fū yán jìng nèi yǒu shí yóu, jiù shuō" gāo nú xiàn chū zhī shuǐ", jí cǐ yě. shēng yú shuǐ jì, shā shí yǔ quán shuǐ xiàng zá, wǎng wǎng ér chū, tǔ rén yǐ zhì wěi zhòu zhī, yòng cǎi rù fǒu zhōng. pō shì chún qī, rán zhī rú má, dàn yān shèn nóng, suǒ zhān wò mù jiē hēi. yú yí qí yān kě yòng, shì sǎo qí méi yǐ wéi mò, hēi guāng rú qī, sōng mò bù jí yě, suì dà wéi zhī, qí shí wén wèi" yán chuān shí yè" zhě shì yě. cǐ wù hòu bì dà xíng yú shì, zì yú shǐ wèi zhī. gài shí yóu zhì duō, shēng yú dì zhōng wú qióng, bù ruò sōng mù yǒu shí ér jié. jīn qí lǔ jiān sōng lín jǐn yǐ, jiàn zhì tài xíng jīng xī jiāng nán, sōng shān dà bàn jiē tóng yǐ. zào méi rén gài zhī shí yān zhī lì yě. shí tàn yān yì dà, mò rén yī. yú xì wèi yán zhōu shī yún:" èr láng shān xià xuě fēn fēn, xuán zhuō qióng lú xué sāi rén. huà jǐn sù yī dōng wèi lǎo, shí yān duō shì luò yáng chén."
鄜、延境内有石油,旧说“高奴县出脂水”,即此也。生于水际,沙石与泉水相杂,惘惘而出,土人以雉尾甃之,用采入缶中。颇似淳漆,然之如麻,但烟甚浓,所沾幄幕皆黑。余疑其烟可用,试扫其煤以为墨,黑光如漆,松墨不及也,遂大为之,其识文为“延川石液”者是也。此物后必大行于世,自余始为之。盖石油至多,生于地中无穷,不若松木有时而竭。今齐、鲁间松林尽矣,渐至太行、京西、江南,松山大半皆童矣。造煤人盖知石烟之利也。石炭烟亦大,墨人衣。余戏为《延州诗》云:“二郎山下雪纷纷,旋卓穹庐学塞人。化尽素衣冬未老,石烟多似洛阳尘。”
xī níng zhōng, chū xíng yū tián fǎ. lùn zhě yǐ wèi shǐ jì suǒ zài:" jīng shuǐ yī hú, qí ní shù dòu, qiě fèn qiě gài, zhǎng wǒ hé shǔ." suǒ wèi" fèn", jí" yū" yě. yú chū shǐ zhì sù zhōu, dé yī shí bēi, nǎi táng rén záo liù zhì mén, fā biàn shuǐ yǐ yū xià zé, mín huò qí lì, kè shí yǐ sòng cì shǐ zhī gōng. zé yū tián zhī fǎ, qí lái gài jiǔ yǐ.
熙宁中,初行淤田法。论者以谓《史记》所载:“泾水一斛,其泥数斗,且粪且溉,长我禾黍。”所谓“粪”,即“淤”也。余出使至宿州,得一石碑,乃唐人凿六陟门,发汴水以淤下泽,民获其利,刻石以颂刺史之功。则淤田之法,其来盖久矣。
běi fāng yǒu bái yàn, shì yàn ér xiǎo, sè bái, qiū shēn zé lái. bái yàn zhì zé shuāng jiàng, hé běi rén wèi zhī" shuāng xìn". dù fǔ shī yún:" gù guó shuāng qián bái yàn lái." jí cǐ yě.
北方有白雁,似雁而小,色白,秋深则来。白雁至则霜降,河北人谓之“霜信”。杜甫诗云:“故国霜前白雁来。”即此也。
jiāo liáo zhī xiǎo ér lǜ sè zhě, běi rén wèi zhī qín, jí shī suǒ wèi" qín shǒu é méi" zhě yě, qǔ qí dǐng shēn qiě fāng yě. yòu mǐn rén wèi dà yíng wèi hú qín, yì qín zhī lèi yě.
蟭蟟之小而绿色者,北人谓之螓,即《诗》所谓“螓首蛾眉”者也,取其顶深且方也。又闽人谓大蝇为胡螓,亦螓之类也。
yú fèng shǐ hé běi, biān tài xíng ér běi, shān yá zhī jiān, wǎng wǎng xián luó bàng ké jí shí zǐ rú niǎo luǎn zhě, héng gèn shí bì rú dài. cǐ nǎi xī zhī hǎi bīn, jīn dōng jù hǎi yǐ jìn qiān lǐ. suǒ wèi dà lù zhě, jiē zhuó ní suǒ yān ěr. yáo jí gǔn yú yǔ shān, jiù shuō zài dōng hǎi zhōng, jīn nǎi zài píng lù. fán dà hé zhāng shuǐ hū tuó zhuō shuǐ sāng gān zhī lèi, xī shì zhuó liú. jīn guān shǎn yǐ xī, shuǐ xíng dì zhōng, bù jiǎn bǎi yú chǐ, qí ní suì dōng liú, jiē wèi dà lù zhī tǔ, cǐ lǐ bì rán.
余奉使河北,边太行而北,山崖之间,往往衔螺蚌壳及石子如鸟卵者,横亘石壁如带。此乃昔之海滨,今东距海已近千里。所谓大陆者,皆浊泥所湮耳。尧殛鲧于羽山,旧说在东海中,今乃在平陆。凡大河、漳水、滹沱、涿水、桑乾之类,悉是浊流。今关、陕以西,水行地中,不减百余尺,其泥歳东流,皆为大陆之土,此理必然。
wēn zhōu yàn dàng shān, tiān xià qí xiù, rán zì gǔ tú dié, wèi cháng yǒu yán zhě. xiáng fú zhōng, yīn zào yù qīng gōng, fá shān qǔ cái, fāng yǒu rén jiàn zhī, cǐ shí shàng wèi yǒu míng. àn xī yù shū, ā luó hàn nuò jǔ luó jū zhèn dàn dōng nán dà hǎi jì yàn dàng shān fú róng fēng lóng qiū. táng sēng guàn xiū wèi nuò jǔ luó zàn, yǒu" yàn dàng jīng xíng yún mò mò, lóng qiū yàn zuò yǔ méng méng" zhī jù. cǐ shān nán yǒu fú róng fēng, fēng xià fú róng yì, qián kàn dà hǎi, rán wèi zhī yàn dàng lóng qiū suǒ zài. hòu yīn fá mù, shǐ jiàn cǐ shān. shān dǐng yǒu dà chí. xiāng chuán yǐ wéi yàn dàng. xià yǒu èr tán shuǐ, yǐ wéi lóng qiū. yòu yǐ jīng xíng xiá yàn zuò fēng, jiē hòu rén yǐ guàn xiū shī míng zhī yě. xiè líng yùn wèi yǒng jiā shǒu, fán yǒng jiā shān shuǐ, yóu lì dài biàn, dú bù yán cǐ shān, gài dāng shí wèi yǒu yàn dàng zhī míng.
温州雁荡山,天下奇秀,然自古图牒,未尝有言者。祥符中,因造玉清宫,伐山取材,方有人见之,此时尚未有名。按西域书,阿罗汉诺矩罗居震旦东南大海际雁荡山芙蓉峰龙湫。唐僧贯休为《诺矩罗赞》,有“雁荡经行云漠漠,龙湫宴坐雨蒙蒙”之句。此山南有芙蓉峰,峰下芙蓉驿,前瞰大海,然未知雁荡、龙湫所在。后因伐木,始见此山。山顶有大池。相传以为雁荡。下有二潭水,以为龙湫。又以经行峡、宴坐峰,皆后人以贯休诗名之也。谢灵运为永嘉守,凡永嘉山水,游历殆遍,独不言此山,盖当时未有雁荡之名。
yú guān yàn dàng zhū fēng, jiē qiào bá yín guài, shàng sǒng qiān chǐ, qióng yá jù gǔ, bù lèi tā shān. jiē bāo zài zhū gǔ zhōng, zì lǐng wài wàng zhī, dōu wú suǒ jiàn zhì gǔ zhōng, zé sēn rán qiān xiāo. yuán qí lǐ, dàng shì wèi gǔ zhōng dà shuǐ chōng jī, shā tǔ jǐn qù, wéi jù shí kuī rán tǐng lì ěr. rú dà xiǎo lóng qiū shuǐ lián chū yuè gǔ zhī lèi, jiē shì shuǐ záo yīn cáo qù shēng. zhī xué, zì xià wàng zhī, zé gāo yán qiào bì cóng shàng guān zhī, shì yǔ dì píng, yǐ zhì zhū fēng zhī dǐng, yì dī yú shān dǐng zhī dì miàn. shì jiān gōu hè zhōng shuǐ záo zhī chù, jiē yǒu zhí tǔ kān yán, yì cǐ lèi ěr. jīn chéng gāo xiá xī dà jiàn zhōng, lì tǔ dòng jí bǎi chǐ, jiǒng rán sǒng lì, yì yàn dàng jù tǐ ér wēi zhě, dàn cǐ tǔ bǐ shí ěr. jì fēi tǐng chū dì shàng, zé wèi shēn gǔ lín mǎng suǒ bì, gù gǔ rén wèi jiàn, líng yùn suǒ bù zhì, lǐ bù zú guài yě.
余观雁荡诸峰,皆峭拔崯怪,上耸千尺,穷崖巨谷,不类他山。皆包在诸谷中,自岭外望之,都无所见;至谷中,则森然千霄。原其理,当是为谷中大水冲激,沙土尽去,唯巨石岿然挺立耳。如大小龙湫、水帘、初月谷之类,皆是水凿音漕去声。之穴,自下望之,则高岩峭壁;从上观之,适与地平,以至诸峰之顶,亦低于山顶之地面。世间沟壑中水凿之处,皆有植土龛岩,亦此类耳。今成皋、峡西大涧中,立土动及百尺,迥然耸立,亦雁荡具体而微者,但此土彼石耳。既非挺出地上,则为深谷林莽所蔽,故古人未见,灵运所不至,理不足怪也。
nèi zhū sī shě wū, wéi mì gé zuì hóng zhuàng. gé xià qióng lóng gāo chǎng, xiāng chuán wèi zhī" mù tiān".
内诸司舍屋,唯秘阁最宏壮。阁下穹隆高敞,相传谓之“木天”。
fāng jiā yǐ cí shí mó zhēn fēng, zé néng zhǐ nán, rán cháng wēi piān dōng, bù quán nán yě, shuǐ fú duō dàng yáo. zhǐ zhǎo jí wǎn chún shàng jiē kě wèi zhī, yùn zhuàn yóu sù, dàn jiān huá yì zhuì, bù ruò lǚ xuán wèi zuì shàn. qí fǎ qǔ xīn kuàng zhōng dú jiǎn lǚ, yǐ jiè zǐ xǔ là, zhuì yú zhēn yāo, wú fēng chù xuán zhī, zé zhēn cháng zhǐ nán. qí zhōng yǒu mó ér zhǐ běi zhě. yú jiā zhǐ nán běi zhě jiē yǒu zhī. cí shí zhī zhǐ nán, yóu bǎi zhī zhǐ xī, mò kě yuán qí lǐ.
方家以磁石磨针锋,则能指南,然常微偏东,不全南也,水浮多荡摇。指爪及碗唇上皆可为之,运转尤速,但坚滑易坠,不若缕悬为最善。其法取新纩中独茧缕,以芥子许蜡,缀于针腰,无风处悬之,则针常指南。其中有磨而指北者。余家指南、北者皆有之。磁石之指南,犹柏之指西,莫可原其理。
suì shǒu huà zhōng kuí yú mén, bù yòu qǐ zì hé shí. huáng yòu zhōng, jīn líng fā yī zhǒng, yǒu shí zhì, nǎi sòng zōng què mǔ zhèng fū rén. zōng què yǒu mèi míng zhōng dào, zé zhī zhōng kuí zhī shè yì yuǎn.
歳首画钟馗于门,不右起自何时。皇祐中,金陵发一冢,有石志,乃宋宗悫母郑夫人。宗悫有妹名钟道,则知钟馗之设亦远。
chá yá, gǔ rén wèi zhī què shé mài kē, yán qí zhì nèn yě. jīn chá zhī měi zhě, qí zhì sù liáng, ér suǒ zhí zhī mù yòu měi, zé xīn yá yī fà, biàn zhǎng cùn yú, qí xì rú zhēn. wéi yá zhǎng wèi shàng pǐn, yǐ qí zhì gàn tǔ lì jiē yǒu yú gù yě. rú què shé mài kē zhě, jí xià cái ěr, nǎi běi rén bù shí, wù wèi pǐn tí. yú shān jū yǒu chá lùn, cháng chá shī yún:" shuí bǎ nèn xiāng míng què shé? dìng zhī běi kè shì céng cháng. bù zhī líng cǎo tiān rán yì, yī yè fēng chuī yī cùn cháng."
茶牙,古人谓之雀舌、麦颗,言其至嫩也。今茶之美者,其质素良,而所植之木又美,则新牙一发,便长寸余,其细如针。唯牙长为上品,以其质榦、土力皆有余故也。如雀舌、麦颗者,极下材耳,乃北人不识,误为品题。余山居有《茶论》,《尝茶》诗云:“谁把嫩香名雀舌?定知北客示曾尝。不知灵草天然异,一夜风吹一寸长。”
mǐn zhōng lì zhī, hé yǒu xiǎo rú dīng xiāng zhě, duō ròu ér gān. tǔ rén yì néng wéi zhī, qǔ lì zhī mù qù qí zōng gēn, réng huǒ fán lìng jiāo, fù zhǒng zhī, yǐ dà shí dǐ qí gēn, dàn lìng bàng gēn dé shēng, qí hé nǎi xiǎo, zhǒng zhī bù fù yá. zhèng rú liù chù qù shì, zé duō ròu ér bù fù yǒu zi ěr.
闽中荔枝,核有小如丁香者,多肉而甘。土人亦能为之,取荔枝木去其宗根,仍火燔令焦,復种之,以大石抵其根,但令傍根得生,其核乃小,种之不復牙。正如六畜去势,则多肉而不復有子耳。
chǔ shì liú yì, yǐn jū wáng wū shān. cháng yú zhāi zhōng jiàn yī dà fēng, yú zhū wǎng, zhū bó zhī, wèi fēng suǒ shì zhuì dì. é qǐng, zhū gǔ fù yù liè, xú xíng rù cǎo. zhū niè yù gěng wēi pò, yǐ chuāng jiù niè chù mó zhī, liáng jiǔ fù jiàn xiāo, qīng zào rú gù. zì hòu rén yǒu wéi fēng shì zhě, ruá yù gěng fù zhī zé yù.
处士刘易,隐居王屋山。尝于斋中见一大蜂,于蛛网,蛛搏之,为蜂所螫坠地。俄顷,蛛鼓腹欲烈,徐行入草。蛛啮芋梗微破,以疮就啮处磨之,良久腹渐消,轻躁如故。自后人有为蜂螫者,挼芋梗傅之则愈。
zhāng zhōu jiè yǒu yī shuǐ, hào wū jiǎo xī, shè zhě zú jiē rú hēi. shù shí lǐ jiān, shuǐ jiē bù kě yǐn, yǐn zé bìng zhàng, xíng rén jiē zài shuǐ zì suí. méi lóng tú gōng yí huàn zhōu xiàn shí, yán dié zhì zhāng zhōu sù duō bìng, yù yōu zhàng lì wéi hài, zhì wū jiǎo xī, shǐ shù rén jiān hé zhī, yǐ wù méng shēn, kǒng wèi dú shuǐ suǒ zhān. jīng tì guò shèn, qiáo xū jué shuò, hū zhuì shuǐ zhōng, zhì yú mò dǐng. nǎi chū zhī, jǔ tǐ hēi rú kūn lún, zì wèi bì sǐ. rán zì cǐ sù bìng jǐn chú, dùn jué kāng jiàn, wú fù xī zhī léi zhài. yòu bù zhī hé yě?
漳州界有一水,号乌脚溪,涉者足皆如黑。数十里间,水皆不可饮,饮则病瘴,行人皆载水自随。梅龙图公仪宦州县时,沿牒至漳州;素多病,预忧瘴疠为害,至乌脚溪,使数人肩荷之,以物蒙身,恐为毒水所沾。兢惕过甚,瞧盱矍铄,忽坠水中,至于没顶。乃出之,举体黑如昆仑,自谓必死。然自此宿病尽除,顿觉康健,无復昔之羸瘵。又不知何也?