lǚ huái zì rǔ dé, hào jīn shí, guǎng xìn yǒng fēng rén. jiā jìng rén chén jìn shì. zì shù jí shì chū wèi gěi shì zhōng, fù rù chūn fāng, yǐ nán jīng sī yè zhǎng hàn lín yuàn shì, qiān nán tài pú sì shǎo qīng, zhì shì. xiān shēng shòu xué yú gān quán, yǐ wèi tiān lǐ liáng zhī běn tóng zōng zhǐ, xué zhě gōng fū wú yǒu zhuó luò, wǎng zì shuō tóng shuō yì. jiù zhōng zhǐ diǎn chū yī tòng róng shū yào, zhī zài biàn huà qì zhì, gù zuò xīn tǒng tú shuō, yǐ hé tú zhī lǐ míng zhī: yī liù tóng zōng, èr qī tóng dào, sān bā wèi péng, sì jiǔ wèi yǒu, gè jū yī fāng. wǔ shí zài zhōng, rú lún zhī yǒu xīn, wū zhī yǒu jí, jiān tǒng sì fāng. rén zhī xīn wǔ shí yě, yīn yáng hé dé, jiān tǒng sì duān, mìng yuē rén jí. zhì yú qì zhì, yóu shēn ér yǒu, bù néng wú piān, yóu shuǐ huǒ mù jīn, gè yǐ piān qì xiāng shèng, shì piān qì shèng zé xīn bù néng tǒng zhī yǐ, jiē yīn xīn tóng xíng yì, shì shēng děng chà, gù xué zhě qiú duān yú tiān, bù wèi qì zhì suǒ jú yǐ. xiān shēng zhī lùn, jí wèi qiè shí, kě yǐ jǐn héng qú zhī yùn. rán shàng yǒu shuō: fū qì zhī liú xíng, bù néng wú guò bù jí, gù rén zhī suǒ bǐng, bù néng wú piān. qì zhì suī piān, ér zhōng zhèng zhě wèi cháng bù zài yě. yóu tiān zhī hán shǔ, suī guò bù jí, ér yíng xū xiāo xī, zú guī yú tài hé. yǐ cǐ zhèng qì zhì zhī shàn, wú dài yú biàn huà. lǐ bù néng lí qì yǐ wèi lǐ, xīn bù néng lí shēn yǐ wèi xīn, ruò qì zhì bì dài biàn huà, shì xīn yì xū biàn huà yě. jīn yuē xīn zhī běn lái wú bìng, yóu shēn zhī qì zhì ér bìng, zé shēn yǔ xīn pàn rán wèi èr wù yǐ. mèng zǐ yán xiàn nì qí xīn zhě wèi suì, wèi wén qì zhì zhī xiàn qí xīn yě. gài héng qú zhī shī, hún qì zhì yú xìng xiān shēng zhī shī, lí xìng yú qì zhì, zǒng yóu kàn xí bù qīng chǔ ěr. xiān shēng suǒ zhe yǒu lǜ lǚ gǔ yì lì kǎo miào yì zhū shū.
呂懷字汝德,號巾石,廣信永豐人。嘉靖壬辰進士。自庶吉士出為給事中,復入春坊,以南京司業掌翰林院事,遷南太僕寺少卿,致仕。先生受學於甘泉,以為「天理良知本同宗旨,學者功夫無有着落,枉自說同說異」。就中指點出一通融樞要,只在變化氣質,故作《心統圖說》,以《河圖》之理明之:「一六同宗,二七同道,三八為朋,四九為友,各居一方。五十在中,如輪之有心,屋之有脊,兼統四方。人之心五十也,陰陽合德,兼統四端,命曰人極。至於氣質,由身而有,不能無偏,猶水火木金,各以偏氣相勝,是偏氣勝則心不能統之矣,皆因心同形異,是生等差,故學者求端於天,不為氣質所局矣。」先生之論,極為切實,可以盡橫渠之蘊。然尚有說:夫氣之流行,不能無過不及,故人之所稟,不能無偏。氣質雖偏,而中正者未嘗不在也。猶天之寒暑,雖過不及,而盈虛消息,卒歸於太和。以此證氣質之善,無待於變化。理不能離氣以為理,心不能離身以為心,若氣質必待變化,是心亦須變化也。今曰「心之本來無病,由身之氣質而病」,則身與心判然為二物矣。孟子言「陷溺其心者為歲」,未聞氣質之陷其心也。蓋橫渠之失,渾氣質於性;先生之失,離性於氣質,總由看習不清楚耳。先生所著有《律呂古義》、《歷考》、《廟議》諸書。
lùn xué yǔ
論學語
qiè wèi tiān dào liú xíng, mìng yě yǔ xīn jù shēng, xìng yě. zài tiān yuē mìng, zài rén yuē xìng, shí yī běn ěr. qián hòu wǔ zhě, jiē xìng yú jǐ ér mìng yú tiān, shì zhī rén dàn zhī yǐ qián wǔ zhě wèi rén xìng, ér bù zhī jié zhī yǐ tiān lǐ, yǐ hòu wǔ zhě wèi tiān mìng, ér bù zhī qiú zhī yú rén xīn, gù mèng zǐ wèi shēng sè chòu wèi ān yì zhī yù, yǔ xīn jù shēng, rén zhī xìng yě. rán yǒu běn zhī tiān lǐ ér bù kě yì zhě, jūn zǐ gù bù wèi yóu yú rén xìng zì rán zì sì, ér bù sī suǒ yǐ jié zhī yú lǐ yě. rén yì lǐ zhì, tiān dào zhī yì, yī lǐ liú xíng, tiān zhī mìng yě. rán yǒu gēn yú rén xīn ér bù róng wěi zhě, jūn zǐ gù bù wèi chū yú tiān mìng, ér bù sī suǒ yǐ xìng zhī yú jǐ yě. fū xīn jí lǐ, lǐ jí xīn, rén xīn tiān lǐ, wú fēi zhōng zhě. rán xìng běn rén xīn, ér yǒu bù chū yú lǐ zhě, shì xíng qì zhī sī, ér fēi xìng zhī zhēn mìng chū tiān lǐ, ér yǒu bù gēn yú xīn zhě, shì jū bì zhī wàng, ér fēi mìng zhī zhèng. xìng mìng hé yī, tiān rén bù jiān, zhī ér xíng zhī, cǐ mèng zǐ zhī suǒ yǐ yà shèng yě. dá máo jiè chuān
竊謂天道流行,命也;與心俱生,性也。在天曰命,在人曰性,實一本耳。前後五者,皆性於己而命於天,世之人但知以前五者為人性,而不知節之以天理,以後五者為天命,而不知求之於人心,故孟子謂聲色臭味安佚之欲,與心俱生,人之性也。然有本之天理而不可易者,君子固不謂由於人性恣然自肆,而不思所以節之於理也。仁義禮智,天道之懿,一理流行,天之命也。然有根於人心而不容偽者,君子固不謂出於天命,而不思所以性之於己也。夫心即理,理即心,人心天理,無非中者。然性本人心,而有不出於理者,是形氣之私,而非性之真;命出天理,而有不根於心者,是拘蔽之妄,而非命之正。性命合一,天人不間,知而行之,此孟子之所以亞聖也。(《答毛介川》)
qì zhī cún wáng, jiān bù róng fà, yī niàn zhī dé, zé chōng sè tiān dì, yī niàn gǒu shī, jí duò luò tǐ fū, shì gù mèng zǐ lùn yǎng qì, bì yǐ jí yì wèi shì. cǐ qì liú xíng, shēng shēng bù xī, shì wú zhī běn xīn yě, yì yǔ xīn jù, hé yǐ dài jí? gài wàng zhù jiān zhī ěr. wàng zhù rén yě, wù wàng wù zhù zé yì jí, rén yù mǐn ér tiān lǐ liú xíng yǐ. chéng zǐ wèi wù wàng wù zhù yǔ yuān fēi yú yuè yì tóng, zhèng wèi shì yě.
氣之存亡,間不容髮,一念之得,則充塞天地,一念苟失,即墮落體膚,是故孟子論養氣,必以集義為事。此氣流行,生生不息,是吾之本心也,義與心俱,何以待集?蓋忘助間之耳。忘助人也,勿忘勿助則義集,人慾泯而天理流行矣。程子謂勿忘勿助與鳶飛魚躍意同,正謂是也。
cǐ lǐ cǐ xīn, liú xíng tiān dì, mò ér shí zhī, suí chù chōng zú. yān huā lín niǎo, yì tài tóng qíng, fǔ yǎng zhī jiān, wàn wù yī tǐ, bù yán ér yù. ruò zhǐ nèn dì cāo chí, kǒng bù miǎn zhǐ shì yì xí gōng fū, dào dǐ zhǐ dé shèng mén suǒ wèi nán ěr. yǐ shàng dá céng kuò zhāi
此理此心,流行天地,默而識之,隨處充足。煙花林鳥,異態同情,俯仰之間,萬物一體,不言而喻。若只恁地操持,恐不免只是義襲工夫,到底止得聖門所為難耳。(已上《答曾廓齋》)
bù dǔ bù wén, jí wú xīn běn lái zhōng zhèng zhī tǐ, wú shēng wú fú shēng, wú cún wú fú cún, gǒu yǒu sī háo rén lì, biàn shì yì bì gù wǒ, ér shēng cún zhī lǐ xī yǐ. gù jūn zǐ jiè shèn kǒng jù, cháng lìng xīng xīng, biàn shì shēng cún zhī fǎ. dá qī nán shān
不睹不聞,即吾心本來中正之體,無生無弗生,無存無弗存,苟有絲毫人力,便是意必固我,而生存之理息矣。故君子戒慎恐懼,常令惺惺,便是生存之法。(《答戚南山》)
tiān yǐ shēng wù wèi xīn, shēng shēng bù xī, mìng zhī suǒ yǐ liú xíng ér bù yǐ yě. jù sàn yǐn xiǎn, mò fēi rén tǐ, xìng zhī suǒ yǐ yǔ xīn jù shēng yě. xún shì chū rù, shì shí yǒu bù dé yǐ ér rán zhě. dào zhī wú nèi wài, wú zhōng shǐ yě, zhí lì tiān dì, guàn shǐ zhōng nèi wài ér yī zhī zhě, rén zhī suǒ yǐ wèi rén yě. háo fà yǔ dào bù xiāng rù, biàn shì bù rén, biàn zì bù guàn, biàn shǔ miè xī. shì gù jūn zǐ jǐn xīn zhī xìng zhī tiān, cún xīn yǎng xìng shì tiān, jiē suǒ yǐ wèi dào rén shēn, qí cǐ mìng zhī liú xíng yě. dá táng yī ān
天以生物為心,生生不息,命之所以流行而不已也。聚散隱顯,莫非仁體,性之所以與心俱生也。循是出入,是實有不得已而然者。道之無內外,無終始也,直立天地,貫始終內外而一之者,人之所以為仁也。毫髮與道不相入,便是不仁,便自不貫,便屬滅息。是故君子盡心知性知天,存心養性事天,皆所以為道仁身,俟此命之流行也。(《答唐一菴》)
tiān mìng zhī zhōng, wú bù bāo guàn, cǐ wú xīn běn tǐ yě. cǐ xīn tóng, cǐ lǐ tóng, qí wèi bāo guàn yì wú fú tóng. liú xíng shén lǐ, qǐ yǒu fēng sè hòu bó zāi? wéi qí liú xíng ér jì xíng yān, yú shì èr qì fēn, wǔ xíng pàn, jiāo cuò bù qí, ér lǐ zhī shén yǒu bù néng jǐn rán zhě yǐ, fēi qí běn tǐ zhī shén yǒu fēng sè hòu bó yě. gài yīn yáng wǔ xíng, shì dé qí chū zé zhōng, zhōng zé xīn cún, xīn cún zé běn tǐ dòng rán ér wú suǒ zhàng bì, zhī wēi zhī zhāng, zhī róu zhī gāng, qí shén gù bù gǎi yě. yīn yáng shāo piān, jiē shǔ zhàng bì, piān yīn zhī róu, piān yáng zhī gāng. qí zhàng qiǎn báo zhě yì huà, shēn zhǎng zhě nán huà. jí qí huà zhī, qiǎn báo zhě kě jǐn, ér shēn zhǎng zhě suī gōng shēn lì zhì, yù qí běn tǐ jīng míng, yíng rán rú chū, bì jìng bù néng. pì rú zhuó shuǐ, hūn hùn zhī jí, suī chéng qīng zhī jiǔ, bì jìng bù rú quán liú chū chū shān xià zhī tǐ yě. wèi xì yú suǒ bǐng shén lǐ zhī shù bù qí, suī de lǐ qì hé ér bù fēn, rán bù miǎn yú lǐ qì hùn ér wú bié.
天命之中,無不包貫,此吾心本體也。此心同,此理同,其為包貫亦無弗同。流行神理,豈有豐嗇厚薄哉?唯其流行而既形焉,於是二氣分,五行判,交錯不齊,而理之神有不能盡然者矣,非其本體之神有豐嗇厚薄也。蓋陰陽五行,適得其初則中,中則心存,心存則本體洞然而無所障蔽,知微知彰,知柔知剛,其神固不改也。陰陽稍偏,皆屬障蔽,偏陰知柔,偏陽知剛。其障淺薄者易化,深長者難化。及其化之,淺薄者可盡,而深長者雖功深力至,欲其本體精明,瑩然如初,畢竟不能。譬如濁水,昏溷之極,雖澄清之久,畢竟不如泉流初出山下之體也。謂繫於所稟神理之數不齊,雖得理氣合而不分,然不免於理氣混而無別。
xīn tǒng tú shuō, zhèng wèi fā míng xìng shàn, běn yú tiān lǐ. qí yán piān rén piān yì qì zhì děng lùn, zǒng zhǐ shì zhǐ diǎn bìng gēn zhī suǒ cóng lái. gài xìng tǒng yú xīn, běn lái wú bìng, yóu yǒu shēn nǎi yǒu qì zhì, yǒu qì zhì nǎi yǒu bìng, yǒu bìng nǎi yǒu xiū. shì gù gé zhì chéng zhèng, suǒ yǐ xiū shēn, jiè jù shèn dú, suǒ yǐ xiū dào. shēn xiū dào lì, zé jìng xū dòng zhí, tiān lǐ dé ér zhì shàn cún yǐ. fēi yǐ qì zhì wèi è xìng, yǔ xìng shàn dài bìng chū yě. yǐ shàng yǔ jiǎng dào lín
《心統圖說》,正為發明性善,本於天理。其言偏仁偏義氣質等論,總只是指點病根之所從來。蓋性統於心,本來無病,由有身乃有氣質,有氣質乃有病,有病乃有修。是故格致誠正,所以修身,戒懼慎獨,所以修道。身修道立,則靜虛動直,天理得而至善存矣。非以氣質為惡性,與性善待並出也。(已上《與蔣道林》)
jìng zuò gōng fū, zhèng yào tiān jī liú xíng, ruò shì bǎ dìng wú niàn, jí cǐ shì niàn, zhì sāi tiān jī, jìng tiān yī zhàng. qiě hǎo è yǔ rén xiāng jìn, yǔ jiàn rú zǐ rù jǐng, yǒu chù tì cè yǐn zhī xīn, jǐn shǔ dòng chù, hé céng bǎ dìng wú niàn? gài yī yīn yī yáng wèi dào, jì shàn chéng xìng, nǎi shì tiān zé. hé xià shì gè shèng rén zhī zī, bǐng tiān dì zhì zhōng zhì hé zhī qì yǐ shēng, xìng dào liú xíng, zhǐ yú zhì shàn, hé dòng hé jìng? zhǐ wèi wú rén bǐng qì, bù miǎn yǒu piān shèng qù chù, dàn zhòu fēn fēn, kè qì fú dòng, niàn lǜ xiāng réng, jǐn shǔ qū ké, jiān yǒu liáng xīn tòu lù, qù chù yě zì hùn guò, xuán fù mái méi, gù chéng zǐ jìng zuò zhī shuō, zhèng yù hé jìng yú jìng zhōng tòu lù tiān jī, shù jǐ zhǐ diǎn xià shǒu gōng fū, fāng yǒu zhuó luò. qí shuō shí zì mèng zǐ yè qì sì duān fā huī chū lái. suī rán, tiān dé bù kě qiáng jiàn, xū hán yǒng cóng róng, bù zháo yī wù, yōu ér yóu zhī, yàn ér yù zhī, huǎng rán ér wù, yōu rán ér dé, fāng shì shí jiàn. cǐ zé suǒ wèi mò jiàn mò xiǎn, rén suǒ bù zhī ér jǐ dú zhī zhī zhě. zhī cǐ yì liú xíng bù sāi, biàn shì wáng dào. wú bèi dàn dé cǐ yì cháng zài, bù lìng mái méi, jí jiù rì yòng gǎn yīng zhèng chù shí qǔ yì dé, bù bì jū jū zhuān rèn jìng zuò jiān ěr. yǔ yáng péng shí
靜坐工夫,正要天機流行,若是把定無念,即此是念,窒塞天機,竟添一障。且好惡與人相近,與見孺子入井,有怵惕惻隱之心,盡屬動處,何曾把定無念?蓋一陰一陽謂道,繼善成性,乃是天則。合下是個聖人之資,稟天地至中至和之氣以生,性道流行,止於至善,何動何靜?只為吾人稟氣,不免有偏勝去處,旦晝紛紛,客氣浮動,念慮相仍,盡屬軀殼,間有良心透露,去處也自混過,旋復埋沒,故程子靜坐之說,正欲和靖於靜中透露天機,庶幾指點下手工夫,方有着落。其說實自孟子夜氣四端發揮出來。雖然,天德不可強見,須涵泳從容,不着一物,優而游之,厭而飫之,恍然而悟,攸然而得,方是實見。此則所謂莫見莫顯,人所不知而己獨知之者。只此意流行不塞,便是王道。吾輩但得此意常在,不令埋沒,即就日用感應正處識取亦得,不必拘拘專任靜坐間耳。(《與楊朋石》)
gǔ jīn tiān xià rén cái bù xiāng shàng xià, pì rú cāng gōng zhī sì, yào shí pǐn lèi, yǔ jīn tiān xià zhī yī zhī sì, bù shèn xiāng yuǎn yě, ér qí shēng rén shā rén zhī gōng dùn shū. chá mài zhěn bìng, zhǔ fāng yòng yào, yǒu dāng yǒu bù dāng ěr. jū jīn zhī shí, zhì tiān xià zhī shì, gǒu shǐ jǐn dāng tiān xià zhī cái, wǎn huí zhī shì, dāng bì yǒu kě guān, wèi kě suì wèi jīn tiān xià jǐn wú rén yě. yǔ ōu yáng nán yě
古今天下人才不相上下,辟如倉公之笥,藥食品類,與今天下之毉之笥,不甚相遠也,而其生人殺人之功頓殊。察脈診病,主方用藥,有當有不當耳。居今之時,治天下之事,苟使盡當天下之才,挽回之勢,當必有可觀,未可遂謂今天下盡無人也。(《與歐陽南野》)
bù xiào wàng yì shèng xué, cháng cóng zhū xián zhī jiào, zuò dà gōng shùn yīng gōng fū, rì yòng yīng chóu, xiōng zhōng pō jué dìng jìng. jiǔ jiǔ cóng róng jiào kān, suī yǒu yī èr ǒu hé qù chù, rán yǐ kuí zhī shèng xián zhī dào, yǐ wèi biàn zhī rú cǐ, zé jǐn wèi yě. yīn ér bù néng zì xìn, fǎn qiú qí gù. yòu sān shí yú nián, shǐ wù xīn tóng xíng yì, zhī yú xián bù xiào zhī suǒ zì shēng. yǐ qì zhì yǒu bì zhī xīn, zhǐ chí wú niàn, biàn zuò dà gōng shùn yīng, cǐ qí suǒ yǐ zhōng shēn yóu zhī, ér bù kě yǐ dǐ yú dào yě. dá zhōu dōu fēng
不肖妄意聖學,嘗從諸賢之教,作大公順應工夫,日用應酬,胸中頗覺定靜。久久從容校勘,雖有一二偶合去處,然以揆之聖賢之道,以為便只如此,則盡未也。因而不能自信,反求其故。又三十餘年,始悟心同形異,知愚賢不肖之所自生。以氣質有蔽之心,只持無念,便作大公順應,此其所以終身由之,而不可以底於道也。(《答周都峰》)
xī rén wèi ān tǔ dūn rén, tiān xià yī rén ér yǐ. gài zhǒng zhǒng bìng tòng, dōu cóng zì jiā qū ké shàng shēng. shì cóng tiān xià yī rén shàng lǐ huì, dōng xī nán běi, dào chù jí jiā, jìn tuì qióng tōng, hé wǎng fēi wǒ? rú cǐ shěng què duō shǎo mó zhàng. dá zhào xuě píng
昔人謂安土敦仁,天下一人而已。蓋種種病痛,都從自家軀殼上生。試從天下一人上理會,東西南北,到處即家,進退窮通,何往非我?如此省卻多少魔障。(《答趙雪屏》)
lái yù: xìng wú qì zhì, zhī yǒu wén jiàn, qì zhì bù néng lèi xìng, liáng zhī bì jí wén jiàn ér hòu zhì. yú bù gǎn yǐ wèi rán. fū wén jiàn zhě, xíng qì zhī suǒ gǎn fā yě. xíng qì bù piān, hé xià jǐn rú shèng rén, suí gǎn ér yīng. cǐ suī fēn huá bō dàng zhī zhōng, yóu zì wú shēng wú chòu, shàng tiān zhī zài, yú shì hū cún, ér hé wén jiàn zhī yǔ yǒu? ruò huò qì zhì piān shèng, zé gǎn yīng shī zhōng, cǐ qí qū ké wù ér bù huà zhī qì, àn zhe xīn tǐ, suǒ yǐ wǎng wǎng zì wèi shēng chòu jù jì, ér bù zhī qí bì mù jìng zuò, yóu zì duò luò wén jiàn. xué wèn sī biàn, wù wù qióng nián, zhōng rì zhōng shēn, zhǐ zhú wén jiàn shàng bēn zǒu, liáng zhī zhī zhì, yòu jiāng yān jí zāi! qiè jiàn gǔ lái shèng xián, qiú rén jí yì, jiè jù shèn dú, gé zhì chéng zhèng, qiān yán wàn yǔ, chú què biàn huà qì zhì, gèng wú bié gōu dāng yě. fù wáng sǔn zhāi
來諭:「性無氣質,知有聞見,氣質不能累性,良知必藉聞見而後致。」愚不敢以為然。夫聞見者,形氣之所感發也。形氣不偏,合下盡如聖人,隨感而應。此雖紛華波盪之中,猶自無聲無臭,上天之載,於是乎存,而何聞見之與有?若或氣質偏勝,則感應失中,此其軀殼物而不化之氣,暗着心體,所以往往自謂聲臭俱寂,而不知其閉目靜坐,猶自墮落聞見。學問思辨,兀兀窮年,終日終身,只逐聞見上奔走,良知之致,又將焉藉哉!竊見古來聖賢,求仁集義,戒懼慎獨,格致誠正,千言萬語,除卻變化氣質,更無別勾當也。(《復王損齋》)
yì yán zhí nèi fāng wài, tōng shū yán jìng xū dòng zhí, jiē jiān jǔ hù yán, bì jìng shì yǒu nèi yǒu wài, yǒu jìng yǒu dòng, yù yī zhī bù néng. ruò gù lǒng tǒng bù fēn, yǐ wèi yī zé yán jìng bù bì yán dòng, yán nèi bù bì yán wài, yán dòng yǔ wài, bù bì yòu yán jìng yǔ nèi. zhì yī zhī gōng, yào yǒu bù zài qū qū fēn shàng qiú tóng, ér yǒu wú yǐn xiǎn, tōng yī wú èr, nǎi bì yǒu dào yǐ. xīn yě zhě, yīn yáng wǔ xíng zhī zhōng yě. yǒu wú yǐn xiǎn, yī yǐ guàn zhī, lǐ yě. shú fēi xīn zhě? qì zhì piān bó, zé gǎn yīng shī zhōng, nèi wài dòng jìng bù dé qí lǐ, ér yī zhī dào bìng. shì gù jūn zǐ suí fēn zhì lì, zhí zhī fāng zhī, xū zhī zhí zhī, lǐ dé xīn cún, qì biàn zhì huà, wú nèi wài, wú dòng jìng, chún yī bù èr, ér xué zhī néng shì bì yǐ. rán zé cún shěng zhī zhǐ, yì hé bìng yú zhì yī zāi? shì zhī xué zhě, bù zé zhī lí zhī bìng yú qì zhì, ér qiú yī yú xū zhí zhí fāng zhī jiān, nǎi zé zhī lí yú nèi wài dòng jìng, bì qiú hé bìng yú fēn yǐ zhì yī, cǐ qí suǒ yǐ yán yù shén ér dào yù yuǎn, gōng yù mì ér jǐ yù lí yě. yǔ huáng cāng xī
《易》言直內方外,《通書》言靜虛動直,皆兼舉互言,畢竟是有內有外,有靜有動,欲一之不能。若固儱侗不分,以為一則言靜不必言動,言內不必言外,言動與外,不必又言靜與內。致一之功,要有不在區區分上求同,而有無隱顯,通一無二,乃必有道矣。心也者,陰陽五行之中也。有無隱顯,一以貫之,理也。孰非心者?氣質偏駁,則感應失中,內外動靜不得其理,而一之道病。是故君子隨分致力,直之方之,虛之直之,理得心存,氣變質化,無內外,無動靜,純一不二,而學之能事畢矣。然則存省之旨,亦何病於致一哉?世之學者,不責支離之病於氣質,而求一於虛直直方之間,迺責支離於內外動靜,必求合□並於分以致一,此其所以言愈神而道愈遠,功愈密而幾愈離也。(《與黃滄溪》)
fāng jīn wú bèi xué wèn, bù kě wèi jǐn wú háo jié zhī cái zhēn qiè zhī shì chū yú qí jiān, zhǐ wèi xué shù qiàn míng, wǎng wǎng yī chū mén lái, biàn yǐ jiàn chéng shèng rén rèn zài shēn shàng, què bù qù shí fǎn zhī shēn xīn, jí shēn yán jǐ, yǐ qiú zì dé, shì yǐ zì wèi wù lái shùn yīng, ér bù zhī yǐ lí dà gōng zhī tǐ, zì wèi gǎn ér suì tōng, ér bù zhī fēi fù tiān xià zhī gù. suǒ yǐ zhōng yōng zú zhāng, jì yán xué zhě lì xīn wèi jǐ, ér jì zhī yǐ zhī yuǎn zhī jìn, zhī fēng zhī zì, zhī wēi zhī xiǎn, kě yǔ rù dé, yì kě shí yǐ. dá xiè xiǎn
方今吾輩學問,不可謂盡無豪傑之才、真切之士出於其間,只為學術欠明,往往一出門來,便以見成聖人認在身上,卻不去實反之身心,極深研幾,以求自得,是以自謂物來順應,而不知已離大公之體,自謂感而遂通,而不知非復天下之故。所以《中庸》卒章,既言學者立心為己,而繼之以知遠之近,知風之自,知微之顯,可與入德,意可識矣。(《答謝顯》)
jìn yǔ yī xué zhě shī yún: zhí xū duì jìng wú chà cuò, fāng shì shān zhōng shàn dú shū. zhòng mù jiū jìng cǐ xué yǒu nián, fāng jīn céng zì shì duì jìng hé rú? dà xué yuē: rú bǎo chì zǐ, xīn chéng qiú zhī, suī bù zhōng, bù yuǎn yǐ. jīn zhī wèi zhèng zhě, qí dāng guān wèi bì jǐn bù rú gǔ rén, yào zhī qí qīng qí shèn qí qín, yuán zhǐ shì zuò guān, hé cháng yǒu bǎo chì zǐ zhī xīn zài cǐ? suǒ yǐ suī jí lì běng bǎ zhī chí, ér zú bù miǎn yú bì yě. dá shěn zhòng mù
近與一學者詩云:「直須對境無差錯,方是山中善讀書。」仲木究竟此學有年,方今曾自視對境何如?《大學》曰:「如保赤子,心誠求之,雖不中,不遠矣。」今之為政者,其當官未必盡不如古人,要之其清其慎其勤,緣只是做官,曷嘗有保赤子之心在此?所以雖極力繃把支持,而卒不免於弊也。(《答沈仲木》)
shī yuē: mín zhī suǒ hǎo hǎo zhī, mín zhī suǒ è è zhī. cǐ zhī wèi mín zhī fù mǔ. zhǐ jīn wú zi dàn yǒu hǎo è niàn tóu, xū cóng fù mǔ xīn zhōng liú chū, fāng shì shí xué. dá zhào mǐn xíng
《詩》曰:「民之所好好之,民之所惡惡之。」此之謂民之父母。只今吾子但有好惡念頭,須從父母心中流出,方是實學。(《答趙敏行》)
qiè cháng yǐ yì yù zhī: xī huà bā guà, shì qí pán dìng jú wén wáng bā guà, yòu shuō chū yī gè xíng lù, chē shì zhí xíng, mǎ shì rì xíng, xiàng shì tián xíng zhī lèi zhōu yì liù shí sì guà, rú duì jú xià qí, yòu shuō chū yī qí shì biàn chù, shì rú cǐ shí, yào rú cǐ xíng, shì rú bǐ shí, yòu yào shì rú bǐ xíng. zá guà chuán què shì fā míng zhōu yì guà biàn, zhǐ shì yī gè jí xiōng xiāo zhǎng jìn tuì cún wáng zhī dào, shì gù liù shí sì guà zhě, sān shí èr guà hé pì zhī wèi yě. yǒu jí yǒu xiōng, yǒu xiāo yǒu zhǎng, yǒu jìn ér cún, yǒu tuì ér wáng, shì gù gāng róu yōu lè yǔ qiú jiàn zá qǐ zhǐ shèng shuāi zhī lèi, zhǒng zhǒng bù tóng, ér qí wèi yī hé yī pì, yī wǎng yī lái, wú fēi dào zhī biàn dòng. fū zǐ guān shí chá biàn, qí yú yì yě sī guò bàn yǐ. dá zhān mèng rén
竊嘗以奕喻之:羲畫八卦,是棋盤定局;文王八卦,又說出一個行路,車是直行,馬是日行,象是田行之類;《周易》六十四卦,如對局下棋,又說出一棋勢變處,是如此時,要如此行,是如彼時,又要是如彼行。《雜卦傳》卻是發明《周易》卦變,只是一個吉凶消長進退存亡之道,是故六十四卦者,三十二卦闔闢之謂也。有吉有凶,有消有長,有進而存,有退而亡,是故剛柔、憂樂、與求、見雜、起止、盛衰之類,種種不同,而其為一闔一闢,一往一來,無非道之變動。夫子觀時察變,其於《易》也思過半矣。(《答詹孟仁》)
tài jí zhī jí, jí xià wén yáng jí shēng yīn, yīn jí shēng yáng zhī jí. jí chù biàn shì shēng chù, cǐ yīn yáng tǒng huì zhī zhōng, suǒ wèi tiān dì zhī xīn, bù dòng bù jìng zhī jiān shì yě. gù yán yì yǒu tài jí, yáng wèi yīn gēn, yīn wèi yáng gēn, yī lǐ liú xíng, shēng shēng bù xī. shì zé dòng jìng wú duān, yīn yáng wú shǐ, gù yán tài jí běn wú jí yě.
太極之極,即下文陽極生陰,陰極生陽之極。極處便是生處,此陰陽統會之中,所為天地之心,不動不靜之間是也。故言《易》有太極,陽為陰根,陰為陽根,一理流行,生生不息。是則動靜無端,陰陽無始,故言太極本無極也。
zhǒng zhǒng jì jiào, lì hài de shī zhī sī, dōu xiàng qì zhì shàng shēng. dé xìng yòng shì, bǎi bān bìng tòng dōu xiāo, shì gù zhī zhě bù huò, rén zhě bù yōu, yǒng zhě bù jù. zhí zé zhí, ràng zé ràng, zhǐ yǒu miàn qián yī gè dào lǐ, hé cháng yǒu gè zhí zhī bù kě ràng zhī bù kě dào lǐ zài? xī rì tài wáng bì dí, hé céng shēng zhe yī gè ràng zhī bù kě zhī xīn? shì shǒu wù qù, hé xū duō zhe yī gè zhí zhī bù kě zhī xīn? ràng zhī bù kě, zhí zhī bù kě, bì jìng shì jì jiào lì hài de shī zhī sī, qì zhì suǒ shēng yě.
種種計較,利害得失之私,都向氣質上生。德性用事,百般病痛都消,是故知者不惑,仁者不憂,勇者不懼。直則直,讓則讓,只有面前一個道理,曷嘗有個直之不可、讓之不可道理在?昔日太王避狄,何曾生着一個讓之不可之心?世守勿去,何須多着一個直之不可之心?讓之不可,直之不可,畢竟是計較利害得失之私,氣質所生也。
gǔ rén wú rù bù zì dé jìng jiè, yuán bú shì yī qiè diū fàng dù wài, zhǐ qiú yī kuài huó biàn liǎo. qí yuē sù wèi ér xíng, qiān xù wàn duān, wù gè fù wù, bù zhī yǒu duō shǎo tiáo lǐ zài. fǎn shēn xún lǐ, mò fēi tiān lǐ liú xíng zhī shí, huó pō pō dì, yǒu sī háo rén lì bù dé ér yǔ yān zhě, cǐ zhī wèi zì dé. zhè gè jìng jiè, ruò bù yóu jiè jù shèn dú gé zhì chéng zhèng shàng dé lái, nèn tā shuō dé huó pō pō dì, ruò diū fàng de xià, biàn shì qiáng zì pái qiǎn.
古人無入不自得境界,元不是一切丟放度外,只求一快活便了。其曰素位而行,千緒萬端,物各付物,不知有多少條理在。反身循理,莫非天理流行之實,活潑潑地,有絲毫人力不得而與焉者,此之謂自得。這個境界,若不由戒懼慎獨、格致誠正上得來,恁他說得活潑潑地,若丟放得下,便是強自排遣。
tiān lǐ liáng zhī, běn tóng zōng zhǐ, shí dé yuán yīn zhe jiǎo, zé qiān qī wàn jìng, jiē kě rù guó. tú xùn yì jiàn, bù wéi èr xiān shēng zhī shuō bù néng xiāng tōng, gǔ rén qiān mén wàn hù, ān suǒ shì cóng? jīn jí biàn yú liáng zhī tiān lǐ zhī wài, gèng lì yī fāng yì dé, rán wú yòng rú cǐ. gù dàn jiù zhōng zhǐ diǎn chū yī tòng róng shū yào, zhī zài biàn huà qì zhì. xué wèn bù cóng zhè shàng zhe jiǎo, nèn shuō gé zhì, shuō jiè jù, shuō qiú rén jí yì, yǔ fū zhì liáng zhī, tǐ rèn tiān lǐ, yào zhī zhǐ shì xū nòng jīng shén, gōng fū dōu wú zhuó luò. yǐ shàng dá yè dé hé
天理良知,本同宗旨,識得原因着腳,則千蹊萬徑,皆可入國。徒徇意見,不惟二先生之說不能相通,古人千門萬戶,安所適從?今即便於良知天理之外,更立一方亦得,然無用如此。故但就中指點出一通融樞要,只在變化氣質。學問不從這上着腳,恁說格致,說戒懼,說求仁集義,與夫致良知,體認天理,要之只是虛弄精神,工夫都無着落。(已上《答葉德和》)
xì cí yuē: yī yīn yī yáng zhī wèi dào, jì zhī zhě shàn yě, chéng zhī zhě xìng yě. tiān zé yě. tiān zé liú xíng, yīn yáng wèi yǒu piān shèng, hé pì wǎng lái, běn zì shēng shēng bù xī. xíng jù zhì chéng qū ké, qì shēng yīn yáng jiāo bó, zhì yǐ qì xíng, ér tiān dào huò jǐ yú xī yǐ. yǐ gù yī dàn qū ké jì bì, jī yīn bù huà zhī qì, bù kě fǎn shēng yú tiān, yī cǎo fù mù, wèi guǐ wèi suì, dùn lìng cǐ shēn piāo liú sàn luò, fú huò guī gēn fù mìng, yǔ cǎo mù tóng xiǔ fǔ ér yǐ yǐ. tiān zhī shēng wù, shǐ zhī yī běn, fù mǔ quán ér shēng zhī, zi quán ér guī zhī, jì shàn chéng xìng, bù yǐ shēng cún, bù yǐ sǐ wáng, shēng shēng huà huà, tōng hū sǐ shēng zhòu yè ér zhī zhě, guī gēn fù mìng zhī wèi yě, suī wèi zhī bù sǐ kě yě. shì shì shuō fǎ dù rén zōng zhǐ, bù guò yǐ yùn kōng zhī shuō wèi gēn běn, shēng yīn zhī dào wèi zuò yòng, bù là guǐ dào wèi fǎ mén. dá zhù jiè qīng
《繫辭》曰:「一陰一陽之謂道,繼之者善也,成之者性也。」天則也。天則流行,陰陽未有偏勝,闔闢往來,本自生生不息。形聚質成軀殼,氣生陰陽交駁,志以氣行,而天道或幾於息矣。以故一旦軀殼既敝,積陰不化之氣,不可反升於天,依草附木,為鬼為祟,頓令此身飄流散落,弗獲歸根復命,與草木同朽腐而已矣。天之生物,使之一本,父母全而生之,子全而歸之,繼善成性,不以生存,不以死亡,生生化化,通乎死生晝夜而知者,歸根復命之謂也,雖謂之不死可也。釋氏說法度人宗旨,不過以蘊空之說為根本,聲音之道為作用,不落鬼道為法門。(《答祝介卿》)
jīn suǒ chuán xīn jīng, zì mǔ qí běn jiào yě, ér qí wèi mò fǎ, yòu bù guò kuī jiàn shì sú jī è rèn qì, sǐ zé wù ér bù huà, yù yīn chuàng qī, yóu hún rú mèng, zhí yǐ náo gǔ shēng yīn sàn zhī, shì qū zhī sù yú miè wáng ér yǐ, qǐ yǒu suǒ wèi shèng xián ān shēn lì mìng zhī dào zāi! yǔ xī wèi tài pú shí, zhí sù, lì gào yǐ yè zhōng yǒu guǐ, tóu shí lì shě, zhōng yè bù xī. lì shě zhī xī, wèi tíng chí kòng dì, zhí rào yá hòu. yǔ shì zhī, jiàn yǒu kòng fáng yī qū, yōu yīn qù jì, gài rén jī suǒ bù lín zhī dì. yǔ wèn cǐ hé fáng? yǒu lǎo lì mì gào yǐ gù. yǔ yuē: yī xī! jī yīn jù ér bù sàn, yǐ shēng yīn sàn zhī dāng zhǐ. nǎi lìng zhí yè qiāo jī bāng líng, jiào zào qí zhōng, xún rì zhī jiān, guǐ bù fù tóu shí. yǔ qǐ cháng xiū zhāi niàn fó, xiào fǎ chāo dù xié? shēng yīn sàn zhī ér yǐ ěr. dá zhù jiè qīng
今所傳《心經》,字母其本教也,而其為末法,又不過窺見世俗積惡任氣,死則物而不化,郁陰愴悽,遊魂如夢,直以鐃鼓聲音散之,是驅之速於滅亡而已,豈有所為聖賢安身立命之道哉!予昔為太僕時,直宿,隸告以夜中有鬼,投石隸舍,終夜不息。隸舍之西,為亭池空地,直繞衙後。予視之,見有空房一區,幽陰闃寂,蓋人跡所不臨之地。予問此何房?有老隸密告以故。予曰:「噫嘻!積陰聚而不散,以聲音散之當止。」乃令直夜敲擊梆鈴,叫噪其中,旬日之間,鬼不復投石。予豈嘗修齋念佛,效法超度邪?聲音散之而已耳。(《答祝介卿》)
yī shí wàn fēn, bù xiāng guàn chuàn gǎn yīng, bù zhī yuān mò zhōng yǒu duō shǎo chī mèi wǎng liǎng, chéng fēng tóu xì, líng suì dá yīng, hé shén hé míng hé wáng hé shèng zhī jiàng zhī shēng, zuò zhī chéng yě. dá mèng rén
一實萬分,不相貫串感應,不知淵默中有多少魑魅魍魎,乘風投隙,零碎答應,何神何明何王何聖之降之生,作之成也。(《答孟仁》)
dào xīn wéi wēi, shàng tiān zhī zài, wú shēng wú chòu yě. shēng chòu jiē shǔ qì zhì, wèi qīng zào, wèi dài hū, cū shuài fú dòng, bǎi kǒng qiān chuāng, jiē cóng cǐ fā, wēi mò shén yān. shì gù jīng zhě bù cū zhī míng, yī zhě bù èr zhī míng. bù cū bù èr, gèng wú shēng chòu kě yán. qì zhì biàn huà, ér tiān zài cún yǐ, zhí zhōng zhī dào yě. dá yè dé wēi
道心惟微,上天之載,無聲無臭也。聲臭皆屬氣質,為輕躁,為怠忽,粗率浮動,百孔千瘡,皆從此發,危莫甚焉。是故精者不粗之名,一者不二之名。不粗不二,更無聲臭可言。氣質變化,而天載存矣,執中之道也。(《答葉德微》)
yǔ nián shí bā jiǔ shí, qiè mù shèng xián zhī xué, rì shè qī jìng, xuán kāi xuán sāi. yī rì dú yán píng yǔ lù, jiào rén guān xǐ shù āi lè wèi fā qì xiàng. yǔ qiè cháng shì zhī, jī rì lěi yuè, shāo jué qì zhì jiàn cì qīng míng, wèn xué jiàn cì dé lì. shì gù xǐ nù āi lè wèi fā, qǐ zhēn míng rán wú jué zhī wèi yě? gǒu zhēn míng rán wú jué, zé jiè shèn kǒng jù, shú qí shī zhī? bái shā yuē: jiè shèn kǒng jù, xián xié cún qí chéng ér yǐ. shì gù mò jiàn hū yǐn, mò xiǎn hū wēi, chéng zhī bù kě yǎn yě. qū néng yǒu chéng, tuī ér zhì zhī, xíng zhe dòng biàn, chéng sī lì yān. zhì chéng zhī dé, zhe yú sì fāng, yōu yuǎn bó hòu gāo míng, ér yī běn zhī dào bèi yǐ. shì gù bù zhī fǎn guān, bù kě yǔ yǔ yú xián cún, bù zhī xián cún, bù kě yǔ yǔ yú jiè jù. cǐ wú rú cún shěng sī chéng zhī xué, yǔ yì duān kū jì yùn kōng, háo lí qiān lǐ zhī biàn. qí yuē xǐ nù āi lè wèi fā qián qì xiàng, fēi kě guān zhě, jǐ hé qí bù liú ér wèi xū wú zhī xù yě. lǐ jìng zhāi róng jiǎng xù
予年十八九時,切慕聖賢之學,日涉蹊徑,旋開旋塞。一日讀《延平語錄》,教人觀喜恕哀樂未發氣象。予竊嘗試之,積日累月,稍覺氣質漸次清明,問學漸次得力。是故喜怒哀樂未發,豈真冥然無覺之謂也?苟真冥然無覺,則戒慎恐懼,孰其屍之?白沙曰:「戒慎恐懼,閑邪存其誠而已。是故莫見乎隱,莫顯乎微,誠之不可掩也。曲能有誠,推而致之,形著動變,誠斯立焉。至誠之德,着於四方,悠遠博厚高明,而一本之道備矣。是故不知反觀,不可與語於閒存,不知閒存,不可與語於戒懼。」此吾儒存省思誠之學,與異端枯寂蘊空,毫釐千里之辨。其曰喜怒哀樂未發前氣象,非可觀者,幾何其不流而為虛無之續也。(《李靜齋榮獎序》)
yī yǒu yuē: rì yòng yīng shì, zhǐ cóng xīn zhī ān chù, biàn shì liáng zhī. yòu yī yǒu yuē: yǔ wǎng wǎng yú xīn zhī bù ān chù, qiú ér dé zhī. dōng kuò yuē: liáng zhī zhě, xīn zhī zhēn zhī yě, tiān rán zì yǒu zhī zhōng yě. liáng zhī fā yú xīn zhī suǒ ān, gù yě. fēi qí suǒ ān zhī zhèng ér fā yě zhě, fēi xīn zhī zhēn yě. fā yú xīn zhī bù ān, gù yě. fēi qí suǒ bù ān zhī zhèng ér fā yě zhě, fēi xīn zhī zhēn yě. jiē bìng yě, qì zhì yòu zhī yě. shì gù jiè jù shèn dú zhī shèn, cóng zhēn xué zhě, zhǐ cháng cháng jiè jù bù lí, wú fēn jì gǎn, yī yǐ guàn zhī. cǐ qí wèi zhì liáng zhī ér yǐ yǐ. dōng kuò xiān shēng wén jí xù
一友曰:「日用應事,只從心之安處,便是良知。」又一友曰:「予往往於心之不安處,求而得之。」東廓曰:「良知者,心之真知也,天然自有之中也。」良知發於心之所安,固也。非其所安之正而發也者,非心之真也。發於心之不安,固也。非其所不安之正而發也者,非心之真也。皆病也,氣質誘之也。是故戒懼慎獨之慎,從真學者,只常常戒懼不離,無分寂感,一以貫之。此其為致良知而已矣。(《東廓先生文集序》)
guǎng xìn lóu yī zhāi xiān shēng, shòu yè kāng zhāi zhī mén, guī yǔ qí tú lùn xué. ráo yáng yǒng fēng pān xià èr xiān shēng yóu yān. pān dé fū fāng zhèng yán yì, zhōng rì zhōng shēn, chū rù zhǔn shéng guī jǔ. xià dōng yán zé xìng dù chūn hé, hán yǎng chún cuì, rén yǐ míng dào fāng zhī. huái cháng yè xiān shēng yú jiā, xiān shēng yǐn zhī, qí zhí zhēn xiàn xīn niàng shú jiǔ, qǐng wèi lìng. xiān shēng shí fāng dū xué shān dōng, xiào yǔ huái yuē: mǒu cǐ qù bù néng wèi xīn qí jiǔ lìng, dàn xún gǔ tào xíng jiǔ, qī yú jiā qià, bù yì kě hū? xiān shēng liǎng yíng duì yǔ, yǒu tiān rén yī chù xū yóu jìng, nèi wài wàng shí shǐ shì rén zhī jù, xiān shēng zhǐ wèi huái yuē: mǒu píng shēng wèn xué, zhī cǐ èr yǔ, shì yòng gōng zuì dé lì chù. dōng yán wén jí xù
廣信婁一齋先生,受業康齋之門,歸與其徒論學。饒陽永豐潘、夏二先生游焉。潘德夫方正嚴毅,終日終身,出入準繩規矩。夏東巖則性度春和,涵養純粹,人以明道方之。懷常謁先生於家,先生飲之,其姪貞獻新釀秫酒,請為令。先生時方督學山東,笑語懷曰:「某此去不能為新奇酒令,但循古套行酒,期於浹洽,不亦可乎?」先生兩楹對語,有「天人一處須由敬,內外忘時始是仁」之句,先生指謂懷曰:「某平生問學,只此二語,是用功最得力處。」(《東巖文集序》)
shèng rén zhī dào zài xīn, xīn zhī dào zài tiān dì, tiān dì zhī dào jiàn yú yīn yáng, yīn yáng zhī dào zhe yú yì. hé tú zhī shù, yì shù yě, ér tiān dì shèng rén zhī dào cún yān, shì gù yì yǒu tài jí. tài jí zhě, tiān dì zhī xīn, yīn yáng suǒ shǐ, shí wú shǐ yě yīn yáng suǒ zhōng, shí wú zhōng yě. yī lǐ dòng jìng, liǎng yí zhào fēn, yī èr sān sì wǔ, shuǐ huǒ mù jīn tǔ shēng yān, liù qī bā jiǔ shí, shuǐ huǒ mù jīn tǔ chéng yān. shēng zhě wèi dòng wèi yáng wèi tiān, chéng zhě wèi jìng wèi yīn wèi dì. dòng yáng zhī yáng, yī èr wèi tài yáng, yáng zhī yīn, sān sì wèi shǎo yīn jìng yīn zhī yīn, liù qī wèi tài yīn, yīn zhī yáng, bā jiǔ wèi shǎo yáng. zhōng fēn èr yí, héng liè sì xiàng, yī biàn yī hé, bā guà xiāng dàng. tiān, tài yáng zhī yáng, yī shuǐ shēng, xiàng gān. tài yáng zhī yīn, èr huǒ shēng, xiàng duì. shǎo yīn zhī yáng, sān mù shēng, xiàng lí. shǎo yīn zhī yīn, sì jīn shēng, xiàng zhèn. dì, tài yīn zhī yīn, liù shuǐ chéng, xiàng kūn. tài yīn zhī yáng, qī huǒ chéng, xiàng gěn. shǎo yáng zhī yīn, bā mù chéng, xiàng kǎn. shǎo yáng zhī yáng, jiǔ jīn chéng, xiàng xùn. tiān guà sì, dì guà sì, yī liù tóng zōng, wèi běi shuǐ èr qī tóng dào, wèi nán huǒ sān bā wèi péng, zài dōng mù, sì jiǔ wèi yǒu, jū xī jīn. yáng jí yú wǔ, yīn jí yú shí, rú lún zhī zài xīn, rú wū zhī zài jí, hé zhī yǒu zhōng, fēn zhī wú jī, jiān tǒng sì fāng, yǒu jí wú jí, tǔ zhī suǒ yǐ chéng shǐ chéng zhōng, tài jí zhī xiàng yě. fāng qí tiān dào liú xíng, dòng ér shēng yáng, yī èr sān sì, yáng dòng sī jí, dòng jí shēng yīn, zào huà wàn wù. yáng biàn wèi gǎn, yīng suí yīn hé, hóng xiān gāo xià, gè xiào xíng sè. liù qī bā jiǔ. sì yīn yī qì, dì dào zhōng shì, yīn jí yáng zhì, tiān gēn dòng méng, jīng chún cuì měi. shì gù xīn shēng xíng chéng, wàn wù xián bèi. shǎo yáng mù zhī xìng, rén tài yáng jīn zhī xìng, yì shǎo yīn huǒ zhī xìng, lǐ tài yīn shuǐ zhī xìng, zhì xìn jiān, sì dé wǔ xìng shì jù. xīn tǒng xìng qíng, dào gēn tiān dì, qián dào wèi xìng, kūn dào wèi qíng. shì gù rén zhī duān cè yǐn, kuān yù wēn róu yǒu róng, shǎo yáng mù zhī yīng yě yì zhī duān xiū è, fā qiáng gāng yì yǒu zhí, tài yáng jīn zhī yīng yě lǐ zhī duān gōng jìng, qí zhuāng zhōng zhèng yǒu jìng, shǎo yīn huǒ zhī yīng yě zhì zhī duān shì fēi, wén lǐ mì chá yǒu bié, tài yīn shuǐ zhī yīng yě. gāng róu yǒu zhōng, yīn yáng hé dé, jiān tǒng sì duān, mìng yuē rén jí. rén jí zhě, xīn yě. shì gù zhī jué yùn dòng, bù zú yǐ jǐn xīn. yīn yáng yǒu tǒng, gāng róu yǒu zhōng, sān jí yī běn, yuán shǐ yào zhōng, xīn zhī zé yě. shì gù qín shòu zhī lún, yǒu zhī jué yì yǒu yùn dòng, shēng tóng běn yuán, chéng xí piān qì, yīn sāi yáng jū, shí xīn sī jǐ. cǎo mù zhī wú zhī shí, piān sāi zhī jí yě. rén yì wù yě, dòng jìng biàn hé, zhōu liú fù shǐ, yīn bō yáng shēng, xū hán wàn lǐ, cǐ qí xíng hé shén cún, líng tōng zhī lèi yě. rán yáng qí yīn ǒu, tiān qīng dì zhuó, yáng yǐ yīn chéng, tiān cóng dì zuò, yóu qì yīn yī, hù yǒu chún bó, chún zhě shèng, bó zhě yú, xīn tóng xíng yì, shì shēng děng chà. gù mù duō piān rén, jīn duō piān yì, huǒ duō piān lǐ, shuǐ duō piān zhì, yáng duō piān gāng, yīn duō piān róu. duō wēi zhě piān, duō shèn zhě è. wǔ xìng gǎn dòng, fú yóu yú zé. rén xīn wàng, tiān lǐ sāi, cǐ qí suǒ yǐ qù qín shòu bù yuǎn yě. shì gù shàn xué zhě héng qiú qí duān yú tiān, zhèng xīn zhèng cǐ, xiū shēn xiū cǐ, zé shàn zé cǐ, gù zhí zhí cǐ, lǐ dé xīn cún, qì biàn zhì huà. xíng cǐ sì dé, chè shàng chè xià, wú yú qiàn, wú jiǎ jiè, tiān rén tóng guī, sǐ shēng zhòu yè. mèng zǐ yán jǐn xīn zhī xìng zhī tiān, cún xīn yǎng xìng shì tiān, xiū shēn lì mìng, zhì yǐ zāi! xīn tǒng tú shuō
聖人之道在心,心之道在天地,天地之道見於陰陽,陰陽之道著於《易》。《河圖》之數,《易》數也,而天地聖人之道存焉,是故《易》有太極。太極者,天地之心,陰陽所始,實無始也;陰陽所終,實無終也。一理動靜,兩儀肇分,一二三四五,水火木金土生焉,六七八九十,水火木金土成焉。生者為動、為陽、為天,成者為靜、為陰、為地。動陽之陽,一二為太陽,陽之陰,三四為少陰;靜陰之陰,六七為太陰,陰之陽,八九為少陽。中分二儀,橫列四象,一變一合,八卦相盪。天,太陽之陽,一水生,象乾。太陽之陰,二火生,象兌。少陰之陽,三木生,象離。少陰之陰,四金生,象震。地,太陰之陰,六水成,象坤。太陰之陽,七火成,象艮。少陽之陰,八木成,象坎。少陽之陽,九金成,象巽。天卦四,地卦四,一六同宗,位北水;二七同道,位南火;三八為朋,在東木,四九為友,居西金。陽極於五,陰極於十,如輪之在心,如屋之在脊,合之有中,分之無跡,兼統四方,有極無極,土之所以成始成終,太極之象也。方其天道流行,動而生陽,一二三四,陽動斯極,動極生陰,造化萬物。陽變為感,應隨陰合,洪纖高下,各肖形色。六七八九。四陰一氣,地道終事,陰極陽至,天根動萌,精純粹美。是故心生形成,萬物咸備。少陽木之性,仁;太陽金之性,義;少陰火之性,禮;太陰水之性,智、信兼,四德五性是具。心統性情,道根天地,乾道為性,坤道為情。是故仁之端惻隱,寬裕、溫柔有容,少陽木之應也;義之端羞惡,發強、剛毅有執,太陽金之應也;禮之端恭敬,齊莊、中正有敬,少陰火之應也;智之端是非,文理、密察有別,太陰水之應也。剛柔有中,陰陽合德,兼統四端,命曰人極。人極者,心也。是故知覺運動,不足以盡心。陰陽有統,剛柔有中,三極一本,原始要終,心之則也。是故禽獸之倫,有知覺亦有運動,生同本原,成襲偏氣,陰塞陽拘,識心私己。草木之無知識,偏塞之極也。人亦物也,動靜變合,周流復始,陰剝陽生,虛含萬理,此其形合神存,靈通知類也。然陽奇陰耦,天清地濁,陽以陰成,天從地作,游氣因依,互有純駁,純者聖,駁者愚,心同形異,是生等差。故木多偏仁,金多偏義,火多偏禮,水多偏智,陽多偏剛,陰多偏柔。多微者偏,多甚者惡。五性感動,弗由於則。人心妄,天理塞,此其所以去禽獸不遠也。是故善學者恆求其端於天,正心正此,修身修此,擇善擇此,固執執此,理得心存,氣變質化。行此四德,徹上徹下,無餘欠,無假借,天人同歸,死生晝夜。孟子言盡心知性知天,存心養性事天,修身立命,至矣哉!(《心統圖說》)