zhào zhēn jí zì mèng jìng, hào dà zhōu, shǔ zhī nèi jiāng rén. shēng ér shén yǐng, liù suì sòng shū, rì jǐn shù juǎn. dēng jiā jìng shí yī nián jìn shì dì. xuǎn shù jí shì, shòu biān xiū. yīn shàng huò fāng shù, shū qǐng fū qiú zhēn rú, bù bào. qiān yòu chūn fāng yòu zhōng yǔn, guǎn sī yè shì. èr shí jiǔ nián, jīng shī jiè yán, mān shū yào gòng, jí bǎi guān yì què xià, rì zhōng mò fā yī lùn zhě. xiān shēng chū bān dà yán yuē: chéng xià zhī méng, chūn qiū chǐ zhī. huá tíng wèn hé qí huà, xiān shēng yuē: wèi jīn zhī jì, huáng shàng chū yù zhèng diàn, xià zhào yǐn jiù, lù zhōu shàng wén zhī gōng yǐ lì biān shuài, shì shěn shù zhī yù yǐ kāi yán lù, qīng sǔn jūn zhī lìng, zhòng shǎng gōng zhī gé, chì wén wǔ bǎi sī wèi chéng shǒu, qiǎn guān xuān yù zhū jiāng, jiān dū lì zhàn, qí tā wú kě wèi huà zhě. shàng jí shēng xiān shēng zuǒ chūn fāng zuǒ yù dé, jiān hé nán dào jiān chá yù shǐ, gěi shǎng gōng yín wǔ wàn liǎng, lìng qí suí yí qū chù, xuān yù jiāng shì. fāng tíng yì bà, xiān shēng shèng qì yè xiāng sōng yú xī yuàn zhí zhōng, sōng cí bù jiàn. xiān shēng nù chì mén zhě. huì tōng zhèng zhào wén huá qū rù, gù wèi xiān shēng yuē: gōng xiū yǐ, tiān xià shì dāng xú yì zhī. xiān shēng yù nù, mà yuē: rǔ quán mén quǎn, hé zhī tiān xià shì! sōng wén dà hèn, yù bài qí shì, gù bù yǔ dū zhàn shì quán, yì bù yǔ yī hù zú. xiān shēng dān qí chū chéng, jiù mín chē, zhì yín zǒng bīng chóu luán suǒ, lì zhū yíng chuán yù ér fǎn. míng rì fù mìng, shàng nù, wèi gōng shǎng wèi jiàn cuò zhì, dì wèi zhōu shàng wén shěn shù huái yuàn, zhào jǐn yī wèi dǎi zhàng. zhé guǎng xī lì bō xiàn diǎn shǐ. liàng yí huī zhōu tōng pàn. shāo qiān nán jīng wén xuǎn sī zhǔ shì, jìn láng zhōng, shēng guāng lù sì shǎo qīng, tōng zhèng sī cān yì yòu tōng zhèng, guāng lù sì qīng, hù bù yòu shì láng, jiē zài nán jīng. sì shí nián shǐ rù wèi hù bù yòu shì láng, yòu yǐ wǔ sōng bà. lóng qìng gǎi yuán, qǐ lì bù shì láng, jiān hàn lín yuàn xué shì, zhǎng zhān shì fǔ shì. shàng xìng xué, zàn zhǎng jì jiǔ shì. chū wèi nán jīng lǐ bù shàng shū. zhào rù jiān hàn lín yuàn xué shì, xié guǎn zhān shì fǔ shì. xún bài wén yuān gé dà xué shì. xiān shēng zài gé, yǔ gāo wén xiāng gòng shì, ér yì duō bù hé. qí dà zhě wèi yù bīng fēn lì wǔ fǔ, shù biàn zhī hòu, zhì jiā jìng gēng xū, bié lì róng zhèng tīng, yǐ shí yú wàn zhòng, tǒng yú yī rén, jǐn biàn zǔ zhì. fū bīng quán guì yú fēn, liàn bīng yì guì yú fēn, cǐ gǔ fǎ yě. shū xià tíng chén yì xíng, ér běn bīng huò jì bù yuè. jí gěi shì zhōng yáng róng lùn jì, jì suì wū xiān shēng zhǔ shǐ. shàng zhōng zhí xiān shēng ér bà jì. wén xiāng yǐ xú wén zhēn cǎo shì miào yí zhào, gǎi zhèng gǎi chén wèi chóu jūn, jiāng yù jiā zuì. xiān shēng fú yī qǐ yuē: ruò shì zé xiān dì dà lǐ dà yù zhū àn, jí sòng zhī jiān dǎng bēi yě. wén xiāng sè biàn ér zhǐ. wén xiāng yǐ gé chén jiān zhǎng lì bù shì, shǐ xiān shēng jiān zhǎng dū chá yuàn shì. wén xiāng yù xiū yuàn tíng zhōng zhī yì jǐ zhě, fēi shí kǎo chá kē dào, xiān shēng zhí bǐ, wén xiāng zhōng bù dé zhì, qí zhēng gěi shì zhōng wú shí lái zhì yú rì zhōng. yú shì wén xiāng shǐ qí kè hán jí hé xiān shēng wèi yōng héng. xiān shēng yán: rén chén yōng zé bù néng héng, héng fēi yōng chén zhī suǒ néng yě. chén jīng jīng wéi gǒng yán shì tīng, jǐn yǐ kǎo chá yī shì yǔ zhī xiāng zuǒ, chén zhēn yōng chén yě. ruò gǒng zhě rán hòu kě wèi zhī héng yě yǐ. zhào chí yì guī. dù mén zhù shù, nǐ zuò èr tōng, yǐ kuò jīn gǔ zhī shū. nèi piān yuē jīng shì tōng, wài piān yuē chū shì tōng. nèi piān yòu fēn èr mén: yuē shǐ, yuē yè. shǐ zhī wèi bù sì: yuē jīng, yuē chuán, yuē zhì, yuē zhì. yè zhī wèi bù sì: yuē diǎn, yuē xíng, yuē yì, yuē shù. wài piān yì fēn èr mén: yuē shuō, yuē zōng. shuō zhī wèi bù sān: yuē jīng, yuē lǜ, yuē lùn. zōng zhī wèi bù yī: yuē dān chuán zhí zhǐ. shū suī wèi chéng, ér qí xù kě xún yě. wàn lì sì nián sān yuè shí wǔ rì zú, nián liù shí jiǔ. zèng shǎo bǎo, shì wén sù.
趙貞吉字孟靜,號大洲,蜀之內江人。生而神穎,六歲誦書,日盡數卷。登嘉靖十一年進士第。選庶吉士,授編修。因上惑方術,疏請敷求真儒,不報。遷右春坊右中允,管司業事。二十九年,京師戒嚴,嫚書要貢,集百官議闕下,日中莫發一論者。先生出班大言曰:「城下之盟,《春秋》恥之。」華亭問何奇畫,先生曰:「為今之計,皇上出御正殿,下詔引咎,錄周尚文之功以勵邊帥,釋沈束之獄以開言路,輕損軍之令,重賞功之格,飭文武百司為城守,遣官宣諭諸將,監督力戰,其他無可為畫者。」上即陞先生左春坊左諭德,兼河南道監察御史,給賞功銀五萬兩,令其隨宜區處,宣諭將士。方廷議罷,先生盛氣謁相嵩於西苑直中,嵩辭不見。先生怒叱門者。會通政趙文華趨入,顧謂先生曰:「公休矣,天下事當徐議之。」先生愈怒,罵曰:「汝權門犬,何知天下事!」嵩聞大恨,欲敗其事,故不與督戰事權,亦不與一護卒。先生單騎出城,僦民車,致銀總兵仇鸞所,歷諸營傳諭而返。明日復命,上怒,謂功賞未見措置,第為周尚文、沈束懷怨,詔錦衣衛逮杖。謫廣西荔波縣典史。量移徽州通判。稍遷南京文選司主事,進郎中,陞光祿寺少卿,通政司參議右通政,光祿寺卿,戶部右侍郎,皆在南京。四十年始入為戶部右侍郎,又以忤嵩罷。隆慶改元,起吏部侍郎,兼翰林院學士,掌詹事府事。上幸學,暫掌祭酒事。出為南京禮部尚書。召入兼翰林院學士,協管詹事府事。尋拜文淵閣大學士。先生在閣,與高文襄共事,而議多不合。其大者謂「御兵分隸五府,數變之後,至嘉靖庚戌,別立戎政廳,以十餘萬眾,統於一人,盡變祖制。夫兵權貴於分,練兵亦貴於分,此古法也。」疏下廷臣議行,而本兵霍冀不悅。及給事中楊鎔論冀,冀遂誣先生主使。上終直先生而罷冀。文襄以徐文貞草世廟遺詔,改政改臣為讎君,將欲加罪。先生拂衣起曰:「若是則先帝大禮大獄諸案,即宋之奸黨碑也。」文襄色變而止。文襄以閣臣兼掌吏部事,使先生兼掌都察院事。文襄欲修怨廷中之異己者,非時考察科道,先生執筆,文襄終不得志,其爭給事中吳時來至於日中。於是文襄使其客韓楫劾先生為庸橫。先生言:「人臣庸則不能橫,橫非庸臣之所能也。臣兢兢惟拱言是聽,僅以考察一事與之相左,臣真庸臣也。若拱者然後可謂之橫也已。」詔馳驛歸。杜門著述,擬作《二通》,以括今古之書。內篇曰《經世通》,外篇曰《出世通》。內篇又分二門:曰史,曰業。史之為部四:曰經,曰傳,曰制,曰志。業之為部四:曰典,曰行,曰藝,曰術。外篇亦分二門:曰說,曰宗。說之為部三:曰經,曰律,曰論。宗之為部一:曰單傳直指。書雖未成,而其緒可尋也。萬曆四年三月十五日卒,年六十九。贈少保,諡文肅。
xiān shēng zhī xué, lǐ zhì wèi qí dé zhī xú bō shí. àn xiān shēng zhī lùn zhōng yě, yuē shì rú jiě zhōng zhě, bù piān bù yǐ, wú guò bù jí zhī míng, ér bù zhī yán zhōng wèi hé wù. jīn fū zhì qì yú dì, píng zhèng duān shěn, rán hòu yuē cǐ qì bù piān bù yǐ dù wù zhī shù, zhǎng duǎn shì zhōng, rán hòu yuē cǐ wù wú guò bù jí. jīn shě qí qì wù, wèi wèn qí zuò hé míng zhuàng, ér dàn chēng yuē bù piān bù yǐ, wú guò bù jí, zé máng máng xū hào, hé suǒ zhǐ guī? ruò yǐ wèi wù wù yǒu tiān rán zhī zé, shì shì yǒu dāng kě zhī chù, fū tiān rán zhī zé, zài cǐ wù zhě, bù néng yǐ gāi yú bǐ wù dāng kě zhī chù, zài cǐ shì zhě, bù néng yǐ tōng yú tā shì. ruò yǐ wèi dào xīn wèi zhǔ, ér rén xīn tīng mìng, zé dòng jìng yún wèi zhī jì, zì wú guò bù jí zhī chà, cǐ yòu yǐ zhōng wèi xué wèn zhī xiào. níng yǒu sān shèng xīn chuán, bù zhǐ qí tǐ ér jǐn yán qí xiào hū? bō shí zhī lùn zhōng yě, yì yuē: yī chuān yǒu táng zhī zhōng wèi zhōng, guó zhī zhōng wèi zhōng, ruò zhōng kě nǐ ér míng yě, yì bù dāng yuē shén wú fāng ér yì wú tǐ yǐ. gù zhī xiān shēng yǒu suǒ shòu shòu yě. xiān shēng chū bù zì huì qí fēi chán xué, cháng yǔ xú lǔ yuán xiāng yù, lǔ yuán yán: xué wèn dāng yǒu suǒ qǔ, yǒu suǒ shě. xiān shēng lì shēng yuē: wú zhè lǐ wú qǔ wú shě, wǎn rán zōng mén zuò yòng yě. qí dá yǒu rén yún: pū zhī wèi chán, zì ruò guàn yǐ lái, gǎn qī rén zāi! shì guān pū zhī xíng shì lì shēn yú míng jiào, yǒu bèi miù zhě hū? zé chán zhī bù zú yǐ hài rén míng yǐ. pū gài yǐ shēn zhèng zhī, fēi shì rú tú yǐ kǒu shuō zhèng lùn bǐ yě. xiān shēng wèi chán bù zú yǐ hài rén zhě, yì zì yǒu shuō: zhū zǐ yún: fú xué zhì chán xué dà huài. gài zhì yú jīn, chán xué zhì bàng hè ér yòu dà huài. bàng hè yīn fù zhǔ yuán liú, ér yòu dà huài. jiù chán jiào zhōng fēn zhī wèi liǎng: yuē rú lái chán, yuē zǔ shī chán. rú lái chán zhě, xiān rú suǒ wèi yǔ shàng ér yí xià, mí jìn lǐ ér dà luàn zhēn zhě shì yě. zǔ shī chán zhě, zòng héng bǎi hé, chún yǐ jī fǎ xiǎo huì láo lóng chū méi qí jiān, bù chì yuǎn lǐ ér shī zhēn yǐ. jīn zhī wèi shì shì zhě, zhōng fēn tiān xià zhī rén, fēi zǔ shī chán wù guì, dì xiāng zhǔ fù, jù qún bù chěng zhī tú, jiào zhī yǐ jī xiè biàn zhà, huáng huáng qiú lì, qí hài níng zhǐ yú hóng shuǐ měng shòu zāi! gù wú jiàn jīn zhī xué chán ér yǒu de zhě, qiú yī pǔ shí zì hào zhī shì ér wú yǒu. jiǎ shǐ dá mó fù lái, bì dāng zhé bàng jìn kǒu, tú mǒ yuán liú, ér hòu fú dào kě xìng. xiān shēng zhī suǒ wèi bù zú yǐ hài rén zhě, yì cóng mí jìn lǐ ér dà luàn zhēn zhě xué zhī. gǔ lái rú dà nián dōng pō wú gòu le wēng yī bèi, jiē chū yú cǐ. ruò qí yuǎn lǐ ér shī zhēn zhě, zé duàn duàn wú yī hǎo rén yě. xiān shēng cháng yóu sōng gāo bào dú fú niú zhū shān, dé qīng cài zi mù wèn dào, shù qī tú shì zhī: qí yī hùn yuán tú
先生之學,李贄謂其得之徐波石。按先生之論中也,曰「世儒解中者,不偏不倚,無過不及之名,而不知言中為何物。今夫置器於地,平正端審,然後曰『此器不偏不倚』;度物之數,長短適中,然後曰『此物無過不及』。今舍其器物,未問其作何名狀,而但稱曰『不偏不倚,無過不及』,則茫茫虛號,何所指歸?若以為物物有天然之則,事事有當可之處,夫天然之則,在此物者,不能以該於彼物;當可之處,在此事者,不能以通於他事。若以為道心為主,而人心聽命,則動靜云為之際,自無過不及之差,此又以中為學問之效。寧有三聖心傳,不指其體而僅言其效乎?」波石之論中也,亦曰:「伊川有堂之中為中,國之中為中,若中可擬而明也,《易》不當曰神無方而易無體矣。」故知先生有所授受也。先生初不自諱其非禪學,常與徐魯源相遇,魯源言:「學問當有所取,有所舍。」先生厲聲曰:「吾這裡無取無舍,宛然宗門作用也。」其答友人云:「仆之為禪,自弱冠以來,敢欺人哉!試觀仆之行事立身於名教,有悖謬者乎?則禪之不足以害人明矣。仆蓋以身證之,非世儒徒以口說諍論比也。」先生謂「禪不足以害人」者,亦自有說:「朱子云:『佛學至禪學大壞。』蓋至於今,禪學至棒喝而又大壞。棒喝因付囑源流,而又大壞。就禪教中分之為兩:曰如來禪,曰祖師禪。如來禪者,先儒所謂語上而遺下,彌近理而大亂真者是也。祖師禪者,縱橫捭闔,純以機法小慧牢籠出沒其間,不啻遠理而失真矣。今之為釋氏者,中分天下之人,非祖師禪勿貴,遞相囑付,聚群不逞之徒,教之以機械變詐,皇皇求利,其害寧止於洪水猛獸哉!故吾見今之學禪而有得者,求一樸實自好之士而無有。假使達摩復來,必當折棒噤口,塗抹源流,而後佛道可興。」先生之所謂「不足以害人」者,亦從彌近理而大亂真者學之。古來如大年、東坡、無垢、了翁一輩,皆出於此。若其遠理而失真者,則斷斷無一好人也。先生常游嵩高、抱犢、伏牛諸山,德清蔡子木問道,述七圖示之:其一《混元圖》
, qí èr chū gēng tú , qí sān yù pò tú , qí sì yī zì sān diǎn zhī tú , qí wǔ wàn zì lún xiāng zhī tú
,其二《出庚圖》 ,其三《浴魄圖》 ,其四《伊字三點之圖》 ,其五《卍字輪相之圖》
, qí liù zhōu zi tài jí tú, qí qī hé tú. wèi yī yǐ shè liù, liù yǐ xiǎn yī, yī zhě zhēn kōng yě, liù zhě miào yǒu yě, shì jiān fǎ yǔ chū shì fǎ jiē bèi yǐ. xiān shēng gài jiàn wéi yǎng yǐ tú xiāng chuàng lì zōng zhǐ, yǔ tài jí tú xiāng sì, gù niǔ hé wèi yī, ér bù gù qí lǐ zhī rán fǒu yě. fū tài jí zhǐ yī quān ěr, yī quān zhī wài, bù kě gèng jiā yī quān yě. yǎng shān zhī tú xiāng jiǔ shí qī, yī yuán fēn zhǔ yī shì, bù dé wèi zhī hùn yuán yǐ. shì gù xíng tóng ér shí yì yě. chū gēng yù pò, wèi bó yáng yǐ yuè xiàng fù huì nà jiǎ, zhào rǔ méi zhū fēng lín jiē cháng bó zhī, yǔ tài jí yì bù hé yǐ. yīng xióng qī rén, tú zì qī ěr!
,其六周子《太極圖》,其七《河圖》。謂一以攝六,六以顯一,一者真空也,六者妙有也,世間法與出世法皆備矣。先生蓋見溈仰以圖相創立宗旨,與《太極圖》相似,故扭合為一,而不顧其理之然否也。夫《太極》只一圈耳,一圈之外,不可更加一圈也。仰山之圖相九十七,一圓分主一事,不得謂之混元矣。是故形同而實異也。《出庚》、《浴魄》,魏伯陽以月象附會納甲,趙汝楳、朱風林皆常駁之,與《太極》益不合矣。英雄欺人,徒自欺耳!
zá zhe
雜著
zhōng zhī míng hé chēng zāi? qí xìng mìng zhī zǒng míng yě yú? nǎi yuán mǎn chōng zú zhī hào, wú kuī wú yíng, wú shǒu wú wěi, wú fēn bié tóng yì zhī yì. qí tǐ zé tài shǐ zhī yuán, tài yǐ zhī zhēn qí cái zé èr yí zhī jīng, wǔ xíng zhī xiù. yǐ yán qí hún chéng, zé wèi yuán mìng yǐ yán qí yuán míng, zé wèi yuán xìng. bù lì yī zhī, ér bù jiàn qí bù zú, bāo kuò wàn dé, ér bù jiàn qí yǒu yú zhě, qí wéi zhōng hū! tiān gāo míng, ér zhōng yǔ zhī gāo míng dì bó hòu, ér zhōng yǔ zhī bó hòu wàn gǔ yōu jiǔ wú jiāng, ér zhōng yǔ zhī wú jiāng. zhí zhī zhě, rú bǎo zhū zài wò, ér zhū wài yǒu yú guāng, qí jí yě, qiān zhū lì luò, ér cǎi shè wú biān rú gǔ jìng dāng tái, ér jìng wài yǒu yú zhào, qí jí yě, wàn jìng jiāo huī, ér guāng yǐng wú jǐn. mìng zì wǒ lì, xìng zì wǒ jù, yǔ zhòu zài shǒu, wàn huà shēng shēn, cān zàn wèi yù, fǔ xiāng cái chéng. jī zhī zhě, mò shén yú yáo shùn zhī shèng yǐ, xià dǎi sān dài shèng xián, wú bù yú cǐ chéng dào. ér wú fū zǐ, bá qǐ qiān zài zhī hòu, zhí yǐ yáo shùn wèi zōng. qí shǐ zhì xué, yǐ zhì ěr shùn cóng xīn zhī nián, wú fēi cǐ zhí zhōng zhī zhǐ. zhì qí sūn jí shǐ zhe wèi shū, yuē zhōng yōng, yù yǐ shēn míng sī dào. ér shì rú bù dá, tú yǐ yì dù jiě gǔ, yuē zhōng zhě, bù piān bù yǐ, wú guò bù jí zhī míng, ér bù zhǐ yán zhōng wèi hé wù. jīn fū zhì qì yú dì, píng zhèng duān shěn, rán hòu yuē cǐ qì bù piān bù yǐ dù wù zhī shù, zhǎng duǎn shì zhōng, rán hòu yuē cǐ wù wú guò bù jí. jīn shě qí qì wù, wèi wèn qí zuò hé míng zhuàng, ér dàn chēng yuē bù piān bù yǐ, wú guò bù jí, zé máng máng xū hào, hé suǒ zhǐ guī yé? ruò yǐ wèi wù wù yǒu tiān rán zhī zé, shì shì yǒu dāng kě zhī chù, wú néng jīng yī yǐ tǎo, qiú zhī zhí zhī yú xīn, yǐ wèi cháng fǎ, zé qí shuō yòu yǒu bù rán zhě. fū tiān rán zhī zé, zài cǐ wù zhě, bù néng yǐ gāi yú bǐ wù dāng kě zhī chù, zài cǐ shì zhě, bù néng yǐ tōng yú tā shì. ruò zhí yī, zé wú yì yú kè zhōu zhī yú ruò xùn wàn, zé yǒu tóng yú diāo xíng zhī kǔ. yǐ shì wèi dà shèng rén, jǐn xìng zhì mìng, dǔ gōng wú wèi zhī dào, xī qí kě zāi! ruò yǐ yòng jīng yī zhī gōng, yǐ cóng shì yú rén xīn dào xīn zhī jiān, bì shǐ dào xīn wèi zhǔ, ér rén xīn tīng mìng, zé dòng jìng yún wèi zhī jì, zì wú guò bù jí zhī chà. cǐ yòu yǐ zhōng wèi xué wèn zhī xiào, ér sān shèng xiāng shòu zhī shí, bù zhǐ qí tǐ ér jǐn yán qí xiào, shě dào xīn jīng yī, ér jǔ qí xíng shì wú guò bù jí zhī chù, yǐ wèi zhí shǒu zhī dì, ruò fēi gǔ wén shàng shū zhī chū, zé lùn yǔ zhī jì yì shū yǐ. zhū zi yīn wú shuō ér qiú zhī, yōu yóu yàn yù, yǐ qiú zì dé, wú jū jiù shuō, wú dǎo qiǎn lòu, tā rì zì kěn yú gēng qiáng héng dài zhī jiān yě, xiāng yǔ xù zhī.
中之名何稱哉?其性命之總名也歟?乃圓滿充足之號,無虧無盈,無首無尾,無分別同異之義。其體則太始之元,太乙之真;其材則二儀之精,五行之秀。以言其渾成,則為元命;以言其圓明,則為元性。不立一知,而不見其不足,包括萬德,而不見其有餘者,其惟中乎!天高明,而中與之高明;地博厚,而中與之博厚;萬古悠久無疆,而中與之無疆。執之者,如寶珠在握,而珠外有餘光,其極也,千珠歷落,而彩射無邊;如古鏡當台,而鏡外有餘照,其極也,萬鏡交輝,而光影無盡。命自我立,性自我具,宇宙在手,萬化生身,參贊位育,輔相裁成。躋之者,莫甚於堯、舜之聖矣,下逮三代聖賢,無不於此成道。而吾夫子,拔起千載之後,直以堯、舜為宗。其始志學,以至耳順、從心之年,無非此執中之指。至其孫伋始著為書,曰《中庸》,欲以深明斯道。而世儒不達,徒以意度解詁,曰中者,不偏不倚,無過不及之名,而不指言中為何物。今夫置器於地,平正端審,然後曰「此器不偏不倚」;度物之數,長短適中,然後曰「此物無過不及」。今舍其器物,未問其作何名狀,而但稱曰「不偏不倚,無過不及」,則茫茫虛號,何所指歸耶?若以為物物有天然之則,事事有當可之處,吾能精一以討,求之執之於心,以為常法,則其說又有不然者。夫天然之則,在此物者,不能以該於彼物;當可之處,在此事者,不能以通於他事。若執一,則無異於刻舟之愚;若徇萬,則有同於雕形之苦。以是為大聖人,盡性至命,篤恭無為之道,奚其可哉!若以用精一之功,以從事於人心道心之間,必使道心為主,而人心聽命,則動靜云為之際,自無過不及之差。此又以中為學問之效,而三聖相授之時,不指其體而僅言其效,舍道心精一,而舉其行事無過不及之處,以為執守之地,若非《古文尚書》之出,則《論語》之記亦疏矣。諸子因吾說而求之,優遊厭飫,以求自得,毋拘舊說,毋蹈淺陋,他日自肯於羹牆衡帶之間也,相與勗之。
jūn zǐ yì xīn hū? xué ér yǐ yǐ! zhēn xué zhēn zhì, zhēn xiū zhēn xiū, zhì xū zhì xū, zhì qiān zhì xū. wú jiàn jiàn, jí shì wǒ zhì qiān, wú wǒ wǒ, bù kě jiàn, zhōng rì qián qián, xué cǐ ér yǐ yǐ. jiàn qǐ wàng xiū, wǒ qǐ hài zhì, xiū fēi zhēn xiū, zhì fēi zhēn zhì, gǎn yuē zhēn xué? fū zhēn xué yě zhě, bù mèi bù là bù zhe bù yǐ yě. bù yǐ yě zhě, xué yú jiàn wén zhī shí ér bù yǐ, xué yú rén qíng shì biàn ér bù yǐ, yǐ zhì xué yú tiān dì ér bù yǐ. wú dì wú shí wú shì, fēi xué ér bù yǐ. bù yǐ yě zhě, wú wǒ zhī wèi yě, jiàn wú wǒ, zé yǐ yú wú wǒ. bù yǐ yě zhě, wú jiàn zhī wèi yě wú jiàn yě zhě, jiàn jí shì wǒ wú wǒ yě zhě, wǒ bù kě jiàn. zhī cǐ zhēn jiàn zhēn wǒ zhī wèi zhēn zhì zhēn xiū, wèi zhī zhì xū zhì qiān, wèi zhī chéng yì. rú shì gǎi guò wèi zhī gǎi, rú shì chéng fèn wèi zhī chéng, rú shì xǐ yì wèi zhī xǐ, rú shì zhì yù wèi zhī zhì, rú shì zì gǎi zì chéng zì xǐ zì zhì wèi zhī rú è è chòu, rú hǎo hào sè, wèi zhī zì qiàn, wèi zhī zì chéng. fū chéng zhī zhě, xìng yě, fēi jiàn yě.
君子亦心乎?學而已矣!真學真志,真修真修,至虛至虛,至謙至虛。無見見,即是我至謙,無我我,不可見,終日乾乾,學此而已矣。見起忘修,我起害志,修非真修,志非真志,敢曰真學?夫真學也者,不昧、不落、不著、不倚也。不倚也者,學於見聞知識而不倚,學於人情事變而不倚,以至學於天地而不倚。無地、無時、無事,非學而不倚。不倚也者,無我之謂也,見無我,則倚於無我。不倚也者,無見之謂也;無見也者,見即是我;無我也者,我不可見。只此真見、真我之謂真志、真修,謂之至虛至謙,謂之誠意。如是改過謂之改,如是懲忿謂之懲,如是徙義謂之徙,如是窒慾謂之窒,如是自改、自懲、自徙、自窒謂之如惡惡臭,如好好色,謂之自慊,謂之自誠。夫誠之者,性也,非見也。
jiǎng wú yǒu zhī hū zāi yī zhāng, yuē: fū shèng rén zhě, xìng cōng míng ruì zhì zhī tǐ, ān róng zhí jìng bié zhī yòng? qí tiān hào hào, qí yuān yuān yuān, qí rén zhūn zhūn, yì yǐ jiǎn yǐ, guǎng yǐ dà yǐ, míng wù chá lún, zhī lái cáng wǎng, wú bù bèi yǐ. cǐ lüè jǔ shèng rén dà zhī zhī liàng rú cǐ ěr. jīn nǎi hū jiē yī gāo jiān zhī tán yuē: wú yǒu zhī hū zāi! cǐ yǔ rú qīng tiān hū hōng pī lì, shǐ rén xīn dǎn jù sàng, yán sī wú cuò yǐ. jí yǒu zhì zhě, néng yú yán xià lǐng jiě yú shèng rén zhī xīn, rú kōng hé kōng, rú jìng hán jìng, rú pào rù shuǐ, rú xiǎng qū jì, zhā zǐ hún huà, míng qì wú ài, dí miàn chéng zhī yuē: gōng qǐ qī wǒ zāi! cǐ zhī wèi xuán jiě, nài hé yī rén zhī nán yù yě! yú shì shèng rén zì xià zhù jiǎo qù yǐ, nǎi yuē: wǒ wú zhī yě. yǔ yú shèng yǔ yòu wàng xià zhù jiǎo yuē: cǐ wú zhī yún zhě, bù kě cuò huì, wèi shèng rén wèi zhēn wú zhī yě, zé mù shí wú zhī, yì kě yǐ wèi shèng rén hū? shèng rén dào cǐ, lǐ qióng ér xìng jǐn, bù jiàn yǒu zhī, wèi zhī wú zhī, shí shēn rù zhī jué zhī hǎi zhě yě. fū cháng rén lǐ lù wèi jǐn, zé yǒu wèi chè zhī bì, xìng tiān wèi jǐn, zé cún wèi huà zhī wù. gù zhī ér yǒu zhī, liú yú qíng shí fēn rǎo zhī yù yǐ, cǐ gù zhí yǒu zhī wèi hài yě. jīn fū tiān sì shí xíng yān, bǎi wù shēng yān, tiān hé cháng yǒu hū? wéi tiān bù yǒu, gù néng shēng shēng bù qióng, shèng rén yì yóu fū tiān yě. ǒu yī fū zhī lái wèn, chí kōng ér wú suǒ zhī xīn, gù néng guǎng shèng rén zhōu biàn zhī zhì, jié shèng rén wú qióng zhī biàn, ér shèng yì hé cháng yǒu zāi? wéi shèng rén bù yǒu, gù néng wěi wěi ér wú jǐn. jīn fū jiàng shì jù bǎi shí zhī tóng yǐ wèi jù zhōng, lěi yuè qú qú, rán wù chéng qí kuí rán zhī xíng zhě, wèi qí zhōng yǒu huò rán zhī shēng yě. wèn yuē: kuí rán zhī xíng chéng yǐ, huò rán zhī shēng ān zài hu? zé gào yuē: zài jī zhī ěr. rán zé shèng rén zhī dà zhì yì ruò cǐ ěr. yī! wú chái qù shèng rì yuǎn, ān dé yǐ bǐ fū chí qí kōng wú néng zhī yī jī, yǐ yóu yú fū zǐ shèng zhì jué hǎi zhōng, ér mò cún qí wàng yán zhī jiào hū? bān shēng yǒu yán kǒng zǐ guān cǐ zhāng jù, dài zhòng ní zhī wú yán yě yǔ?
講「吾有知乎哉」一章,曰:「夫聖人者,性聰明睿智之體,安容執敬別之用?其天浩浩,其淵淵淵,其仁肫肫,易矣簡矣,廣矣大矣,明物察倫,知來藏往,無不備矣。此略舉聖人大知之量如此耳。今乃忽揭一高堅之談曰:『吾有知乎哉!』此語如青天忽轟霹靂,使人心膽俱喪,言思無措矣。即有智者,能於言下領解於聖人之心,如空合空,如鏡涵鏡,如泡入水,如響趨寂,渣滓渾化,冥契無礙,覿面承之曰:『公豈欺我哉!』此之謂玄解,奈何伊人之難遇也!於是聖人自下註腳去矣,乃曰:『我無知也。』予於聖語又妄下註腳曰:『此無知雲者,不可錯會,謂聖人為真無知也,則木石無知,亦可以為聖人乎?』聖人到此,理窮而性盡,不見有知,謂之無知,實深入知覺之海者也。夫常人理路未盡,則有未徹之蔽,性天未盡,則存未化之物。故知而有知,流於情識紛擾之域矣,此故執有之為害也。今夫天『四時行焉,百物生焉』,天何常有乎?惟天不有,故能生生不窮,聖人亦猶夫天也。偶一夫之來問,持空而無所之心,故能廣聖人周徧之智,竭聖人無窮之辨,而聖亦何嘗有哉?惟聖人不有,故能亹亹而無盡。今夫匠氏聚百石之銅以為巨鍾,累月渠渠,然務成其魁然之形者,為其中有砉然之聲也。問曰:『魁然之形成矣,砉然之聲安在乎?』則告曰:『在擊之耳。』然則聖人之大智亦若此耳。噫!吾儕去聖日遠,安得以鄙夫持其空無能之一擊,以游於夫子聖智覺海中,而默存其忘言之教乎?班生有言孔子□□□□□□□觀此章句,殆仲尼之無言也與?
xiè zi rén wèi xué shèn zhì, yuē: wú cóng shì yú xué, zé bù yí yú yán yǐ. jì yǐn jí guī, yuē: wú bù néng bù yí yú yán. shàng qí zhuān shì yú xué yǐ, suī rán péng yǒu yì yuǎn, wēi yán nán xī, wú qí kùn hū! dà zhōu yú shì wèi dìng zhì míng xué zhī lùn, yuē: fū zhì zūn zhě dào yě, zhì lè zhě xué yě, xué yǐ wén dào, zhì yǐ chéng xué yě. rán ér xué bù xìn xīn jiǔ yǐ, wéi qí bù xìn zì xīn, shì yǐ zhì wú yóu lì. gài cǐ xīn bù shī, jí míng wèi zhì, cǐ zhì bù shī, jí zhēn dào yù yě.
謝子人為□□□學甚至,曰:「吾從事於學,則不疑於言矣。」既引疾歸,曰:「吾不能不疑於言。尚其專事於學矣,雖然朋友益遠,微言難析,吾其困乎!」大洲於是為定志明學之論,曰:「夫至尊者道也,至樂者學也,學以聞道,志以成學也。然而學不信心久矣,惟其不信自心,是以志無由立。蓋此心不失,即名為志,此志不失,即臻道域也。
jīn xiān bù xìn xīn ér zhì cóng hé shēng? zhì huī ér xué yí qí zhǎn zhuǎn wài qiú, ér zì bì yì shēn yǐ. mǒu yǐ wèi bì xiān tǎo qù qí bì, ér hòu kě yǔ gòng xué. shì yǐ gǔ zhī péng yǒu, dàn xī jù chù, xiān wáng jiào huà, yì bì qún chù xiào liè ér hòu chéng, yǒu yóu rán yě. fū xué zhě zhī bì, yǒu kuī cè qián shèng, mó dù hòu xián, zhāi fú jiā yán, chì xíng shàn shì, shēn xīn hù chí, tú xiāng zhì ài, ér cǐ niàn jì shú, zì wěi yuē zhì zhě, qí bì zài bù xìn zì xīn, ér yī fǎng wàng niàn, qūn xún xí qǔ yě. yì yǒu qǔ zì xiōng yì, xuán lì biāo zhǔn, jí yǐ biāo zhǔn wèi shī, ér bié qǐ yì niàn, cháng shòu yān, yǐn wēi qiān bàn, wèi yǒu zhǐ xī, bào cǐ qíng shí, zì wěi yuē zhì zhě, qí bì zài bù xìn zì xīn, ér yī píng wàng niàn, xū huǎng yì jiàn yě. yì yǒu zuì xīn chén biān, chí wù wén shì, yán jiū jiū zé, zēng zhǎng wén jiàn, piāo qiè kōng tán, zhī lí zhù shù, shēn xīn piāo bó, zhì lǎo wú wén, ér yán yǔ zhī wēi, jīn chí yǐng xiǎng, jí yān jìn jì jiǔ, jiā jù pō chéng yǐ, suì zì wěi yuē zhì zhě, qí bì zài bù xìn zì xīn, ér wǎng sì wàng niàn, fēn yún wán wù yě. yòu yǒu pō zhī xiàng xué, ér yàn jìng xǐ dòng, yàn wù xǐ jìng zhě, zài jìng wú zhǔ, zé zá niàn lún zhuǎn, ér kǔ xuàn bù níng, zài dòng zhú wù, zé jìng yí xīn biàn, ér fán nǎo fù zuò, huò zhì jìng ér chén hūn shì zhái, huò xùn dòng ér shén shǒu lí qū, huò zhào guǎn chí qiú, yǐ wèi jìn qǔ, jiǎn diǎn kē liè, yǐ wèi zì zhì, wéi cǐ zhī tiáo zuì wèi fán duō, ér zhōng guī yú fèi xué yǐ, qí bì zài bù zì xìn qí xīn, ér wàng shēng zhī lí yě. yòu yǒu zhì fēi zhēn qiè, tuō yì jīn míng, yī bàng rén yì zhī tú, ér zì yǐ wèi shì, rì zuò xīn láo zhī wěi, ér bù jué qí fēi, zhǐ yú bǔ sāi tuō lòu, wéi zhī xiū shì guān tīng, gù duō yù zhī gēn rì shēn, ér zhì huì zhī zhǒng jiāng jǐn yǐ. rán ér xìng wú miè xī, běn zhī dú liáng, huò yīn kǎo gǔ ér fā fèn huò tīng rén yán ér niǔ ní huò yīn shùn jìng ér zhēn jiàn hū kāi, miǎn sī yǒu wèi huò yīn yù jí ér tiān xīn fù jiàn, jí qiú jiě tuō huò xī suì yuè zhī bù kě liú huò tàn gǔ rén zhī bù yì jí huò guāng fēng jì yuè zhī xià, ér chàng rán zì yóu huò xùn yǔ liè fēng zhī qián, ér tì rán zhuī huǐ. jiē qí běn xīn hū míng zhī duān, bù kě mèi yě. dàn jiù niàn jì shú, ér xīn zhī shàng shēng, shú zhě yǒu yù kě yī, ér jǔ mù jiàn qián, shēng zhě wú běn kě jù, ér diào bì yí shī, shì yǐ zú guī yú bù xué wú zhì ér yǐ yǐ, qí bì zài bù xìn zì xīn, ér lì jī wú dì yě. fū wǔ bì zhě, yán qí lüè yǐ. wǔ zhě jiāo cuò, hù xiāng shēng yǎng, ér bì wú qióng yǐ. jīn yù zhí de běn xīn, ér què rán zì xìn, wéi dāng kuò cuī zhū bì, dòng rán wú yí, zé běn xīn zì míng, bù jiǎ xiū xí, běn xìng zì zú, bù qí páng qiú, tiān dì wàn wù, wéi yī wú èr, zài zài jù zú, hào hào chōng zhōu yǐ. suī rán wú yǒu shī yǒu yuān yuán zhī lùn, dǐ lì qiè mó zhī gōng, fèn qǐ chén sú, chāo rán wù biǎo zhě, shuí yǔ lǐng cǐ? mǒu rú jī huàn tú, ér xué shāo guī yī, zé yǐ jīng shī háo jié suǒ jù, ér huì wǒ wú yá yǐ. xiè zi lí suǒ zhī yōu, qí chéng rán hū zāi! suī rán xiè zi běn zhī yǔ tiān dì wàn wù tóng qí liáng yě, yǔ bǎi xìng rì yòng tóng qí néng yě, yǔ qiān gǔ wàn gǔ yǐ qù wèi lái zhī shèng zhé tóng qí miào wù yě. yí cǐ zhě, xiè zi zhī zhēn yí yě xìn cǐ zhě, xiè zi zhī zhēn xìn yě. zhēn yí zhī tǐ, jí xìn tǐ yě zhēn xìn zhī yòng, jí yí yòng yě. qiú qù qí yí, fēi xìn yě qiú zhēn qí xìn, yù yí yě. shì wèi bù jiǎ xiū xí zhī xīn, bù qí páng qiú zhī xìng yě. xiè zi néng xìn yǔ yán hū? niǎo míng huā luò, jiē shì shī zī, háng dào zhī rén, shì wǒ miào yòng, ér shú wèi lí suǒ zhī kùn zāi!
今先不信心而志從何生?志隳而學宜其展轉外求,而自蔽益深矣。某以為必先討去其蔽,而後可與共學。是以古之朋友,旦夕聚處,先王教化,亦必群處校列而後成,有由然也。夫學者之蔽,有窺測前聖,模度後賢,摘服佳言,飭行善事,身心互持,徒相窒礙,而此念既熟,自諉曰志者,其蔽在不信自心,而依仿妄念,逡巡襲取也。亦有取自胸臆,懸立標準,即以標準為師,而別起意念,常受□焉,隱微牽絆,未有止息,抱此情識,自諉曰志者,其蔽在不信自心,而依憑妄念,虛恍意見也。亦有醉心陳編,馳騖文事,研究糾賾,增長聞見,剽竊空談,支離著述,身心漂泊,至老無聞,而言語之微,矜持影響,及淹浸既久,家具頗成矣,遂自諉曰志者,其蔽在不信自心,而枉肆妄念,紛紜玩物也。又有頗知向學,而厭靜喜動,厭物喜靜者,在靜無主,則雜念輪轉,而苦眩不寧,在動逐物,則境移心變,而煩惱復作,或滯靜而沉昏是宅,或徇動而神守離軀,或照管馳求,以為近取,檢點科列,以為自治,惟此枝條最為繁多,而終歸於廢學矣,其蔽在不自信其心,而妄生支離也。又有志非真切,託意矜名,依傍仁義之途,而自以為是,日作心勞之偽,而不覺其非,止於補塞脫漏,惟知修飾觀聽,故多欲之根日深,而智慧之種將盡矣。然而性無滅息,本知獨良,或因考古而發憤;或聽人言而忸怩;或因順境而真見忽開,緬思有為;或因欲極而天心復見,即求解脫;或惜歲月之不可留;或嘆古人之不易及;或光風霽月之下,而暢然自由;或迅雨烈風之前,而惕然追悔。皆其本心忽明之端,不可昧也。但舊念既熟,而新知尚生,熟者有欲可依,而舉目見前,生者無本可據,而掉臂遺失,是以卒歸於不學無志而已矣,其蔽在不信自心,而立基無地也。夫五蔽者,言其略矣。五者交錯,互相生養,而蔽無窮矣。今欲直得本心,而確然自信,惟當廓摧諸蔽,洞然無疑,則本心自明,不假修習,本性自足,不俟旁求,天地萬物,惟一無二,在在具足,浩浩充周矣。雖然無有師友淵源之論,砥礪切磨之功,奮起塵俗,超然物表者,誰與領此?某濡跡宦途,而學稍歸一,則以京師豪傑所聚,而誨我無涯矣。謝子離索之憂,其誠然乎哉!雖然謝子本知與天地萬物同其良也,與百姓日用同其能也,與千古萬古已去未來之聖哲同其妙悟也。疑此者,謝子之真疑也;信此者,謝子之真信也。真疑之體,即信體也;真信之用,即疑用也。求去其疑,非信也;求臻其信,愈疑也。是謂不假修習之心,不俟旁求之性也。謝子能信予言乎?鳥鳴花落,皆是師資,行道之人,示我妙用,而孰為離索之困哉!」
gǔ zhī jūn zǐ, huò shì yǔ chù, jiē jiū jìng qí xué ér yǐ yě. xué zhě jué yě, gǔ yǒu xiān jué ér hòu shì zhě, yī yǐn shì yě. yī yǐn yuē: yǔ tiān mín zhī xiān jué zhě. yǒu xiān shì ér hòu jué zhě, kǒng zǐ shì yě. kǒng zǐ gài shǎo shì yú lǔ, zhì sì shí ér shǐ bù huò, wǔ shí ér zhī tiān mìng yě. wū hū! sī lǐ yě, hán wàn huì ér wú tǐ, shè yǔ zhòu ér wú gōng, dòng zuò jiàn wén, yì shí sī wéi, xī yú qí zhōng xiàn jiàn. wèi zhū yǒu zhī zōng, ér bù kě yǐ yǒu qiú wèi zhū wú zhī zǔ, ér bù kě yǐ wú qǔ. shì shēng shēng zhī yuán, wǒ zhī xìng yě. wù cǐ wèi jué yě, mí cǐ wèi huò yě. fū yǐ jué ér shì, zé jù zài wǒ, ér shì jìng xiāng mó, qí jué yù jīng. yǐ shì ér bù qiú qí jué, zé quán zài shì, ér shēn xùn qíng yí, qí huò yì bì. bēi zāi! huò shì zhě hū? tiè bì suǒ mò, kě yǐ fū yán, xiǎo shù léi tóng, yǐ zhī kǎo gōng, jūn chén zhī yì bù míng, tóng bāo xiōng dì zhī niàn bù hóng, shēng rén qiáo cuì, dà dào chōng méng, fēi yǒu zhé rén, shuí yǔ lǐng cǐ?
古之君子,或仕與處,皆究竟其學而已也。學者覺也,古有先覺而後仕者,伊尹是也。伊尹曰:「予天民之先覺者。」有先仕而後覺者,孔子是也。孔子蓋少仕於魯,至四十而始不惑,五十而知天命也。嗚呼!斯理也,涵萬彙而無體,攝宇宙而無功,動作見聞,意識思惟,悉於其中現見。為諸有之宗,而不可以有求;為諸無之祖,而不可以無取。是生生之原,我之性也。悟此為覺也,迷此為惑也。夫已覺而仕,則具在我,而仕境相摩,其覺愈精。已仕而不求其覺,則權在仕,而身徇情移,其惑益蔽。悲哉!惑仕者乎?呫嗶瑣末,可以敷言,小術雷同,以之考功,君臣之義不明,同胞兄弟之念不洪,生人憔悴,大道茺蒙,非有哲人,誰與領此?
fū xué wèi zhì yú shèng rén zhī dì, ér jiǎ míng yán yǐ xiū xīn, qí shì bù róng yú bù yì yě. xī mǐn luò zhī rú yì táng hàn yǐ, táng hàn zhī rú yì zōu lǔ yǐ. sān qiān qī shí zhī liú, gè chí qí yì, rù kǒng mén ér yù zhēng zhī, jiē sàng qí míng yán, ér rú yú yǐ guī. gù yuē: suī yù cóng zhī, mò yóu yě yǐ. rán hòu yì zhě hé ér dào shù yī yǐ. cǐ hé gù yé? yǐ dé shèng rén wèi zhī yī guī yě. shì gù shèng rén zhě, qún yán zhī jiā, ér dào zhī àn yě. fū zhòng chē lì chí yú kāng zhuāng ér qián què zhī yì zhě, cè shǐ zhī yě zhòng zhōu yán sù yú guǎng jīn ér huí tū zhī yì zhě, yì shǐ zhī yě zhòng yán xiáo luàn yú míng yán ér xuān guā yú shì fēi zhī yì zhě, jiàn shǐ zhī yě. zhì ruò xíng zhě dǐ jiā, zé bìng chē shì zhī yǐ, hé yǒu yú cè? dù zhě dǐ àn, zé bìng zhōu shì zhī yǐ, hé yǒu yú yì? xué zhě ér zhì yú shèng rén zhī mén, zé bìng qí míng yán sàng yǐ, hé yǒu yú jiàn?
夫學未至於聖人之地,而假名言以修心,其勢不容於不異也。昔閩、洛之儒異唐、漢矣,唐、漢之儒異鄒、魯矣。三千七十之流,各持其異,入孔門而欲爭之,皆喪其名言,而如愚以歸。故曰:「雖欲從之,末由也已。」然後異者合而道術一矣。此曷故耶?以得聖人為之依歸也。是故聖人者,群言之家,而道之岸也。夫眾車麗馳於康莊而前卻之異者,策使之也;眾舟沿遡於廣津而洄突之異者,枻使之也;眾言淆亂於名言而喧聒於是非之異者,見使之也。至若行者抵家,則並車釋之矣,何有於策?渡者抵岸,則並舟釋之矣,何有於枻?學者而至於聖人之門,則並其名言喪矣,何有於見?
zi gòng xián zhě, xián zhě zhì zài zūn dào, gù yáng lì shèng rén tài guò. fū zǐ zhī dào, běn rú cí mǔ, rú píng dì, gù zi gòng jiǎo yān, jiē zhū rì yuè, yòu shǐ rén suǒ zhū shù rèn zhī jì, yì shén yì yǐ. jīn kǎo yú fū zǐ zhī zì zhuàng, rú fā fèn, rú hào gǔ, bù yàn bù juàn, bù yú jǔ ěr, bù rú zi gòng zhī suǒ chēng xǔ yě. zēng zǐ yuē: fū zǐ zhī dào, zhōng shù ér yǐ yǐ. zēng zǐ zuì shēn wù, yòu bù rú zi gòng zhī suǒ chēng xǔ yě. fū bù qī qí xīn wèi zhōng, néng dù rén zhī xīn wèi shù. fū bù qī zì xīn yǔ néng dù tā xīn zhě, qǐ jīn zhī rén jǐn bù néng zhě zāi? xún shì yì yě, táng táng píng píng, yǐ rù fū zǐ zhī mén, shì qiān zài ér xīn xī yě.
子貢賢者,賢者志在尊道,故揚厲聖人太過。夫子之道,本如慈母,如平地,顧子貢矯焉,揭諸日月,又使人索諸數仞之際,亦甚異矣。今考於夫子之自狀,如發憤,如好古,不厭不倦,不踰矩耳,不如子貢之所稱詡也。曾子曰:「夫子之道,忠恕而已矣。」曾子最深悟,又不如子貢之所稱詡也。夫不欺其心為忠,能度人之心為恕。夫不欺自心與能度他心者,豈今之人盡不能者哉?循是義也,堂堂平平,以入夫子之門,是千載而昕夕也。
xué shù zhī lì gǔ jīn, pì zhī yǒu guó zhě. sān dài yǐ qián, rú yù bó jù huì zhī rì, tōng tiān xià zhī wù, jì tiān xià zhī yòng, ér bù bì yǐ dì xiàn yě. mèng xún yǐ hòu, rú jiā guān jī yān, shāo chá zǔ yǐ. zhì sòng nán běi zhī rú, dài è dí qū fáng, dú shǒu xī yù, ér bù lìng xiāng wǎng lái yǐ. chén gōng fǔ cháng tàn sòng rú zhī tài yán. wéi qí yán yě, shì chéng qí lòu zhě yě. fū wù bù tōng fāng zé yòng qióng, xué bù tōng fāng zé jiàn lòu. qiě zhū zi rú dǒng yáng yǐ xià, sū lù yǐ shàng, gū bù lùn. huì wēng fǎ chéng zhāng yǐ, ér bù xìn chéng zhāng, zūn yáng xiè yǐ, ér lì pì yáng xiè. fán zhū líng jué míng wù, tōng jiě miào dá zhī lùn, jǐn yǐ wěi yú chán, mù wèi yì duān, ér jù qí yī yán zhī wū yě. gù zì rì kàn àn shàng liù jīng lùn mèng jí chéng shì wén zì, yú yī qiè shì wù lǐ huì, yǐ wèi jí zhì, zhì tài jí wú jí, yīn yáng rén yì, dòng jìng shén huà zhī xùn, bì pò suì zhī lí zhī. wèi shàn shāo shè yì jiǎn shū chàng, zé dòng sè bù rěn yán, kǒng duò yì duān yǐ. fū rú cǐ xué dào, wū dé bù lòu? wèi líng jué míng miào chán zhě suǒ yǒu, ér rú zhě suǒ wú, fēi líng jué míng miào, zé zhì zhì hūn yú, qǐ wèi rú zhě bì zhì zhì hūn yú, ér hòu wèi zhèng xué yé? zi sī yuē: wéi tiān xià cōng míng ruì zhì, zú yǐ yǒu lín. dà chuán yuē: gǔ zhī cōng míng ruì zhì, shén wǔ ér bù shā. shì qǐ chén āi zhuó wù, hūn chén zuān gù zhǐ ér yǐ yé?
學術之歷古今,譬之有國者。三代以前,如玉帛俱會之日,通天下之物,濟天下之用,而不必以地限也。孟、荀以後,如加關譏焉,稍察阻矣。至宋南北之儒,殆遏糴曲防,獨守谿域,而不令相往來矣。陳公甫嘗嘆宋儒之太嚴。惟其嚴也,是成其陋者也。夫物不通方則用窮,學不通方則見陋。且諸子如董、楊以下,蘇、陸以上,姑不論。晦翁法程、張矣,而不信程、張,尊楊、謝矣,而力闢楊、謝。凡諸靈覺明悟,通解妙達之論,盡以委於禪,目為異端,而懼其一言之污也。顧自日看案上《六經》、《論》、《孟》及程氏文字,於一切事物理會,以為極致,至太極無極,陰陽仁義,動靜神化之訓,必破碎支離之。為善稍涉易簡疏暢,則動色不忍言,恐墮異端矣。夫如此學道,烏得不陋?謂靈覺明妙禪者所有,而儒者所無,非靈覺明妙,則滯窒昏愚,豈謂儒者必滯窒昏愚,而後為正學耶?子思曰:「惟天下聰明睿智,足以有臨。」《大傳》曰:「古之聰明睿智,神武而不殺。」是豈塵埃濁物,昏沉鑽故紙而已耶?
lái yù yún: dào tōng tiān dì wàn wù, wú gǔ jīn rén wǒ. chéng rán, chéng rán! dàn yún: yù juǎn ér cáng zhī, yǐ jǐ lì chù wèi chōng, bù néng le tiān dì wàn wù yě. sī yán shì yǒu wèi yíng chè chù ěr. yú yì wèi dāng yún: jǐ lì wèi chōng, gù shí yǒu zhí zhì chù. shí yǒu ài zhì chù, yú cǐ dàn jiǎ jiàn xí xūn xiū, jiǔ zhī bù xī, xú xú dāng chè qù yǐ. jí chè chù wèi zhī xiān tiān ér tiān fú wéi, jí wèi chè wèi zhī hòu tiān ér fèng tiān shí yě. zuò rú shì gōng zhě, rì yòng jiān zhǒng zhǒng sè sè, shā shā chén chén, jiē zài cǐ dà yuán jìng zhì zhōng, juǎn shū zì zài, bù jiàn yǒu chū rù wǎng lái zhī xiāng, líng duó wǎn zhuǎn zhī jìng yǐ, gù yuē bù lí rì yòng. cháng xíng nèi zhí, zào xiān tiān wèi huà qián yě, qǐ kě yǐ wèi zhān dài nán yú jiě tuō yé? zhōng yōng yuē: tiān mìng zhī wèi xìng. yán qí bù jiǎ rén wèi, wú shàn wú bù shàn yě. xǐ nù āi lè zhī wèi fā wèi zhī zhōng yě, fā ér zhōng jié wèi zhī hé yě, zhǐ qí shuài xìng, ér bù jiǎ rén wèi zhī chù yě. zhōu zǐ yuē: hé yě zhě zhōng yě, zhōng jié yě, tiān xià zhī dá dào yě. zhǐ qí yǐ fā jí wèi fā zhī tǐ yě. lǎo zi guān qiào yǔ guān miào, tóng chū tóng xuán zhī zhǐ, yǔ cǐ tóng yě. fú shì bù sī shàn, bù sī è, jiàn běn lái miàn mù zhī yì, yǔ cǐ tóng yě. qǐ kě yǐ zhōng yōng zhī yán, wèi duò yú qíng yuán, nán miǎn shēng sǐ yé? gōng suǒ yǐn qíng shùn wàn shì ér wú qíng zhě, jí yuán jué jīng suí shùn jué zhī wèi yě. yú cǐ liǎo liǎo, zé shì fǎ yǔ chū shì fǎ, yī qí chè qù wú yú yǐ, qǐ kě fēi zhī yú zì wú zhōng qǔ biàn yé? gōng yún: zé rèn zhī zhòng, yǒu bù róng jǐ, yù wèi jǐ rèn, yòu lì chù wèi chōng. zé bù miǎn yú lǎn yàn zhī bìng yǐ. hé zé? tiān dì wàn wù gǔ jīn yǔ wǒ yī tǐ yě, ér yù qǔ wèi jǐ rèn, zé èr zhī yǐ, shì lǎn zhī lèi yě. wèi yíng zhī yě, wǒ yǔ tiān dì wàn wù gǔ jīn yī yòng yě, ér huàn jǐ lì wèi chōng, zé èr zhī yǐ, shì yàn zhī lèi yě. wèi jiāng zhī yě, jūn zhī wèi wèi suí shùn jué xìng yě.
來諭云:「道通天地萬物,無古今人我。」誠然,誠然!但云:「欲卷而藏之,以己立處未充,不能了天地萬物也。」斯言似有未瑩徹處耳。愚意謂當云:「己力未充,故時有執滯處。時有礙窒處,於此但假漸習薰修,久之不息,徐徐當徹去矣。」即徹處謂之「先天而天弗違」,即未徹謂之「後天而奉天時也」。作如是功者,日用間種種色色,剎剎塵塵,皆在此大圓鏡智中,卷舒自在,不見有出入往來之相,陵奪挽轉之境矣,故曰「不離日用」。常行內直,造先天未畫前也,豈可以為粘帶難於解脫耶?《中庸》曰:「天命之謂性。」言其不假人為,無善無不善也。「喜怒哀樂之未發謂之中也,發而中節謂之和」也,指其率性,而不假人為之處也。周子曰:「和也者中也,中節也,天下之達道也。」指其已發即未發之體也。老子觀竅與觀妙,同出同玄之旨,與此同也。佛氏不思善,不思惡,見本來面目之義,與此同也。豈可以《中庸》之言,謂墮於情緣,難免生死耶?公所引情順萬事而無情者,即《圓覺經》隨順覺之謂也。於此了了,則世法與出世法,一齊徹去無餘矣,豈可非之於自無中取辨耶?公云:「責任之重,有不容己,欲為己任,又立處未充。」則不免於攬厭之病矣。何則?天地萬物古今與我一體也,而欲取為己任,則二之矣,是攬之累也。謂迎之也,我與天地萬物古今一用也,而患己立未充,則二之矣,是厭之累也。謂將之也,均之未為隨順覺性也。
néng suí shùn jué xìng, zé jí tǐ jí yòng, jí yòng jí tǐ, tǐ yòng yī rú yǐ. xué zhì yú tǐ yòng yī rú, zé dá hū dà jué yuán dùn zhī mén yǐ. gǔ rén bù guì jiàn lǚ, zhǐ guì yǎn míng, ruò néng yú cǐ jù yǎn, lì luò fēn míng, suī yú rì yòng zhī zhōng, guān sī zhī shì, qíng yǒu zhí zhì chù, niàn yǒu ài sāi chù, yī guī yú xí qì zhī lèi, jiàn zī xūn xiū fāng biàn ér chè zhī ěr. rú shì zé qīng chéng é méi zhī zhōng, jí héng shān lú fù zhī jìng yě yì guān shī biǎo zhī dì, jí yù fēng yún yóu zhī chù yě. yì mò yì yú yǔ zhòng tóng zhī yě, láo mò láo yú wéi zhòng dú qī yě. gǔ gē yún: rú jīn xiū qù biàn xiū qù. fēi wèi xiū guān xiū shì xiū shì yě, wèi xiū qí bù liǎo zhī xīn yě. yòu yún: ruò mì le shí wú le shí. bù liǎo zhī xīn, zài guān qù guān, rèn shì xiè shì, jù bù liǎo yě. wéi zhī zhě, dāng xià le, jí dāng xià xiū yǐ dāng xià xiū, jí dāng xià chè yǐ.
能隨順覺性,則即體即用,即用即體,體用一如矣。學至於體用一如,則達乎大覺圓頓之門矣。古人不貴踐履,只貴眼明,若能於此具眼,歷落分明,雖於日用之中,官私之事,情有執滯處,念有礙塞處,一歸於習氣之累,漸資薰修方便而徹之耳。如是則青城、蛾眉之中,即衡山、廬阜之境也;衣冠師表之地,即御風雲遊之處也。逸莫逸於與眾同知也,勞莫勞於違眾獨棲也。古歌云:「如今休去便休去。」非謂休官休世休事也,謂休其不了之心也。又云:「若覓了時無了時。」不了之心,在官去官,任事謝事,俱不了也。惟知者,當下了,即當下休矣;當下休,即當下徹矣。
dá yǒu yún: huá hàn shū zhǐ, jiē jiè pū zhī liú yì chán zōng zhě. fū pū zhī wèi chán, zì ruò guàn yǐ lái yǐ, gǎn qī rén zāi! gōng shì guān pū zhī xíng shì lì shēn, yú míng jiào yǒu bèi miù zhě hū? zé chán zhī bù zú yǐ hài rén míng yǐ. pū gài yǐ shēn zhèng zhī, fēi shì rú tú yǐ kǒu shuō zhèng lùn bǐ yě. wú xìng zhōng yǒu shí bā yīn jiè, qiāng luàn wǒ líng míng, zéi fá wǒ yuán mìng, pū gài yù yǐ míng zhì dìng lì, pò cǐ yī shēn, fá xìng yīn zéi, suī bù néng chè dǐ yī chéng zhào, ruì shèng cōng míng rú gǔ zhì rén, ér zhuāng mèng yǐ xià, yù shù jǐ yě. xiàng lái cháng yǐ cǐ yì wēi lù yú gōng qián, ér gōng suì yí zhī. pū hé bù xìng, ér bù yù gōng zhī shǎng yīn zāi! fū gǔ zhī jūn zǐ, dé zhì zé jiān ài tiān xià, bù dé zhì zé kāng jì yī shēn ěr. qiě yī shēn yì bù xiǎo yě, shì tiān dì zhī xīn yě, yīn yáng zhī huì yě, guǐ shén zhī jiāo yě, wǔ xíng zhī xiù qì yě, wèi yǒu bù bèi cǐ gēn chén shí niàn suǒ huài zhě. jīn zì gù qí shēn yǔ fán fū děng, ér yù zào shén shèng zhī yè, qǐ bù nán zāi? gōng xìng wù yīn jì qí míng, suì bù qiú qí shí yě. qiě sòng rú jū jū, ér jǔ yè zhī shì, yòu bù zú yǐ yǔ yú jǐn xìng zhī mén, bǐ ruò sì qí xiōng yì, chū bù xùn, zé yǔ jiāng nài zhī hé! gù cháng zì tuō yú bù xiào, jiè zhī yǐ miǎn qí dié dié. wéi yú gōng zhī qián, zé bù gǎn fù xùn yě. fū gōng zhī míng pū, yì shén hòu, wèi pū zhī cái, shì kě bèi shì rèn shǐ zhě, ruò xiàng kōng jì fā tú, zé huī qí yǒu wèi zhī zhì, yǔ duò sàn qì bù kě biān cè, ér sǔn yú shèng jiào, gù kě xī yě. qǐng jīng shī yǒu yǒu rén, yì yǐ cǐ yì xiāng zé. pū yù fā huī cǐ dào, qí shuō shén zhǎng, qǐng kè wèi yì qīng dào. jīn chì yǔ gōng yuē, tǎng shèng wáng yì shí rèn yòng gōng yǐ kuò qīng sī shì, pū suī lǎo, yóu néng wèi gōng zhí shū, suí suǒ yòng zhī. gōng chéng biàn dāng jiǎo jīn dōng dào, shì qù róng lì ruò tuō xǐ ěr. yǒu yī bù rú zī yán, gōng rán hòu shí zhī jiē xià, yì wú duì yān. cǐ shū ruò féng luó dá fū, kě chū zhī, yǐ zhì hòng táng, bù bì shì tā rén, yǐ qǐ zhēng duān.
答友云:「華翰書旨,皆戒仆之留意禪宗者。夫仆之為禪,自弱冠以來矣,敢欺人哉!公試觀仆之行事立身,於名教有悖謬者乎?則禪之不足以害人明矣。仆蓋以身證之,非世儒徒以口說諍論比也。吾性中有十八陰界,戕亂我靈明,賊伐我元命,仆蓋欲以明智定力,破此一身,伐性陰賊,雖不能徹底一澄照,睿聖聰明如古至人,而莊、孟以下,欲庶幾也。向來嘗以此意微露於公前,而公遂疑之。仆何不幸,而不遇公之賞音哉!夫古之君子,得志則兼愛天下,不得志則康濟一身耳。且一身亦不小也,是天地之心也,陰陽之會也,鬼神之交也,五行之秀氣也,未有不被此根塵識念所壞者。今自顧其身與凡夫等,而欲造神聖之業,豈不難哉?公幸勿因忌其名,遂不求其實也。且宋儒拘拘,而舉業之士,又不足以語於盡性之門,彼若肆其胸臆,出不遜,則予將奈之何!故嘗自托於不肖,戒之以免其喋喋。惟於公之前,則不敢復遜也。夫公之名仆,意甚厚,謂仆之才,似可備世任使者,若向空寂發途,則灰其有為之志,窳惰散棄不可鞭策,而損於聖教,故可惜也。頃京師有友人,亦以此意相責。仆欲發揮此道,其說甚長,頃刻未易傾倒。今啻與公約,倘聖王異時任用公以廓清斯世,仆雖老,猶能為公執殳,隨所用之。功成便當角巾東道,視去榮利若脫屣耳。有一不如茲言,公然後食之階下,亦無懟焉。此書若逢羅達夫,可出之,以致鬨堂,不必示他人,以啟爭端。
jì xī yǔ zi lùn xìng yú bái rì zhī qián yǐ, yuē: xìng yù zhū rì, zhì yù zhū guāng, fēi guāng wú rì, yǎn rì wú guāng, gù běn xìng bù mí, bù mí wèi zhì. ruò zhèng zhì bù jiàn běn xìng, shàng mí chù zī mí jìng, ér tán shuài xìng, shì yǐ zhēn tǐ gǔ méi yú jiàn wén yě. gù zhī guāng rì yī tǐ zhī yù zhě, kě yǐ wù tiān xìng yǐ. yòu jì yǔ zi lùn yù yú míng yuè zhī qián yǐ, yuē: yù pì zhū yún, míng shì wǒ tǐ, dāng yún zài yuè jì, rén jiàn qí àn, ér míng yuè zhī tǐ wèi kuī. gù qiān gǔ cháng míng zhě xìng tǐ, yī shí jiàn àn zhě yù chén. rén néng zhī míng shì wǒ xīn, yù dāng zì jìng, yuán fēi rǎn, àn míng yì qiáng míng, zé kě yǐ yù guǎ yù zhī fāng yǐ. zi yú cǐ shí, yì yuè rán xǐ dòng, wú fù yí yě. yǔ yuē: wèi yě. yīn rén yán ér nǎi wù zhě, fēi zì de yě. yóu zhī rì shè yáo shuǐ, guāng dòng yú bì, hán rù huǒ shì, nuǎn zì wài zhì, jiè bǐ jīng shén, wèi wǒ jīng shén, suǒ cuò jì qù, wǒ réng suǒ rán, qí wéi shēn zào hū? shēn zào zé zì de yě. zì dé zé suǒ wèi rú rì zhī yù xìng, běn wú yù, rú yuè zhī yù yù, zì bù liú. xún cǐ rù dào, kè qī zhì yǐ.
記昔與子論性於白日之前矣,曰:「性喻諸日,智喻諸光,非光無日,掩日無光,故本性不迷,不迷為智。若正智不見本性,尚迷處茲迷境,而談率性,是以真體汩沒於見聞也。故知光日一體之喻者,可以悟天性矣。」又記與子論欲於明月之前矣,曰:「欲譬諸雲,明是我體,當雲在月際,人見其暗,而明月之體未虧。故千古常明者性體,一時漸暗者欲塵。人能知明是我心,欲當自淨,原非染,暗明亦強名,則可以喻寡慾之方矣。」子於此時,亦躍然喜動,無復疑也。予曰:「未也。因人言而乃悟者,非自得也。猶之日射搖水,光動於壁,寒入火室,暖自外至,借彼精神,為我精神,所措既去,我仍索然,其惟深造乎?深造則自得也。自得則所謂如日之喻性,本無欲,如月之喻欲,自不留。循此入道,刻期至矣。」
fū bù xiàng zhí zhě, bù yóu tù jìng, huī dà yè zhě, bì hóng yuǎn tú. xī gǔ gōng yù dà zhōu zhī yè, bì qiān yú qí shān zhī xià jū yān. táo zhū yù fù qí jī, bì chù yú dìng táo, tiān xià zhōu chē cái huò fú còu zhī chù. rán zé shì zhī yù zhuī gǔ shèng xián, ér qiú dé qí suǒ wèi, dào qí chù cái xù dé dāng hé rú yé? nǎi ruò zú bù chū yú bǎi lǐ, mù bù jiē yī shèng yǒu, bào tù yuán hán lòu shí shù cè gù shū, cāo jǔ zi huó tào wěi wěi bù xiū zhī guǎn, yǐ xióng zhǎng yú mù bù shí yī dīng, fù wú yī diǎn mò zhī zhī bèi zhī zhōng, yǎn rán zì dà yuē: wú yǐ sī wén zì rèn, qián wú gǔ rén, hòu wú lái zhě. yǒu shí zài cè, xī chì xiào hé bó zhī gǔ yú qiū shuǐ, yòu nǎi tàn gōu huì zhī yíng yú wū liù, rén yǐ wèi kuì yǐ. jiē jiē! rén yì yǒu yán, nián jìn sān shí, yōu lǎo jiāng zhì, shì shì yì chán jiū, guāng yīn yì mǒ luó, hū hū yān liú, zhuàng lǎo bī rén, dǎ rù fán sú duì zhōng, yì bù nán yǐ. kě bù xǐng zāi! kě bù wèi zāi! gài shì xué dào ér wú shī chéng, zhī yǐ wén zì xiāng kuáng yòu zhě, bì jìng duò cǐ ěr.
夫步象蹠者,不由兔徑,恢大業者,必宏遠圖。昔古公欲大周之業,必遷於歧山之下居焉。陶朱欲富其積,必處於定陶,天下舟車財貨輻輳之處。然則士之欲追古聖賢,而求得其所為,道其處財蓄德當何如耶?乃若足不出於百里,目不接一勝友,抱《兔園》寒陋十數冊故書,操舉子活套亹亹不休之管,以雄長於目不識一丁,腹無一點墨汁之輩之中,偃然自大曰:「吾以斯文自任,前無古人,後無來者。」有識在側,奚啻笑河伯之汩於秋水,又乃嘆溝澮之盈於屋霤,人以為愧矣。嗟嗟!人亦有言,年近三十,憂老將至,世事易纏糾,光陰易懡邏,忽忽淹留,壯老逼人,打入凡俗隊中,亦不難矣。可不省哉!可不畏哉!蓋士學道而無師承,祗以文字相誑誘者,畢竟墮此爾。
gān wèi wú jiàn, kūn wèi wú shùn, fēng xíng shuǐ liú, rì lì zé rùn, dòng chù wèi léi, zhǐ chù wèi shān, wú shēng wú chòu, chōng mǎn liǎng jiān, cǐ míng wèi xīn, bié míng wèi rén. wú nèi wú wài, wú sǔn wú zēng, zì xiào zì dì, zì cōng zì míng, xǐ nù āi lè, wèi yǒu yī wù, gǎn ér suì tōng tiān xià zhī gù. wú qíng yǒu qíng, hé wèi yī tǐ, wèi zhe qū ké, zhǐ yǒu cǐ ěr. shèng rén yǐ cǐ xǐ ér tuì cáng, wéi yǒu yuán quān kě yǐ xíng róng. cáng zhōng hé yǒu? quān zhōng hé míng? zhì jīng zhì yī, wèi tiān dì xīn. yuán cǐ zhēn xīn, bù fēn yú zhì, yú yuè yuān fēi, gè zhí qí zhí. méng méng wǒ shēng, yíng yíng zì qiāng, zì zhuó zì sàng, zì mí zì kuáng, zì zhú zì qiáng, zì gù qí fáng, zì fàng yú yōu bēi chuàng yì bǐ lìn tān dù zhī chǎng, ér bù wù qí fēi zhēn cháng yě. wū hū! cǐ dú hé xīn? wǎng ér bù fù, yè bàn yī shēng, tiān xīn chéng lù, mèng hòu zhōu gōng, miào zhōng xī bó, xuán jiǔ tài gēng, gǔ rán wú jī. pì bǐ yuān quán, jīn jiàn juān juān, pì bǐ dà jīng, jīn jiàn méng gēn, wú xiàng zhī xiàng, wú xíng zhī xíng, gēn zī jīng dà, shuǐ dào qú chéng, yī shí xī jù, wàn gǔ cháng líng. wū hū! yì wù zhě xīn, nán jìng zhě xí, hū wèi xí hū, xī wèi xí xī, xí xīn zuò zhǔ, xū yú bù lí. pì bǐ shì jiā, jiàn duó yú zéi, tuì chù nú lì, pú pú shòu yì. fǎn zhèng zhī kǔ, yǔ píng shuǐ tǔ, hán yǎng zhī lì, jì yì jià sè. yú shì yī niàn bù qǐ, jìng bù chù yě, yī jiàn bù yǐ, wēi bù hū yě, bù lí shéng fù, zì jiě tuō yě, bù jué sī lǜ, zì chéng chè yě. yǐ wǒ shì tiān dì wàn wù, wèi yǒu wǒ yě, yǐ tiān dì wàn wù shì wǒ, wèi yǒu tiān dì wàn wù yě. yì hū rú hóng máo zhī yù shùn fēng, hào hū ruò jù yú zhī zòng dà hè yě, rán ér bù néng wú guò yě. fū bù néng wú guò zhě, xí nán jìng zì néng gǎi guò zhě, xìng zì dìng yě. rán hòu qiú qí zhēn qiú, fàng ér bù fàng, zhēn wù zhēn xiū, qián hòu chè lǎng. yú fēi wèi xià, zhì fēi wèi shàng. huí yě cóng shì, cān hū miǎn fū, xiān lì qí dà, bái shǒu zhe shū. tài shān yán yán, shì wǒ guǎng jū, xué wèn wú tā, le cǐ ér yǐ. shí jì qí dì, shù wèi zhī chǐ, míng yú dōng xī, gǎn gào tóng zhì. qiú fàng xīn zhāi míng
乾為吾健,坤為吾順,風行水流,日麗澤潤,動處為雷,止處為山,無聲無臭,充滿兩間,此名為心,別名為仁。無內無外,無損無增,自孝自弟,自聰自明,喜怒哀樂,未有一物,感而遂通天下之故。無情有情,合為一體,未着軀殼,只有此耳。聖人以此洗而退藏,惟有圓圈可以形容。藏中何有?圈中何名?至精至一,為天地心。原此真心,不分愚智,魚躍鳶飛,各職其職。蒙蒙我生,營營自戕,自斲自喪,自迷自狂,自築自牆,自固其防,自放於憂悲愴逸、鄙吝貪妒之場,而不悟其非真常也。嗚呼!此獨何心?往而不復,夜半一聲,天心呈露,夢後周公,廟中西伯,玄酒太羹,汩然無跡。辟彼淵泉,今見涓涓,辟彼大莖,今見萌根,無象之象,無形之形,根滋莖大,水到渠成,一時翕聚,萬古常靈。嗚呼!易悟者心,難淨者習,呼為習呼,吸為習吸,習心作主,須臾不離。辟彼室家,見奪於賊,退處奴隸,僕僕受役。反正之苦,禹平水土,涵養之力,稷藝稼穡。於是一念不起,境不觸也,一見不倚,微不忽也,不離繩縛,自解脫也,不絕思慮,自澄徹也。以我視天地萬物,未有我也,以天地萬物視我,未有天地萬物也。翼乎如鴻毛之遇順風,浩乎若巨魚之縱大壑也,然而不能無過也。夫不能無過者,習難淨;自能改過者,性自定也。然後求其真求,放而不放,真悟真修,前後徹朗。愚非為下,智非為上。回也從事,參乎免夫,先立其大,白首著書。太山巖巖,示我廣居,學問無他,了此而已。實際其地,庶為知恥,銘於東西,敢告同志。(《求放心齋銘》)
tiān dì wàn wù, běn wú yī tǐ yě, ér wú hé yǐ zhī tiān dì wàn wù zhī rán zāi? tiān dì fēi rén jiāng kǒng zhé, wàn wù fēi rén jiāng kǒng xiē, wú xīn fēi rén wú shēn jiāng kǒng jué. wú hé yǐ zhī wú shēn zhī rán zāi? wú shì fēi rén, máng cóng mù shēng, wú tīng fēi rén, lóng cóng ěr téng, wú yán fēi rén, wú guò méng méng, wú dòng fēi rén, shēn guò yīn yīn. wū hū! wēi yì mī jīng, zé bā fāng yì wèi, yī niàn diān dào, ér rén jǐ chéng dí. zhí mí wèi zhēn, zéi yǐ dài zi, sì qiào chén tóu, yī miào jué sǐ. lè chū yú xū, zhēng zé chéng jūn, jì sǐ zhī xīn, bù kě fù zhèn. wō kū yǐn xué, qù rén jǐ hé! yuān fēi yú yuè, yú rén hé ruò! gǔ zhī yǒu dào, qù bǐ qǔ cǐ, sān cái guī gēn, yī rì kè jǐ. wú hé yǐ zhī yǒu dào zhī rán zāi? yǐ qí wú jǐ yě, gù néng chéng qí jǐ. wū hū! wú yǒu dà jǐ, fǔ wàn wù ér guān tiān dì zhě yě. dà jǐ bù jiā, xiǎo jǐ jiē jiē, xiǎo jǐ jì kè, dà jǐ pō pō. gǔ zhī shàn kè zhě, shì yú wú xíng, tīng yú wú shēng, dòng wú guǐ zhé, yán fēi shù chēng, sì yòng fǎn yī, yī zhēn liú xíng, wú tǐ wú fāng, lǐ jiā ér hēng. shǎo yǒu yì bì gù wǒ zuò lèi, miào yòng qí zhì, jù wèi wěi bì, cǐ wèi bù rén, ér zhū jué xiǎo jǐ. shì gù wú jǐ wèi kè, zhēn jǐ wèi dà, zhì dà wèi rén. tǐ wú duì dài, bù jiàn dà xiǎo, zhèng zhī nèi wài? xìng cǐ yuē shèng, fù cǐ yuē xián, xiǎo zi zhì yú, zé yān zhí yān. xī zhě wú yǒu cóng shì yú cǐ, gǎn gào fēi kuáng, wèi rén yóu jǐ. kè jǐ zhēn
天地萬物,本吾一體也,而吾何以知天地萬物之然哉?天地非仁將恐折,萬物非仁將恐歇,吾心非仁吾身將恐蹶。吾何以知吾身之然哉?吾視非仁,盲從目生,吾聽非仁,聾從耳騰,吾言非仁,吾過瞢瞢,吾動非仁,身過殷殷。嗚乎!微翳眯睛,則八方易位,一念顛倒,而人己成敵。執迷為真,賊以代子,四竅塵投,一妙覺死。樂出於虛,蒸則成菌,既死之心,不可復振。蝸窟蚓穴,去仁幾何!鳶飛魚躍,於仁何若!古之有道,去彼取此,三才歸根,一日克己。吾何以知有道之然哉?以其無己也,故能成其己。嗚乎!吾有大己,俯萬物而觀天地者也。大己不浹,小己揭揭,小己既克,大己潑潑。古之善克者,視於無形,聽於無聲,動無軌轍,言非述稱,四用反一,一真流行,無體無方,禮嘉而亨。少有意必固我作累,妙用齊滯,具為痿痺,此為不仁,而株橛小己。是故無己為克,真己為大,至大為仁。體無對待,不見大小,正知內外?性此曰聖,復此曰賢,小子至愚,擇焉執焉。昔者吾友從事於此,敢告非狂,為仁由己。(《克己箴》)