wáng chōng zhě, huì jī shàng yú rén yě, zì zhòng rèn. qí xiān běn wèi jùn yuán chéng yī xìng. sūn yī jǐ shì cháng cóng jūn yǒu gōng, fēng huì jī yáng tíng. yī suì cāng zú guó jué, yīn jiā yān. yǐ nóng sāng wèi yè. shì zǔ yǒng rèn qì, zú xián bù kuí yú rén. suì xiōng, héng dào shāng shā, yuàn chóu zhòng duō. huì shì rǎo luàn, kǒng wèi yuàn chóu suǒ qín, zǔ fù fàn jǔ jiā yán zài, jiù ān huì jī, liú qián táng xiàn, yǐ jiǎ fàn wèi shì. shēng zǐ èr rén, zhǎng yuē méng, shǎo yuē sòng, sòng jí chōng fù. zǔ shì rèn qì, zhì méng sòng zī shén. gù méng sòng zài qián táng, yǒng shì líng rén. mò fù yǔ háo jiā dīng bó děng jié yuàn, jǔ jiā xǐ chù shàng yú.
王充者,會稽上虞人也,字仲任。其先本魏郡元城一姓。孫一幾世嘗從軍有功,封會稽陽亭。一歲倉卒國絕,因家焉。以農桑為業。世祖勇任氣,卒咸不揆於人。歲凶,橫道傷殺,怨仇眾多。會世擾亂,恐為怨仇所擒,祖父泛舉家檐載,就安會稽,留錢唐縣,以賈販為事。生子二人,長曰蒙,少曰誦,誦即充父。祖世任氣,至蒙、誦滋甚。故蒙、誦在錢唐,勇勢凌人。末復與豪家丁伯等結怨,舉家徙處上虞。
jiàn wǔ sān nián, chōng shēng. wèi xiǎo ér, yǔ chái lún áo xì, bù hǎo xiá wǔ. chái lún hǎo yǎn què bǔ chán xì qián lín xī, chōng dú bù kěn. sòng qí zhī. liù suì jiào shū, gōng yuàn rén shùn, lǐ jìng jù bèi, jīn zhuāng jì liáo, yǒu chén rén zhī zhì. fù wèi cháng chī, mǔ wèi cháng fēi, lǘ lǐ wèi cháng ràng. bā suì chū yú shū guǎn, shū guǎn xiǎo tóng bǎi rén yǐ shàng, jiē yǐ guò shī tǎn zhé, huò yǐ shū chǒu dé biān. chōng shū rì jìn, yòu wú guò shī. shǒu shū jì chéng, cí shī shòu lùn yǔ shàng shū, rì fěng qiān zì. jīng míng dé jiù, xiè shī ér zhuān mén, yuán bǐ ér zhòng qí. suǒ dú wén shū, yì rì bó duō. cái gāo ér bù shàng gǒu zuò, kǒu biàn ér bù hǎo tán duì, fēi qí rén, zhōng rì bù yán. qí lùn shuō shǐ ruò guǐ yú zhòng, jí tīng qí zhōng, zhòng nǎi shì zhī. yǐ bǐ zhe wén, yì rú cǐ yān cāo xíng shì shàng, yì rú cǐ yān. zài xiàn wèi zhì yuàn gōng cáo, zài dū wèi fǔ wèi yì yuàn gōng cáo, zài tài shǒu wèi liè yuàn wǔ guān gōng cáo xíng shì, rù zhōu wèi cóng shì. bù hǎo jiǎo míng yú shì, bù wèi lì hài jiàn jiāng. cháng yán rén zhǎng, xī yán rén duǎn. zhuān jiàn wèi dá, jiě yǐ jìn zhě guò. jí suǒ bù shàn, yì fú yù yǒu guò bù jiě, yì fú fù xiàn. néng shì rén zhī bù dà guò, yì bēi fū rén zhī xì fēi. hǎo zì zhōu, bù kěn zì zhāng, miǎn yǐ xíng cāo wèi jī, chǐ yǐ cái néng wèi míng. zhòng huì hū zuò, bù wèn bù yán, cì jiàn jūn jiāng, bù jí bù duì. zài xiāng lǐ, mù qú bó yù zhī jié zài cháo tíng, tān shǐ zi yú zhī xíng. jiàn wū shāng, bù kěn zì míng wèi bù jìn, yì bù huái hèn. pín wú yī mǔ bì shēn, zhì yì yú wáng gōng jiàn wú dòu shí zhī zhì, yì ruò shí wàn zhōng. dé guān bù xīn, shī wèi bù hèn. chù yì lè ér yù bù fàng, jū pín kǔ ér zhì bù juàn. yín dú gǔ wén, gān wén yì yán. shì shū sú shuō, duō suǒ bù ān, yōu chù dú jū, kǎo lùn shí xū.
建武三年,充生。為小兒,與儕倫遨戲,不好狎侮。儕倫好掩雀、捕蟬、戲錢、林熙,充獨不肯。誦奇之。六歲教書,恭願仁順,禮敬具備,矜莊寂寥,有臣人之志。父未嘗笞,母未嘗非,閭里未嘗讓。八歲出於書館,書館小僮百人以上,皆以過失袒謫,或以書丑得鞭。充書日進,又無過失。手書既成,辭師受《論語》、《尚書》,日諷千字。經明德就,謝師而專門,援筆而眾奇。所讀文書,亦日博多。才高而不尚苟作,口辯而不好談對,非其人,終日不言。其論說始若詭於眾,極聽其終,眾乃是之。以筆著文,亦如此焉;操行事上,亦如此焉。在縣位至掾功曹,在都尉府位亦掾功曹,在太守為列掾五官功曹行事,入州為從事。不好徼名於世,不為利害見將。常言人長,希言人短。專薦未達,解已進者過。及所不善,亦弗譽;有過不解,亦弗復陷。能釋人之不大過,亦悲夫人之細非。好自周,不肯自彰,勉以行操為基,恥以材能為名。眾會乎坐,不問不言,賜見君將,不及不對。在鄉里,慕蘧伯玉之節;在朝廷,貪史子魚之行。見污傷,不肯自明;位不進,亦不懷恨。貧無一畝庇身,志佚於王公;賤無斗石之秩,意若食萬鍾。得官不欣,失位不恨。處逸樂而欲不放,居貧苦而志不倦。淫讀古文,甘聞異言。世書俗說,多所不安,幽處獨居,考論實虛。
chōng wèi rén qīng zhòng, yóu bì zé yǒu, bù hǎo gǒu jiāo. suǒ yǒu wèi suī wēi bēi, nián suī yòu zhì, xíng gǒu lí sú, bì yǔ zhī yǒu. hǎo jié yǒu yǎ tú, bù fàn jié sú cái. sú cái yīn qí wēi guò, fēi tiáo xiàn zhī, rán zhōng bù zì míng, yì bù fēi yuàn qí rén. huò yuē: yǒu liáng cái qí wén, wú zuì jiàn xiàn, hú bù zì chén? yáng shèng zhī tú, mó kǒu gāo shé zōu yáng zì míng, rù yù fù chū. gǒu yǒu quán wán zhī xíng, bù yí wèi rén suǒ quē jì nài miǎn zì shēn, bù yí wèi rén suǒ qū. dá yuē: bù qīng bù jiàn chén, bù gāo bù jiàn wēi, bù guǎng bù jiàn xuē, bù yíng bù jiàn kuī. shì zī duō kǒu, wèi rén suǒ xiàn, gài yì qí yí. hǎo jìn gù zì míng, zēng tuì gù zì chén. wú wú hǎo zēng, gù mò wú yán. yáng shèng wèi chán, huò shǐ zhī yě zōu yáng dé miǎn, huò bá zhī yě. kǒng zǐ chēng mìng, mèng zǐ yán tiān, jí xiōng ān wēi, bù zài yú rén. xī rén jiàn zhī, gù guī zhī yú mìng, wěi zhī yú shí, hào rán tián hū, wú suǒ yuàn yóu. fú zhì bù wèi jǐ suǒ de, huò dào bù wèi jǐ suǒ wèi. gù shí jìn yì bù wèi fēng, shí tuì zhì bù wèi kuī. bù xián kuī yǐ qiú yíng, bù wéi xiǎn yǐ qū píng, bù yù zhì yǐ gàn lù, bù cí jué yǐ diào míng, bù tān jìn yǐ zì míng, bù è tuì yǐ yuàn rén. tóng ān wēi ér qí sǐ shēng, jūn jí xiōng ér yī bài chéng, zāo shí yáng shèng, wèi zhī wú shāng. dòng guī yú tiān, gù bù zì míng.
充為人清重,游必擇友,不好苟交。所友位雖微卑,年雖幼稚,行苟離俗,必與之友。好傑友雅徒,不氾結俗材。俗材因其微過,蜚條陷之,然終不自明,亦不非怨其人。或曰:「有良材奇文,無罪見陷,胡不自陳?羊勝之徒,摩口膏舌;鄒陽自明,入獄復出。苟有全完之行,不宜為人所缺;既耐勉自伸,不宜為人所屈。」答曰:不清不見塵,不高不見危,不廣不見削,不盈不見虧。士茲多口,為人所陷,蓋亦其宜。好進故自明,憎退故自陳。吾無好憎,故默無言。羊勝為讒,或使之也;鄒陽得免,或拔之也。孔子稱命,孟子言天,吉凶安危,不在於人。昔人見之,故歸之於命,委之於時,浩然恬忽,無所怨尤。福至不謂己所得,禍到不謂己所為。故時進意不為豐,時退志不為虧。不嫌虧以求盈,不違險以趨平,不鬻智以干祿,不辭爵以吊名,不貪進以自明,不惡退以怨人。同安危而齊死生,鈞吉凶而一敗成,遭十羊勝,謂之無傷。動歸於天,故不自明。
chōng xìng tián dàn, bù tān fù guì. wèi shàng suǒ zhī, bá zhuó yuè cì, bù mù gāo guān. bù wèi shàng suǒ zhī, biǎn chù yì qū, bù huì xià wèi. bǐ wèi xiàn lì, wú suǒ zé bì. huò yuē: xīn nán ér xíng yì, hǎo yǒu tóng zhì, shì bù zé dì, zhuó cāo shāng xíng, shì hé xiào fàng? dá yuē: kě xiào fàng zhě, mò guò kǒng zǐ. kǒng zǐ zhī shì, wú suǒ bì yǐ. wèi chéng tián wěi lì, wú yú yì zhī xīn wèi sī kōng xiāng guó, wú shuō yù zhī sè. shùn gēng lì shān, ruò zhōng bù miǎn jí shòu yáo chán, ruò zú zì dé. yōu dé zhī bù fēng, bù huàn jué zhī bù zūn chǐ míng zhī bù bái, bù è wèi zhī bù qiān. chuí jí yǔ wǎ tóng dú, míng yuè yǔ lì tóng náng, gǒu yǒu èr bǎo zhī zhì, bù hài wèi shì suǒ tóng. shì néng zhī shàn, suī jiàn yóu xiǎn bù néng bié bái, suī zūn yóu rǔ. chù bēi yǔ zūn qí cāo, wèi jiàn yǔ guì bǐ dé, sī kě yǐ.
充性恬淡,不貪富貴。為上所知,拔擢越次,不慕高官。不為上所知,貶黜抑屈,不恚下位。比為縣吏,無所擇避。或曰:「心難而行易,好友同志,仕不擇地,濁操傷行,世何效放?」答曰:可效放者,莫過孔子。孔子之仕,無所避矣。為乘田委吏,無於邑之心;為司空相國,無說豫之色。舜耕歷山,若終不免;及受堯禪,若卒自得。憂德之不豐,不患爵之不尊;恥名之不白,不惡位之不遷。垂棘與瓦同櫝,明月與礫同囊,苟有二寶之質,不害為世所同。世能知善,雖賤猶顯;不能別白,雖尊猶辱。處卑與尊齊操,位賤與貴比德,斯可矣。
sú xìng tān jìn hū tuì, shōu chéng qì bài. chōng shēng zhuó zài wèi zhī shí, zhòng rén yǐ fù fèi tuì qióng jū, jiù gù pàn qù. zhì sú rén zhī guǎ ēn, gù xián jū zuò jī sú jié yì shí èr piān. jì sú rén guān shū ér zì jué, gù zhí lù qí wén, jí yǐ sú yán. huò qiǎn wèi zhī qiǎn. dá yuē: yǐ shèng diǎn ér shì xiǎo yǎ, yǐ yǎ yán ér shuō qiū yě, bù dé suǒ xiǎo, wú bù nì zhě. gù sū qín jīng shuō yú zhào, ér lǐ duì bù shuō shāng yāng yǐ wáng shuō qín, ér xiào gōng bù yòng. fū bù dé xīn yì suǒ yù, suī jǐn yáo shùn zhī yán, yóu yǐn niú yǐ jiǔ, dàn mǎ yǐ pú yě. gù hóng lì shēn yì zhī yán, guān yú dà ér bù tōng yú xiǎo. bù dé yǐ ér qiáng tīng, rù xiōng zhě shǎo. kǒng zǐ shī mǎ yú yě, yě rén bì bù yǔ, zi gòng miào chēng ér nù, mǎ yǔ xié shuō ér yì. sú xiǎo xíng lù zhī yán, miǎn yǐ shēn hóng zhī wén, yóu hé shén xiān zhī yào yǐ zhì qiú hāi, zhì diāo hú zhī qiú yǐ qǔ xīn cài yě. qiě lǐ yǒu suǒ bù chì shì, shì yǒu suǒ bù xū. duàn jué zhī gū, bù bì gāo yáo diào hé kuí jiǔ, bù qí dí yá lǘ xiàng zhī lè, bù yòng sháo wǔ lǐ mǔ zhī sì, bù dài tài láo. jì yǒu bù xū, ér yòu bù yí. niú dāo gē jī, shū jǐ cǎi kuí, fū yuè cái zhù, pén àng zhuó zhī, dà xiǎo shī yí, shàn zhī zhě xī. hé yǐ wèi biàn? yù shēn yǐ qiǎn. hé yǐ wèi zhì? yù nán yǐ yì. xián shèng quán cái zhī suǒ yí, gù wén néng wèi shēn qiǎn zhī chà.
俗性貪進忽退,收成棄敗。充升擢在位之時,眾人蟻附;廢退窮居,舊故叛去。志俗人之寡恩,故閒居作《譏俗》、《節義》十二篇。冀俗人觀書而自覺,故直露其文,集以俗言。或譴謂之淺。答曰:以聖典而示小雅,以雅言而說丘野,不得所曉,無不逆者。故蘇秦精說於趙,而李兌不說;商鞅以王說秦,而孝公不用。夫不得心意所欲,雖盡堯、舜之言,猶飲牛以酒,啖馬以脯也。故鴻麗深懿之言,關於大而不通於小。不得已而強聽,入胸者少。孔子失馬於野,野人閉不與,子貢妙稱而怒,馬圄諧說而懿。俗曉〔形〕露之言,勉以深鴻之文,猶和神仙之藥以治鼽咳,制貂狐之裘以取薪菜也。且禮有所不彳侍,事有所不須。斷決知辜,不必皋陶;調和葵韭,不俟狄牙;閭巷之樂,不用《韶》、《武》;里母之祀,不待太牢。既有不須,而又不宜。牛刀割雞,舒戟采葵,鈇鉞裁箸,盆盎酌卮,大小失宜,善之者希。何以為辯?喻深以淺。何以為智?喻難以易。賢聖銓材之所宜,故文能為深淺之差。
chōng jì jí sú qíng, zuò jī sú zhī shū yòu mǐn rén jūn zhī zhèng, tú yù zhì rén, bù dé qí yí, bù xiǎo qí wù, chóu jīng kǔ sī, bù dǔ suǒ qū, gù zuò zhèng wù zhī shū. yòu shāng wěi shū sú wén duō bù shí chéng, gù wèi lùn héng zhī shū. fū xián shèng mò ér dà yì fēn, cuō shū qū, gè zì kāi mén. tōng rén guān lǎn, bù néng dīng quán. yáo wén chuán shòu, bǐ xiě ěr qǔ, zài bǎi suì zhī qián. lì rì mí jiǔ, yǐ wèi xī gǔ zhī shì, suǒ yán jìn shì, xìn zhī rù gǔ, bù kě zì jiě, gù zuò shí lùn. qí wén shèng, qí biàn zhēng, fú huá xū wěi zhī yǔ, mò bù chéng dìng. méi huá xū zhī wén, cún dūn páng zhī pǔ, bō liú shī zhī fēng, fǎn mì xì zhī sú.
充既疾俗情,作《譏俗》之書;又閔人君之政,徒欲治人,不得其宜,不曉其務,愁精苦思,不睹所趨,故作《政務》之書。又傷偽書俗文多不實誠,故為《論衡》之書。夫賢聖歿而大義分,磋殊趨,各自開門。通人觀覽,不能釘銓。遙聞傳授,筆寫耳取,在百歲之前。曆日彌久,以為昔古之事,所言近是,信之入骨,不可自解,故作《實論》。其文盛,其辯爭,浮華虛偽之語,莫不澄定。沒華虛之文,存敦龐之朴,撥流失之風,反宓戲之俗。
chōng shū xíng lù yì guān. huò yuē: kǒu biàn zhě qí yán shēn, bǐ mǐn zhě qí wén chén. àn jīng yì zhī wén, xián shèng zhī yán, hóng zhòng yōu yǎ, nán zú xiǎo dǔ. shì dú zhī zhě, xùn gǔ nǎi xià. gài xián shèng zhī cái hóng, gù qí wén yǔ yǔ sú bù tōng. yù yǐn shí jiān, zhū nì yú fù, fēi yù gōng zhū shī, mò néng cǎi dé. bǎo wù yǐ yǐn bì bù jiàn, shí yǔ yì yí shēn chén nán cè. jī sú zhī shū, yù wù sú rén, gù xíng lù qí zhǐ, wèi fēn bié zhī wén. lùn héng zhī shū, hé wèi fù rán? qǐ cái yǒu qiǎn jí, bù néng wèi shēn fù? hé wén zhī chá, yǔ bǐ jīng yì shū guǐ zhé yě?
充書形露易觀。或曰:「口辯者其言深,筆敏者其文沉。案經藝之文,賢聖之言,鴻重優雅,難卒曉睹。世讀之者,訓古乃下。蓋賢聖之材鴻,故其文語與俗不通。玉隱石間,珠匿魚腹,非玉工珠師,莫能採得。寶物以隱閉不見,實語亦宜深沉難測。《譏俗》之書,欲悟俗人,故形露其指,為分別之文。《論衡》之書,何為復然?豈材有淺極,不能為〔深〕覆?何文之察,與彼經藝殊軌轍也?」
dá yuē: yù yǐn shí jiān, zhū nì yú fù, gù wèi shēn fù. jí yù sè pōu yú shí xīn, zhū guāng chū yú yú fù, qí yóu yǐn hū? wú wén wèi jí yú jiǎn zhá zhī shàng, cáng yú xiōng yì zhī zhōng, yóu yù yǐn zhū nì yě jí chū lù, yóu yù pōu zhū chū hū, làn ruò tiān wén zhī zhào, shùn ruò dì lǐ zhī xiǎo, xián yí yǐn wēi, jǐn kě míng chù. qiě míng bái, shì zì dìng yě.
答曰:玉隱石間,珠匿魚腹,故為深覆。及玉色剖於石心,珠光出於魚腹,其〔猶〕隱乎?吾文未集於簡札之上,藏於胸臆之中,猶玉隱珠匿也;及出露,猶玉剖珠出乎,爛若天文之照,順若地理之曉,嫌疑隱微,盡可名處。且名白,事自定也。
lùn héng zhě, lùn zhī píng yě. kǒu zé wù zài míng yán, bǐ zé wù zài lù wén. gāo shì zhī wén yǎ, yán wú bù kě xiǎo, zhǐ wú bù kě dǔ. guān dú zhī zhě, xiǎo rán ruò máng zhī kāi mù, líng rán ruò lóng zhī tōng ěr. sān nián máng zi, zú jiàn fù mǔ, bù chá chá xiāng shí, ān kěn shuō xǐ? dào pàn jù shù, qiàn biān zhǎng gōu, suǒ jū zhāo chá, rén mò bù zhī. shǐ shù bù jù ér yǐn, gōu bù zhǎng ér nì, yǐ sī shì rén, yáo shùn yóu huò. rén miàn sè bù qī shí yǒu yú, jiá jī míng jié, wǔ sè fēn bié, yǐn wēi yōu xǐ, jiē kě dé chá, zhàn shè zhī zhě, shí bù shī yī. shǐ miàn yǒu ér hēi chǒu, gòu zhòng xí ér fù bù, zhàn shè zhī zhě, shí ér shī jiǔ.
《論衡》者,論之平也。口則務在明言,筆則務在露文。高士之文雅,言無不可曉,指無不可睹。觀讀之者,曉然若盲之開目,聆然若聾之通耳。三年盲子,卒見父母,不察察相識,安肯說喜?道畔巨樹,塹邊長溝,所居昭察,人莫不知。使樹不巨而隱,溝不長而匿,以斯示人,堯、舜猶惑。人面色部七十有餘,頰肌明潔,五色分別,隱微憂喜,皆可得察,占射之者,十不失一。使面黝而黑丑,垢重襲而覆部,占射之者,十而失九。
fū wén yóu yǔ yě, huò qiǎn lù fēn bié, huò shēn yū yōu yǎ, shú wèi biàn zhě? gù kǒu yán yǐ míng zhì, yán kǒng miè yí, gù zhe zhī wén zì. wén zì yǔ yán tóng qū, hé wèi yóu dāng yǐn bì zhǐ yì? yù dāng xián gū, qīng jué yí shì, hún dùn nán xiǎo, yǔ bǐ fēn míng kě zhī, shú wèi liáng lì? fū kǒu lùn yǐ fēn míng wèi gōng, bǐ biàn yǐ fū lù wèi tōng, lì wén yǐ zhāo chá wèi liáng. shēn fù diǎn yǎ, zhǐ yì nán dǔ, wéi fù sòng ěr! jīng chuán zhī wén, xián shèng zhī yǔ, gǔ jīn yán shū, sì fāng tán yì yě. dāng yán shì shí, fēi wù nán zhī, shǐ zhǐ bì yǐn yě. hòu rén bù xiǎo, shì xiàng lí yuǎn, cǐ míng yuē yǔ yì, bù míng yuē cái hóng. qiǎn wén dú zhī nán xiǎo, míng yuē bù qiǎo, bù míng yuē zhī míng. qín shǐ huáng dú hán fēi zhī shū, tàn yuē: yóu dú bù dé cǐ rén tóng shí. qí wén kě xiǎo, gù qí shì kě sī. rú shēn hóng yōu yǎ, xū shī nǎi xué, tóu zhī yú dì, hé tàn zhī yǒu? fū bǐ zhù zhě, yù qí yì xiǎo ér nán wèi, bù guì nán zhī ér yì zào kǒu lùn wù jiě fēn ér kě tīng, bù wù shēn yū ér nán dǔ. mèng zǐ xiāng xián, yǐ móu zǐ míng liǎo zhě, chá wén, yǐ yì kě xiǎo.
夫文由語也,或淺露分別,或深迂優雅,孰為辯者?故口言以明志,言恐滅遺,故著之文字。文字與言同趨,何為猶當隱閉指意?獄當嫌辜,卿決疑事,渾沌難曉,與彼分明可知,孰為良吏?夫口論以分明為公,筆辯以荴露為通,吏文以昭察為良。深覆典雅,指意難睹,唯賦頌耳!經傳之文,賢聖之語,古今言殊,四方談異也。當言事時,非務難知,使指閉隱也。後人不曉,世相離遠,此名曰語異,不名曰材鴻。淺文讀之難曉,名曰不巧,不名曰知明。秦始皇讀韓非之書,嘆曰:「猶獨不得此人同時。」其文可曉,故其事可思。如深鴻優雅,須師乃學,投之於地,何嘆之有?夫筆著者,欲其易曉而難為,不貴難知而易造;口論務解分而可聽,不務深迂而難睹。孟子相賢,以眸子明了者,察文,以義可曉。
chōng shū wéi guǐ yú sú. huò nán yuē: wén guì fū shùn hé zhòng xīn, bù wéi rén yì, bǎi rén dú zhī mò qiǎn, qiān rén wén zhī mò guài. gù guǎn zǐ yuē: yán shì mǎn shì, yán táng mǎn táng. jīn dài shuō bù yǔ shì tóng, gù wén cì yú sú, bù hé yú zhòng.
充書違詭於俗。或難曰:「文貴夫順合眾心,不違人意,百人讀之莫譴,千人聞之莫怪。故管子曰:『言室滿室,言堂滿堂。』今殆說不與世同,故文刺於俗,不合於眾。」
dá yuē: lùn guì shì ér bù wù huá, shì shàng rán ér bù gāo hé. lùn shuō biàn rán fǒu, ān dé bù jué cháng xīn nì sú ěr? zhòng xīn fēi ér bù cóng, gù sàng chù qí wěi, ér cún dìng qí zhēn. rú dāng cóng shùn rén xīn zhě, xún jiù shǒu yǎ, fěng xí ér yǐ, hé biàn zhī yǒu? kǒng zǐ shì zuò yú lǔ āi gōng, gōng cì táo yǔ shǔ, kǒng zǐ xiān shí shǔ ér hòu dàn táo, kě wèi dé shí xù yǐ, rán zuǒ yòu jiē yǎn kǒu ér xiào, guàn sú zhī rì jiǔ yě. jīn wú shí yóu kǒng zǐ zhī xù shí yě, sú rén wéi zhī, yóu zuǒ yòu zhī yǎn kǒu yě. shàn yǎ gē, yú zhèng wèi rén bēi lǐ wǔ, yú zhào wèi bù hǎo. yáo shùn zhī diǎn, wǔ bó bù kěn guān kǒng mò zhī jí, jì mèng bù kěn dú. níng wēi zhī jì, chù yú lǘ xiàng bō shì zhī yán, zī yú pǐn sú. yǒu měi wèi yú sī, sú rén bù shì, dí yá gān shí. yǒu bǎo yù yú shì, sú rén tóu zhī, biàn hé pèi fú. shú shì shú fēi, kě xìn zhě shuí? lǐ sú xiāng bèi, hé shì bù rán? lǔ wén nì sì, pàn zhě sān rén. gài dú shì zhī yǔ, gāo shì bù shě, sú fū bù hǎo huò zhòng zhī shū, xián zhě xīn sòng, yú zhě táo dùn.
答曰:論貴是而不務華,事尚然而不高合。論說辯然否,安得不譎常心、逆俗耳?眾心非而不從,故喪黜其偽,而存定其真。如當從順人心者,循舊守雅,諷習而已,何辯之有?孔子侍坐於魯哀公,公賜桃與黍,孔子先食黍而後啖桃,可謂得食序矣,然左右皆掩口而笑,貫俗之日久也。今吾實猶孔子之序食也,俗人違之,猶左右之掩口也。善雅歌,於鄭為人悲;禮舞,於趙為不好。堯、舜之典,伍伯不肯觀;孔、墨之籍,季、孟不肯讀。寧危之計,黜於閭巷;撥世之言,訾於品俗。有美味於斯,俗人不嗜,狄牙甘食。有寶玉於是,俗人投之,卞和佩服。孰是孰非,可信者誰?禮俗相背,何世不然?魯文逆祀,畔者三人。蓋獨是之語,高士不舍,俗夫不好;惑眾之書,賢者欣頌,愚者逃頓。
chōng shū bù néng chún měi. huò yuē: kǒu wú zé yán, bǐ wú zé wén. wén bì lì yǐ hǎo, yán bì biàn yǐ qiǎo. yán le yú ěr, zé shì wèi yú xīn wén chá yú mù, zé piān liú yú shǒu. gù biàn yán wú bù tīng, lì wén wú bù xiě. jīn xīn shū jì zài lùn pì, shuō sú wèi lì, yòu bù měi hǎo, yú guān bù kuài. gài shī kuàng diào yīn, qū wú bù bēi dí yá hé shàn, yáo wú dàn wèi. rán zé tōng rén zào shū, wén wú xiá huì. lǚ shì huái nán xuán yú shì mén, guān dú zhī zhě wú zī yī yán. jīn wú èr shū zhī měi, wén suī zhòng shèng, yóu duō qiǎn huǐ. dá yuē: fū yǎng shí zhě bù yù huá, diào xíng zhě bù shì cí. fēng cǎo duō huá yīng, mào lín duō kū zhī. wèi wén yù xiǎn bái qí wèi, ān néng lìng wén ér wú qiǎn huǐ? jiù huǒ zhěng nì, yì bù dé hǎo biàn lùn shì fēi, yán bù dé qiǎo. rù zé suí guī, bù xiá diào zú shēn yuān bǔ jiāo, bù xiá dìng shǒu. yán jiān cí jiǎn, zhǐ qū miào yuǎn yǔ gān wén qiào, wù yì qiǎn xiǎo. dào gǔ qiān zhōng, kāng pí tài bàn yuè qián mǎn yì, chuān jué chū wàn. dà gēng bì yǒu dàn wèi, zhì bǎo bì yǒu xiá huì, dà jiǎn bì yǒu dà hǎo, liáng gōng bì yǒu bù qiǎo. rán zé biàn yán bì yǒu suǒ qū, tōng wén yóu yǒu suǒ chù. yán jīn yóu guì jiā qǐ, wén fèn zì jiàn shì chū, huái nán lǚ shì zhī wú lèi hài, suǒ yóu chū zhě, jiā fù guān guì yě. fū guì, gù dé xuán yú shì, fù, gù yǒu qiān jīn fù. guān dú zhī zhě, huáng kǒng wèi jì, suī jiàn guāi bù hé, yān gǎn qiǎn yī zì?
充書不能純美。或曰:「口無擇言,筆無擇文。文必麗以好,言必辯以巧。言了於耳,則事味於心;文察於目,則篇留於手。故辯言無不聽,麗文無不寫。今新書既在論譬,說俗為戾,又不美好,於觀不快。蓋師曠調音,曲無不悲;狄牙和膳,餚無淡味。然則通人造書,文無暇穢。《呂氏》、《淮南》懸於市門,觀讀之者無訾一言。今無二書之美,文雖眾盛,猶多譴毀。」答曰:夫養實者不育華,調行者不飾辭。豐草多華英,茂林多枯枝。為文欲顯白其為,安能令文而無譴毀?救火拯溺,義不得好;辯論是非,言不得巧。入澤隨龜,不暇調足;深淵捕蛟,不暇定手。言奸辭簡,指趨妙遠;語甘文峭,務意淺小。稻穀千鍾,糠皮太半;閱錢滿億,穿決出萬。大羹必有淡味,至寶必有瑕穢,大簡必有大好,良工必有不巧。然則辯言必有所屈,通文猶有所黜。言金由貴家起,文糞自賤室出,《淮南》、《呂氏》之無累害,所由出者,家富官貴也。夫貴,故得懸於市,富,故有千金副。觀讀之者,惶恐畏忌,雖見乖不合,焉敢譴一字?
chōng shū jì chéng, huò jī hé yú gǔ, bù lèi qián rén. huò yuē: wèi zhī shì suì ǒu cí, huò jìng huò yū, huò qū huò shū. wèi zhī lùn dào, shí shì wěi suǒ, wén gěi gān suān, xié yú jīng bù yàn, jí yú chuán bù hé, jī zhī zǐ zhǎng bù dāng, nèi zhī zǐ yún bù rù. wén bù yǔ qián xiāng sì, ān dé míng jiā hǎo, chēng gōng qiǎo? dá yuē: shì mào yǐ qiáng lèi zhě shī xíng, diào cí yǐ wù shì zhě shī qíng. bǎi fū zhī zǐ, bù tóng fù mǔ, shū lèi ér shēng, bù bì xiāng sì, gè yǐ suǒ bǐng, zì wèi jiā hǎo. wén bì yǒu yǔ hé rán hòu chēng shàn, shì zé dài jiàng zhuó bù shāng shǒu, rán hòu chēng gōng qiǎo yě. wén shì zhī wù, gè yǒu suǒ cóng, huò diào cí yǐ qiǎo wén, huò biàn wěi yǐ shí shì. bì móu lǜ yǒu hé, wén cí xiāng xí, shì zé wǔ dì bù yì shì, sān wáng bù shū yè yě. měi sè bù tóng miàn, jiē jiā yú mù bēi yīn bù gòng shēng, jiē kuài yú ěr. jiǔ lǐ yì qì, yǐn zhī jiē zuì bǎi gǔ shū wèi, shí zhī jiē bǎo. wèi wén dāng yǔ qián hé, shì wèi shùn méi dāng fù bā cǎi, yǔ mù dāng fù zhòng tóng.
充書既成,或稽合於古,不類前人。或曰:「謂之飾歲偶辭,或徑或迂,或屈或舒。謂之論道,實事委瑣,文給甘酸,諧於經不驗,集於傳不合,稽之子長不當,內之子云不入。文不與前相似,安得名佳好,稱工巧?」答曰:飾貌以強類者失形,調辭以務似者失情。百夫之子,不同父母,殊類而生,不必相似,各以所稟,自為佳好。文必有與合然後稱善,是則代匠斫不傷手,然後稱工巧也。文士之務,各有所從,或調辭以巧文,或辯偽以實事。必謀慮有合,文辭相襲,是則五帝不異事,三王不殊業也。美色不同面,皆佳於目;悲音不共聲,皆快於耳。酒醴異氣,飲之皆醉;百穀殊味,食之皆飽。謂文當與前合,是謂舜眉當復八采,禹目當復重瞳。
chōng shū wén zhòng. huò yuē: wén guì yuē ér zhǐ tōng, yán shàng shěng ér qū míng. biàn shì zhī yán yào ér dá, wén rén zhī cí guǎ ér zhāng. jīn suǒ zuò xīn shū, chū wàn yán, fán bù xǐng, zé dú zhě bù néng jǐn piān fēi yī, zé chuán zhě bù néng lǐng. bèi zào rén zhī míng, yǐ duō wèi bù shàn. yǔ yuē yì yán, wén zhòng nán dé. yù shǎo shí duō, duō zhě bù wèi zhēn lóng shǎo yú zhòng, shǎo zhě gù wèi shén. dá yuē: yǒu shì yán yě. gài yào yán wú duō, ér huá wén wú guǎ. wèi shì yòng zhě, bǎi piān wú hài bù wèi yòng zhě, yī zhāng wú bǔ. rú jiē wèi yòng, zé duō zhě wèi shàng, shǎo zhě wèi xià. lèi jī qiān jīn, bǐ yú yī bǎi, shú wèi fù zhě? gài wén duō shèng guǎ, cái guǎ yù pín. shì wú yī juàn, wú yǒu bǎi piān rén wú yī zì, wú yǒu wàn yán, shú zhě wèi xián? jīn bù yuē suǒ yán fēi, ér yún tài duō, bù yuē shì bù hǎo shàn, ér yún bù néng lǐng, sī gài wú shū suǒ yǐ bù dé shěng yě. fū zhái shè duō, tǔ dì bù dé xiǎo hù kǒu zhòng, bù jí bù dé shǎo. jīn shī shí zhī shì duō, huá xū zhī yǔ zhòng, zhǐ shí dìng yí, biàn zhēng zhī yán, ān dé yuē jìng? hán fēi zhī shū, yī tiáo wú yì, piān yǐ shí dì, wén yǐ wàn shù. fū xíng dà, yī bù dé biǎn shì zhòng, wén bù dé biǎn. shì zhòng wén ráo, shuǐ dà yú duō. dì dū gǔ duō, wáng shì jiān mó. shū suī wén zhòng, suǒ lùn bǎi zhǒng. àn gǔ tài gōng wàng, jìn dǒng zhòng shū, chuán zuò shū piān bǎi yǒu yú, wú shū yì cái chū bǎi, ér yún tài duō, gài wèi suǒ yǐ chū zhě wēi, guān dú zhī zhě bù néng bù qiǎn ā yě. hé shuǐ pèi pèi, bǐ fū zhòng chuān, shú zhě wèi dà? chóng jiǎn zhòng hòu, chēng qí chū sī, shú wèi duō zhě?
充書文重。或曰:「文貴約而指通,言尚省而趨明。辯士之言要而達,文人之辭寡而章。今所作新書,出萬言,繁不省,則讀者不能盡;篇非一,則傳者不能領。被躁人之名,以多為不善。語約易言,文重難得。玉少石多,多者不為珍;龍少魚眾,少者固為神。」答曰:有是言也。蓋〔要〕言無多,而華文無寡。為世用者,百篇無害;不為用者,一章無補。如皆為用,則多者為上,少者為下。累積千金,比於一百,孰為富者?蓋文多勝寡,財寡愈貧。世無一卷,吾有百篇;人無一字,吾有萬言,孰者為賢?今不曰所言非,而雲泰多,不曰世不好善,而雲不能領,斯蓋吾書所以不得省也。夫宅舍多,土地不得小;戶口眾,簿籍不得少。今失實之事多,華虛之語眾,指實定宜,辯爭之言,安得約徑?韓非之書,一條無異,篇以十第,文以萬數。夫形大,衣不得褊;事眾,文不得褊。事眾文饒,水大魚多。帝都谷多,王市肩磨。書雖文重,所論百種。按古太公望,近董仲舒,傳作書篇百有餘,吾書亦才出百,而雲泰多,蓋謂所以出者微,觀讀之者不能不譴呵也。河水沛沛,比夫眾川,孰者為大?蟲繭重厚,稱其出絲,孰為多者?
chōng shì shù bù ǒu, ér tú zhe shū zì jì. huò xì yuē: suǒ guì hóng cái zhě, shì huàn ǒu hé, shēn róng shuō nà, shì dé gōng lì, gù wèi gāo yě. jīn wú zi shè shì luò tuò, shì shù chù chì, cái wèi liàn yú shì, lì wèi jǐn yú zhí, gù tú yōu sī shǔ wén, zhe jì měi yán, hé bǔ yú shēn? zhòng duō yù yǐ hé yí hū? dá yuē: cái hóng mò guò kǒng zǐ. kǒng zǐ cái bù róng, chì zhú, fá shù, jiē xī, jiàn wéi, xuē jī, kùn è chén cài, mén tú cài sè. jīn wú cái bù dǎi kǒng zǐ, bù ǒu zhī è, wèi yǔ zhī děng, piān kě qīng hū? qiě dá zhě wèi bì zhī, qióng zhě wèi bì yú. yù zhě zé dé, bù yù shī zhī. gù fū mìng hòu lù shàn, yōng rén zūn xiǎn mìng bó lù è, qí jùn luò tuò. bǐ yǐ ǒu hé chēng cái liàng dé, zé fū zhuān chéng shí tǔ zhě, cái xián kǒng mò. shēn guì ér míng jiàn, zé jū jié ér xíng mò. shí qiān zhōng zhī lù, wú yī zhǎng zhī dé, nǎi kě xì yě. ruò fú dé gāo ér míng bái, guān bēi ér lù pō, fēi cái néng zhī guò, wèi zú yǐ wèi lèi yě. shì yuàn yǔ xiàn gòng lú, bù mù yǔ cì tóng héng lè yǔ yí jù lǚ, bù tān yǔ zhí bǐ jī. gāo shì suǒ guì, bù yǔ sú jūn, gù qí míng chēng bù yǔ shì tóng. shēn yǔ cǎo mù jù xiǔ, shēng yǔ rì yuè bìng zhāng, xíng yǔ kǒng zǐ bǐ qióng, wén yǔ yáng xióng wèi shuāng, wú róng zhī. shēn tōng ér zhī kùn, guān dà ér dé xì, yú bǐ wèi róng, yú wǒ wèi lèi. ǒu hé róng shuō, shēn zūn tǐ yì, bǎi zài zhī hòu, yǔ wù jù mò, míng bù liú yú yī sì, wén bù yí yú yī zhá, guān suī qīng cāng, wén dé bù fēng, fēi wú suǒ zāng. dé wāng ér yuān yì, zhī pāng pèi ér yíng yì, bǐ lóng lù ér yǔ jí, yán róng shui kū ér quán chū, fù cái xiàn zhī, guì xíng zūn zhì, tǐ liè yú yī shì, míng chuán yú qiān zài, nǎi wú suǒ wèi yì yě.
充仕數不耦,而徒著書自紀。或〔戲〕曰:「所貴鴻材者,仕宦耦合,身容說納,事得功立,故為高也。今吾子涉世落魄,仕數黜斥,材未練於事,力未盡於職,故徒幽思屬文,著記美言,何補於身?眾多欲以何移乎?」答曰:材鴻莫過孔子。孔子才不容,斥逐,伐樹,接〔淅〕,見圍,削跡,困餓陳、蔡,門徒菜色。今吾材不逮孔子,不偶之厄,未與之等,偏可輕乎?且達者未必知,窮者未必愚。遇者則得,不遇失之。故夫命厚祿善,庸人尊顯;命薄祿惡,奇俊落魄。比以偶合稱材量德,則夫專城食土者,材賢孔、墨。身貴而名賤,則居潔而行墨。食千鍾之祿,無一長之德,乃可戲也。若夫德高而名白,官卑而祿泊,非才能之過,未足以為累也。士願與憲共廬,不慕與賜同衡;樂與夷俱旅,不貪與蹠比跡。高士所貴,不與俗均,故其名稱不與世同。身與草木俱朽,聲與日月並彰,行與孔子比窮,文與楊雄為雙,吾榮之。身通而知困,官大而德細,於彼為榮,於我為累。偶合容說,身尊體佚,百載之後,與物俱歿,名不流於一嗣,文不遺於一札,官雖傾倉,文德不豐,非吾所臧。德汪而淵懿,知滂沛而盈溢,筆瀧漉而雨集,言溶氵窟而泉出,富材羨知,貴行尊志,體列於一世,名傳於千載,乃吾所謂異也。
chōng xì zú gū mén. huò zhāo zhī yuē: zōng zǔ wú shū yì zhī jī, wén mò wú piān jí zhī yí, suī zhe hóng lì zhī lùn, wú suǒ bǐng jiē, zhōng bù wèi gāo. fū qì wú jiàn ér zú zhì yuē biàn, wù wú lèi ér wàng shēng yuē yì, bù cháng yǒu ér hū jiàn yuē yāo, guǐ yú zhòng ér tū chū yuē guài. wú zi hé zǔ? qí xiān bù zài. kuàng wèi cháng lǚ mò tú, chū rú mén, tǔ lùn shù qiān wàn yán, yí wèi yāo biàn, ān dé bǎo sī wén ér duō xián? dá yuē: niǎo wú shì fèng huáng, shòu wú zhǒng qí lín, rén wú zǔ shèng xián, wù wú cháng jiā zhēn. cái gāo jiàn qū, zāo shí ér rán. shì guì, gù gū xìng wù guì, gù dú chǎn. wén shú cháng zài yǒu yǐ fàng xián, shì zé lǐ quán yǒu gù yuán, ér jiā hé yǒu jiù gēn yě. qū qí zhī shì jiàn, tì tǎng zhī cí shēng, dù bù yǔ sú xié, yōng jiǎo bù néng chéng. shì gù hǎn fā zhī jī, jì yú dié jí xī chū zhī wù, lēi yú dǐng míng. wǔ dì bù yī shì ér qǐ, yī wàng bù tóng jiā ér chū. qiān lǐ shū jī, bǎi zài yì fā. shì guì yǎ cái ér shèn xìng, bù yīn gāo jù yǐ xiǎn dá. mǔ lí dú xīng, wú hài xī shēng zǔ zhuó yì qīng, bù bǎng qí rén. gǔn è yǔ shèng, sǒu wán shùn shén. bó niú qǐn jí, zhòng gōng jié quán yán lù yōng gù, huí jié chāo lún kǒng mò zǔ yú, qiū dí shèng xián yáng jiā bù tōng, zhuō yǒu zi yún huán shì jī kě, jué chū jūn shān. gèng bǐng yú yuán, gù néng zhe wén.
充細族孤門。或啁之曰:「宗祖無淑懿之基,文墨無篇籍之遺,雖著鴻麗之論,無所稟階,終不為高。夫氣無漸而卒至曰變,物無類而妄生曰異,不常有而忽見曰妖,詭於眾而突出曰怪。吾子何祖?其先不載。況未嘗履墨塗,出儒門,吐論數千萬言,宜為妖變,安得寶斯文而多賢?」答曰:鳥無世鳳皇,獸無種麒麟,人無祖聖賢,物無常嘉珍。才高見屈,遭時而然。士貴,故孤興;物貴,故獨產。文孰常在有以放賢,是則〔醴〕泉有故源,而嘉禾有舊根也。屈奇之士見,倜儻之辭生,度不與俗協,庸角不能程。是故罕發之跡,記於牒籍;希出之物,勒於鼎銘。五帝不一世而起,伊、望不同家而出。千里殊跡,百載異發。士貴雅材而慎興,不因高據以顯達。母驪犢騂,無害犧牲;祖濁裔清,不榜奇人。鯀惡禹聖,叟頑舜神。伯牛寢疾,仲弓潔全;顏路庸固,回傑超倫;孔、墨祖愚,丘、翟聖賢;揚家不通,卓有子云;桓氏稽可,譎出君山。更稟於元,故能著文。
chōng yǐ yuán hé sān nián xǐ jiā pì yì yáng zhōu bù dān yáng jiǔ jiāng lú jiāng. hòu rù wèi zhì zhōng, cái xiǎo rèn dà, zhí zài cì gē, bǐ zhá zhī sī, lì nián qǐn fèi. zhāng hé èr nián, bà zhōu jiā jū. nián jiàn qī shí, shí kě xuán yú. shì lù gé jué, zhì qióng wú rú. shì yǒu fǒu rán, shēn yǒu lì hài. fā bái chǐ luò, rì yuè yú mài, chóu lún mí suǒ, xiān suǒ shì lài. pín wú gōng yǎng, zhì bù yú kuài. lì shù rǎn rǎn, gēng xīn yù jì, suī jù zhōng cú, yú yóu pèi pèi, nǎi zuò yǎng xìng zhī shū, fán shí liù piān. yǎng qì zì shǒu, shì shí zé jiǔ, bì míng sāi cōng, ài jīng zì bǎo, shì fǔ fú yào yǐn dǎo, shù jì xìng mìng kě yán, sī xū bù lǎo. jì wǎn wú hái, chuí shū shì hòu. wéi rén xìng mìng, zhǎng duǎn yǒu qī, rén yì chóng wù, shēng sǐ yī shí. nián lì dàn jì, shú shǐ liú zhī? yóu rù huáng quán, xiāo wèi tǔ huī. shàng zì huáng táng, xià zhēn qín hàn ér lái, shé zhōng yǐ shèng dào, lǐ yú tōng cái, rú héng zhī píng, rú jiàn zhī kāi, yòu lǎo shēng sǐ gǔ jīn, wǎng bù xiáng gāi. mìng yǐ bù yán, xū tàn bēi zāi!
充以元和三年徙家辟詣揚州部丹陽、九江、廬江。後入為治中,材小任大,職在刺割,筆札之思,歷年寢廢。章和二年,罷州家居。年漸七十,時可懸輿。仕路隔絕,志窮無如。事有否然,身有利害。發白齒落,日月逾邁,儔倫彌索,鮮所恃賴。貧無供養,志不娛快。歷數冉冉,庚辛域際,雖懼終徂,愚猶沛沛,乃作《養性》之書,凡十六篇。養氣自守,適時則酒,閉明塞聰,愛精自保,適輔服藥引導,庶冀性命可延,斯須不老。既晚無還,垂書示後。惟人性命,長短有期,人亦蟲物,生死一時。年曆但記,孰使留之?猶入黃泉,消為土灰。上自黃、唐,下臻秦、漢而來,折衷以聖道,理於通材,如衡之平,如鑒之開,幼老生死古今,罔不詳該。命以不延,吁嘆悲哉!