wáng chōng zhě, kuài jī shàng yú rén yě, zì zhòng rèn. qí xiān běn wèi jùn yuán chéng yī xìng. sūn yī jǐ shì cháng cóng jūn yǒu gōng, fēng kuài jī yáng tíng. yī suì cāng cù guó jué, yīn jiā yān. yǐ nóng sāng wèi yè. shì zǔ yǒng rèn qì, zú xián bù kuí yú rén. suì xiōng, héng dào shāng shā, yuàn chóu zhòng duō. huì shì rǎo luàn, kǒng wèi yuàn chóu suǒ qín, zǔ fù fàn jǔ jiā yán zài, jiù ān kuài jī, liú qián táng xiàn, yǐ jiǎ fàn wèi shì. shēng zǐ èr rén, zhǎng yuē méng, shǎo yuē sòng, sòng jí chōng fù. zǔ shì rèn qì, zhì méng sòng zī shén. gù méng sòng zài qián táng, yǒng shì líng rén. mò fù yǔ háo jiā dīng bó děng jié yuàn, jǔ jiā xǐ chù shàng yú.
王充者,会稽上虞人也,字仲任。其先本魏郡元城一姓。孙一几世尝从军有功,封会稽阳亭。一岁仓卒国绝,因家焉。以农桑为业。世祖勇任气,卒咸不揆於人。岁凶,横道伤杀,怨仇众多。会世扰乱,恐为怨仇所擒,祖父泛举家檐载,就安会稽,留钱唐县,以贾贩为事。生子二人,长曰蒙,少曰诵,诵即充父。祖世任气,至蒙、诵滋甚。故蒙、诵在钱唐,勇势凌人。末复与豪家丁伯等结怨,举家徙处上虞。
jiàn wǔ sān nián, chōng shēng. wèi xiǎo ér, yǔ chái lún áo xì, bù hǎo xiá wǔ. chái lún hǎo yǎn què bǔ chán xì qián lín xī, chōng dú bù kěn. sòng qí zhī. liù suì jiāo shū, gōng yuàn rén shùn, lǐ jìng jù bèi, jīn zhuāng jì liáo, yǒu chén rén zhī zhì. fù wèi cháng chī, mǔ wèi cháng fēi, lǘ lǐ wèi cháng ràng. bā suì chū yú shū guǎn, shū guǎn xiǎo tóng bǎi rén yǐ shàng, jiē yǐ guò shī tǎn zhé, huò yǐ shū chǒu dé biān. chōng shū rì jìn, yòu wú guò shī. shǒu shū jì chéng, cí shī shòu lún yǔ shàng shū, rì fěng qiān zì. jīng míng dé jiù, xiè shī ér zhuān mén, yuán bǐ ér zhòng qí. suǒ dú wén shū, yì rì bó duō. cái gāo ér bù shàng gǒu zuò, kǒu biàn ér bù hǎo tán duì, fēi qí rén, zhōng rì bù yán. qí lùn shuō shǐ ruò guǐ yú zhòng, jí tīng qí zhōng, zhòng nǎi shì zhī. yǐ bǐ zhe wén, yì rú cǐ yān cāo xíng shì shàng, yì rú cǐ yān. zài xiàn wèi zhì yuàn gōng cáo, zài dū wèi fǔ wèi yì yuàn gōng cáo, zài tài shǒu wèi liè yuàn wǔ guān gōng cáo xíng shì, rù zhōu wèi cóng shì. bù hǎo jiǎo míng yú shì, bù wéi lì hài jiàn jiāng. cháng yán rén zhǎng, xī yán rén duǎn. zhuān jiàn wèi dá, jiě yǐ jìn zhě guò. jí suǒ bù shàn, yì fú yù yǒu guò bù jiě, yì fú fù xiàn. néng shì rén zhī bù dà guò, yì bēi fū rén zhī xì fēi. hǎo zì zhōu, bù kěn zì zhāng, miǎn yǐ xíng cāo wèi jī, chǐ yǐ cái néng wéi míng. zhòng huì hū zuò, bù wèn bù yán, cì jiàn jūn jiāng, bù jí bú duì. zài xiāng lǐ, mù qú bó yù zhī jié zài cháo tíng, tān shǐ zǐ yú zhī xíng. jiàn wū shāng, bù kěn zì míng wèi bù jìn, yì bù huái hèn. pín wú yī mǔ bì shēn, zhì yì yú wáng gōng jiàn wú dòu shí zhī zhì, yì ruò shí wàn zhōng. dé guān bù xīn, shī wèi bù hèn. chù yì lè ér yù bù fàng, jū pín kǔ ér zhì bù juàn. yín dú gǔ wén, gān wén yì yán. shì shū sú shuō, duō suǒ bù ān, yōu chù dú jū, kǎo lùn shí xū.
建武三年,充生。为小兒,与侪伦遨戏,不好狎侮。侪伦好掩雀、捕蝉、戏钱、林熙,充独不肯。诵奇之。六岁教书,恭愿仁顺,礼敬具备,矜庄寂寥,有臣人之志。父未尝笞,母未尝非,闾里未尝让。八岁出於书馆,书馆小僮百人以上,皆以过失袒谪,或以书丑得鞭。充书日进,又无过失。手书既成,辞师受《论语》、《尚书》,日讽千字。经明德就,谢师而专门,援笔而众奇。所读文书,亦日博多。才高而不尚苟作,口辩而不好谈对,非其人,终日不言。其论说始若诡於众,极听其终,众乃是之。以笔著文,亦如此焉;操行事上,亦如此焉。在县位至掾功曹,在都尉府位亦掾功曹,在太守为列掾五官功曹行事,入州为从事。不好徼名於世,不为利害见将。常言人长,希言人短。专荐未达,解已进者过。及所不善,亦弗誉;有过不解,亦弗复陷。能释人之不大过,亦悲夫人之细非。好自周,不肯自彰,勉以行操为基,耻以材能为名。众会乎坐,不问不言,赐见君将,不及不对。在乡里,慕蘧伯玉之节;在朝廷,贪史子鱼之行。见污伤,不肯自明;位不进,亦不怀恨。贫无一亩庇身,志佚於王公;贱无斗石之秩,意若食万锺。得官不欣,失位不恨。处逸乐而欲不放,居贫苦而志不倦。淫读古文,甘闻异言。世书俗说,多所不安,幽处独居,考论实虚。
chōng wéi rén qīng zhòng, yóu bì zé yǒu, bù hǎo gǒu jiāo. suǒ yǒu wèi suī wēi bēi, nián suī yòu zhì, xíng gǒu lí sú, bì yǔ zhī yǒu. hǎo jié yǒu yǎ tú, bù fàn jié sú cái. sú cái yīn qí wēi guò, fēi tiáo xiàn zhī, rán zhōng bù zì míng, yì bù fēi yuàn qí rén. huò yuē:" yǒu liáng cái qí wén, wú zuì jiàn xiàn, hú bù zì chén? yáng shèng zhī tú, mó kǒu gāo shé zōu yáng zì míng, rù yù fù chū. gǒu yǒu quán wán zhī xíng, bù yí wéi rén suǒ quē jì nài miǎn zì shēn, bù yí wéi rén suǒ qū." dá yuē: bù qīng bú jiàn chén, bù gāo bú jiàn wēi, bù guǎng bú jiàn xuē, bù yíng bú jiàn kuī. shì zī duō kǒu, wéi rén suǒ xiàn, gài yì qí yí. hǎo jìn gù zì míng, zēng tuì gù zì chén. wú wú hǎo zēng, gù mò wú yán. yáng shèng wèi chán, huò shǐ zhī yě zōu yáng dé miǎn, huò bá zhī yě. kǒng zǐ chēng mìng, mèng zǐ yán tiān, jí xiōng ān wēi, bù zài yú rén. xī rén jiàn zhī, gù guī zhī yú mìng, wěi zhī yú shí, hào rán tián hū, wú suǒ yuàn yóu. fú zhì bù wèi jǐ suǒ de, huò dào bù wèi jǐ suǒ wéi. gù shí jìn yì bù wéi fēng, shí tuì zhì bù wéi kuī. bù xián kuī yǐ qiú yíng, bù wéi xiǎn yǐ qū píng, bù yù zhì yǐ gàn lù, bù cí jué yǐ diào míng, bù tān jìn yǐ zì míng, bù è tuì yǐ yuàn rén. tóng ān wēi ér qí sǐ shēng, jūn jí xiōng ér yī bài chéng, zāo shí yáng shèng, wèi zhī wú shāng. dòng guī yú tiān, gù bù zì míng.
充为人清重,游必择友,不好苟交。所友位虽微卑,年虽幼稚,行苟离俗,必与之友。好杰友雅徒,不氾结俗材。俗材因其微过,蜚条陷之,然终不自明,亦不非怨其人。或曰:“有良材奇文,无罪见陷,胡不自陈?羊胜之徒,摩口膏舌;邹阳自明,入狱复出。苟有全完之行,不宜为人所缺;既耐勉自伸,不宜为人所屈。”答曰:不清不见尘,不高不见危,不广不见削,不盈不见亏。士兹多口,为人所陷,盖亦其宜。好进故自明,憎退故自陈。吾无好憎,故默无言。羊胜为谗,或使之也;邹阳得免,或拔之也。孔子称命,孟子言天,吉凶安危,不在於人。昔人见之,故归之於命,委之於时,浩然恬忽,无所怨尤。福至不谓己所得,祸到不谓己所为。故时进意不为丰,时退志不为亏。不嫌亏以求盈,不违险以趋平,不鬻智以干禄,不辞爵以吊名,不贪进以自明,不恶退以怨人。同安危而齐死生,钧吉凶而一败成,遭十羊胜,谓之无伤。动归於天,故不自明。
chōng xìng tián dàn, bù tān fù guì. wèi shàng suǒ zhī, bá zhuó yuè cì, bù mù gāo guān. bù wéi shàng suǒ zhī, biǎn chù yì qū, bù huì xià wèi. bǐ wèi xiàn lì, wú suǒ zé bì. huò yuē:" xīn nán ér xíng yì, hǎo yǒu tóng zhì, shì bù zé dì, zhuó cāo shāng xíng, shì hé xiào fàng?" dá yuē: kě xiào fàng zhě, mò guò kǒng zǐ. kǒng zǐ zhī shì, wú suǒ bì yǐ. wèi chéng tián wěi lì, wú yú yì zhī xīn wèi sī kōng xiàng guó, wú shuō yù zhī sè. shùn gēng lì shān, ruò zhōng bù miǎn jí shòu yáo chán, ruò zú zì dé. yōu dé zhī bù fēng, bù huàn jué zhī bù zūn chǐ míng zhī bù bái, bù è wèi zhī bù qiān. chuí jí yǔ wǎ tóng dú, míng yuè yǔ lì tóng náng, gǒu yǒu èr bǎo zhī zhì, bù hài wèi shì suǒ tóng. shì néng zhī shàn, suī jiàn yóu xiǎn bù néng bié bái, suī zūn yóu rǔ. chù bēi yǔ zūn qí cāo, wèi jiàn yǔ guì bǐ dé, sī kě yǐ.
充性恬淡,不贪富贵。为上所知,拔擢越次,不慕高官。不为上所知,贬黜抑屈,不恚下位。比为县吏,无所择避。或曰:“心难而行易,好友同志,仕不择地,浊操伤行,世何效放?”答曰:可效放者,莫过孔子。孔子之仕,无所避矣。为乘田委吏,无於邑之心;为司空相国,无说豫之色。舜耕历山,若终不免;及受尧禅,若卒自得。忧德之不丰,不患爵之不尊;耻名之不白,不恶位之不迁。垂棘与瓦同椟,明月与砾同囊,苟有二宝之质,不害为世所同。世能知善,虽贱犹显;不能别白,虽尊犹辱。处卑与尊齐操,位贱与贵比德,斯可矣。
sú xìng tān jìn hū tuì, shōu chéng qì bài. chōng shēng zhuó zài wèi zhī shí, zhòng rén yǐ fù fèi tuì qióng jū, jiù gù pàn qù. zhì sú rén zhī guǎ ēn, gù xián jū zuò jī sú jié yì shí èr piān. jì sú rén guān shū ér zì jué, gù zhí lù qí wén, jí yǐ sú yán. huò qiǎn wèi zhī qiǎn. dá yuē: yǐ shèng diǎn ér shì xiǎo yǎ, yǐ yǎ yán ér shuō qiū yě, bù dé suǒ xiǎo, wú bù nì zhě. gù sū qín jīng shuō yú zhào, ér lǐ duì bù shuō shāng yāng yǐ wáng shuō qín, ér xiào gōng bù yòng. fū bù dé xīn yì suǒ yù, suī jǐn yáo shùn zhī yán, yóu yǐn niú yǐ jiǔ, dàn mǎ yǐ pú yě. gù hóng lì shēn yì zhī yán, guān yú dà ér bù tōng yú xiǎo. bù dé yǐ ér qiáng tīng, rù xiōng zhě shǎo. kǒng zǐ shī mǎ yú yě, yě rén bì bù yǔ, zǐ gòng miào chēng ér nù, mǎ yǔ xié shuō ér yì. sú xiǎo xíng lù zhī yán, miǎn yǐ shēn hóng zhī wén, yóu hé shén xiān zhī yào yǐ zhì qiú hāi, zhì diāo hú zhī qiú yǐ qǔ xīn cài yě. qiě lǐ yǒu suǒ bù chì shì, shì yǒu suǒ bù xū. duàn jué zhī gū, bù bì gāo yáo tiáo hé kuí jiǔ, bù qí dí yá lǘ xiàng zhī lè, bù yòng sháo wǔ lǐ mǔ zhī sì, bù dài tài láo. jì yǒu bù xū, ér yòu bù yí. niú dāo gē jī, shū jǐ cǎi kuí, fū yuè cái zhù, pén àng zhuó zhī, dà xiǎo shī yí, shàn zhī zhě xī. hé yǐ wéi biàn? yù shēn yǐ qiǎn. hé yǐ wéi zhì? yù nán yǐ yì. xián shèng quán cái zhī suǒ yí, gù wén néng wéi shēn qiǎn zhī chà.
俗性贪进忽退,收成弃败。充升擢在位之时,众人蚁附;废退穷居,旧故叛去。志俗人之寡恩,故闲居作《讥俗》、《节义》十二篇。冀俗人观书而自觉,故直露其文,集以俗言。或谴谓之浅。答曰:以圣典而示小雅,以雅言而说丘野,不得所晓,无不逆者。故苏秦精说於赵,而李兑不说;商鞅以王说秦,而孝公不用。夫不得心意所欲,虽尽尧、舜之言,犹饮牛以酒,啖马以脯也。故鸿丽深懿之言,关於大而不通於小。不得已而强听,入胸者少。孔子失马於野,野人闭不与,子贡妙称而怒,马圄谐说而懿。俗晓〔形〕露之言,勉以深鸿之文,犹和神仙之药以治鼽咳,制貂狐之裘以取薪菜也。且礼有所不彳侍,事有所不须。断决知辜,不必皋陶;调和葵韭,不俟狄牙;闾巷之乐,不用《韶》、《武》;里母之祀,不待太牢。既有不须,而又不宜。牛刀割鸡,舒戟采葵,鈇钺裁箸,盆盎酌卮,大小失宜,善之者希。何以为辩?喻深以浅。何以为智?喻难以易。贤圣铨材之所宜,故文能为深浅之差。
chōng jì jí sú qíng, zuò jī sú zhī shū yòu mǐn rén jūn zhī zhèng, tú yù zhì rén, bù dé qí yí, bù xiǎo qí wù, chóu jīng kǔ sī, bù dǔ suǒ qū, gù zuò zhèng wù zhī shū. yòu shāng wěi shū sú wén duō bù shí chéng, gù wèi lùn héng zhī shū. fū xián shèng mò ér dà yì fēn, cuō shū qū, gè zì kāi mén. tōng rén guān lǎn, bù néng dīng quán. yáo wén chuán shòu, bǐ xiě ěr qǔ, zài bǎi suì zhī qián. lì rì mí jiǔ, yǐ wéi xī gǔ zhī shì, suǒ yán jìn shì, xìn zhī rù gǔ, bù kě zì jiě, gù zuò shí lùn. qí wén shèng, qí biàn zhēng, fú huá xū wěi zhī yǔ, mò bù chéng dìng. méi huá xū zhī wén, cún dūn páng zhī pǔ, bō liú shī zhī fēng, fǎn mì xì zhī sú.
充既疾俗情,作《讥俗》之书;又闵人君之政,徒欲治人,不得其宜,不晓其务,愁精苦思,不睹所趋,故作《政务》之书。又伤伪书俗文多不实诚,故为《论衡》之书。夫贤圣殁而大义分,磋殊趋,各自开门。通人观览,不能钉铨。遥闻传授,笔写耳取,在百岁之前。历日弥久,以为昔古之事,所言近是,信之入骨,不可自解,故作《实论》。其文盛,其辩争,浮华虚伪之语,莫不澄定。没华虚之文,存敦庞之朴,拨流失之风,反宓戏之俗。
chōng shū xíng lù yì guān. huò yuē:" kǒu biàn zhě qí yán shēn, bǐ mǐn zhě qí wén chén. àn jīng yì zhī wén, xián shèng zhī yán, hóng zhòng yōu yǎ, nán zú xiǎo dǔ. shì dú zhī zhě, xùn gǔ nǎi xià. gài xián shèng zhī cái hóng, gù qí wén yǔ yǔ sú bù tōng. yù yǐn shí jiān, zhū nì yú fù, fēi yù gōng zhū shī, mò néng cǎi dé. bǎo wù yǐ yǐn bì bú jiàn, shí yǔ yì yí shēn chén nán cè. jī sú zhī shū, yù wù sú rén, gù xíng lù qí zhǐ, wèi fēn bié zhī wén. lùn héng zhī shū, hé wéi fù rán? qǐ cái yǒu qiǎn jí, bù néng wéi shēn fù? hé wén zhī chá, yǔ bǐ jīng yì shū guǐ zhé yě?"
充书形露易观。或曰:“口辩者其言深,笔敏者其文沉。案经艺之文,贤圣之言,鸿重优雅,难卒晓睹。世读之者,训古乃下。盖贤圣之材鸿,故其文语与俗不通。玉隐石间,珠匿鱼腹,非玉工珠师,莫能采得。宝物以隐闭不见,实语亦宜深沉难测。《讥俗》之书,欲悟俗人,故形露其指,为分别之文。《论衡》之书,何为复然?岂材有浅极,不能为〔深〕覆?何文之察,与彼经艺殊轨辙也?”
dá yuē: yù yǐn shí jiān, zhū nì yú fù, gù wèi shēn fù. jí yù sè pōu yú shí xīn, zhū guāng chū yú yú fù, qí yóu yǐn hū? wú wén wèi jí yú jiǎn zhá zhī shàng, cáng yú xiōng yì zhī zhōng, yóu yù yǐn zhū nì yě jí chū lù, yóu yù pōu zhū chū hū, làn ruò tiān wén zhī zhào, shùn ruò dì lǐ zhī xiǎo, xián yí yǐn wēi, jǐn kě míng chù. qiě míng bái, shì zì dìng yě.
答曰:玉隐石间,珠匿鱼腹,故为深覆。及玉色剖於石心,珠光出於鱼腹,其〔犹〕隐乎?吾文未集於简札之上,藏於胸臆之中,犹玉隐珠匿也;及出露,犹玉剖珠出乎,烂若天文之照,顺若地理之晓,嫌疑隐微,尽可名处。且名白,事自定也。
lùn héng zhě, lùn zhī píng yě. kǒu zé wù zài míng yán, bǐ zé wù zài lù wén. gāo shì zhī wén yǎ, yán wú bù kě xiǎo, zhǐ wú bù kě dǔ. guān dú zhī zhě, xiǎo rán ruò máng zhī kāi mù, líng rán ruò lóng zhī tōng ěr. sān nián máng zi, zú jiàn fù mǔ, bù chá chá xiāng shí, ān kěn shuō xǐ? dào pàn jù shù, qiàn biān cháng gōu, suǒ jū zhāo chá, rén mò bù zhī. shǐ shù bù jù ér yǐn, gōu bù zhǎng ér nì, yǐ sī shì rén, yáo shùn yóu huò. rén miàn sè bù qī shí yǒu yú, jiá jī míng jié, wǔ sè fēn bié, yǐn wēi yōu xǐ, jiē kě dé chá, zhàn shè zhī zhě, shí bù shī yī. shǐ miàn yǒu ér hēi chǒu, gòu zhòng xí ér fù bù, zhàn shè zhī zhě, shí ér shī jiǔ.
《论衡》者,论之平也。口则务在明言,笔则务在露文。高士之文雅,言无不可晓,指无不可睹。观读之者,晓然若盲之开目,聆然若聋之通耳。三年盲子,卒见父母,不察察相识,安肯说喜?道畔巨树,堑边长沟,所居昭察,人莫不知。使树不巨而隐,沟不长而匿,以斯示人,尧、舜犹惑。人面色部七十有余,颊肌明洁,五色分别,隐微忧喜,皆可得察,占射之者,十不失一。使面黝而黑丑,垢重袭而覆部,占射之者,十而失九。
fū wén yóu yǔ yě, huò qiǎn lù fēn bié, huò shēn yū yōu yǎ, shú wèi biàn zhě? gù kǒu yán yǐ míng zhì, yán kǒng miè yí, gù zhe zhī wén zì. wén zì yǔ yán tóng qū, hé wéi yóu dāng yǐn bì zhǐ yì? yù dāng xián gū, qīng jué yí shì, hún dùn nán xiǎo, yǔ bǐ fēn míng kě zhī, shú wèi liáng lì? fū kǒu lùn yǐ fēn míng wèi gōng, bǐ biàn yǐ fū lù wèi tōng, lì wén yǐ zhāo chá wèi liáng. shēn fù diǎn yǎ, zhǐ yì nán dǔ, wéi fù sòng ěr! jīng zhuàn zhī wén, xián shèng zhī yǔ, gǔ jīn yán shū, sì fāng tán yì yě. dāng yán shì shí, fēi wù nán zhī, shǐ zhǐ bì yǐn yě. hòu rén bù xiǎo, shì xiàng lí yuǎn, cǐ míng yuē yǔ yì, bù míng yuē cái hóng. qiǎn wén dú zhī nán xiǎo, míng yuē bù qiǎo, bù míng yuē zhī míng. qín shǐ huáng dú hán fēi zhī shū, tàn yuē:" yóu dú bù dé cǐ rén tóng shí." qí wén kě xiǎo, gù qí shì kě sī. rú shēn hóng yōu yǎ, xū shī nǎi xué, tóu zhī yú dì, hé tàn zhī yǒu? fū bǐ zhù zhě, yù qí yì xiǎo ér nán wéi, bù guì nán zhī ér yì zào kǒu lùn wù jiě fēn ér kě tīng, bù wù shēn yū ér nán dǔ. mèng zǐ xiāng xián, yǐ móu zǐ míng liǎo zhě, chá wén, yǐ yì kě xiǎo.
夫文由语也,或浅露分别,或深迂优雅,孰为辩者?故口言以明志,言恐灭遗,故著之文字。文字与言同趋,何为犹当隐闭指意?狱当嫌辜,卿决疑事,浑沌难晓,与彼分明可知,孰为良吏?夫口论以分明为公,笔辩以荴露为通,吏文以昭察为良。深覆典雅,指意难睹,唯赋颂耳!经传之文,贤圣之语,古今言殊,四方谈异也。当言事时,非务难知,使指闭隐也。後人不晓,世相离远,此名曰语异,不名曰材鸿。浅文读之难晓,名曰不巧,不名曰知明。秦始皇读韩非之书,叹曰:“犹独不得此人同时。”其文可晓,故其事可思。如深鸿优雅,须师乃学,投之於地,何叹之有?夫笔著者,欲其易晓而难为,不贵难知而易造;口论务解分而可听,不务深迂而难睹。孟子相贤,以眸子明了者,察文,以义可晓。
chōng shū wéi guǐ yú sú. huò nán yuē:" wén guì fū shùn hé zhòng xīn, bù wéi rén yì, bǎi rén dú zhī mò qiǎn, qiān rén wén zhī mò guài. gù guǎn zǐ yuē:' yán shì mǎn shì, yán táng mǎn táng.' jīn dài shuō bù yǔ shì tóng, gù wén cì yú sú, bù hé yú zhòng."
充书违诡於俗。或难曰:“文贵夫顺合众心,不违人意,百人读之莫谴,千人闻之莫怪。故管子曰:‘言室满室,言堂满堂。’今殆说不与世同,故文刺於俗,不合於众。”
dá yuē: lùn guì shì ér bù wù huá, shì shàng rán ér bù gāo hé. lùn shuō biàn rán fǒu, ān dé bù jué cháng xīn nì sú ěr? zhòng xīn fēi ér bù cóng, gù sàng chù qí wěi, ér cún dìng qí zhēn. rú dāng cóng shùn rén xīn zhě, xún jiù shǒu yǎ, fěng xí ér yǐ, hé biàn zhī yǒu? kǒng zǐ shì zuò yú lǔ āi gōng, gōng cì táo yǔ shǔ, kǒng zǐ xiān shí shǔ ér hòu dàn táo, kě wèi dé shí xù yǐ, rán zuǒ yòu jiē yǎn kǒu ér xiào, guàn sú zhī rì jiǔ yě. jīn wú shí yóu kǒng zǐ zhī xù shí yě, sú rén wéi zhī, yóu zuǒ yòu zhī yǎn kǒu yě. shàn yǎ gē, yú zhèng wéi rén bēi lǐ wǔ, yú zhào wèi bù hǎo. yáo shùn zhī diǎn, wǔ bó bù kěn guān kǒng mò zhī jí, jì mèng bù kěn dú. níng wēi zhī jì, chù yú lǘ xiàng bō shì zhī yán, zī yú pǐn sú. yǒu měi wèi yú sī, sú rén bù shì, dí yá gān shí. yǒu bǎo yù yú shì, sú rén tóu zhī, biàn hé pèi fú. shú shì shú fēi, kě xìn zhě shuí? lǐ sú xiāng bèi, hé shì bù rán? lǔ wén nì sì, pàn zhě sān rén. gài dú shì zhī yǔ, gāo shì bù shě, sú fū bù hǎo huò zhòng zhī shū, xián zhě xīn sòng, yú zhě táo dùn.
答曰:论贵是而不务华,事尚然而不高合。论说辩然否,安得不谲常心、逆俗耳?众心非而不从,故丧黜其伪,而存定其真。如当从顺人心者,循旧守雅,讽习而已,何辩之有?孔子侍坐於鲁哀公,公赐桃与黍,孔子先食黍而后啖桃,可谓得食序矣,然左右皆掩口而笑,贯俗之日久也。今吾实犹孔子之序食也,俗人违之,犹左右之掩口也。善雅歌,於郑为人悲;礼舞,於赵为不好。尧、舜之典,伍伯不肯观;孔、墨之籍,季、孟不肯读。宁危之计,黜於闾巷;拨世之言,訾於品俗。有美味於斯,俗人不嗜,狄牙甘食。有宝玉於是,俗人投之,卞和佩服。孰是孰非,可信者谁?礼俗相背,何世不然?鲁文逆祀,畔者三人。盖独是之语,高士不舍,俗夫不好;惑众之书,贤者欣颂,愚者逃顿。
chōng shū bù néng chún měi. huò yuē:" kǒu wú zé yán, bǐ wú zé wén. wén bì lì yǐ hǎo, yán bì biàn yǐ qiǎo. yán le yú ěr, zé shì wèi yú xīn wén chá yú mù, zé piān liú yú shǒu. gù biàn yán wú bù tīng, lì wén wú bù xiě. jīn xīn shū jì zài lùn pì, shuō sú wèi lì, yòu bù měi hǎo, yú guān bù kuài. gài shī kuàng tiáo yīn, qū wú bù bēi dí yá hé shàn, yáo wú dàn wèi. rán zé tōng rén zào shū, wén wú xiá huì. lǚ shì huái nán xuán yú shì mén, guān dú zhī zhě wú zī yī yán. jīn wú èr shū zhī měi, wén suī zhòng shèng, yóu duō qiǎn huǐ." dá yuē: fū yǎng shí zhě bù yù huá, diào xíng zhě bù shì cí. fēng cǎo duō huá yīng, mào lín duō kū zhī. wéi wén yù xiǎn bái qí wèi, ān néng lìng wén ér wú qiǎn huǐ? jiù huǒ zhěng nì, yì bù dé hǎo biàn lùn shì fēi, yán bù dé qiǎo. rù zé suí guī, bù xiá diào zú shēn yuān bǔ jiāo, bù xiá dìng shǒu. yán jiān cí jiǎn, zhǐ qū miào yuǎn yǔ gān wén qiào, wù yì qiǎn xiǎo. dào gǔ qiān zhōng, kāng pí tài bàn yuè qián mǎn yì, chuān jué chū wàn. dà gēng bì yǒu dàn wèi, zhì bǎo bì yǒu xiá huì, dà jiǎn bì yǒu dà hǎo, liáng gōng bì yǒu bù qiǎo. rán zé biàn yán bì yǒu suǒ qū, tōng wén yóu yǒu suǒ chù. yán jīn yóu guì jiā qǐ, wén fèn zì jiàn shì chū, huái nán lǚ shì zhī wú lèi hài, suǒ yóu chū zhě, jiā fù guān guì yě. fū guì, gù dé xuán yú shì, fù, gù yǒu qiān jīn fù. guān dú zhī zhě, huáng kǒng wèi jì, suī jiàn guāi bù hé, yān gǎn qiǎn yī zì?
充书不能纯美。或曰:“口无择言,笔无择文。文必丽以好,言必辩以巧。言了於耳,则事味於心;文察於目,则篇留於手。故辩言无不听,丽文无不写。今新书既在论譬,说俗为戾,又不美好,於观不快。盖师旷调音,曲无不悲;狄牙和膳,肴无淡味。然则通人造书,文无暇秽。《吕氏》、《淮南》悬於市门,观读之者无訾一言。今无二书之美,文虽众盛,犹多谴毁。”答曰:夫养实者不育华,调行者不饰辞。丰草多华英,茂林多枯枝。为文欲显白其为,安能令文而无谴毁?救火拯溺,义不得好;辩论是非,言不得巧。入泽随龟,不暇调足;深渊捕蛟,不暇定手。言奸辞简,指趋妙远;语甘文峭,务意浅小。稻谷千锺,糠皮太半;阅钱满亿,穿决出万。大羹必有淡味,至宝必有瑕秽,大简必有大好,良工必有不巧。然则辩言必有所屈,通文犹有所黜。言金由贵家起,文粪自贱室出,《淮南》、《吕氏》之无累害,所由出者,家富官贵也。夫贵,故得悬於市,富,故有千金副。观读之者,惶恐畏忌,虽见乖不合,焉敢谴一字?
chōng shū jì chéng, huò jī hé yú gǔ, bù lèi qián rén. huò yuē:" wèi zhī shì suì ǒu cí, huò jìng huò yū, huò qū huò shū. wèi zhī lùn dào, shí shì wěi suǒ, wén gěi gān suān, xié yú jīng bù yàn, jí yú chuán bù hé, jī zhī zǐ zhǎng bù dàng, nèi zhī zǐ yún bù rù. wén bù yǔ qián xiāng sì, ān dé míng jiā hǎo, chēng gōng qiǎo?" dá yuē: shì mào yǐ qiáng lèi zhě shī xíng, diào cí yǐ wù shì zhě shī qíng. bǎi fū zhī zǐ, bù tóng fù mǔ, shū lèi ér shēng, bù bì xiāng sì, gè yǐ suǒ bǐng, zì wèi jiā hǎo. wén bì yǒu yǔ hé rán hòu chēng shàn, shì zé dài jiàng zhuó bù shāng shǒu, rán hòu chēng gōng qiǎo yě. wén shì zhī wù, gè yǒu suǒ cóng, huò diào cí yǐ qiǎo wén, huò biàn wěi yǐ shí shì. bì móu lǜ yǒu hé, wén cí xiāng xí, shì zé wǔ dì bù yì shì, sān wáng bù shū yè yě. měi sè bù tóng miàn, jiē jiā yú mù bēi yīn bù gòng shēng, jiē kuài yú ěr. jiǔ lǐ yì qì, yǐn zhī jiē zuì bǎi gǔ shū wèi, shí zhī jiē bǎo. wèi wén dāng yǔ qián hé, shì wèi shùn méi dāng fù bā cǎi, yǔ mù dāng fù zhòng tóng.
充书既成,或稽合於古,不类前人。或曰:“谓之饰岁偶辞,或径或迂,或屈或舒。谓之论道,实事委琐,文给甘酸,谐於经不验,集於传不合,稽之子长不当,内之子云不入。文不与前相似,安得名佳好,称工巧?”答曰:饰貌以强类者失形,调辞以务似者失情。百夫之子,不同父母,殊类而生,不必相似,各以所禀,自为佳好。文必有与合然後称善,是则代匠斫不伤手,然後称工巧也。文士之务,各有所从,或调辞以巧文,或辩伪以实事。必谋虑有合,文辞相袭,是则五帝不异事,三王不殊业也。美色不同面,皆佳於目;悲音不共声,皆快於耳。酒醴异气,饮之皆醉;百谷殊味,食之皆饱。谓文当与前合,是谓舜眉当复八采,禹目当复重瞳。
chōng shū wén zhòng. huò yuē:" wén guì yuē ér zhǐ tōng, yán shàng shěng ér qū míng. biàn shì zhī yán yào ér dá, wén rén zhī cí guǎ ér zhāng. jīn suǒ zuò xīn shū, chū wàn yán, fán bù xǐng, zé dú zhě bù néng jǐn piān fēi yī, zé chuán zhě bù néng lǐng. bèi zào rén zhī míng, yǐ duō wèi bù shàn. yǔ yuē yì yán, wén zhòng nán de. yù shǎo shí duō, duō zhě bù wéi zhēn lóng shǎo yú zhòng, shǎo zhě gù wèi shén." dá yuē: yǒu shì yán yě. gài yào yán wú duō, ér huá wén wú guǎ. wèi shì yòng zhě, bǎi piān wú hài bù wéi yòng zhě, yī zhāng wú bǔ. rú jiē wèi yòng, zé duō zhě wèi shàng, shǎo zhě wéi xià. lěi jī qiān jīn, bǐ yú yī bǎi, shú wèi fù zhě? gài wén duō shèng guǎ, cái guǎ yù pín. shì wú yī juàn, wú yǒu bǎi piān rén wú yī zì, wú yǒu wàn yán, shú zhě wèi xián? jīn bù yuē suǒ yán fēi, ér yún tài duō, bù yuē shì bù hǎo shàn, ér yún bù néng lǐng, sī gài wú shū suǒ yǐ bù dé shěng yě. fū zhái shè duō, tǔ dì bù dé xiǎo hù kǒu zhòng, bù jí bù dé shǎo. jīn shī shí zhī shì duō, huá xū zhī yǔ zhòng, zhǐ shí dìng yí, biàn zhēng zhī yán, ān dé yuē jìng? hán fēi zhī shū, yī tiáo wú yì, piān yǐ shí dì, wén yǐ wàn shù. fū xíng dà, yī bù dé biǎn shì zhòng, wén bù dé biǎn. shì zhòng wén ráo, shuǐ dà yú duō. dì dū gǔ duō, wáng shì jiān mó. shū suī wén zhòng, suǒ lùn bǎi zhǒng. àn gǔ tài gōng wàng, jìn dǒng zhòng shū, chuán zuò shū piān bǎi yǒu yú, wú shū yì cái chū bǎi, ér yún tài duō, gài wèi suǒ yǐ chū zhě wēi, guān dú zhī zhě bù néng bù qiǎn ā yě. hé shuǐ pèi pèi, bǐ fū zhòng chuān, shú zhě wèi dà? chóng jiǎn zhòng hòu, chēng qí chū sī, shú wèi duō zhě?
充书文重。或曰:“文贵约而指通,言尚省而趋明。辩士之言要而达,文人之辞寡而章。今所作新书,出万言,繁不省,则读者不能尽;篇非一,则传者不能领。被躁人之名,以多为不善。语约易言,文重难得。玉少石多,多者不为珍;龙少鱼众,少者固为神。”答曰:有是言也。盖〔要〕言无多,而华文无寡。为世用者,百篇无害;不为用者,一章无补。如皆为用,则多者为上,少者为下。累积千金,比於一百,孰为富者?盖文多胜寡,财寡愈贫。世无一卷,吾有百篇;人无一字,吾有万言,孰者为贤?今不曰所言非,而云泰多,不曰世不好善,而云不能领,斯盖吾书所以不得省也。夫宅舍多,土地不得小;户口众,簿籍不得少。今失实之事多,华虚之语众,指实定宜,辩争之言,安得约径?韩非之书,一条无异,篇以十第,文以万数。夫形大,衣不得褊;事众,文不得褊。事众文饶,水大鱼多。帝都谷多,王市肩磨。书虽文重,所论百种。按古太公望,近董仲舒,传作书篇百有余,吾书亦才出百,而云泰多,盖谓所以出者微,观读之者不能不谴呵也。河水沛沛,比夫众川,孰者为大?虫茧重厚,称其出丝,孰为多者?
chōng shì shù bù ǒu, ér tú zhù shū zì jì. huò xì yuē:" suǒ guì hóng cái zhě, shì huàn ǒu hé, shēn róng shuō nà, shì dé gōng lì, gù wèi gāo yě. jīn wú zi shè shì luò tuò, shì shù chù chì, cái wèi liàn yú shì, lì wèi jǐn yú zhí, gù tú yōu sī zhǔ wén, zhe jì měi yán, hé bǔ yú shēn? zhòng duō yù yǐ hé yí hū?" dá yuē: cái hóng mò guò kǒng zǐ. kǒng zǐ cái bù róng, chì zhú, fá shù, jiē xī, jiàn wéi, xuē jī, kùn è chén cài, mén tú cài sè. jīn wú cái bù dǎi kǒng zǐ, bù ǒu zhī è, wèi yǔ zhī děng, piān kě qīng hū? qiě dá zhě wèi bì zhī, qióng zhě wèi bì yú. yù zhě zé dé, bù yù shī zhī. gù fū mìng hòu lù shàn, yōng rén zūn xiǎn mìng bó lù è, qí jùn luò tuò. bǐ yǐ ǒu hé chēng cái liàng dé, zé fū zhuān chéng shí tǔ zhě, cái xián kǒng mò. shēn guì ér míng jiàn, zé jū jié ér xíng mò. shí qiān zhōng zhī lù, wú yī cháng zhī dé, nǎi kě xì yě. ruò fú dé gāo ér míng bái, guān bēi ér lù pō, fēi cái néng zhī guò, wèi zú yǐ wéi lèi yě. shì yuàn yǔ xiàn gòng lú, bù mù yǔ cì tóng héng lè yǔ yí jù lǚ, bù tān yǔ zhí bǐ jī. gāo shì suǒ guì, bù yǔ sú jūn, gù qí míng chēng bù yǔ shì tóng. shēn yǔ cǎo mù jù xiǔ, shēng yǔ rì yuè bìng zhāng, xíng yǔ kǒng zǐ bǐ qióng, wén yǔ yáng xióng wèi shuāng, wú róng zhī. shēn tōng ér zhī kùn, guān dà ér dé xì, yú bǐ wèi róng, yú wǒ wèi lèi. ǒu hé róng shuō, shēn zūn tǐ yì, bǎi zài zhī hòu, yǔ wù jù mò, míng bù liú yú yī sì, wén bù yí yú yī zhá, guān suī qīng cāng, wén dé bù fēng, fēi wú suǒ zāng. dé wāng ér yuān yì, zhī pāng pèi ér yíng yì, bǐ lóng lù ér yǔ jí, yán róng shui kū ér quán chū, fù cái xiàn zhī, guì xíng zūn zhì, tǐ liè yú yī shì, míng chuán yú qiān zǎi, nǎi wú suǒ wèi yì yě.
充仕数不耦,而徒著书自纪。或〔戏〕曰:“所贵鸿材者,仕宦耦合,身容说纳,事得功立,故为高也。今吾子涉世落魄,仕数黜斥,材未练於事,力未尽於职,故徒幽思属文,著记美言,何补於身?众多欲以何移乎?”答曰:材鸿莫过孔子。孔子才不容,斥逐,伐树,接〔淅〕,见围,削迹,困饿陈、蔡,门徒菜色。今吾材不逮孔子,不偶之厄,未与之等,偏可轻乎?且达者未必知,穷者未必愚。遇者则得,不遇失之。故夫命厚禄善,庸人尊显;命薄禄恶,奇俊落魄。比以偶合称材量德,则夫专城食土者,材贤孔、墨。身贵而名贱,则居洁而行墨。食千锺之禄,无一长之德,乃可戏也。若夫德高而名白,官卑而禄泊,非才能之过,未足以为累也。士愿与宪共庐,不慕与赐同衡;乐与夷俱旅,不贪与蹠比迹。高士所贵,不与俗均,故其名称不与世同。身与草木俱朽,声与日月并彰,行与孔子比穷,文与杨雄为双,吾荣之。身通而知困,官大而德细,於彼为荣,於我为累。偶合容说,身尊体佚,百载之後,与物俱殁,名不流於一嗣,文不遗於一札,官虽倾仓,文德不丰,非吾所臧。德汪而渊懿,知滂沛而盈溢,笔泷漉而雨集,言溶氵窟而泉出,富材羡知,贵行尊志,体列於一世,名传於千载,乃吾所谓异也。
chōng xì zú gū mén. huò zhāo zhī yuē:" zōng zǔ wú shū yì zhī jī, wén mò wú piān jí zhī yí, suī zhe hóng lì zhī lùn, wú suǒ bǐng jiē, zhōng bù wéi gāo. fū qì wú jiàn ér zú zhì yuē biàn, wù wú lèi ér wàng shēng yuē yì, bù cháng yǒu ér hū jiàn yuē yāo, guǐ yú zhòng ér tū chū yuē guài. wú zi hé zǔ? qí xiān bù zài. kuàng wèi cháng lǚ mò tú, chū rú mén, tǔ lùn shù qiān wàn yán, yí wèi yāo biàn, ān dé bǎo sī wén ér duō xián?" dá yuē: niǎo wú shì fèng huáng, shòu wú zhǒng qí lín, rén wú zǔ shèng xián, wù wú cháng jiā zhēn. cái gāo jiàn qū, zāo shí ér rán. shì guì, gù gū xìng wù guì, gù dú chǎn. wén shú cháng zài yǒu yǐ fàng xián, shì zé lǐ quán yǒu gù yuán, ér jiā hé yǒu jiù gēn yě. qū qí zhī shì jiàn, tì tǎng zhī cí shēng, dù bù yǔ sú xié, yōng jiǎo bù néng chéng. shì gù hǎn fā zhī jī, jì yú dié jí xī chū zhī wù, lēi yú dǐng míng. wǔ dì bù yī shì ér qǐ, yī wàng bù tóng jiā ér chū. qiān lǐ shū jī, bǎi zài yì fā. shì guì yǎ cái ér shèn xìng, bù yīn gāo jù yǐ xiǎn dá. mǔ lí dú xīng, wú hài xī shēng zǔ zhuó yì qīng, bù bǎng qí rén. gǔn è yǔ shèng, sǒu wán shùn shén. bó niú qǐn jí, zhòng gōng jié quán yán lù yōng gù, huí jié chāo lún kǒng mò zǔ yú, qiū dí shèng xián yáng jiā bù tōng, zhuō yǒu zi yún huán shì jī kě, jué chū jūn shān. gèng bǐng yú yuán, gù néng zhe wén.
充细族孤门。或啁之曰:“宗祖无淑懿之基,文墨无篇籍之遗,虽著鸿丽之论,无所禀阶,终不为高。夫气无渐而卒至曰变,物无类而妄生曰异,不常有而忽见曰妖,诡於众而突出曰怪。吾子何祖?其先不载。况未尝履墨涂,出儒门,吐论数千万言,宜为妖变,安得宝斯文而多贤?”答曰:鸟无世凤皇,兽无种麒麟,人无祖圣贤,物无常嘉珍。才高见屈,遭时而然。士贵,故孤兴;物贵,故独产。文孰常在有以放贤,是则〔醴〕泉有故源,而嘉禾有旧根也。屈奇之士见,倜傥之辞生,度不与俗协,庸角不能程。是故罕发之迹,记於牒籍;希出之物,勒於鼎铭。五帝不一世而起,伊、望不同家而出。千里殊迹,百载异发。士贵雅材而慎兴,不因高据以显达。母骊犊骍,无害牺牲;祖浊裔清,不榜奇人。鲧恶禹圣,叟顽舜神。伯牛寝疾,仲弓洁全;颜路庸固,回杰超伦;孔、墨祖愚,丘、翟圣贤;扬家不通,卓有子云;桓氏稽可,谲出君山。更禀於元,故能著文。
chōng yǐ yuán hé sān nián xǐ jiā pì yì yáng zhōu bù dān yáng jiǔ jiāng lú jiāng. hòu rù wèi zhì zhōng, cái xiǎo rèn dà, zhí zài cì gē, bǐ zhá zhī sī, lì nián qǐn fèi. zhāng hé èr nián, bà zhōu jiā jū. nián jiàn qī shí, shí kě xuán yú. shì lù gé jué, zhì qióng wú rú. shì yǒu fǒu rán, shēn yǒu lì hài. fā bái chǐ luò, rì yuè yú mài, chóu lún mí suǒ, xiān suǒ shì lài. pín wú gōng yǎng, zhì bù yú kuài. lì shǔ rǎn rǎn, gēng xīn yù jì, suī jù zhōng cú, yú yóu pèi pèi, nǎi zuò yǎng xìng zhī shū, fán shí liù piān. yǎng qì zì shǒu, shì shí zé jiǔ, bì míng sè cōng, ài jīng zì bǎo, shì fǔ fú yào yǐn dǎo, shù jì xìng mìng kě yán, sī xū bù lǎo. jì wǎn wú hái, chuí shū shì hòu. wéi rén xìng mìng, cháng duǎn yǒu qī, rén yì chóng wù, shēng sǐ yī shí. nián lì dàn jì, shú shǐ liú zhī? yóu rù huáng quán, xiāo wèi tǔ huī. shàng zì huáng táng, xià zhēn qín hàn ér lái, shé zhōng yǐ shèng dào, lǐ yú tōng cái, rú héng zhī píng, rú jiàn zhī kāi, yòu lǎo shēng sǐ gǔ jīn, wǎng bù xiáng gāi. mìng yǐ bù yán, xū tàn bēi zāi!
充以元和三年徙家辟诣扬州部丹阳、九江、庐江。後入为治中,材小任大,职在刺割,笔札之思,历年寝废。章和二年,罢州家居。年渐七十,时可悬舆。仕路隔绝,志穷无如。事有否然,身有利害。发白齿落,日月逾迈,俦伦弥索,鲜所恃赖。贫无供养,志不娱快。历数冉冉,庚辛域际,虽惧终徂,愚犹沛沛,乃作《养性》之书,凡十六篇。养气自守,适时则酒,闭明塞聪,爱精自保,适辅服药引导,庶冀性命可延,斯须不老。既晚无还,垂书示後。惟人性命,长短有期,人亦虫物,生死一时。年历但记,孰使留之?犹入黄泉,消为土灰。上自黄、唐,下臻秦、汉而来,折衷以圣道,理於通材,如衡之平,如鉴之开,幼老生死古今,罔不详该。命以不延,吁叹悲哉!