贪吏之操,又见灾虫之生,则谓部吏之所为致也。