hè qīn zì kè gōng, bié hào yī lǘ. shì wèi dìng hǎi rén, yǐ róng jí lì liáo zhī yì zhōu wèi. shǎo xí jǔ zi yè, zhé bǐ zhī yuē: wèi xué zhǐ yú shì yé! dēng chéng huà bǐng xū jìn shì dì, shòu hù kē gěi shì zhōng, yīn kàng hàn shàng zhāng jí jiàn, wèi cǐ shí yóu lè, shì wèi lè yōu, fù yǐ yán guān kuàng zhí, zhào zāi zì hé. xún jí gào bìng guī. bái shā zài tài xué, xiān shēng wén qí wèi jǐ duān mò zhī zhǐ, dǔ xìn bù yí, cóng ér bǐng xué, suì dàn rán yú fù guì. gù tiān xià yì bái shā lǜ rén yú wěi, qiān lián ér bù shì, zé yǐ xiān shēng wèi zhèng. gòu xiǎo zhāi dú shū qí zhōng, suí shì tǐ yàn, wèi dé qí yào, qián xīn wán wèi, dù mén bù chū zhě shí yú nián, nǎi jiàn shí lǐ chōng sè wú jiān, huà jī xiǎn xíng, mò fēi dào tǐ. shì shì wù wù gè jù běn rán shí lǐ, wú rén zhī xué bù bì qiú zhī gāo yuǎn, zài zhǔ jìng yǐ shōu fàng xīn, wù wàng wù zhù, xún qí suǒ wèi běn rán zhě ér yǐ. gù tuī zhī jiā tíng lǐ hàn jiān, guān hūn sàng jì, fú shí qǐ jū, bì qiú běn rán zhī lǐ ér lì xíng zhī, jiǔ jiǔ chún shú, xīn jī xiāng yīng, bù qī xìn yú rén ér rén zì xìn. yǒu biān jiāng zhà yòu shā wèi zhèn huò zhě, jiàn xiān shēng jí tǔ shí yuē: bù rěn qī yě. chéng zhōng luàn zú fén jié, bù rù qí fāng. xiān shēng wǎng yù zhī, zhòng jí luó bài ér qì yuē: wú fù yě. suì jiě sàn. qí zhì chéng gǎn rén rú cǐ. zhèng dé gēng wǔ shí èr yuè zú, nián qī shí sì. xiān shēng zhī shì bái shā, xuán qí xiàng yú shū shì, chū gào fǎn miàn. ér bái shā wèi xiān shēng dǔ xìn jǐn shǒu rén yě, bié sān shí nián, qí shǒu rú zuó, shì yóu wèi yǐ dòng jiě bīng shì xǔ zhī. gài xiān shēng zhī yú bái shā, qí rú lǔ nán zǐ zhī xué liǔ xià huì yǔ?
賀欽字克恭,別號醫閭。世為定海人,以戎籍隸遼之義州衛。少習舉子業,輒鄙之曰:「為學止於是耶!」登成化丙戌進士第,授戶科給事中,因亢旱上章極諫,謂「此時遊樂,是為樂憂」,復以言官曠職,召災自劾。尋即告病歸。白沙在太學,先生聞其為己端默之旨,篤信不疑,從而稟學,遂澹然於富貴。故天下議白沙率人於偽,牽連而不仕,則以先生為證。構小齋讀書其中,隨事體驗,未得其要,潛心玩味,杜門不出者十餘年,乃見「實理充塞無間,化機顯行,莫非道體。事事物物各具本然實理,吾人之學不必求之高遠,在主敬以收放心,勿忘勿助,循其所謂本然者而已。」故推之家庭里閈間,冠婚喪祭,服食起居,必求本然之理而力行之,久久純熟,心跡相應,不期信於人而人自信。有邊將詐誘殺為陣獲者,見先生即吐實曰:「不忍欺也。」城中亂卒焚劫,不入其坊。先生往諭之,眾即羅拜而泣曰:「吾父也。」遂解散。其至誠感人如此。正德庚午十二月卒,年七十四。先生之事白沙,懸其像於書室,出告反面。而白沙謂先生篤信謹守人也,別三十年,其守如昨,似猶未以凍解冰釋許之。蓋先生之於白沙,其如魯男子之學柳下惠與?
yán xíng lù
言行錄
mén rén yú qú lù shī yí, xiān shēng yuē: wèi xué xū gōng xíng, gōng xíng xū jǐn yǐn wēi. xiǎo xiǎo lǐ yí shàng shǒu bù dé, gèng shuō shén gōng xíng, yú xiǎn chù shàng rú cǐ, zé yǐn wēi kě zhī yǐ.
門人於衢路失儀,先生曰:「為學須躬行,躬行須謹隱微。小小禮儀尚守不得,更說甚躬行,於顯處尚如此,則隱微可知矣。」
mén rén yǒu jū sàng ér wài fù sǐ, huò yuē: lǐ, sān nián zhī sàng bù diào. xiān shēng yuē: è shì hé kě yǐ? fú qí fú ér wǎng kū zhī, lǐ yě. yán bù yì sān nián zhī fú.
門人有居喪而外父死,或曰:「禮,三年之喪不弔。」先生曰:「惡是何可已?服其服而往哭之,禮也。」(言不易三年之服。)
shàn è suī xiǎo, xū biàn bié rú dǔ hēi bái.
善惡雖小,須辨別如睹黑白。
jiào zhū nǚ shí èr tiáo, yuē ān xiáng gōng jǐn, yuē chéng jì sì yǐ yán, yuē fèng jiù gū yǐ xiào, yuē shì zhàng fū yǐ lǐ, yuē dài dì sì yǐ hé, yuē jiào zǐ nǚ yǐ zhèng, yuē fǔ bì pú yǐ ēn, yuē jiē qīn qī yǐ jìng, yuē tīng shàn yán yǐ xǐ, yuē jiè xié wàng yǐ chéng, yuē wù fǎng zhī yǐ qín, yuē yòng cái wù yǐ jiǎn.
教諸女十二條,曰安詳恭謹,曰承祭祀以嚴,曰奉舅姑以孝,曰事丈夫以禮,曰待娣姒以和,曰教子女以正,曰撫婢僕以恩,曰接親戚以敬,曰聽善言以喜,曰戒邪妄以誠,曰務紡織以勤,曰用財物以儉。
yǒu lái xué zhě, yán xué xiē rén shì yě hǎo. xiān shēng yuē: cǐ yán biàn bú shì yǐ. rén zhī suǒ xué, wéi zài rén shì, shè rén shì gèng hé suǒ xué?
有來學者,言學些人事也好。先生曰:「此言便不是矣。人之所學,唯在人事,舍人事更何所學?」
wèn: jìng jí ér dòng zhě, shèng rén zhī fù, qǐ cháng rén zhī xīn wú yǒu dòng jìng hū? yuē: cháng rén suī dāng jìng shí yì bù néng jìng.
問:「靜極而動者,聖人之復,豈常人之心無有動靜乎?」曰:「常人雖當靜時亦不能靜。」
cǐ lǐ wú chù bù yǒu, wú shí bù rán, rén wéi wú sī yì jiān gé zhī, zé liú xíng yǐ.
此理無處不有,無時不然,人惟無私意間隔之,則流行矣。
wèi xué xiān yào zhèng qū xiàng, qū xiàng zhèng, rán hòu kě yǐ yán xué. ruò qū xiàng zhuān zài dé shī, jí shì xiǎo rén ér yǐ yǐ.
為學先要正趨向,趨向正,然後可以言學。若趨向專在得失,即是小人而已矣。
zhèng shì xué wèn yuán zì yī guàn, jīn rén xué zì xué, zhèng zì zhèng, pàn ér wèi èr, suǒ xué tú sòng shuō ér yǐ, wèi cháng shī zhī zhèng shì. zhèng shì zé sī yì xiǎo zhì ér yǐ, fēi běn zhī xué wèn yě. gù yù zhèng shì zhī shàn, bì xū běn zhī xué wèn.
政事學問原自一貫,今人學自學,政自政,判而為二,所學徒誦說而已,未嘗施之政事。政事則私意小智而已,非本之學問也。故欲政事之善,必須本之學問。
bái shā hòu yǒu shū lái, wèi qí qián shí jiǎng xué zhī yán, kě jǐn fén zhī, yì yǒu zì bù mǎn zhě. shèng rén zhī fǎ, xì mì ér bù cū shuài, rú rén xián fǒu, yī jiàn zhī, biàn bù yán wǒ yǐ zhī qí wèi rén, bì xū zǐ xì shì yàn kǎo chá zhī. jīn rén yī jiàn, biàn wèi yǐ dé qí shí, zhēn sú yǔ suǒ wèi jiǎ lǎo láng yě.
白沙後有書來,謂其前時講學之言,可盡焚之,意有自不滿者。聖人之法,細密而不粗率,如人賢否,一見之,便不言我已知其為人,必須仔細試驗考察之。今人一見,便謂已得其實,真俗語所謂假老郎也。
wèi xué zhī yào, zài hu zhǔ jìng, yǐ wèi yīng shì jiàn gōng zhī běn.
為學之要,在乎主靜,以為應事建功之本。
dú shū xū qiú dà yì, bù bì chán rào yú suǒ suì chuán zhù zhī jiān.
讀書須求大義,不必纏繞於瑣碎傳註之間。
jiāo duò zhī xīn yī shēng, jí zì huài yǐ.
驕惰之心一生,即自壞矣。
yǒu yī shì zhī sú, yǒu yī fāng zhī sú, yǒu yī zhōu yī yì zhī sú, yǒu yī xiāng zhī sú, yǒu yī jiā zhī sú, wèi shì zhě yù yí yì zhī, gù dāng zì yī jiā shǐ.
有一世之俗,有一方之俗,有一州一邑之俗,有一鄉之俗,有一家之俗,為士者欲移易之,固當自一家始。
jīn rén jiàn rén yǒu miǎn qiáng bǎ zhuō zhě, biàn xiào yuē: mǒu rén zào zuò, bù chéng shí. wǒ cháng yuē: qiě dé kěn rú cǐ yì hǎo le. rú běn hào sè, bǎ chí bù hào sè, rú běn hǎo jiǔ, bǎ chí bù yǐn jiǔ, cǐ zhèng jiǎo róu zhī gōng, rú hé bù hǎo. ruò rèn qíng hú xíng, zhǐ guǎn hào sè yǐn jiǔ, nǎi yuē wú xìng rú cǐ, cǐ děng zhī rén, yǐ wèi chéng shí bù zào zuò, kě hū?
今人見人有勉強把捉者,便笑曰:「某人造作,不誠實。」我嘗曰:「且得肯如此亦好了。」如本好色,把持不好色,如本好酒,把持不飲酒,此正矯揉之功,如何不好。若任情胡行,只管好色飲酒,乃曰吾性如此,此等之人,以為誠實不造作,可乎?
shì jiào bù míng, yán tiān lǐ zhě bù zhī yòng zhī rén shì, yán rén shì zhě bù zhī běn hū tiān lǐ, suǒ yǐ yī zé liú yú cū qiǎn, yī zé rù yú xū wú.
世教不明,言天理者不知用之人事,言人事者不知本乎天理,所以一則流於粗淺,一則入於虛無。
yǒu yǐ sī zhǔ zhě, xiān shēng zhèng lǐ yù zhī. yīn wèi mén rén yuē: qú yǐ sī yì gàn wǒ, wǒ què yǐ zhèng dào quàn zhī qú shì tuō rén xià shuǐ, wǒ què shì jiù rén shàng àn.
有以私囑者,先生正理喻之。因謂門人曰:「渠以私意干我,我卻以正道勸之;渠是拖人下水,我卻是救人上岸。」
shì fēng bù shàn, háo jié zhī shì, tǐng rán tè lì, yǔ sú wéi ǎo, fāng néng qù è wèi shàn.
世風不善,豪傑之士,挺然特立,與俗違拗,方能去惡為善。
jìng wú zī yú dòng, dòng yǒu zī yú jìng, fán lǐ jiē rú cǐ. rú cǎo mù tǔ shí shì jìng wù, biàn jiē zì zú, bù zī yú dòng wù. rú niǎo shòu zhī lèi, biàn xū shí cǎo qī mù yǐ. gù fán jìng zhě duō zì gěi, ér dòng zhě duō qiú qǔ. gù rén zhī guǎ yù zhě, duō běn yú ān jìng ér zào dòng yíng yíng zhě, bì duō tān qiú yě.
靜無資於動,動有資於靜,凡理皆如此。如草木土石是靜物,便皆自足,不資於動物。如鳥獸之類,便須食草棲木矣。故凡靜者多自給,而動者多求取。故人之寡慾者,多本於安靜;而躁動營營者,必多貪求也。
rén yú fù guì zhī guān guò bù dé zhě, shuō shén dào lǐ.
人於富貴之關過不得者,說甚道理。
jīn zhī dú shū zhě, zhǐ shì bù xìn, gù yī wú suǒ de.
今之讀書者,只是不信,故一無所得。
shì zhī wú hài yú yì zhě, cóng sú kě yě, jīn rén yǐ cǐ huài le duō shǎo shì.
事之無害於義者,從俗可也,今人以此壞了多少事。
tiān dì jiān běn yī dà zhōng zhì zhèng zhī dào, wéi tài guò bù jí, suì liú yú è. rú sàng zàng zhī lǐ, zì yǒu zhōng zhì, ruò mò shì zhī báo, hòu shì zhī chǐ, jiē liú yú è zhě yě. gù chéng zǐ yuē: fán yán shàn è, jiē xiān shàn ér hòu è.
天地間本一大中至正之道,惟太過不及,遂流於惡。如喪葬之禮,自有中制,若墨氏之薄,後世之侈,皆流於惡者也。故程子曰:「凡言善惡,皆先善而後惡。」