huò yuē: shì zhī lùn gāo, hé bì yǐ wén?
或曰:「士之論高,何必以文?」
dá yuē: fū rén yǒu wén zhì nǎi chéng. wù yǒu huá ér bù shí, yǒu shí ér bù huá zhě. yì yuē: shèng rén zhī qíng jiàn hū cí. chū kǒu wèi yán, jí zhá wèi wén, wén cí shī shè, shí qíng fū liè. fū wén dé, shì fú yě. kōng shū wèi wén, shí xíng wèi dé, zhe zhī yú yī wèi fú. gù yuē: dé mí shèng zhě wén mí rù, dé mí zhāng zhě rén mí míng. dà rén dé kuò qí wén bǐng. xiǎo rén dé chì qí wén bān. guān zūn ér wén fán, dé gāo ér wén jī. huá ér hàn zhě, dài fū zhī zé, zēng zǐ qǐn jí, mìng yuán qǐ yì. yóu cǐ yán zhī, yī fú yǐ pǐn xián, xián yǐ wén wèi chà. yú jié bù bié, xū wén yǐ lì zhé. fēi wéi yú rén, wù yì xián rán. lóng lín yǒu wén, yú shé wèi shén fèng yǔ wǔ sè, yú niǎo wèi jūn hǔ měng, máo fén yuán guī zhī, bèi fù wén: sì zhě tǐ bù zhì, yú wù wèi shèng xián. qiě fú shān wú lín, zé wèi tǔ shān, dì wú máo, zé wèi xiè tǔ rén wú wén, zé wèi pú rén. tǔ shān wú mí lù, xiè tǔ wú wǔ gǔ, rén wú wén dé, bù wèi shèng xián. shàng tiān duō wén ér hòu tǔ duō lǐ. èr qì xié hé, shèng xián bǐng shòu, fǎ xiàng běn lèi, gù duō wén cǎi. ruì yīng fú mìng, mò fēi wén zhě. jìn táng shū yú lǔ chéng jì yǒu huì gōng fū rén hào yuē zhòng zi, shēng ér guài qí, wén zài qí shǒu. zhāng liáng dāng guì, chū yǔ shén huì, lǎo fù shòu shū, zú fēng liú hóu. hé shén, gù chū tú, luò líng, gù chū shū. zhú bó suǒ jì guài qí zhī wù, bù chū huáng wū. wù yǐ wén wèi biǎo, rén yǐ wén wèi jī. jí zi chéng yù mí wén, zi gòng jī zhī. wèi wén bù zú qí zhě, zi chéng zhī tú yě.
答曰:夫人有文質乃成。物有華而不實,有實而不華者。《易》曰:「聖人之情見乎辭。」出口為言,集札為文,文辭施設,實情敷烈。夫文德,世服也。空書為文,實行為德,著之於衣為服。故曰:德彌盛者文彌縟,德彌彰者人彌明。大人德擴其文炳。小人德熾其文斑。官尊而文繁,德高而文積。華而晥者,大夫之簀,曾子寢疾,命元起易。由此言之,衣服以品賢,賢以文為差。愚傑不別,須文以立折。非唯於人,物亦咸然。龍鱗有文,於蛇為神;鳳羽五色,於鳥為君;虎猛,毛蚡蚖;龜知,背負文:四者體不質,於物為聖賢。且夫山無林,則為土山,地無毛,則為瀉土;人無文,則為僕人。土山無麋鹿,瀉土無五穀,人無文德,不為聖賢。上天多文而後土多理。二氣協和,聖賢稟受,法象本類,故多文彩。瑞應符命,莫非文者。晉唐叔虞、魯成季友、惠公夫人號曰仲子,生而怪奇,文在其手。張良當貴,出與神會,老父授書,卒封留侯。河神,故出圖,洛靈,故出書。竹帛所記怪奇之物,不出潢洿。物以文為表,人以文為基。棘子成欲彌文,子貢譏之。謂文不足奇者,子成之徒也。
zhù zuò zhě wèi wén rú, shuō jīng zhě wèi shì rú. èr rú zài shì, wèi zhī hé zhě wèi yōu. huò yuē: wén rú bù ruò shì rú. shì rú shuō shèng rén zhī jīng, jiě xián zhě zhī chuán, yì lǐ guǎng bó, wú bù shí jiàn, gù zài guān cháng wèi, wèi zuì zūn zhě wèi bó shì, mén tú jù zhòng, zhāo huì qiān lǐ, shēn suī sǐ wáng, xué chuán yú hòu. wén rú wèi huá yín zhī shuō, yú shì wú bǔ, gù wú cháng guān, dì zǐ mén tú bù jiàn yī rén, shēn sǐ zhī hòu, mò yǒu shào chuán, cǐ qí suǒ yǐ bù rú shì rú zhě yě.
著作者為文儒,說經者為世儒。二儒在世,未知何者為優。或曰:「文儒不若世儒。世儒說聖人之經,解賢者之傳,義理廣博,無不實見,故在官常位,位最尊者為博士,門徒聚眾,招會千里,身雖死亡,學傳於後。文儒為華淫之說,於世無補,故無常官,弟子門徒不見一人,身死之後,莫有紹傳,此其所以不如世儒者也。」
dá yuē: bù rán. fū shì rú shuō shèng qíng,, gòng qǐ bìng yàn, jù zhuī shèng rén. shì shū ér wù tóng, yán yì ér yì jūn. hé yǐ wèi zhī wén rú zhī shuō wú bǔ yú shì? shì rú yè yì wèi, gù shì rén xué zhī duō fēi shì kě xī dì, gù gōng tíng shè qí wèi. wén rú zhī yè, zhuō jué bù xún, rén guǎ qí shū, yè suī bù jiǎng, mén suī wú rén, shū wén qí wěi, shì rén yì chuán. bǐ xū shuō, cǐ shí piān. zhé lèi èr zhě, shú zhě wèi xián? àn gǔ jùn yòu zhù zuò cí shuō, zì yòng qí yè, zì míng yú shì. shì rú dāng shí suī zūn, bù zāo wén rú zhī shū, qí jī bù chuán. zhōu gōng zhì lǐ lè, míng chuí ér bù miè. kǒng zǐ zuò chūn qiū, wén chuán ér bù jué. zhōu gōng kǒng zǐ, nán yǐ lùn yán. hàn shì wén zhāng zhī tú, lù jiǎ sī mǎ qiān liú zi zhèng yáng zi yún, qí cái néng ruò qí, qí chēng bù yóu rén. shì chuán shī jiā lǔ shēn gōng, shū jiā qiān shèng ōu yáng gōng sūn, bù zāo tài shǐ gōng, shì rén bù wén. fū yǐ yè zì xiǎn, shú yǔ xū rén nǎi xiǎn? fū néng jì bǎi rén, shú yǔ jǐn néng xiǎn qí míng?
答曰:不然。夫世儒說聖情,□□□□,共起並驗,俱追聖人。事殊而務同,言異而義鈞。何以謂之文儒之說無補於世?世儒業易為,故世人學之多;非事可析第,故宮廷設其位。文儒之業,卓絕不循,人寡其書,業雖不講,門雖無人,書文奇偉,世人亦傳。彼虛說,此實篇。折累二者,孰者為賢?案古俊又著作辭說,自用其業,自明於世。世儒當時雖尊,不遭文儒之書,其跡不傳。周公制禮樂,名垂而不滅。孔子作《春秋》,聞傳而不絕。周公、孔子,難以論言。漢世文章之徒,陸賈、司馬遷、劉子政、揚子云,其材能若奇,其稱不由人。世傳《詩》家魯申公,《書》家千乘歐陽、公孫,不遭太史公,世人不聞。夫以業自顯,孰與須人乃顯?夫能紀百人,孰與廑能顯其名?
huò yuē: zhù zuò zhě, sī lǜ jiān yě, wèi bì cái zhī chū yì rén yě. jū bù yōu, sī bù zhì. shǐ zhù zuò zhī rén, zǒng zhòng shì zhī fán, diǎn guó jìng zhī zhí, jí jí máng máng, hé xiá zhù zuò? shì shǐ yōng rén jī xián xiá zhī sī, yì néng chéng piān bā shí shù. wén wáng rì zè bù xiá shí, zhōu gōng yī mù sān wò fà, hé xiá yōu yóu wèi lì měi zhī wén yú bǐ zhá? kǒng zǐ zuò chūn qiū, bù yòng yú zhōu yě. sī mǎ zhǎng qīng bù yù gōng qīng zhī shì, gù néng zuò zi xū zhī fù. yáng zi yún cún zhōng láng zhī guān, gù néng chéng tài xuán jīng, jiù fǎ yán. shǐ kǒng zǐ dé wáng, chūn qiū bù zuò. jí zhǎng qīng zi yún wèi xiāng, fù xuán bù gōng.
或曰:「著作者,思慮間也,未必材知出異人也。居不幽,思不至。使著作之人,總眾事之凡,典國境之職,汲汲忙忙,〔何〕暇著作?試使庸人積閒暇之思,亦能成篇八十數。文王日昃不暇食,周公一沐三握髮,何暇優遊為麗美之文於筆札?孔子作《春秋》,不用於周也。司馬長卿不預公卿之事,故能作子虛之賦。揚子云存中郎之官,故能成《太玄經》,就《法言》。使孔子得王,《春秋》不作。〔籍〕長卿、子云為相,賦玄不工。」
dá yuē: wén wáng rì zè bù xiá shí, cǐ wèi yǎn yì ér yì guà. zhōu gōng yī mù sān wò fà, wèi zhōu gǎi fǎ ér zhì. zhōu dào bù bì, kǒng zǐ bù zuò, xiū sī lǜ jiān yě! zhōu fǎ kuò shū, bù kě yīn yě. fū bǐng tiān dì zhī wén, fā yú xiōng yì, qǐ wèi jiān zuò bù xiá rì zāi? gǎn wěi qǐ wàng, yuán liú qì. guǎn zhòng xiāng huán gōng, zhì yú jiǔ hé. shāng yāng xiāng xiào gōng, wèi qín kāi dì yè. rán ér èr zi zhī shū, piān zhāng shù shí. zhǎng qīng zi yún, èr zi zhī lún yě. jù gǎn, gù cái bìng cái tóng, gù yè jūn. jiē shì ér gè zhe, bù yǐ sī lǜ jiān yě. wèn shì mí duō ér jiàn mí bó, guān mí jù ér shí mí ní. jū bù yōu zé sī bù zhì, sī bù zhì zé bǐ bù lì. yín wán zhī rén, yǒu yōu shì zhī sī, suī wú yōu, bù néng zhe yī zì. gài rén cái yǒu néng, wú yǒu bù xiá. yǒu wú cái ér bù néng sī, wú yǒu zhī ér bù néng zhe. yǒu hóng cái yù zuò ér wú qǐ, xì zhī yǐ wèn ér néng jì. gài qí yǒu wú suǒ yīn, wú yǒu bù néng yán, liǎng yǒu wú suǒ dǔ, wú bù xiá zào zuò.
答曰:文王日昃不暇食,此謂演《易》而益卦。周公一沐三握髮,為周改法而制。周道不弊,孔子不作,休思慮間也!周法闊疏,不可因也。夫稟天地之文,發於胸臆,豈為間作不暇日哉?感偽起妄,源流氣。管仲相桓公,致於九合。商鞅相孝公,為秦開帝業。然而二子之書,篇章數十。長卿、子云,二子之倫也。俱感,故才並;才同,故業鈞。皆士而各著,不以思慮間也。問事彌多而見彌博,官彌劇而識彌泥。居不幽則思不至,思不至則筆不利。嚚頑之人,有幽室之思,雖無憂,不能著一字。蓋人材有能,無有不暇。有無材而不能思,無有知而不能著。有鴻材欲作而無起,細知以問而能記。蓋奇有無所因,無有不能言,兩有無所睹,無不暇造作。
huò yuē: fán zuò zhě jīng sī yǐ jí, jū wèi bù néng lǐng zhí. gài rén sī yǒu suǒ yǐ zhe, zé jīng yǒu suǒ jǐn suǒ. zhù zuò zhī rén, shū yán tōng qí, qí cái yǐ jí, qí zhī yǐ bà. àn gǔ zuò shū zhě, duō wèi bù sàn pán jiě, fǔ qīng níng wēi, fēi zhù zuò zhī rén suǒ néng wèi yě. fū yǒu suǒ bī, yǒu suǒ ní, zé yǒu suǒ zì, piān zhāng shù bǎi. lǚ bù wéi zuò chūn qiū jǔ jiā xǐ shǔ huái nán wáng zuò dào shū, huò zhì miè zú hán fēi zhe zhì shù, shēn xià qín yù. shēn qiě bù quán, ān néng fǔ guó? fū yǒu zhǎng yú bǐ, ān néng bù duǎn yú cǐ? shēn yú zuò wén, ān néng bù qiǎn yú zhèng zhì?
或曰:「凡作者精思已極,居位不能領職。蓋人思有所倚着,則精有所盡索。著作之人,書言通奇,其材已極,其知已罷。案古作書者,多位布散盤解,輔傾寧危,非著作之人所能為也。夫有所逼,有所泥,則有所自,篇章數百。呂不韋作《春秋》舉家徙蜀;淮南王作道書,禍至滅族;韓非著治術,身下秦獄。身且不全,安能輔國?夫有長於彼,安能不短於此?深於作文,安能不淺於政治?」
dá yuē: rén yǒu suǒ yōu, gù yǒu suǒ liè rén yǒu suǒ gōng, gù yǒu suǒ zhuō. fēi liè yě, zhì yì bù wèi yě, fēi zhuō yě, jīng chéng bù jiā yě. zhì yǒu suǒ cún, gù bù jiàn tài shān sī yǒu suǒ zhì, yǒu shēn bù xiá xùn yě. chēng gàn jiāng zhī lì, cì zé bù néng jī, jī zé bù néng cì, fēi rèn bù lì, bù néng yī dàn èr yě. píng dàn què zé shī yàn, shè què zé shī yàn, fāng yuán huà bù jù chéng, zuǒ yòu shì bù bìng jiàn, rén cái yǒu liǎng wèi, bù néng chéng yī. shǐ gàn jiāng guǎ cì ér gèng jī, shě què ér shè yàn, zé xià shè wú shī yǐ. rén wěi qí piān zhāng, zhuān wèi zhèng zhì, zé zi chǎn zi jiàn zhī jī bù zú móu yě. gǔ zuò shū zhě, duō lì gōng bù yòng yě. guǎn zhòng yàn yīng, gōng shū bìng zuò shāng yāng yú qīng, piān zhì jù wèi. gāo zǔ jì dé tiān xià, mǎ shàng zhī jì wèi bài, lù jiǎ zào xīn yǔ, gāo zǔ cū nà cǎi. lǚ shì héng nì, liú shì jiāng qīng, fēi lù jiǎ zhī cè, dì shì bù níng. gài cái zhī wú bù néng, zài suǒ zāo yù, yù luàn zé zhī lì gōng, yǒu qǐ zé yǐ qí cái zhe shū zhě yě. chū kǒu wèi yán, zhe wén wèi piān. gǔ yǐ yán wèi gōng zhě duō, yǐ wén wèi bài zhě xī. lǚ bù wéi huái nán wáng yǐ tā wèi guò, bù yǐ shū yǒu fēi, shǐ kè zuò shū, bù shēn zì wèi rú bù zuò shū, yóu méng cǐ zhāng zhāng zhī huò. rén gǔ jīn wéi shǔ, wèi bì jiē zhù zuò cái zhī jí yě. zōu yáng jǔ shū, miǎn zuì yú liáng. xú lè shàng shū, shēn bài láng zhōng. cái néng yǐ qí wén wèi gōng yú rén, hé xián bù néng yíng wèi qí shēn? hán zǎo xìn gōng zǐ fēi, guó bù qīng wēi. jí fēi zhī sǐ, lǐ sī rú qí, fēi yǐ zhù zuò cái jí, bù néng fù yǒu wèi yě. chūn wù zhī shāng, huò sǐ zhī yě, cán wù bù shāng, qiū yì bù zhǎng. jiǎ lìng fēi bù sǐ, qín wèi kě zhī. gù cái rén néng lìng qí xíng kě zūn, bù néng shǐ rén bì fǎ jǐ néng lìng qí yán kě xíng, bù néng shǐ rén bì cǎi qǔ zhī yǐ.
答曰:人有所優,固有所劣;人有所工,固有所拙。非劣也,志意不為也,非拙也,精誠不加也。志有所存,顧不見泰山;思有所至,有身不暇徇也。稱干將之利,刺則不能擊,擊則不能刺,非刃不利,不能一旦二也。蛢彈雀則失鷃,射鵲則失雁,方員畫不俱成,左右視不並見,人材有兩為,不能成一。使干將寡刺而更擊,舍鵲而射雁,則下射無失矣。人委其篇章,專為〔政〕治,則子產、子賤之跡不足侔也。古作書者,多立功不用也。管仲、晏嬰,功書並作;商鞅、虞卿,篇治俱為。高祖既得天下,馬上之計未敗,陸賈造《新語》,高祖粗納采。呂氏橫逆,劉氏將傾,非陸賈之策,帝室不寧。蓋材知無不能,在所遭遇,遇亂則知立功,有起則以其材著書者也。出口為言,著文為篇。古以言為功者多,以文為敗者希。呂不韋、淮南王以他為過,不以書有非,使客作書,不身自為;如不作書,猶蒙此章章之禍。人古今違屬,未必皆著作材知極也。鄒陽舉疏,免罪於梁。徐樂上書,身拜郎中。材能以其文為功於人,何嫌不能營衛其身?韓蚤信公子非,國不傾危。及非之死,李斯如奇,非以著作材極,不能復有為也。春物之傷,或死之也,殘物不傷,秋亦不長。假令非不死,秦未可知。故才人能令其行可尊,不能使人必法己;能令其言可行,不能使人必採取之矣。
huò yuē: gǔ jīn zuò shū zhě fēi yī, gè chuān záo shī jīng zhī shí chuán, wéi shèng rén zhì, gù wèi zhī zuì cán, bǐ zhī yù xiè. gù yuē: zuì cán mǎn chē, bù chéng wèi dào yù xiè mǎn qiè, bù chéng wèi bǎo. qián rén jìn shèng, yóu wèi zuì cán, kuàng yuǎn shèng cóng hòu fù zhòng wèi zhě hū? qí zuò bì wèi wàng, qí yán bì bù míng, ān kě cǎi yòng ér shī xíng?
或曰:「古今作書者非一,各穿鑿失經之實傳,違聖人質,故謂之蕞殘,比之玉屑。故曰:「蕞殘滿車,不成為道;玉屑滿篋,不成為寶。」前人近聖,猶為蕞殘,況遠聖從後復重為者乎?其作必為妄,其言必不明,安可採用而施行?」
dá yuē: shèng rén zuò qí jīng, xián zhě zào qí chuán, shù zuò zhě zhī yì, cǎi shèng rén zhī zhì, gù jīng xū chuán yě. jù xián suǒ wèi, hé yǐ dú wèi jīng chuán shì, tā shū jì fēi? bǐ jiàn jīng chuán, chuán jīng zhī wén, jīng xū ér jiě, gù wèi zhī shì. tā shū yǔ shū xiāng wéi, gèng zào duān xù, gù wèi zhī fēi. ruò cǐ zhě, wěi shì yú wǔ jīng. shǐ yán fēi wǔ jīng, suī shì bù jiàn tīng. shǐ wǔ jīng cóng kǒng mén chū, dào jīn cháng lìng rén bù quē miè, wèi zhī chún yī, xìn zhī kě yě. jīn wǔ jīng zāo wáng qín zhī shē chǐ, chù lǐ sī zhī héng yì, fán shāo jìn fáng, fú shēng zhī xiū, bào jīng shēn cáng. hàn xìng, shōu wǔ jīng, jīng shū quē miè ér bù míng, piān zhāng qì sàn ér bù jù. cháo cuò zhī bèi, gè yǐ sī yì fēn chāi wén zì, shī tú xiāng yīn xiāng shòu, bù zhī hé zhě wèi shì. wáng qín wú dào, bài luàn zhī yě. qín suī wú dào, bù fán zhū zi. zhū zi chǐ shū, wén piān jù zài, kě guān dú yǐ zhèng shuō, kě cǎi duō yǐ shì hòu rén. hòu rén fù zuò, yóu qián rén zhī zào yě. fū jù hóng ér zhī, jiē chuán jì suǒ chēng, wén yì yǔ jīng xiāng báo. hé yǐ dú wèi wén shū shī jīng zhī shí? yóu cǐ yán zhī, jīng quē ér bù wán, shū wú yì běn, jīng yǒu yí piān. zhé lèi èr zhě, shú yǔ zuì cán? yì jù shì xiàng, shī cǎi mín yǐ wèi piān, lè xū mín huān, lǐ dài mín píng. sì jīng yǒu jù, piān zhāng nǎi chéng. shàng shū chūn qiū, cǎi duō shǐ jì. shǐ jì xìng wú yì, yǐ mín shì yī yì, liù jīng zhī zuò jiē yǒu jù. yóu cǐ yán zhī, shū yì wèi běn, jīng yì wèi mò, mò shī shì shí, běn dé dào zhì. zhé lèi èr zhě, shú wèi yù xiè? zhī wū lòu zhě zài yǔ xià, zhī zhèng shī zhě zài cǎo yě, zhī jīng wù zhě zài zhū zi. zhū zi chǐ shū, wén míng shí shì. shuō zhāng jù zhě, zhōng bù qiú jiě kòu míng, shī shī xiāng chuán, chū wèi zhāng jù zhě, fēi tōng lǎn zhī rén yě.
答曰:聖人作其經,賢者造其傳,述作者之意,采聖人之志,故經須傳也。俱賢所為,何以獨謂經傳是,他書記非?彼見經傳,傳經之文,經須而解,故謂之是。他書與書相違,更造端緒,故謂之非。若此者,韙是於《五經》。使言非《五經》,雖是不見聽。使《五經》從孔門出,到今常令人不缺滅,謂之純壹,信之可也。今《五經》遭亡秦之奢侈,觸李斯之橫議,燔燒禁防,伏生之休,抱經深藏。漢興,收《五經》,經書缺滅而不明,篇章棄散而不具。晁錯之輩,各以私意分拆文字,師徒相因相授,不知何者為是。亡秦無道,敗亂之也。秦雖無道,不燔諸子。諸子尺書,文篇具在,可觀讀以正說,可采掇以示後人。後人復作,猶前人之造也。夫俱鴻而知,皆傳記所稱,文義與經相薄。何以獨謂文書失經之實?由此言之,經缺而不完,書無佚本,經有遺篇。折累二者,孰與蕞殘?《易》據事象,《詩》采民以為篇,《樂》須〔民〕歡,《禮》待民平。四經有據,篇章乃成。《尚書》、《春秋》,采掇史記。史記興無異,以民事一意,《六經》之作皆有據。由此言之,書亦為本,經亦為末,末失事實,本得道質。折累二者,孰為玉屑?知屋漏者在宇下,知政失者在草野,知經誤者在諸子。諸子尺書,文明實是。說章句者,終不求解扣明,師師相傳,初為章句者,非通覽之人也。