hè qīn zì kè gōng, bié hào yī lǘ. shì wèi dìng hǎi rén, yǐ róng jí lì liáo zhī yì zhōu wèi. shǎo xí jǔ zǐ yè, zhé bǐ zhī yuē:" wéi xué zhǐ yú shì yé!" dēng chéng huà bǐng xū jìn shì dì, shòu hù kē jǐ shì zhōng, yīn kàng hàn shàng zhāng jí jiàn, wèi" cǐ shí yóu lè, shì wéi lè yōu", fù yǐ yán guān kuàng zhí, zhào zāi zì hé. xún jí gào bìng guī. bái shā zài tài xué, xiān shēng wén qí wèi jǐ duān mò zhī zhǐ, dǔ xìn bù yí, cóng ér bǐng xué, suì dàn rán yú fù guì. gù tiān xià yì bái shā lǜ rén yú wěi, qiān lián ér bù shì, zé yǐ xiān shēng wèi zhèng. gòu xiǎo zhāi dú shū qí zhōng, suí shì tǐ yàn, wèi dé qí yào, qián xīn wán wèi, dù mén bù chū zhě shí yú nián, nǎi jiàn" shí lǐ chōng sè wú jiàn, huà jī xiǎn xíng, mò fēi dào tǐ. shì shì wù wù gè jù běn rán shí lǐ, wú rén zhī xué bù bì qiú zhī gāo yuǎn, zài zhǔ jìng yǐ shōu fàng xīn, wù wàng wù zhù, xún qí suǒ wèi běn rán zhě ér yǐ." gù tuī zhī jiā tíng lǐ hàn jiān, guān hūn sàng jì, fú shí qǐ jū, bì qiú běn rán zhī lǐ ér lì xíng zhī, jiǔ jiǔ chún shú, xīn jī xiāng yìng, bù qī xìn yú rén ér rén zì xìn. yǒu biān jiāng zhà yòu shā wèi zhèn huò zhě, jiàn xiān shēng jí tǔ shí yuē:" bù rěn qī yě." chéng zhōng luàn zú fén jié, bù rù qí fāng. xiān shēng wǎng yù zhī, zhòng jí luó bài ér qì yuē:" wú fù yě." suì jiě sàn. qí zhì chéng gǎn rén rú cǐ. zhèng dé gēng wǔ shí èr yuè zú, nián qī shí sì. xiān shēng zhī shì bái shā, xuán qí xiàng yú shū shì, chū gào fǎn miàn. ér bái shā wèi xiān shēng dǔ xìn jǐn shǒu rén yě, bié sān shí nián, qí shǒu rú zuó, shì yóu wèi yǐ dòng jiě bīng shì xǔ zhī. gài xiān shēng zhī yú bái shā, qí rú lǔ nán zǐ zhī xué liǔ xià huì yǔ?
贺钦字克恭,别号医闾。世为定海人,以戎籍隶辽之义州卫。少习举子业,辄鄙之曰:“为学止於是耶!”登成化丙戌进士第,授户科给事中,因亢旱上章极谏,谓“此时游乐,是为乐忧”,复以言官旷职,召灾自劾。寻即告病归。白沙在太学,先生闻其为己端默之旨,笃信不疑,从而禀学,遂澹然於富贵。故天下议白沙率人於伪,牵连而不仕,则以先生为证。构小斋读书其中,随事体验,未得其要,潜心玩味,杜门不出者十余年,乃见“实理充塞无间,化机显行,莫非道体。事事物物各具本然实理,吾人之学不必求之高远,在主敬以收放心,勿忘勿助,循其所谓本然者而已。”故推之家庭里閈间,冠婚丧祭,服食起居,必求本然之理而力行之,久久纯熟,心迹相应,不期信於人而人自信。有边将诈诱杀为阵获者,见先生即吐实曰:“不忍欺也。”城中乱卒焚劫,不入其坊。先生往谕之,众即罗拜而泣曰:“吾父也。”遂解散。其至诚感人如此。正德庚午十二月卒,年七十四。先生之事白沙,悬其像於书室,出告反面。而白沙谓先生笃信谨守人也,别三十年,其守如昨,似犹未以冻解冰释许之。盖先生之於白沙,其如鲁男子之学柳下惠与?
yán xíng lù
言行录
mén rén yú qú lù shī yí, xiān shēng yuē:" wéi xué xū gōng xíng, gōng xíng xū jǐn yǐn wēi. xiǎo xiǎo lǐ yí shàng shǒu bù dé, gèng shuō shén gōng xíng, yú xiǎn chù shàng rú cǐ, zé yǐn wēi kě zhī yǐ."
门人于衢路失仪,先生曰:“为学须躬行,躬行须谨隐微。小小礼仪尚守不得,更说甚躬行,於显处尚如此,则隐微可知矣。”
mén rén yǒu jū sāng ér wài fù sǐ, huò yuē:" lǐ, sān nián zhī sàng bù diào." xiān shēng yuē:" è shì hé kě yǐ? fú qí fú ér wǎng kū zhī, lǐ yě." yán bù yì sān nián zhī fú.
门人有居丧而外父死,或曰:“礼,三年之丧不弔。”先生曰:“恶是何可已?服其服而往哭之,礼也。”(言不易三年之服。)
shàn è suī xiǎo, xū biàn bié rú dǔ hēi bái.
善恶虽小,须辨别如睹黑白。
jiào zhū nǚ shí èr tiáo, yuē ān xiáng gōng jǐn, yuē chéng jì sì yǐ yán, yuē fèng jiù gū yǐ xiào, yuē shì zhàng fū yǐ lǐ, yuē dài dì sì yǐ hé, yuē jiào zǐ nǚ yǐ zhèng, yuē fǔ bì pú yǐ ēn, yuē jiē qīn qī yǐ jìng, yuē tīng shàn yán yǐ xǐ, yuē jiè xié wàng yǐ chéng, yuē wù fǎng zhī yǐ qín, yuē yòng cái wù yǐ jiǎn.
教诸女十二条,曰安详恭谨,曰承祭祀以严,曰奉舅姑以孝,曰事丈夫以礼,曰待娣姒以和,曰教子女以正,曰抚婢仆以恩,曰接亲戚以敬,曰听善言以喜,曰戒邪妄以诚,曰务纺织以勤,曰用财物以俭。
yǒu lái xué zhě, yán xué xiē rén shì yě hǎo. xiān shēng yuē:" cǐ yán biàn bú shì yǐ. rén zhī suǒ xué, wéi zài rén shì, shè rén shì gèng hé suǒ xué?"
有来学者,言学些人事也好。先生曰:“此言便不是矣。人之所学,唯在人事,舍人事更何所学?”
wèn:" jìng jí ér dòng zhě, shèng rén zhī fù, qǐ cháng rén zhī xīn wú yǒu dòng jìng hū?" yuē:" cháng rén suī dāng jìng shí yì bù néng jìng."
问:“静极而动者,圣人之复,岂常人之心无有动静乎?”曰:“常人虽当静时亦不能静。”
cǐ lǐ wú chǔ bù yǒu, wú shí bù rán, rén wéi wú sī yì jiàn gé zhī, zé liú xíng yǐ.
此理无处不有,无时不然,人惟无私意间隔之,则流行矣。
wéi xué xiān yào zhèng qū xiàng, qū xiàng zhèng, rán hòu kě yǐ yán xué. ruò qū xiàng zhuān zài dé shī, jí shì xiǎo rén ér yǐ yǐ.
为学先要正趋向,趋向正,然后可以言学。若趋向专在得失,即是小人而已矣。
zhèng shì xué wèn yuán zì yī guàn, jīn rén xué zì xué, zhèng zì zhèng, pàn ér wèi èr, suǒ xué tú sòng shuō ér yǐ, wèi cháng shī zhī zhèng shì. zhèng shì zé sī yì xiǎo zhì ér yǐ, fēi běn zhī xué wèn yě. gù yù zhèng shì zhī shàn, bì xū běn zhī xué wèn.
政事学问原自一贯,今人学自学,政自政,判而为二,所学徒诵说而已,未尝施之政事。政事则私意小智而已,非本之学问也。故欲政事之善,必须本之学问。
bái shā hòu yǒu shū lái, wèi qí qián shí jiǎng xué zhī yán, kě jǐn fén zhī, yì yǒu zì bù mǎn zhě. shèng rén zhī fǎ, xì mì ér bù cū shuài, rú rén xián fǒu, yī jiàn zhī, biàn bù yán wǒ yǐ zhī qí wéi rén, bì xū zǐ xì shì yàn kǎo chá zhī. jīn rén yī jiàn, biàn wèi yǐ dé qí shí, zhēn sú yǔ suǒ wèi jiǎ lǎo láng yě.
白沙后有书来,谓其前时讲学之言,可尽焚之,意有自不满者。圣人之法,细密而不粗率,如人贤否,一见之,便不言我已知其为人,必须仔细试验考察之。今人一见,便谓已得其实,真俗语所谓假老郎也。
wéi xué zhī yào, zài hu zhǔ jìng, yǐ wéi yīng shì jiàn gōng zhī běn.
为学之要,在乎主静,以为应事建功之本。
dú shū xū qiú dà yì, bù bì chán rào yú suǒ suì chuán zhù zhī jiān.
读书须求大义,不必缠绕於琐碎传註之间。
jiāo duò zhī xīn yī shēng, jí zì huài yǐ.
骄惰之心一生,即自坏矣。
yǒu yī shì zhī sú, yǒu yī fāng zhī sú, yǒu yī zhōu yī yì zhī sú, yǒu yī xiāng zhī sú, yǒu yī jiā zhī sú, wèi shì zhě yù yí yì zhī, gù dāng zì yī jiā shǐ.
有一世之俗,有一方之俗,有一州一邑之俗,有一乡之俗,有一家之俗,为士者欲移易之,固当自一家始。
jīn rén jiàn rén yǒu miǎn qiǎng bǎ zhuō zhě, biàn xiào yuē:" mǒu rén zào zuò, bù chéng shí." wǒ cháng yuē:" qiě dé kěn rú cǐ yì hǎo le." rú běn hào sè, bǎ chí bù hào sè, rú běn hǎo jiǔ, bǎ chí bù yǐn jiǔ, cǐ zhèng jiǎo róu zhī gōng, rú hé bù hǎo. ruò rèn qíng hú xíng, zhǐ guǎn hào sè yǐn jiǔ, nǎi yuē wú xìng rú cǐ, cǐ děng zhī rén, yǐ wéi chéng shí bù zào zuò, kě hū?
今人见人有勉强把捉者,便笑曰:“某人造作,不诚实。”我尝曰:“且得肯如此亦好了。”如本好色,把持不好色,如本好酒,把持不饮酒,此正矫揉之功,如何不好。若任情胡行,只管好色饮酒,乃曰吾性如此,此等之人,以为诚实不造作,可乎?
shì jiào bù míng, yán tiān lǐ zhě bù zhī yòng zhī rén shì, yán rén shì zhě bù zhī běn hū tiān lǐ, suǒ yǐ yī zé liú yú cū qiǎn, yī zé rù yú xū wú.
世教不明,言天理者不知用之人事,言人事者不知本乎天理,所以一则流於粗浅,一则入於虚无。
yǒu yǐ sī zhǔ zhě, xiān shēng zhèng lǐ yù zhī. yīn wèi mén rén yuē:" qú yǐ sī yì gàn wǒ, wǒ què yǐ zhèng dào quàn zhī qú shì tuō rén xià shuǐ, wǒ què shì jiù rén shàng àn."
有以私嘱者,先生正理喻之。因谓门人曰:“渠以私意干我,我却以正道劝之;渠是拖人下水,我却是救人上岸。”
shì fēng bù shàn, háo jié zhī shì, tǐng rán tè lì, yǔ sú wéi ào, fāng néng qù è wéi shàn.
世风不善,豪傑之士,挺然特立,与俗违拗,方能去恶为善。
jìng wú zī yú dòng, dòng yǒu zī yú jìng, fán lǐ jiē rú cǐ. rú cǎo mù tǔ shí shì jìng wù, biàn jiē zì zú, bù zī yú dòng wù. rú niǎo shòu zhī lèi, biàn xū shí cǎo qī mù yǐ. gù fán jìng zhě duō zì jǐ, ér dòng zhě duō qiú qǔ. gù rén zhī guǎ yù zhě, duō běn yú ān jìng ér zào dòng yíng yíng zhě, bì duō tān qiú yě.
静无资於动,动有资於静,凡理皆如此。如草木土石是静物,便皆自足,不资於动物。如鸟兽之类,便须食草栖木矣。故凡静者多自给,而动者多求取。故人之寡欲者,多本於安静;而躁动营营者,必多贪求也。
rén yú fù guì zhī guān guò bù dé zhě, shuō shén dào lǐ.
人於富贵之关过不得者,说甚道理。
jīn zhī dú shū zhě, zhǐ shì bù xìn, gù yī wú suǒ de.
今之读书者,只是不信,故一无所得。
shì zhī wú hài yú yì zhě, cóng sú kě yě, jīn rén yǐ cǐ huài le duō shǎo shì.
事之无害於义者,从俗可也,今人以此坏了多少事。
tiān dì jiān běn yī dà zhōng zhì zhèng zhī dào, wéi tài guò bù jí, suì liú yú è. rú sāng zàng zhī lǐ, zì yǒu zhōng zhì, ruò mò shì zhī báo, hòu shì zhī chǐ, jiē liú yú è zhě yě. gù chéng zǐ yuē:" fán yán shàn è, jiē xiān shàn ér hòu è."
天地间本一大中至正之道,惟太过不及,遂流於恶。如丧葬之礼,自有中制,若墨氏之薄,后世之侈,皆流於恶者也。故程子曰:“凡言善恶,皆先善而后恶。”