shì rú xué zhě, hǎo xìn shī ér shì gǔ, yǐ wèi xián shèng suǒ yán jiē wú fēi, zhuān jīng jiǎng xí, bù zhī nán wèn. fū xián shèng xià bǐ zào wén, yòng yì xiáng shěn, shàng wèi kě wèi jǐn dé shí, kuàng cāng zú tǔ yán, ān néng jiē shì? bù néng jiē shì, shí rén bù zhī nán huò shì, ér yì chén nán jiàn, shí rén bù zhī wèn. àn xián shèng zhī yán, shàng xià duō xiāng wéi qí wén, qián hòu duō xiāng fá zhě. shì zhī xué zhě, bù néng zhī yě.
世儒學者,好信師而是古,以為賢聖所言皆無非,專精講習,不知難問。夫賢聖下筆造文,用意詳審,尚未可謂盡得實,況倉卒吐言,安能皆是?不能皆是,時人不知難;或是,而意沉難見,時人不知問。案賢聖之言,上下多相違;其文,前後多相伐者。世之學者,不能知也。
lùn zhě jiē yún: kǒng mén zhī tú, qī shí zi zhī cái, shèng jīn zhī rú. cǐ yán wàng yě. bǐ jiàn kǒng zǐ wèi shī, shèng rén chuán dào, bì shòu yì cái, gù wèi zhī shū. fū gǔ rén zhī cái, jīn rén zhī cái yě. jīn wèi zhī yīng jié, gǔ yǐ wèi shèng shén, gù wèi qī shí zi lì shì xī yǒu. shǐ dāng jīn yǒu kǒng zǐ zhī shī, zé sī shì xué zhě, jiē yán mǐn zhī tú yě shǐ wú kǒng zǐ, zé qī shí zi zhī tú, jīn zhī rú shēng yě. hé yǐ yàn zhī? yǐ xué yú kǒng zǐ, bù néng jí wèn yě. shèng rén zhī yán, bù néng jǐn jiě shuō dào chén yì, bù néng zhé xíng. bù néng zhé xíng, yí wèn yǐ fā zhī bù néng jǐn jiě, yí nán yǐ jí zhī. gāo yáo chén dào dì shùn zhī qián, qiǎn lüè wèi jí. yǔ wèn nán zhī, qiǎn yán fù shēn, lüè zhǐ fù fēn. gài qǐ wèn nán cǐ shuō jī ér shēn qiè chù ér zhe míng yě.
論者皆云:「孔門之徒,七十子之才,勝今之儒。」此言妄也。彼見孔子為師,聖人傳道,必授異才,故謂之殊。夫古人之才,今人之才也。今謂之英傑,古以為聖神,故謂七十子歷世希有。使當今有孔子之師,則斯世學者,皆顏、閔之徒也;使無孔子,則七十子之徒,今之儒生也。何以驗之?以學於孔子,不能極問也。聖人之言,不能盡解;說道陳義,不能輒形。不能輒形,宜問以發之;不能盡解,宜難以極之。皋陶陳道帝舜之前,淺略未極。禹問難之,淺言復深,略指復分。蓋起問難此說激而深切、觸而著明也。
kǒng zǐ xiào zi yóu zhī xián gē, zi yóu yǐn qián yán yǐ jù kǒng zǐ. zì jīn àn lùn yǔ zhī wén, kǒng zǐ zhī yán duō ruò xiào xián gē zhī cí, dì zǐ guǎ ruò zi yóu zhī nán, gù kǒng zǐ zhī yán suì jié bù jiě. yǐ qī shí zi bù néng nán, shì zhī rú shēng, bù néng shí dào shì fēi yě.
孔子笑子游之弦歌,子游引前言以距孔子。自今案《論語》之文,孔子之言多若笑弦歌之辭,弟子寡若子游之難,故孔子之言遂結不解。以七十子不能難,世之儒生,不能實道是非也。
fán xué wèn zhī fǎ, bù wèi wú cái, nán yú jù shī, hé dào shí yì, zhèng dìng shì fēi yě. wèn nán zhī dào, fēi bì duì shèng rén jí shēng shí yě. shì zhī jiě shuō shuō rén zhě, fēi bì xū shèng rén jiào gào, nǎi gǎn yán yě. gǒu yǒu bù xiǎo jiě zhī wèn, zhuī nán kǒng zǐ, hé shāng yú yì? chéng yǒu chuán shèng yè zhī zhī, fá kǒng zǐ zhī shuō, hé nì yú lǐ? wèi wèn kǒng zǐ zhī yán, nán qí bù jiě zhī wén, shì jiān hóng cái dà zhī shēng, néng dá wèn jiě nán zhī rén, bì jiāng xián wú shì jiān nán wèn zhī yán shì fēi.
凡學問之法,不為無才,難於距師,核道實義,證定是非也。問難之道,非必對聖人及生時也。世之解說說人者,非必須聖人教告,乃敢言也。苟有不曉解之問,〔追〕難孔子,何傷於義?誠有傳聖業之知,伐孔子之說,何逆於理?謂問孔子之言,難其不解之文,世間弘才大知生,能答問、解難之人,必將賢吾世間難問之言是非。
mèng yì zi wèn xiào. zǐ yuē: wú wéi. fán chí yù, zi gào zhī yuē: mèng sūn wèn xiào yú wǒ, wǒ duì yuē wú wéi. fán chí yuē: hé wèi yě? zǐ yuē: shēng, shì zhī yǐ lǐ sǐ, zàng zhī yǐ lǐ. wèn yuē: kǒng zǐ zhī yán wú wéi, wú wéi zhě, lǐ yě. xiào zǐ yì dāng xiān yì chéng zhì, bù dāng wéi qīn zhī yù. kǒng zǐ yán wú wéi, bù yán wéi lǐ. yì zi tīng kǒng zǐ zhī yán, dú bù wèi xián yú wú wéi zhì hū. fán chí wèn hé wèi, kǒng zǐ nǎi yán shēng, shì zhī yǐ lǐ sǐ, zàng zhī yǐ lǐ, jì zhī yǐ lǐ. shǐ fán chí bù wèn, wú wéi zhī shuō, suì bù kě zhī yě. yì zi zhī cái, bù guò fán chí, gù lùn yǔ piān zhōng bù jiàn yán xíng. fán chí bù xiǎo, yì zi bì néng xiǎo zāi?
孟懿子問孝。子曰:「毋違。」樊遲御,子告之曰:「孟孫問孝於我,我對曰『毋違』。」樊遲曰:「何謂也?」子曰:「生,事之以禮;死,葬之以禮。」 問曰:孔子之言毋違,毋違者,禮也。孝子亦當先意承志,不當違親之欲。孔子言毋違,不言違禮。懿子聽孔子之言,獨不為嫌於毋違志乎。樊遲問何謂,孔子乃言「生,事之以禮;死,葬之以禮,祭之以禮。」使樊遲不問,毋違之說,遂不可知也。懿子之才,不過樊遲,故《論語》篇中不見言行。樊遲不曉,懿子必能曉哉?
mèng wǔ bó wèn xiào, zǐ yuē: fù mǔ, wéi qí jí zhī yōu. wǔ bó shàn yōu fù mǔ, gù yuē wéi qí jí zhī yōu. wǔ bó yōu qīn, yì zi wéi lǐ. gōng qí duǎn, dá wǔ bó yún fù mǔ, wéi qí jí zhī yōu, duì yì zi yì yí yán wéi shuǐ huǒ zhī biàn nǎi wéi lǐ. zhōu gōng gào xiǎo cái chì, dà cái lüè. zi yóu zhī dà cái yě, kǒng zǐ gào zhī chì yì zi xiǎo cái yě, gào zhī fǎn lüè. wéi zhōu gōng zhī zhì, gōng yì zi zhī duǎn, shī dào lǐ zhī yí. dì zǐ bù nán, hé zāi? rú yǐ yì zi quán zūn, bù gǎn jí yán, zé qí duì wǔ bó yì yí dàn yán wú yōu ér yǐ. jù mèng shì zi yě, quán zūn jūn tóng, chì wǔ bó ér lüè yì zi, wèi xiǎo qí gù yě. shǐ kǒng zǐ duì yì zi jí yán wú wéi lǐ, hé hài zhī yǒu? zhuān lǔ mò guò jì shì, jī bā yì zhī wǔ tíng, cì tài shān zhī lǚ jì, bù jù jì shì zēng yì bù yǐn huì zhī hài, dú wèi dá yì zi jí yán zhī zuì, hé zāi? qiě wèn xiào zhě fēi yī, jiē yǒu yù zhě, duì yì zi yán, bù dàn xīn fú yì kěn, gù gào fán chí.
孟武伯問孝,子曰:「父母,唯其疾之憂。」武伯善憂父母,故曰「唯其疾之憂」。武伯憂親,懿子違禮。攻其短,答武伯雲「父母,唯其疾之憂」,對懿子亦宜言唯水火之變乃違禮。周公告小才敕,大材略。子游之大材也,孔子告之敕;懿子小才也,告之反略。違周公之志,攻懿子之短,失道理之宜。弟子不難,何哉?如以懿子權尊,不敢極言,則其對武伯亦宜但言毋憂而已。俱孟氏子也,權尊鈞同,敕武伯而略懿子,未曉其故也。使孔子對懿子極言毋違禮,何害之有?專魯莫過季氏,譏八佾之舞庭,刺太山之旅祭,不懼季氏增邑不隱諱之害,獨畏答懿子極言之罪,何哉?且問孝者非一,皆有御者,對懿子言,不但心服臆肯,故告樊遲。
kǒng zǐ yuē: fù yǔ guì, shì rén zhī suǒ yù yě, bù yǐ qí dào dé zhī, bù jū yě pín yǔ jiàn, shì rén zhī suǒ è yě, bù yǐ qí dào dé zhī, bù qù yě. cǐ yán rén dāng yóu dào yì dé, bù dāng gǒu qǔ yě dāng shǒu jié ān pín, bù dāng wàng qù yě.
孔子曰:「富與貴,是人之所欲也,不以其道得之,不居也;貧與賤,是人之所惡也,不以其道得之,不去也。」此言人當由道義得,不當苟取也;當守節安貧,不當妄去也。
fū yán bù yǐ qí dào, dé fù guì bù jū, kě yě bù yǐ qí dào, dé pín jiàn rú hé? fù guì gù kě qù, qù pín jiàn hé zhī? qù pín jiàn, dé fù guì yě. bù dé fù guì, bù qù pín jiàn. rú wèi dé fù guì bù yǐ qí dào, zé bù qù pín jiàn xié? zé suǒ de fù guì, bù dé pín jiàn yě. pín jiàn hé gù dāng yán dé zhī? gù dāng yán pín yǔ jiàn shì rén zhī suǒ è yě, bù yǐ qí dào qù zhī, zé bù qù yě. dāng yán qù, bù dāng yán dé. dé zhě, shī yú dé zhī yě. jīn qù zhī, ān dé yán dé hū? dú fù guì dāng yán dé ěr. hé zhě? dé fù guì, nǎi qù pín jiàn yě. shì zé yǐ dào qù pín jiàn rú hé? xiū shēn háng dào, shì dé jué lù fù guì. dé jué lù fù guì, zé qù pín jiàn yǐ. bù yǐ qí dào qù pín jiàn rú hé? dú kǔ pín jiàn, qǐ wèi jiān dào, jī jù huò cái, shàn xiāng guān zhì, shì wèi bù yǐ qí dào. qī shí zi jì bù wèn, shì zhī xué zhě yì bù zhī nán. shǐ cǐ yán yì bù jiě ér wén bù fēn, shì wèi kǒng zǐ bù néng tǔ cí yě shǐ cǐ yán yì jié wén yòu bù jiě, shì kǒng zǐ xiāng shì wèi xíng xī yě. dì zǐ bù wèn, shì sú bù nán, hé zāi?
夫言不以其道,得富貴不居,可也;不以其道,得貧賤如何?富貴顧可去,去貧賤何之?去貧賤,得富貴也。不得富貴,不去貧賤。如謂得富貴不以其道,則不去貧賤邪?則所得富貴,不得貧賤也。貧賤何故當言得之?顧當言貧與賤是人之所惡也,不以其道去之,則不去也。當言去,不當言得。得者,施於得之也。今去之,安得言得乎?獨富貴當言得耳。何者?得富貴,乃去貧賤也。是則以道去貧賤如何?修身行道,仕得爵祿、富貴。得爵祿、富貴,則去貧賤矣。不以其道去貧賤如何?毒苦貧賤,起為奸盜,積聚貨財,擅相官秩,是為不以其道。七十子既不問,世之學者亦不知難。使此言意不解而文不分,是謂孔子不能吐辭也;使此言意結文又不解,是孔子相示未形悉也。弟子不問,世俗不難,何哉?
kǒng zǐ yuē: gōng yě zhǎng kě qī yě, suī zài léi xiè zhī zhōng, fēi qí zuì yě. yǐ qí zi qī zhī.
孔子曰:「公冶長可妻也,雖在縲紲之中,非其罪也。」以其子妻之。
wèn yuē: kǒng zǐ qī gōng yě zhǎng zhě, hé jù jiàn zāi? jù nián sān shí kě qī xié, jiàn qí xíng xián kě qī yě? rú jù qí nián sān shí, bù yí chēng zài léi xiè rú jiàn qí xíng xián, yì bù yí chēng zài léi xiè. hé zé? zhū rù kǒng zǐ mén zhě, jiē yǒu shàn xíng, gù chēng bèi tú yì. tú yì zhī zhōng wú qī, zé qī zhī ěr, bù xū chēng yě. rú tú yì zhī zhōng duō wú qī, gōng yě zhǎng yóu xián, gù dú qī zhī, zé qí chēng zhī yí liè qí xíng, bù yí yán qí zài léi xiè yě. hé zé? shì jiān qiáng shòu fēi gū zhě duō, wèi bì jǐn xián rén yě. héng rén jiàn wǎng, zhòng duō fēi yī, bì yǐ fēi gū wèi kǒng zǐ suǒ qī, zé shì kǒng zǐ bù qī xián, qī yuān yě. àn kǒng zǐ zhī chēng gōng yě zhǎng, yǒu fēi gū zhī yán, wú xíng néng zhī wén. shí bù xián, kǒng zǐ qī zhī, fēi yě shí xián, kǒng zǐ chēng zhī bù jù, yì fēi yě. chéng shì qī nán róng yún, guó yǒu dào bù fèi, guó wú dào miǎn yú xíng lù, jù chēng zhī yǐ.
問曰:孔子妻公冶長者,何據見哉?據年三十可妻邪,見其行賢可妻也?如據其年三十,不宜稱在縲紲;如見其行賢,亦不宜稱在縲紲。何則?諸入孔子門者,皆有善行,故稱備徒役。徒役之中無妻,則妻之耳,不須稱也。如徒役之中多無妻,公冶長尤賢,故獨妻之,則其稱之宜列其行,不宜言其在縲紲也。何則?世間強受非辜者多,未必盡賢人也。恆人見枉,眾多非一,必以非辜為孔子所妻,則是孔子不妻賢,妻冤也。案孔子之稱公冶長,有非辜之言,無行能之文。實不賢,孔子妻之,非也;實賢,孔子稱之不具,亦非也。誠似妻南容雲,國有道不廢,國無道免於刑戮,具稱之矣。
zi wèi zi gòng yuē: rǔ yǔ huí yě, shú yù? yuē: cì yě, hé gǎn wàng huí? huí yě, wén yī yǐ zhī shí cì yě, wén yī yǐ zhī èr. zǐ yuē: fú rú yě, wú yǔ rǔ jù bù rú yě. shì xián yán yuān shì yǐ wèn zi gòng yě.
子謂子貢曰:「汝與回也,孰愈?」曰:「賜也,何敢望回?回也,聞一以知十;賜也,聞一以知二。」子曰:「弗如也,吾與汝俱不如也。」是賢顏淵試以問子貢也。
wèn yuē: kǒng zǐ suǒ yǐ jiào zhě, lǐ ràng yě. zǐ lù, wèi guó yǐ lǐ, qí yán bù ràng, kǒng zǐ fēi zhī. shǐ zi gòng shí yù yán yuān, kǒng zǐ wèn zhī, yóu yuē bù rú, shǐ shí bù jí, yì yuē bù rú, fēi shī duì qī shī, lǐ ràng zhī yán yí qiān bēi yě. jīn kǒng zǐ chū yán, yù hé qù zāi? shǐ kǒng zǐ zhī yán yuān yù zi gòng, zé bù xū wèn zi gòng. shǐ kǒng zǐ shí bù zhī, yǐ wèn zi gòng, zi gòng qiān ràng yì bù néng zhī. shǐ kǒng zǐ tú yù biǎo shàn yán yuān, chēng yán yuān xián, mén rén mò jí, yú míng duō yǐ, hé xū wèn yú zi gòng? zǐ yuē: xián zāi, huí yě! yòu yuē: wú yǔ huí yán zhōng rì, bù wéi rú yú. yòu yuē: huí yě, qí xīn sān yuè bù wéi rén. sān zhāng jiē zhí chēng, bù yǐ tā rén jī. zhì shì yī zhāng, dú yǐ zi gòng jī zhī, hé zāi?
問曰:孔子所以教者,禮讓也。子路,為國以禮,其言不讓,孔子非之。使子貢實愈顏淵,孔子問之,猶曰不如,使實不及,亦曰不如,非失對欺師,禮讓之言宜謙卑也。今孔子出言,欲何趣哉?使孔子知顏淵愈子貢,則不須問子貢。使孔子實不知,以問子貢,子貢謙讓亦不能知。使孔子徒欲表善顏淵,稱顏淵賢,門人莫及,於名多矣,何須問於子貢?子曰:「賢哉,回也!」又曰:「吾與回言終日,不違如愚。」又曰:「回也,其心三月不違仁。」三章皆直稱,不以他人激。至是一章,獨以子貢激之,何哉?
huò yuē: yù yì zi gòng yě. dāng cǐ zhī shí, zi gòng zhī míng líng yán yuān zhī shàng, kǒng zǐ kǒng zi gòng zhì jiāo yì yì, gù yì zhī yě. fū míng zài yán yuān zhī shàng, dāng shí suǒ wèi, fēi zi gòng qiú shèng zhī yě. shí zi gòng zhī zhī hé rú zāi? shǐ yán yuān cái zài jǐ shàng, jǐ zì fú zhī, bù xū yì yě. shǐ zi gòng bù néng zì zhī, kǒng zǐ suī yán, jiāng wèi kǒng zǐ tú yù yì yǐ. yóu cǐ yán zhī, wèn yǔ bù wèn, wú néng yì yáng.
或曰:欲抑子貢也。當此之時,子貢之名凌顏淵之上,孔子恐子貢志驕意溢,故抑之也。夫名在顏淵之上,當時所為,非子貢求勝之也。實子貢之知何如哉?使顏淵才在己上,己自服之,不須抑也。使子貢不能自知,孔子雖言,將謂孔子徒欲抑已。由此言之,問與不問,無能抑揚。
zǎi wǒ zhòu qǐn. zǐ yuē: xiǔ mù bù kě diāo yě, fèn tǔ zhī qiáng bù kě wū yě, yú yǔ yǔ hé zhū. shì è zǎi yǔ zhī zhòu qǐn.
宰我晝寢。子曰:「朽木不可雕也,糞土之牆不可圬也,於予予何誅。」是惡宰予之晝寢。
wèn yuē: zhòu qǐn zhī è yě, xiǎo è yě xiǔ mù fèn tǔ, bài huǐ bù kě fù chéng zhī wù, dà è yě. zé xiǎo guò yǐ dà è, ān néng fú rén? shǐ zǎi wǒ xìng bù shàn, rú xiǔ mù fèn tǔ, bù yí dé rù kǒng zǐ zhī mén, xù zài sì kē zhī liè. shǐ xìng shàn, kǒng zǐ è zhī, è zhī tài shèn, guò yě rén zhī bù rén, jí zhī yǐ shèn, luàn yě. kǒng zǐ jí zǎi yǔ, kě wèi shén yǐ. shǐ xià yú zhī rén shè nài zuì, yù lì lìng yǐ dà pì zhī zuì, bì yuān ér yuàn xié? jiāng fú ér zì jiù yě? shǐ zǎi wǒ yú, zé yǔ shè nài zuì zhī rén tóng zhì shǐ zǎi wǒ xián, zhī kǒng zǐ zé rén, jǐ wēi zì gǎi yǐ. míng wén yǐ shí zhī, liú yán yǐ guò zhī, yǐ qí yán shì duān ér yǐ zì gǎi. zì gǎi bù zài yán zhī qīng zhòng, zài zǎi yǔ néng gèng yǔ fǒu.
問曰:晝寢之惡也,小惡也;朽木糞土,敗毀不可復成之物,大惡也。責小過以大惡,安能服人?使宰我性不善,如朽木糞土,不宜得入孔子之門,序在四科之列。使性善,孔子惡之,惡之太甚,過也;人之不仁,疾之已甚,亂也。孔子疾宰予,可謂甚矣。使下愚之人涉耐罪,獄吏令以大辟之罪,必冤而怨邪?將服而自咎也?使宰我愚,則與涉耐罪之人同志;使宰我賢,知孔子責人,幾微自改矣。明文以識之,流言以過之,以其言示端而已自改。自改不在言之輕重,在宰予能更與否。
chūn qiū zhī yì, cǎi háo máo zhī shàn, biǎn xiān jiè zhī è, bāo háo máo yǐ jù dà, yǐ jù dà biǎn xiān jiè. guān chūn qiū zhī yì, kěn shì zhī hū? bú shì, zé zǎi wǒ bù shòu bù shòu, zé kǒng zǐ zhī yán qì yǐ. shèng rén zhī yán yǔ wén xiāng fù, yán chū yú kǒu, wén lì yú cè, jù fā yú xīn, qí shí yī yě. kǒng zǐ zuò chūn qiū, bù biǎn xiǎo yǐ dà. qí fēi zǎi yǔ yě, yǐ dà è xì, wén yǔ xiāng wéi, fú rén rú hé?
《春秋》之義,采毫毛之善,貶纖介之惡,褒毫毛以巨大,以巨大貶纖介。觀《春秋》之義,肯是之乎?不是,則宰我不受;不受,則孔子之言棄矣。聖人之言與文相副,言出於口,文立於策,俱發於心,其實一也。孔子作《春秋》,不貶小以大。其非宰予也,以大惡細,文語相違,服人如何?
zǐ yuē: shǐ wú yú rén yě, tīng qí yán ér xìn qí xíng jīn wú yú rén yě, tīng qí yán ér guān qí xíng. yú yǔ yǔ gǎi shì. gài qǐ zǎi yǔ zhòu qǐn, gèng zhī rén zhī shù yě.
子曰:「始吾於人也,聽其言而信其行;今吾於人也,聽其言而觀其行。於予予改是。」蓋起宰予晝寢,更知人之術也。
wèn yuē: rén zhī zhòu qǐn, ān zú yǐ huǐ xíng? huǐ xíng zhī rén, zhòu yè bù wò, ān zú yǐ chéng shàn? yǐ zhòu qǐn ér guān rén shàn è, néng dé qí shí hū? àn zǎi yǔ zài kǒng zǐ zhī mén, xù yú sì kē, liè zài cì shàng. rú xìng qíng dài, bù kě diāo zhuó, hé yǐ zhì cǐ? shǐ zǎi wǒ yǐ zhòu qǐn zì zhì cǐ, cái fù guò rén yuǎn yǐ. rú wèi chéng jiù, zì wèi yǐ zú, bù néng zì zhī, zhī bù míng ěr, fēi xíng è yě. xiǎo chì ér yǐ, wú wèi gǎi shù yě. rú zì zhī wèi zú, juàn jí zhòu qǐn, shì jīng shén suǒ yě. jīng shén suǒ zhì yú sǐ wáng, qǐ tú qǐn zāi? qiě lùn rén zhī fǎ, qǔ qí xíng zé qì qí yán, qǔ qí yán zé qì qí xíng. jīn zǎi yǔ suī wú lì xíng, yǒu yán yǔ. yòng yán, lìng xíng quē, yǒu yī gài yǐ. jīn kǒng zǐ qǐ zǎi yǔ zhòu qǐn, tīng qí yán, guān qí xíng, yán xíng xiāng yīng, zé wèi zhī xián. shì kǒng zǐ bèi qǔ rén yě. wú qiú bèi yú yī rén zhī yì, hé suǒ shī?
問曰:人之晝寢,安足以毀行?毀行之人,晝夜不臥,安足以成善?以晝寢而觀人善惡,能得其實乎?案宰予在孔子之門,序於四科,列在賜上。如性情怠,不可雕琢,何以致此?使宰我以晝寢自致此,才復過人遠矣。如未成就,自謂已足,不能自知,知不明耳,非行惡也。曉敕而已,無為改術也。如自知未足,倦極晝寢,是精神索也。精神索至於死亡,豈徒寢哉?且論人之法,取其行則棄其言,取其言則棄其行。今宰予雖無力行,有言語。用言,令行缺,有一概矣。今孔子起宰予晝寢,聽其言,觀其行,言行相應,則謂之賢。是孔子備取人也。毋求備於一人之義,何所施?
zi zhāng wèn: lìng yǐn zi wén sān shì wèi lìng yǐn, wú xǐ sè sān yǐ zhī, wú yùn sè jiù lìng yǐn zhī zhèng, bì yǐ gào xīn lìng yǐn. hé rú? zǐ yuē: zhōng yǐ. yuē: rén yǐ hū? yuē: wèi zhī, yān dé rén? zi wén céng jǔ chǔ zi yù dài jǐ wèi ér fá sòng, yǐ bǎi chéng bài ér sàng qí zhòng, bù zhī rú cǐ, ān dé wèi rén?
子張問:「令尹子文三仕為令尹,無喜色;三已之,無慍色;舊令尹之政,必以告新令尹。何如?」子曰:「忠矣。」曰:「仁矣乎?」曰:「未知,焉得仁?」子文曾舉楚子玉代己位而伐宋,以百乘敗而喪其眾,不知如此,安得為仁?
wèn yuē: zi wén jǔ zi yù, bù zhī rén yě. zhì yǔ rén, bù xiāng gān yě. yǒu bù zhī zhī xìng, hé fáng wèi rén zhī xíng? wǔ cháng zhī dào, rén yì lǐ zhì xìn yě. wǔ zhě gè bié, bù xiāng xū ér chéng. gù yǒu zhì rén yǒu rén rén zhě, yǒu lǐ rén yǒu yì rén zhě. rén yǒu xìn zhě wèi bì zhì, zhì zhě wèi bì rén, rén zhě wèi bì lǐ, lǐ zhě wèi bì yì. zi wén zhì bì yú zi yù, qí rén hé huǐ? wèi rén, yān dé bù kě? qiě zhōng zhě, hòu yě. hòu rén, rén yǐ. kǒng zǐ yuē: guān guò, sī zhī rén yǐ. zi wén yǒu rén zhī shí yǐ. kǒng zǐ wèi zhōng fēi rén, shì wèi fù mǔ fēi èr qīn, pèi pǐ fēi fū fù yě.
問曰:子文舉子玉,不知人也。智與仁,不相干也。有不知之性,何妨為仁之行?五常之道,仁、義、禮、智、信也。五者各別,不相須而成。故有智人、有仁人者,有禮人、有義人者。人有信者未必智,智者未必仁,仁者未必禮,禮者未必義。子文智蔽於子玉,其仁何毀?謂仁,焉得不可?且忠者,厚也。厚人,仁矣。孔子曰:「觀過,斯知仁矣。」子文有仁之實矣。孔子謂忠非仁,是謂父母非二親,配匹非夫婦也。
āi gōng wèn: dì zǐ shú wèi hǎo xué? kǒng zǐ duì yuē: yǒu yán huí zhě, bù qiān nù, bù èr guò, bù xìng duǎn mìng sǐ yǐ. jīn yě zé wáng, wèi wén hǎo xué zhě yě.
哀公問:「弟子孰謂好學?」孔子對曰:「有顏回者,不遷怒,不貳過,不幸短命死矣。今也則亡,未聞好學者也。」
fū yán yuān suǒ yǐ sǐ zhě, shěn hé yòng zāi? lìng zì yǐ duǎn mìng, yóu bó niú zhī yǒu jí yě. rén shēng shòu mìng, jiē quán dāng jié. jīn yǒu è jí, gù yuē wú mìng. rén shēng jiē dāng shòu tiān zhǎng mìng, jīn dé duǎn mìng, yì yí yuē wú mìng. rú mìng yǒu duǎn zhǎng, zé yì yǒu shàn è yǐ. yán yán yuān duǎn mìng, zé yí yán bó niú è mìng yán bó niú wú mìng, zé yí yán yán yuān wú mìng. yī sǐ yī bìng, jiē tòng yún mìng. suǒ bǐng bù yì, wén yǔ bù tóng. wèi xiǎo qí gù yě.
夫顏淵所以死者,審何用哉?令自以短命,猶伯牛之有疾也。人生受命,皆全當潔。今有惡疾,故曰無命。人生皆當受天長命,今得短命,亦宜曰無命。如〔命〕有短長,則亦有善惡矣。言顏淵短命,則宜言伯牛惡命;言伯牛無命,則宜言顏淵無命。一死一病,皆痛雲命。所稟不異,文語不同。未曉其故也。
āi gōng wèn kǒng zǐ shú wèi hǎo xué. kǒng zǐ duì yuē: yǒu yán huí zhě hǎo xué, jīn yě zé wáng. bù qiān nù, bù èr guò. hé yě? yuē: bìng gōng āi gōng zhī xìng, qiān nù èr guò gù yě. yīn qí wèn zé bìng yǐ duì zhī, jiān yǐ gōng shàng zhī duǎn, bù fàn qí fá.
哀公問孔子孰為好學。孔子對曰:「有顏回者好學,今也則亡。不遷怒,不貳過。」何也?曰:並攻哀公之性,遷怒、貳過故也。因其問則並以對之,兼以攻上之短,不犯其罰。
wèn yuē: kāng zi yì wèn hǎo xué, kǒng zǐ yì duì zhī yǐ yán yuān. kāng zi yì yǒu duǎn, hé bù bìng duì yǐ gōng kāng zi? kāng zi, fēi shèng rén yě, cāo xíng yóu yǒu suǒ shī. chéng shì, kāng zi huàn dào, kǒng zǐ duì yuē: gǒu zi zhī bù yù, suī shǎng zhī bù qiè. yóu cǐ yán zhī, kāng zi yǐ yù wèi duǎn yě. bù gōng, hé zāi?
問曰:康子亦問好學,孔子亦對之以顏淵。康子亦有短,何不並對以攻康子?康子,非聖人也,操行猶有所失。成事,康子患盜,孔子對曰:「苟子之不欲,雖賞之不竊。」由此言之,康子以欲為短也。不攻,何哉?
kǒng zǐ jiàn nán zǐ, zǐ lù bù yuè. zǐ yuē: yǔ suǒ bǐ zhě, tiān yàn zhī! tiān yàn zhī! nán zǐ, wèi líng gōng fū rén yě, pìn kǒng zǐ, zǐ lù bù shuō, wèi kǒng zǐ yín luàn yě. kǒng zǐ jiě zhī yuē: wǒ suǒ wèi bǐ lòu zhě, tiān yàn shā wǒ. zhì chéng zì shì, bù fù zǐ lù yě.
孔子見南子,子路不悅。子曰:「予所鄙者,天厭之!天厭之!」南子,衛靈公夫人也,聘孔子,子路不說,謂孔子淫亂也。孔子解之曰:我所為鄙陋者,天厭殺我。至誠自誓,不負子路也。
wèn yuē: kǒng zǐ zì jiě, ān néng jiě hū? shǐ shì rén yǒu bǐ lòu zhī xíng, tiān céng yàn shā zhī, kě yǐn yǐ shì zǐ lù wén zhī, kě xìn yǐ jiě jīn wèi zēng yǒu wèi tiān suǒ yàn zhě yě, yuē tiān yàn zhī, zǐ lù kěn xìn zhī hū? xíng shì, léi jī shā rén, shuǐ huǒ shāo nì rén, qiáng wū yā tián rén. rú yuē léi jī shā wǒ, shuǐ huǒ shāo nì wǒ, qiáng wū yā tián wǒ, zǐ lù pō xìn zhī jīn yǐn wèi zēng yǒu zhī huò, yǐ zì shì yú zǐ lù, zǐ lù ān kěn xiǎo jiě ér xìn zhī? xíng shì, shì yǒu wò yàn bù wù zhě, wèi cǐ wèi tiān suǒ yàn xié? àn zhū wò yàn bù wù zhě, wèi jiē wèi bǐ lòu yě. zǐ lù rù dào suī qiǎn, yóu zhī shì zhī shí. shì fēi shí, kǒng zǐ yǐ shì, zǐ lù bì bù jiě yǐ.
問曰:孔子自解,安能解乎?使世人有鄙陋之行,天曾厭殺之,可引以誓;子路聞之,可信以解;今未曾有為天所厭者也,曰天厭之,子路肯信之乎?行事,雷擊殺人,水火燒溺人,牆屋壓填人。如曰雷擊殺我,水火燒溺我,牆屋壓填我,子路頗信之;今引未曾有之禍,以自誓於子路,子路安肯曉解而信之?行事,適有臥厭不悟者,謂此為天所厭邪?案諸臥厭不悟者,未皆為鄙陋也。子路入道雖淺,猶知事之實。事非實,孔子以誓,子路必不解矣。
kǒng zǐ chēng yuē: sǐ shēng yǒu mìng, fù guì zài tiān. ruò cǐ zhě, rén zhī sǐ shēng zì yǒu zhǎng duǎn, bù zài cāo xíng shàn è yě. chéng shì, yán yuān zǎo sǐ, kǒng zǐ wèi zhī duǎn mìng. yóu cǐ zhī duǎn mìng yāo sǐ zhī rén, bì yǒu xié xíng yě. zǐ lù rù dào suī qiǎn, wén kǒng zǐ zhī yán, zhī sǐ shēng zhī shí. kǒng zǐ shì yǐ yǔ suǒ bǐ zhě, tiān yàn zhī! dú bù wèi zǐ lù yán: fū zǐ wéi mìng wèi dāng sǐ, tiān ān dé yàn shā zhī hū? ruò cǐ, shì zǐ lù yǐ tiān yàn zhī, zhōng bù jiàn xìn. bù jiàn xìn, zé kǒng zǐ zì jiě, zhōng bù jiě yě. shàng shū yuē: wú ruò dān zhū áo, wéi màn yóu shì hǎo. wèi dì shùn chì yǔ wú zi bù xiào zi yě. zhòng tiān mìng, kǒng yǔ sī qí zi, gù yǐn dān zhū yǐ chì jiè zhī. yǔ yuē: yǔ qǔ ruò shí, xīn rén guǐ jiǎ, kāi gū gū ér qì, yǔ fú zi. chén yǐ xíng shì yǐ wǎng tuī lái, yǐ jiàn bo yǐn, xiào jǐ bù gǎn sī bù xiào zi yě. bù yuē tiān yàn zhī zhě, zhī sú rén shì, hǎo yǐn tiān yě. kǒng zǐ wèi zǐ lù suǒ yí, bù yǐn xíng shì, xiào jǐ bù bǐ, ér yún tiān yàn zhī, shì yǔ sú rén jiě xián yǐn tiān zhù zǔ, hé yǐ yì hū?
孔子稱曰:「死生有命,富貴在天。」若此者,人之死生自有長短,不在操行善惡也。成事,顏淵蚤死,孔子謂之短命。由此知短命夭死之人,必有邪行也。子路入道雖淺,聞孔子之言,知死生之實。孔子誓以「予所鄙者,天厭之」!獨不為子路言:夫子惟命未當死,天安得厭殺之乎?若此,誓子路以天厭之,終不見信。不見信,則孔子自解,終不解也。《尚書》曰:「毋若丹硃敖,惟慢游是好。」謂帝舜敕禹毋子不肖子也。重天命,恐禹私其子,故引丹硃以敕戒之。禹曰:「予娶若時,辛壬癸甲,開呱呱而泣,予弗子。」陳已行事以往推來,以見卜隱,效己不敢私不肖子也。不曰天厭之者,知俗人誓,好引天也。孔子為子路所疑,不引行事,效己不鄙,而雲天厭之,是與俗人解嫌引天祝詛,何以異乎?
kǒng zǐ yuē: fèng niǎo bù zhì, hé bù chū tú, wú yǐ yǐ fū. fū zǐ zì shāng bù wáng yě. jǐ wáng, zhì tài píng tài píng zé fèng niǎo zhì, hé chū tú yǐ. jīn bù dé wáng, gù ruì yīng bù zhì, bēi xīn zì shāng, gù yuē wú yǐ yǐ fū.
孔子曰:「鳳鳥不至,河不出圖,吾已矣夫。」夫子自傷不王也。己王,致太平;太平則鳳鳥至,河出圖矣。今不得王,故瑞應不至,悲心自傷,故曰「吾已矣夫」。
wèn yuē: fèng niǎo hé tú, shěn hé jù shǐ qǐ? shǐ qǐ zhī shí, niǎo tú wèi zhì rú jù tài píng, tài píng zhī dì, wèi bì cháng zhì fèng niǎo yǔ hé tú yě. wǔ dì sān wáng, jiē zhì tài píng. àn qí ruì yīng, bù jiē fèng huáng wèi bì rán zhī ruì yú tài píng, fèng huáng wèi wèi bì rán zhī yīng. kǒng zǐ, shèng rén yě, sī wèi bì rán yǐ zì shāng, zhōng bù yīng yǐ.
問曰:鳳鳥、河圖,審何據始起?始起之時,鳥、圖未至;如據太平,太平之帝,未必常致鳳鳥與河圖也。五帝、三王,皆致太平。案其瑞應,不皆鳳皇為必然之瑞;於太平,鳳皇為未必然之應。孔子,聖人也,思未必然以自傷,終不應矣。
huò yuē: kǒng zǐ bù zì shāng bù dé wáng yě, shāng shí wú míng wáng, gù jǐ bù yòng yě. fèng niǎo hé tú, míng wáng zhī ruì yě. ruì yīng bù zhì, shí wú míng wáng míng wáng bù cún, jǐ suì bù yòng yǐ.
或曰:孔子不自傷不得王也,傷時無明王,故己不用也。鳳鳥、河圖,明王之瑞也。瑞應不至,時無明王;明王不存,己遂不用矣。
fū zhì ruì yīng, hé yǐ zhì zhī? rèn xián shǐ néng, zhì dìng gōng chéng zhì dìng gōng chéng, zé ruì yīng zhì yǐ. ruì yīng zhì hòu, yì bù xū kǒng zǐ. kǒng zǐ suǒ wàng, hé qí mò yě! bù sī qí běn ér wàng qí mò yě. bù xiāng qí zhǔ ér míng qí wù, zhì yǒu wèi dìng, wù yǒu bù zhì, yǐ zhì ér xiào míng wáng, bì shī zhī yǐ. xiào wén huáng dì kě wèi míng yǐ, àn qí běn jì, bù jiàn fèng niǎo yǔ hé tú. shǐ kǒng zǐ zài xiào wén zhī shì, yóu yuē wú yǐ yǐ fū.
夫致瑞應,何以致之?任賢使能,治定功成;治定功成,則瑞應至矣。瑞應至後,亦不須孔子。孔子所望,何其末也!不思其本而望其末也。不相其主而名其物,治有未定,物有不至,以至而效明王,必失之矣。孝文皇帝可謂明矣,案其《本紀》,不見鳳鳥與河圖。使孔子在孝文之世,猶曰「吾已矣夫」。
zi yù jū jiǔ yí, huò yuē: lòu, rú zhī hé? zǐ yuē: jūn zǐ jū zhī, hé lòu zhī yǒu! kǒng zǐ jí dào bù xíng yú zhōng guó, zhì hèn shī yì, gù yù zhī jiǔ yí yě. huò rén nán zhī yuē: yí dí zhī bǐ lòu wú lǐ yì, rú zhī hé? kǒng zǐ yuē: jūn zǐ jū zhī, hé lòu zhī yǒu? yán yǐ jūn zǐ zhī dào, jū ér jiào zhī, hé wèi lòu hū?
子欲居九夷,或曰:「陋,如之何?」子曰:「君子居之,何陋之有!」孔子疾道不行於中國,志恨失意,故欲之九夷也。或人難之曰:「夷狄之鄙陋無禮義,如之何?」孔子曰:「君子居之,何陋之有?」言以君子之道,居而教之,何為陋乎?
wèn zhī yuē: kǒng zǐ yù zhī jiǔ yí zhě, hé qǐ hū? qǐ dào bù xíng yú zhōng guó, gù yù zhī jiǔ yí. fū zhōng guó qiě bù xíng, ān néng xíng yú yí dí? yí dí zhī yǒu jūn, bù ruò zhū xià zhī wáng. yán yí dí zhī nán, zhū xià zhī yì yě. bù néng xíng yú yì, néng xíng yú nán hū? qiě kǒng zǐ yún: yǐ jūn zǐ jū zhī zhě, hé wèi lòu xié? wèi xiū jūn zǐ zhī dào zì róng hū? wèi yǐ jūn zǐ zhī dào jiào zhī yě? rú xiū jūn zǐ zhī dào gǒu zì róng, zhōng guó yì kě, hé bì zhī yí dí? rú yǐ jūn zǐ zhī dào jiào zhī, yí dí ān kě jiào hū? yǔ rù luǒ guó, luǒ rù yī chū, yī fú zhī zhì bù tōng yú yí dí yě. yǔ bù néng jiào luǒ guó yī fú, kǒng zǐ hé néng shǐ jiǔ yí wèi jūn zǐ? huò: kǒng zǐ shí bù yù wǎng, huàn dào bù xíng, dòng fā cǐ yán. huò rén nán zhī, kǒng zǐ zhī qí lòu, rán ér yóu yuē hé lòu zhī yǒu zhě, yù suì yǐ rán, jù huò rén zhī jiàn yě.
問之曰:孔子欲之九夷者,何起乎?起道不行於中國,故欲之九夷。夫中國且不行,安能行於夷狄?「夷狄之有君,不若諸夏之亡」。言夷狄之難,諸夏之易也。不能行於易,能行於難乎?且孔子云:「以君子居之者,何謂陋邪?」謂修君子之道自容乎?謂以君子之道教之也?如修君子之道苟自容,中國亦可,何必之夷狄?如以君子之道教之,夷狄安可教乎?禹入裸國,裸入衣出,衣服之制不通於夷狄也。禹不能教裸國衣服,孔子何能使九夷為君子?或:「孔子實不欲往,患道不行,動發此言。或人難之,孔子知其陋,然而猶曰『何陋之有』者,欲遂已然,距或人之諫也。」
shí bù yù wǎng, zhì dòng fā yán, shì wěi yán yě. jūn zǐ yú yán wú suǒ gǒu yǐ. rú zhī qí lòu, gǒu yù zì suì, cǐ zǐ lù duì kǒng zǐ yǐ zi gāo yě. zǐ lù shǐ zi gāo wèi fèi zǎi, zǐ yuē: zéi fū rén zhī zǐ. zǐ lù yuē: yǒu shè jì yān, yǒu mín rén yān, hé bì dú shū, rán hòu wèi xué? zǐ yuē: shì gù è fū nìng zhě. zǐ lù zhī qí bù kě, gǒu yù zì suì, kǒng zǐ è zhī, bǐ fū nìng zhě. kǒng zǐ yì zhī qí bù kě, gǒu yīng huò rén. kǒng zǐ zǐ lù jiē yǐ nìng yě.
實不欲往,志動發言,是偽言也。君子於言無所苟矣。如知其陋,苟欲自遂,此子路對孔子以子羔也。子路使子羔為費宰,子曰:「賊夫人之子。」子路曰: 「有社稷焉,有民人焉,何必讀書,然後為學?」子曰:「是故惡夫佞者。」子路知其不可,苟欲自遂,孔子惡之,比夫佞者。孔子亦知其不可,苟應或人。孔子、子路皆以佞也。
kǒng zǐ yuē: cì bù shòu mìng ér huò zhí yān, yì zé lǚ zhōng. hé wèi bù shòu mìng hū? shuō yuē: shòu dāng fù zhī mìng, zì yǐ shù zhī shù yì zhōng shí yě.
孔子曰:「賜不受命而貨殖焉,億則屢中。」何謂不受命乎?說曰:受當富之命,自以術知數億中時也。
fū rén fù guì, zài tiān mìng hū? zài rén zhī yě? rú zài tiān mìng, zhī shù qiú zhī bù néng dé rú zài rén, kǒng zǐ hé wèi yán sǐ shēng yǒu mìng, fù guì zài tiān? fū wèi fù bù shòu mìng, ér zì zhī shù dé zhī, guì yì kě bù shòu mìng, ér zì yǐ nǔ lì qiú zhī. shì wú bù shòu guì mìng ér zì dé guì, yì zhī wú bù shòu fù mìng ér zì dé fù dé zhě. chéng shì, kǒng zǐ bù dé fù guì yǐ, zhōu liú yīng pìn, xíng shuō zhū hóu, zhì qióng cè kùn, hái dìng shī shū, wàng jué wú yì, chēng yǐ yǐ fū zì zhī wú guì mìng, zhōu liú wú bǔ yì yě. kǒng zǐ zhī jǐ bù shòu guì mìng, zhōu liú qiú zhī bù néng dé, ér wèi cì bù shòu fù mìng, ér yǐ shù zhī dé fù, yán xíng xiāng wéi, wèi xiǎo qí gù.
夫人富貴,在天命乎?在人知也?如在天命,知術求之不能得;如在人,孔子何為言「死生有命,富貴在天」?夫謂富不受命,而自知術得之,貴亦可不受命,而自以努力求之。世無不受貴命而自得貴,亦知無不受富命而自得富得者。成事,孔子不得富貴矣,周流應聘,行說諸侯,智窮策困,還定《詩》、《書》,望絕無翼,稱「已矣夫」自知無貴命,周流無補益也。孔子知己不受貴命,周流求之不能得,而謂賜不受富命,而以術知得富,言行相違,未曉其故。
huò yuē: yù gōng zi gòng zhī duǎn yě. zi gòng bù hǎo dào dé ér tú hǎo huò zhí, gù gōng qí duǎn, yù lìng qióng fú ér gèng qí xíng jié. fū gōng zi gòng zhī duǎn, kě yán cì bù hǎo dào dé ér huò zhí yān, hé bì lì bù shòu mìng, yǔ qián yán fù guì zài tiān xiàng wéi fǎn yě?
或曰:「欲攻子貢之短也。子貢不好道德而徒好貨殖,故攻其短,欲令窮服而更其行節。」夫攻子貢之短,可言賜不好道德而貨殖焉,何必立不受命,與前言富貴在天相違反也?
yán yuān sǐ, zǐ yuē: yī! tiān sàng yǔ! cǐ yán rén jiāng qǐ, tiān yǔ zhī fǔ rén jiāng fèi, tiān duó qí yòu. kǒng zǐ yǒu sì yǒu, yù yīn ér qǐ, yán yuān zǎo yāo, gù yuē tiān sàng yǔ.
顏淵死,子曰:「噫!天喪予!」此言人將起,天與之輔;人將廢,天奪其佑。孔子有四友,欲因而起,顏淵早夭,故曰「天喪予」。
wèn yuē: yán yuān zhī sǐ, kǒng zǐ bù wáng, tiān duó zhī xié? bù xìng duǎn mìng zì wèi sǐ yě? rú duǎn mìng bù xìng, bù dé bù sǐ, kǒng zǐ suī wáng, yóu bù dé shēng. fǔ zhī yú rén, yóu zhàng zhī fú jí yě. rén yǒu bìng, xū zhàng ér xíng rú zhǎn zhàng běn dé duǎn, kě wèi tiān shǐ bìng rén bù de xíng hū? rú néng qǐ xíng, zhàng duǎn néng shǐ zhī zhǎng hū? fū yán yuān zhī duǎn mìng, yóu zhàng zhī duǎn dù yě. qiě kǒng zǐ yán tiān sàng yǔ zhě, yǐ yán yuān xián yě. àn xián zhě zài shì, wèi bì wèi fǔ yě. fū xián zhě wèi bì wèi fǔ, yóu shèng rén wèi bì shòu mìng yě. wèi dì yǒu bù shèng, wèi fǔ yǒu bù xián. hé zé? lù mìng gǔ fǎ, yǔ cái yì yě. yóu cǐ yán zhī, yán yuān shēng wèi bì wèi fǔ, qí sǐ wèi bì yǒu sàng. kǒng zǐ yún tiān sàng yǔ, hé jù jiàn zāi? qiě tiān bù shǐ kǒng zǐ wáng zhě, běn yì rú hé? běn bǐng xìng mìng zhī shí, bù shǐ zhī wáng xié, jiāng shǐ zhī wáng, fù zhōng huǐ zhī yě? rú běn bù shǐ zhī wáng, yán yuān sǐ, hé sàng? rú běn shǐ zhī wáng, fù zhōng huǐ zhī, cǐ wáng wú gǔ fǎ, pián yí zì zài tiān yě. qiě běn hé shàn suǒ jiàn, ér shǐ zhī wáng? hòu hé è suǒ wén, zhōng huǐ bù mìng? tiān shén lùn yì, wù bù dì yě?
問曰:顏淵之死,孔子不王,天奪之邪?不幸短命自為死也?如短命不幸,不得不死,孔子雖王,猶不得生。輔之於人,猶杖之扶疾也。人有病,須杖而行;如斬杖本得短,可謂天使病人不得行乎?如能起行,杖短能使之長乎?夫顏淵之短命,猶杖之短度也。且孔子言「天喪予」者,以顏淵賢也。案賢者在世,未必為輔也。夫賢者未必為輔,猶聖人未必受命也。為帝有不聖,為輔有不賢。何則?祿命骨法,與才異也。由此言之,顏淵生未必為輔,其死未必有喪。孔子云「天喪予」,何據見哉?且天不使孔子王者,本意如何?本稟性命之時,不使之王邪,將使之王,復中悔之也?如本不使之王,顏淵死,何喪?如本使之王,復中悔之,此王無骨法,便宜自在天也。且本何善所見,而使之王?後何惡所聞,中悔不命?天神論議,誤不諦也?
kǒng zǐ zhī wèi, yù jiù guǎn rén zhī sàng, rù ér kū zhī. chū shǐ zi gòng tuō cān ér fù zhī. zi gòng yuē: yú mén rén zhī sàng, wèi yǒu suǒ tuō cān. tuō cān yú jiù guǎn, wú nǎi yǐ zhòng hū? kǒng zǐ yuē: yǔ xiāng zhě rù ér kū zhī, yù yú yī āi ér chū tì, yǔ è fū tì zhī wú cóng yě, xiǎo zi xíng zhī.
孔子之衛,遇舊館人之喪,入而哭之。出使子貢脫驂而賻之。子貢曰:「於門人之喪,未有所脫驂。脫驂於舊館,毋乃已重乎?」孔子曰:「予鄉者入而哭之,遇於一哀而出涕,予惡夫涕之無從也,小子行之。」
kǒng zǐ tuō cān yǐ fù jiù guǎn zhě, è qíng bù fù lǐ yě. fù qíng ér xíng lǐ, qíng qǐ ér ēn dòng, lǐ qíng xiāng yīng, jūn zǐ xíng zhī. yán yuān sǐ, zi kū zhī tòng. mén rén yuē: zi tòng yǐ. wú fēi sī rén zhī tòng ér wèi? fū tòng, āi zhī zhì yě. kū yán yuān tòng zhě, shū zhī zhòng tú, āi tòng zhī shén yě. sǐ yǒu guān wú guǒ, yán lù qǐng chē yǐ wèi zhī guǒ, kǒng zǐ bù yǔ, wèi dài fū bù kě yǐ tú xíng yě. diào jiù guǎn, tuō cān yǐ fù, è tì wú cóng kū yán yuān tòng, qǐng chē bù yǔ, shǐ tòng wú fù. qǐ tì yǔ tòng shū, mǎ yǔ chē yì xié? yú bǐ zé lǐ qíng xiāng fù, yú cǐ zé ēn yì bù chēng, wèi xiǎo kǒng zǐ wèi lǐ zhī yì.
孔子脫驂以賻舊館者,惡情不副禮也。副情而行禮,情起而恩動,禮情相應,君子行之。顏淵死,子哭之慟。門人曰:「子慟矣。」「吾非斯人之慟而為?」 夫慟,哀之至也。哭顏淵慟者,殊之眾徒,哀痛之甚也。死有棺無槨,顏路請車以為之槨,孔子不予,為大夫不可以徒行也。吊舊館,脫驂以賻,惡涕無從;哭顏淵慟,請車不與,使慟無副。豈涕與慟殊,馬與車異邪?於彼則禮情相副,於此則恩義不稱,未曉孔子為禮之意。
kǒng zǐ yuē: lǐ yě sǐ, yǒu guān wú guǒ, wú bù tú xíng yǐ wèi zhī guǒ. lǐ zhī ēn shēn yú yán yuān, lǐ sǐ wú guǒ, dài fū zhī yí, bù kě tú xíng yě. lǐ, zi yě yán yuān, tā xìng yě. zi sǐ qiě bù lǐ, kuàng qí lǐ tā xìng zhī rén hū?
孔子曰:「鯉也死,有棺無槨,吾不徒行以為之槨。」鯉之恩深於顏淵,鯉死無槨,大夫之儀,不可徒行也。鯉,子也;顏淵,他姓也。子死且不禮,況其禮他姓之人乎?
yuē: shì gài kǒng zǐ shí ēn zhī xiào yě. fù qíng yú jiù guǎn, bù chēng ēn yú zi, qǐ yǐ qián wèi shì, hòu wèi dài fū zāi? rú qián wèi shì, shì chéng èr mǎ rú wèi dài fū, dài fū chéng sān mǎ. dài fū bù kě qù chē tú xíng, hé bù jié mài liǎng mǎ yǐ wèi guǒ, chéng qí yī hū? wèi shì shí chéng èr mǎ, jié yī yǐ fù jiù guǎn, jīn yì hé bù jié qí èr yǐ fù ēn, chéng yī yǐ jiě bù tú xíng hū? bù tuō mǎ yǐ fù jiù guǎn, wèi bì luàn zhì. zàng zi yǒu guān wú guǒ, fèi lǐ shāng fǎ. kǒng zǐ zhòng fù jiù rén zhī ēn, qīng fèi zàng zi zhī lǐ. cǐ lǐ dé yú tā rén, zhì shī yú qīn zi yě. rán zé kǒng zǐ bù zhōu chē yǐ wèi lǐ guǒ, hé yǐ jiě yú tān guān hǎo shì kǒng wú chē? ér zì yún jūn zǐ shā shēn yǐ chéng rén, hé nán tuì wèi yǐ chéng lǐ?
曰:是蓋孔子實恩之效也。副情於舊館,不稱恩於子,豈以前為士,後為大夫哉?如前為士,士乘二馬;如為大夫,大夫乘三馬。大夫不可去車徒行,何不截賣兩馬以為槨,乘其一乎?為士時乘二馬,截一以賻舊館,今亦何不截其二以副恩,乘一以解不徒行乎?不脫馬以賻舊館,未必亂制。葬子有棺無槨,廢禮傷法。孔子重賻舊人之恩,輕廢葬子之禮。此禮得於他人,制失〔於〕親子也。然則孔子不粥車以為鯉槨,何以解於貪官好仕恐無車?而自雲「君子殺身以成仁」,何難退位以成禮?
zi gòng wèn zhèng, zǐ yuē: zú shí, zú bīng, mín xìn zhī yǐ. yuē: bì bù dé yǐ ér qù, yú sī sān zhě hé xiān? yuē: qù bīng. yuē: bì bù dé yǐ ér qù, yú sī èr zhě hé xiān? yuē: qù shí. zì gǔ jiē yǒu sǐ, mín wú xìn bù lì. xìn zuì zhòng yě.
子貢問政,子曰:「足食,足兵,民信之矣。」曰:「必不得已而去,於斯三者何先?」曰:「去兵。」曰:「必不得已而去,於斯二者何先?」曰:「去食。自古皆有死,民無信不立。」信最重也。
wèn: shǐ zhì guó wú shí, mín è, qì lǐ yì lǐ yì qì, xìn ān suǒ lì? chuán yuē: cāng bǐng shí, zhī lǐ jié yī shí zú, zhī róng rǔ. ràng shēng yú yǒu yú, zhēng shēng yú bù zú. jīn yán qù shí, xìn ān dé chéng? chūn qiū zhī shí, zhàn guó jī è, yì zǐ ér shí xī, hái ér chuī, kǒu jī bù shí, bù xiá gù ēn yì yě. fū fù zǐ zhī ēn, xìn yǐ. jī è qì xìn, yǐ zi wèi shí. kǒng zǐ jiào zǐ gòng qù shí cún xìn, rú hé? fū qù xìn cún shí, suī bù yù xìn, xìn zì shēng yǐ qù shí cún xìn, suī yù wèi xìn, xìn bù lì yǐ.
問:使治國無食,民餓,棄禮義禮義棄,信安所立?傳曰:「倉稟實,知禮節;衣食足,知榮辱。」讓生於有餘,爭生於不足。今言去食,信安得成?春秋之時,戰國飢餓,易子而食析,骸而炊,口飢不食,不暇顧恩義也。夫父子之恩,信矣。飢餓棄信,以子為食。孔子教子貢去食存信,如何?夫去信存食,雖不欲信,信自生矣;去食存信,雖欲為信,信不立矣。
zi shì wèi, rǎn zi pū, zǐ yuē: shù yǐ zāi! yuē: jì shù yǐ, yòu hé jiā yān? yuē: fù zhī. yuē: jì fù yǐ, yòu hé jiā yān? yuē: jiào zhī. yǔ rǎn zi xiān fù ér hòu jiào zhī, jiào zǐ gòng qù shí ér cún xìn. shí yǔ fù hé bié? xìn yǔ jiào hé yì? èr zi shū jiào, suǒ shàng bù tóng, kǒng zǐ wèi guó, yì hé dìng zāi?
子適衛,冉子仆,子曰:「庶矣哉!」曰:「既庶矣,又何加焉?」曰:「 富之。」曰:「既富矣,又何加焉?」曰:「教之。」語冉子先富而後教之,教子貢去食而存信。食與富何別?信與教何異?二子殊教,所尚不同,孔子為國,意何定哉?
qú bó yù shǐ rén yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē: fū zǐ hé wèi hū? duì yuē: fū zǐ yù guǎ qí guò ér wèi néng yě. shǐ zhě chū, kǒng zǐ yuē: shǐ hū! shǐ hū! fēi zhī yě. shuō lùn yǔ zhě, yuē: fēi zhī zhě, fēi qí dài rén qiān yě.
蘧伯玉使人於孔子,孔子曰:「夫子何為乎?」對曰:「夫子欲寡其過而未能也。」使者出,孔子曰:「使乎!使乎!」非之也。說《論語》者,曰:「非之者,非其代人謙也。」
fū kǒng zǐ zhī wèn shǐ zhě yuē: fū zǐ hé wèi, wèn suǒ zhì wèi, fēi wèn cāo xíng yě. rú kǒng zǐ zhī wèn yě, shǐ zhě yí duì yuē fū zǐ wèi mǒu shì, zhì mǒu zhèng, jīn fǎn yán yù guǎ qí guò ér wèi néng yě, hé yǐ zhī qí duì shī zhǐ, kǒng zǐ fēi zhī yě? qiě shí kǒng zǐ hé yǐ fēi shǐ zhě? fēi qí dài rén qiān zhī hū? qí fēi hū duì shī zhǐ yě? suǒ fēi yóu yǒu yī shí, bù míng qí guò, ér tú yún shǐ hū shǐ hū! hòu shì yí huò, bù zhī shǐ zhě suǒ yǐ wèi guò. hán zǐ yuē: shū yuē zé dì zǐ biàn. kǒng zǐ zhī yán shǐ hū, hé qí yuē yě?
夫孔子之問使者曰:「夫子何為」,問所治為,非問操行也。如孔子之問也,使者宜對曰「夫子為某事,治某政」,今反言「欲寡其過而未能也」,何以知其對失指,孔子非之也?且實孔子何以非使者?非其代人謙之乎?其非乎對失指也?所非猶有一實,不明其過,而徒雲「使乎使乎!」後世疑惑,不知使者所以為過。韓子曰:「書約則弟子辨。」孔子之言「使乎」,何其約也?
huò yuē: chūn qiū zhī yì yě, wèi xián zhě huì. qú bó yù xián, gù huì qí shǐ zhě. fū yù zhī qí zi shì qí yǒu, yù zhī qí jūn, shì qí suǒ shǐ. bó yù bù xián, gù suǒ shǐ guò yě. chūn qiū zhī yì, wèi xián zhě huì, yì biǎn xiān jiè zhī è. jīn bù fēi ér huì, biǎn xiān jiè ān suǒ shī zāi? shǐ kǒng zǐ wèi bó yù huì, yí mò ér yǐ. yáng yán yuē shǐ hū! shǐ hū!, shí rén jiē zhī kǒng zǐ zhī fēi yě. chū yán rú cǐ, hé yì yú huì?
或曰:「《春秋》之義也,為賢者諱。蘧伯玉賢,故諱其使者。」夫欲知其子視其友,欲知其君,視其所使。伯玉不賢,故所使過也。《春秋》之義,為賢者諱,亦貶纖介之惡。今不非而諱,貶纖介安所施哉?使孔子為伯玉諱,宜默而已。揚言曰「使乎!使乎!」,時人皆知孔子之非也。出言如此,何益於諱?
fú xī zhào, zi yù wǎng. zǐ lù bù shuō, yuē: xī zhě, yóu yě wén zhū fū zǐ yuē: qīn yú qí shēn wèi bù shàn zhě, jūn zǐ bù rù yě. fú xī yǐ zhōng mù pàn, zi zhī wǎng yě rú zhī hé? zǐ yuē: yǒu shì yán yě. bù yuē jiān hū? mó ér bù lín bù yuē bái hū? niè ér bù zī. wú qǐ páo guā yě zāi, yān néng xì ér bù shí yě?
佛肸召,子欲往。子路不說,曰:「昔者,由也聞諸夫子曰:『親於其身為不善者,君子不入也。』佛肸以中牟畔,子之往也如之何?」子曰:「有是〔言〕也。不曰堅乎?磨而不磷;不曰白乎?涅而不淄。吾豈匏瓜也哉,焉能系而不食也?」
zǐ lù yǐn kǒng zǐ wǎng shí suǒ yán yǐ fēi kǒng zǐ yě. wǎng qián kǒng zǐ chū cǐ yán, yù lìng dì zǐ fǎ ér xíng zhī, zǐ lù yǐn zhī yǐ jiàn, kǒng zǐ xiǎo zhī, bù yuē qián yán xì, ruò fēi ér bù kě xíng, ér yuē yǒu shì yán zhě, shěn yǒu dāng xíng zhī yě. bù yuē jiān hū? mó ér bù lín bù yuē bái hū? niè ér bù zī, kǒng zǐ yán cǐ yán zhě, néng jiě zǐ lù nán hū? qīn yú qí shēn wèi bù shàn zhě, jūn zǐ bù rù yě, jiě zhī, yí yuē: fú xī wèi wèi bù shàn, shàng yóu kě rù. ér yuē jiān mó ér bù lín, bái niè ér bù zī. rú kǒng zǐ zhī yán, yǒu jiān bái zhī xíng zhě kě yǐ rù zhī, jūn zǐ zhī xíng ruǎn ér yì wū xié, hé yǐ dú bù rù yě? kǒng zǐ bù yǐn dào quán zhī shuǐ, zēng zǐ bù rù shèng mǔ zhī lǘ, bì è qù wū, bù yǐ yì chǐ rǔ míng yě. dào quán shèng mǔ yǒu kòng míng, ér kǒng céng chǐ zhī fú xī yǒu è shí, ér zi yù wǎng. bù yǐn dào quán shì, zé yù duì fú xī fēi yǐ. bù yì ér fù qiě guì, yú wǒ rú fú yún, wǎng dào shí cuàn pàn zhī lù, suǒ wèi fú yún zhě fēi yě? huò: quán shí yù háng dào yě jí quán shí háng dào, zǐ lù nán zhī, dāng yún háng dào, bù dāng yán shí. yǒu quán shí yǐ háng dào, wú quán shí yǐ qiú shí. wú qǐ páo guā yě zāi, yān néng xì ér bù shí? zì bǐ yǐ páo guā zhě, yán rén dāng shì ér shí lù. wǒ fēi páo guā xì ér bù shí, fēi zǐ lù yě. kǒng zǐ zhī yán, bù jiě zǐ lù zhī nán. zǐ lù nán kǒng zǐ, qǐ kǒng zǐ bù dāng shì yě zāi? dāng zé shàn guó ér rù zhī yě. kǒng zǐ zì bǐ páo guā, kǒng zǐ yù ān shí yě. qiě kǒng zhī yán, hé qí bǐ yě! hé bǐ shì wèi shí zāi? jūn zǐ bù yí yán yě. páo guā xì ér bù shí, yì xì ér bù shì děng yě. jù zǐ lù kě yún: wú qǐ páo guā yě zāi, xì ér bù shì yě? jīn wú xì ér bù shí, kǒng zǐ zhī shì, bù wèi háng dào, tú qiú shí yě. rén zhī shì yě, zhǔ tān lù yě. lǐ yì zhī yán, wèi háng dào yě. yóu rén zhī qǔ yě, zhǔ wèi yù yě, lǐ yì zhī yán, wèi gōng qīn yě. shì ér zhí yán shí, qǔ kě zhí yán yù hū? kǒng zǐ zhī yán, jiě qíng ér wú yī wéi zhī yì, bù jiǎ yì lǐ zhī míng, shì zé sú rén, fēi jūn zǐ yě. rú zhě shuō kǒng zǐ zhōu liú yīng pìn bù jì, mǐn dào bù xíng, shī kǒng zǐ qíng yǐ.
子路引孔子往時所言以非孔子也。往前孔子出此言,欲令弟子法而行之,子路引之以諫,孔子曉之,不曰「前言戲」,若非而不可行,而曰「有是言」者,審有當行之也。「不曰堅乎?磨而不磷;不曰白乎?涅而不淄」,孔子言此言者,能解子路難乎?「親於其身為不善者,君子不入也」,解之,宜〔曰〕:佛肸未為不善,尚猶可入。而曰「堅磨而不磷,白涅而不淄」。如孔子之言,有堅白之行者可以入之,君子之行軟而易污邪,何以獨不入也?孔子不飲盜泉之水,曾子不入勝母之閭,避惡去污,不以義恥辱名也。盜泉、勝母有空名,而孔、曾恥之;佛肸有惡實,而子欲往。不飲盜泉是,則欲對佛肸非矣。「不義而富且貴,於我如浮雲」,枉道食篡畔之祿,所謂「浮雲」者非也?或:「權時欲行道也即權時行道,子路難之,當雲「行道」,不〔當〕言食。有權時以行道,無權時以求食。 「吾豈匏瓜也哉,焉能系而不食」?自比以匏瓜者,言人當仕而食祿。我非匏瓜系而不食,非子路也。孔子之言,不解子路之難。子路難孔子,豈孔子不當仕也哉?當擇善國而入之也。孔子自比匏瓜,孔子欲安食也。且孔之言,何其鄙也!何彼仕為食哉?君子不宜言也。匏瓜系而不食,亦系而不仕等也。距子路可云: 「吾豈匏瓜也哉,系而不仕也」?今吾「系而不食」,孔子之仕,不為行道,徒求食也。人之仕也,主貪祿也。禮義之言,為行道也。猶人之娶也,主為欲也,禮義之言,為供親也。仕而直言食,娶可直言欲乎?孔子之言,解情而無依違之意,不假義理之名,是則俗人,非君子也。儒者說孔子周流應聘不濟,閔道不行,失孔子情矣。
gōng shān fú rǎo yǐ fèi pàn, zhào, zi yù wǎng. zǐ lù yuē: wèi rú yě yǐ, hé bì gōng shān shì zhī zhī yě? zǐ yuē: fū zhào wǒ zhě, ér qǐ tú zāi? rú yòng wǒ, wú qí wèi dōng zhōu hū.
公山弗擾以費畔,召,子欲往。子路曰:「未如也已,何必公山氏之之也?」 子曰:「夫召我者,而豈徒哉?如用我,吾其為東周乎。」
wèi dōng zhōu, yù háng dào yě. gōng shān fú xī jù pàn zhě, háng dào yú gōng shān, qiú shí yú fú xī, kǒng zǐ zhī yán wú dìng qū yě. yán wú dìng qū, zé xíng wú cháng wù yǐ. zhōu liú bù yòng, qǐ dú yǒu yǐ hū? yáng huò yù jiàn zhī, bù jiàn hū zhī shì, bù shì, hé qí qīng yě? gōng shān fú xī zhào zhī yù wǎng, hé qí zhuó yě? gōng shān bù rǎo yǔ yáng hǔ jù pàn, zhí jì huán zi, èr rén tóng è, hū zhào lǐ děng. dú duì gōng shān, bù jiàn yáng hǔ, qǐ gōng shān shàng kě, yáng hǔ bù kě hū? zǐ lù nán gōng shān zhī zhào, kǒng zǐ yí jiě yǐ shàng jí fú xī wèi shén è zhī zhuàng yě.
為東周,欲行道也。公山、佛肸俱畔者,行道於公山,求食於佛肸,孔子之言無定趨也。言無定趨,則行無常務矣。周流不用,豈獨有以乎?陽貨欲見之,不見;呼之仕,不仕,何其清也?公山、佛肸召之欲往,何其濁也?公山不擾與陽虎俱畔,執季桓子,二人同惡,呼召禮等。獨對公山,不見陽虎,豈公山尚可,陽虎不可乎?子路難公山之〔召〕,孔子宜解以尚及佛肸未甚惡之狀也。