qián dé hóng zì hóng fǔ, hào xù shān, zhè zhī yú yáo rén. wáng wén chéng píng háo guī yuè, xiān wáng yǔ tóng yì fàn yǐn nián guǎn zhōu zhèng yín chái fèng xú shān wú rén shù shí rén huì yú zhōng tiān gé, tóng bǐng xué yān. míng nián, jǔ yú xiāng. shí sì fāng zhī shì lái xué yú yuè zhě shén zhòng, xiān shēng yǔ lóng xī shū tōng qí dà zhǐ, ér hòu zú yè yú wén chéng, yī shí chēng wèi jiào shòu shī. jiā jìng wǔ nián jǔ yú nán gōng, bù tíng shì ér guī. wén chéng zhēng sī tián, xiān shēng yǔ lóng xī jū shǒu yuè zhōng shū yuàn. qī nián, bēn wén chéng zhī sàng, zhì yú guì xī, wèn sàng fú, shào zhú fēng yuē: xī zhě kǒng zǐ mò, zi gòng ruò sàng fù ér wú fú, lǐ yě. xiān shēng yuē: wú fū zǐ mò yú dào lù, wú zhǔ sàng zhě, dì zǐ bù kě yǐ wú fú. rán mǒu yě yǒu fù mǔ zài, má yī bù dié, fú gǎn yǒu jiā yān. zhú shì yú chǎng, yǐ zhōng xīn zhì. shí yī nián, shǐ fù tíng shì, chū wèi sū xué jiào shòu. dīng nèi jiān. fú què, bǔ guó zi jiān chéng, xún shēng xíng bù zhǔ shì, shāo qiān yuán wài láng, shǔ shǎn xī sī shì. shàng yè yóu xī shān, zhào wǔ dìng hóu guō xūn bù zhì, gěi shì zhōng gāo shí hé zhī, xià xūn jǐn yī yù, zhuǎn sòng xíng bù. xūn jiāo zì bù fǎ, jǔ cháo hèn zhī, jiē yù zuò yǐ bù guǐ. xiān shēng jù fǎ yǐ wéi chì shí zuì lùn sǐ, zài bù shàng bào. jǔ cháo yǐ shàng zhī bù bào, yīn àn qīng yě, hé xiān shēng bù míng lǜ fǎ. shàng yǐ xiān shēng wèi gù rén, gù bù bào, suì yīn hé xià xiān shēng yú yù. gài shàng zhī chǒng xūn wèi shuāi, tè yīn shì shāo zhé zhī, yǔ tíng chén zhī yì gù xiāng zuǒ yě. xiān shēng shēn yīng sān mù, yǔ shì yù yáng hú shān dū du zhào bái lóu jiǎng yì bù chuò. xūn sǐ, shǐ dé chū yù. jiǔ miào chéng, zhào fù guān dài. mù zōng cháo, jìn jiē cháo liè dài fū, zhì shì. wàn lì chū, fù jìn jiē yī jí. zài yě sān shí nián, wú rì bù jiǎng xué. jiāng zhè xuān shè chǔ guǎng míng qū ào dì, jiē yǒu jiǎng shě. xiān shēng yǔ lóng xī dié pěng zhū pán. nián qī shí, zuò yí xián shū gào sì fāng, shǐ bù chū yóu. èr nián shí yuè èr shí liù rì zú, nián qī shí jiǔ.
錢德洪字洪甫,號緒山,浙之餘姚人。王文成平濠歸越,先王與同邑范引年、管州、鄭寅、柴鳳、徐珊、吳仁數十人會於中天閣,同稟學焉。明年,舉於鄉。時四方之士來學於越者甚眾,先生與龍溪疏通其大旨,而後卒業於文成,一時稱為教授師。嘉靖五年舉於南宮,不廷試而歸。文成征思、田,先生與龍溪居守越中書院。七年,奔文成之喪,至於貴溪,問喪服,邵竹峰曰:「昔者孔子歿,子貢若喪父而無服,禮也。」先生曰:「吾夫子歿於道路,無主喪者,弟子不可以無服。然某也有父母在,麻衣布絰,弗敢有加焉。」築室於場,以終心制。十一年,始赴廷試,出為蘇學教授。丁內艱。服闋,補國子監丞,尋陞形部主事,稍遷員外郎,署陝西司事。上夜遊西山,召武定侯郭勛不至,給事中高時劾之,下勛錦衣獄,轉送刑部。勛驕恣不法,舉朝恨之,皆欲坐以不軌。先生據法以違敕十罪論死,再不上報。舉朝以上之不報,因按輕也,劾先生不明律法。上以先生為故人,故不報,遂因劾下先生於獄。蓋上之寵勛未衰,特因事稍折之,與廷臣之意故相左也。先生身嬰三木,與侍御楊斛山、都督趙白樓講易不輟。勛死,始得出獄。九廟成,詔復冠帶。穆宗朝,進階朝列大夫,致仕。萬曆初,復進階一級。在野三十年,無日不講學。江、浙、宣、歙、楚、廣名區奧地,皆有講舍。先生與龍溪迭捧珠盤。年七十,作《頤閒疏》告四方,始不出遊。二年十月二十六日卒,年七十九。
yáng míng zhì liáng zhī zhī xué, fā yú wǎn nián. qí chū yǐ jìng zuò chéng xīn xùn xué zhě, xué zhě duō yǒu xǐ jìng è dòng zhī bì, zhī běn liú xíng, gù tí duō wèi miǎn guò zhòng. rán yuē: liáng zhī shì wèi fā zhī zhōng, yòu yuē shèn dú jí shì zhì liáng zhī, zé yì wèi cháng bù yǐ shōu liǎn wèi zhǔ yě. gù xiāng dōng kuò zhī jiè jù, luó niàn ān zhī zhǔ jìng, cǐ zhēn yáng míng zhī de chuán yě. xiān shēng yǔ lóng xī qīn zhì yáng míng zuì jiǔ, xí wén qí guò zhòng zhī yán. lóng xī wèi: jì zhě xīn zhī běn tǐ, jì yǐ zhào wèi yòng, shǒu qí kōng zhī ér yí zhào, shì guāi qí yòng yě. xiān shēng wèi: wèi fā jìng cóng hé chù mì? lí yǐ fā ér qiú wèi fā, bì bù kě dé. shì liǎng xiān shēng zhī liáng zhī, jù yǐ jiàn zài zhī jué ér yán, yú shèng xián níng jù chù, jǐn yǔ sǎo chú, zài shī mén zhī zhǐ, bù néng wú háo lí zhī chà. lóng xī cóng jiàn zài wù qí biàn dòng bù jū zhī tǐ, xiān shēng zhǐ yú shì wù shàng shí xīn mó liàn, gù xiān shēng zhī chè wù bù rú lóng xī, lóng xī zhī xiū chí bù rú xiān shēng. nǎi lóng xī jìng rù yú chán, ér xiān shēng bù shī rú zhě zhī jǔ yuē, hé yě? lóng xī xuán yá sā shǒu, fēi shī mén zōng zhǐ suǒ kě xì fù, xiān shēng zé bǎ lǎn fàng chuán, suī wú dà dé yì wú dà shī ěr. niàn ān yuē: xù shān zhī xué shù biàn, qí shǐ yě, yǒu jiàn yú wèi shàn qù è zhě, yǐ zhī wèi zhì liáng zhī yě. yǐ ér yuē: liáng zhī zhě, wú shàn wú è zhě yě, wú ān dé zhí yǐ wèi yǒu ér wèi zhī ér yòu qù zhī? yǐ yòu yuē: wú è fū yán zhī zhě zhī xiáo yě, wú shàn wú è zhě jiàn yě, fēi liáng zhī yě. wú wéi jí wú suǒ zhī yǐ wèi shàn zhě ér xíng zhī, yǐ wèi è zhě ér qù zhī, cǐ wú kě néng wèi zhě yě. qí bù chū yú cǐ zhě, fēi wú suǒ de wèi yě. yòu yuē: xiàng wú zhī yán yóu èr yě, fēi yī yě. fū zǐ cháng yǒu yán yǐ, yuē zhì shàn zhě xīn zhī běn tǐ, dòng ér hòu yǒu bù shàn yě. wú bù néng bì qí wú bù shàn, wú wú dòng yān ér yǐ. bǐ suǒ wèi yì zhě dòng yě, fēi shì zhī wèi dòng yě wú suǒ wèi dòng, dòng yú dòng yān zhě yě. wú wéi wú dòng, zé zài wú zhě cháng yī yǐ. àn xiān shēng zhī wú dòng, jí cí hú zhī bù qǐ yì yě. bù qǐ yì fēi wèi fā hū? rán zé wèi lí yǐ fā ér qiú wèi fā, bì bù kě dé zhě, fēi xiān shēng zhī mò hòu yǔ yǐ.
陽明「致良知」之學,發於晚年。其初以靜坐澄心訓學者,學者多有喜靜惡動之弊,知本流行,故提掇未免過重。然曰:「良知是未發之中」,又曰「慎獨即是致良知」,則亦未嘗不以收斂為主也。故鄉東廓之戒懼,羅念菴之主靜,此真陽明之的傳也。先生與龍溪親炙陽明最久,習聞其過重之言。龍溪謂:「寂者心之本體,寂以照為用,守其空知而遺照,是乖其用也。」先生謂:「未發竟從何處覓?離已發而求未發,必不可得。」是兩先生之「良知」,俱以見在知覺而言,於聖賢凝聚處,盡與掃除,在師門之旨,不能無毫釐之差。龍溪從見在悟其變動不居之體,先生只於事物上實心磨鍊,故先生之徹悟不如龍溪,龍溪之修持不如先生。乃龍溪竟入於禪,而先生不失儒者之矩矱,何也?龍溪懸崖撒手,非師門宗旨所可系縛,先生則把纜放船,雖無大得亦無大失耳。念菴曰:「緒山之學數變,其始也,有見於為善去惡者,以知為致良知也。已而曰:『良知者,無善無惡者也,吾安得執以為有而為之而又去之?』已又曰:『吾惡夫言之者之淆也,無善無惡者見也,非良知也。吾惟即吾所知以為善者而行之,以為惡者而去之,此吾可能為者也。其不出於此者,非吾所得為也。』又曰:『向吾之言猶二也,非一也。夫子嘗有言矣,曰至善者心之本體,動而後有不善也。吾不能必其無不善,吾無動焉而已。彼所謂意者動也,非是之謂動也;吾所謂動,動於動焉者也。吾惟無動,則在吾者常一矣。』」按先生之無動,即慈湖之不起意也。不起意非未發乎?然則謂「離已發而求未發,必不可得」者,非先生之末後語矣。
huì yǔ
會語
tiān dì jiān zhī cǐ líng qiào, zài zào huà tǒng tǐ ér yán, wèi zhī guǐ shén zài rén shēn ér yán, wèi zhī liáng zhī. wéi shì líng qiào zhì wēi bù kě jiàn, zhì zhe bù kě yǎn, shǐ cǐ xīn jīng níng chún gù, cháng rú duì yuè shén míng zhī shí, zé zhēn jī huó pō, shàng xià zhāo gé, hé kě yǎn dé? ruò yī niàn yàn yì, zé huǎng hū sǎn màn yǐ.
天地間只此靈竅,在造化統體而言,謂之鬼神;在人身而言,謂之良知。惟是靈竅至微不可見,至着不可掩,使此心精凝純固,常如對越神明之時,則真機活潑,上下昭格,何可掩得?若一念厭斁,則怳惚散漫矣。
jiè jù jí shì liáng zhī, jué dé duō cǐ jiè jù, zhǐ shì gōng fū shēng jiǔ zé běn tǐ gōng fū zì néng xiāng wàng, bù sī ér dé, bù miǎn ér zhōng, yì zhǐ yī shú ěr.
戒懼即是良知,覺得多此戒懼,只是工夫生;久則本體工夫自能相忘,不思而得,不勉而中,亦只一熟耳。
sī lǜ shì rén xīn shēng jī, wú yī xī kě tíng. dàn cǐ xīn zhǔ zǎi cháng dìng, sī lǜ suǒ fā, zì yǒu tiáo lǐ. zào huà zhǐ shì zhǔ zǎi cháng dìng, gù sì shí, rì yuè wǎng lái, zì bù fēn luàn.
思慮是人心生機,無一息可停。但此心主宰常定,思慮所發,自有條理。造化只是主宰常定,故四時,日月往來,自不紛亂。
chōng sè tiān dì jiān zhǐ yǒu cǐ zhī. tiān zhī cǐ zhī zhī xū míng, dì zhī cǐ zhī zhī níng jù, guǐ shén zhī cǐ zhī zhī miào yòng, sì shí rì yuè zhī cǐ zhī zhī liú xíng, rén yǔ wàn wù zhī cǐ zhī zhī hé sàn, ér rén zhī cǐ zhī zhī jīng cuì yě. cǐ zhī yùn xíng wàn gǔ yǒu dìng tǐ, gù yuē tài jí. yuán wú shēng chòu kě jí, gù yuē wú jí. tài jí zhī yùn wú jī, ér yīn yáng zhī xíng yǒu jiàn, gù zì yī shēng èr, shēng sì, shēng bā, yǐ zhì shù wù lù shēng, jí qí wàn ér wú qióng yān. shì shùn qí wǎng ér shù zhī, gù yuē shù wǎng zhě shùn. zì wàn wù tuī běn tài jí, yǐ zhì yú wú jí, nì qí suǒ cóng lái ér zhī zhī, gù yuē zhī lái zhě nì. shì gù yì nì shù yě, gài shì rén yǐ wú shēng wú chòu zhī yuán yě.
充塞天地間只有此知。天只此知之虛明,地只此知之凝聚,鬼神只此知之妙用,四時日月只此知之流行,人與萬物只此知之合散,而人只此知之精粹也。此知運行萬古有定體,故曰太極。原無聲臭可即,故曰無極。太極之運無跡,而陰陽之行有漸,故自一生二,生四,生八,以至庶物露生,極其萬而無窮焉。是順其往而數之,故曰數往者順。自萬物推本太極,以至於無極,逆其所從來而知之,故曰知來者逆。是故《易》逆數也,蓋示人以無聲無臭之源也。
gào zi yán xìng wú shàn bù shàn, yǔ mèng zǐ yán xìng shàn, yì bù shèn yuǎn. gào zi zhǐ xiān jiàn dìng yī gè xìng tǐ, yuán lái bù dòng, yǒu dòng chù zhī zài wù gǎn shàng, bǐ zhǎng wǒ zhǎng, bǐ bái wǒ bái, suí shǒu yīng qù, bù shī qí yí biàn liǎo, yú wú xìng tǐ, dàn rán wú suǒ guān shè. zì wèi jì bù shī nèi, yòu bù shī wài, yǐ shì shèng mén quán tǐ zhī xué. shū bù zhī xiān zhe xìng tǐ zhī jiàn, jiāng xīn yǔ yán qì fēn zuò sān lù, suì chéng nèi wài èr jié, wēi xiǎn liǎng yòng, ér yú yī qiè gǎn yīng jù rù wú qíng, fēi tú wú yì, fǎn záo qí yuán yǐ. mèng zǐ gōng fū, bù lùn xīn zhī dòng bù dòng, niàn niàn jīng yì, shǐ dòng bì yǐ yì, wú qiàn yú xīn, zì rán fǔ yǎng wú kuī, chōng sè wú jiān, shì zhī wèi hào rán zhī qì. gào zi jiàn xìng zài nèi, yī qiè wú dòng yú wài, qǔ xiào ruò sù, shì yǐ jiàn wèi zhǔ, zhōng fēi bù dòng zhī gēn. mèng zǐ jí yì zhī jiǔ, ér hòu xíng wú bù dé, qǔ xiào ruò chí, nǎi zhí cóng yuán bù dòng chù yòng gōng, bù qiú bù dòng, ér zì wú bù dòng yǐ.
告子言性無善不善,與孟子言性善,亦不甚遠。告子只先見定一個性體,原來不動,有動處只在物感上,彼長我長,彼白我白,隨手應去,不失其宜便了,於吾性體,澹然無所關涉。自謂既不失內,又不失外,已是聖門全體之學。殊不知先着性體之見,將心與言氣分作三路,遂成內外二截,微顯兩用,而於一切感應俱入無情,非徒無益,反鑿其原矣。孟子工夫,不論心之動不動,念念精義,使動必以義,無歉於心,自然俯仰無虧,充塞無間,是之謂浩然之氣。告子見性在內,一切無動於外,取效若速,是以見為主,終非不動之根。孟子集義之久,而後行無不得,取效若遲,乃直從原不動處用功,不求不動,而自無不動矣。
cǐ xīn cóng wú shǐ zhōng lái, yuán shì zhǐ de, suī qiān sī bǎi lǜ, zhǐ shì tiān jī zì rán, wàn gǎn wàn yīng, yuán lái běn tǐ cháng jì. zhǐ wèi wú rén zì yǒu zhī shí, biàn gōng lì shì hào, jì néng wén jiàn, yī qiè yì bì gù wǒ, zì zuò zhī jiàn, zì zuò chōng rǎo, shī què zhì shàn běn tǐ, shǐ bù dé zhǐ. xū jiāng cǐ děng xí xīn yī qiè fàng xià, shǐ xìn dé běn lái zì xìng yuán shì rú cǐ.
此心從無始中來,原是止的,雖千思百慮,只是天機自然,萬感萬應,原來本體常寂。只為吾人自有知識,便功利嗜好,技能聞見,一切意必固我,自作知見,自作憧擾,失卻至善本體,始不得止。須將此等習心一切放下,始信得本來自性原是如此。
shèng rén yú fēn yún jiāo cuò zhī zhōng, ér zhǐ qí bù dòng zhī zhēn tǐ, liáng zhī shì yě. shì zhī yě, suī wàn gǎn fēn yún ér shì fēi bù mèi, suī zhòng yù jiāo cuò ér qīng míng zài gōng, zhì biàn ér wú fāng, zhì shén ér wú jī zhě, liáng zhī zhī tǐ yě. tài xū zhī zhōng, wú wù bù yǒu, ér wú yī wù zhī zhù, qí yǒu zhù zé jí wèi tài xū zhī ài yǐ. rén xīn gǎn yīng, wú shí bù yǒu, ér wú yī shí zhī zhù, qí yǒu zhù zé jí wèi tài xū zhī zhàng yǐ. gù fèn zhì hǎo lè kǒng jù yōu huàn yī zhāo yú yǒu xīn, jí bù dé qí zhèng yǐ. gù zhèng xīn zhī gōng bù zài tā qiú, zhī zài chéng yì zhī zhōng, tǐ dāng běn tǐ míng chè, zhǐ yú zhì shàn ér yǐ yǐ.
聖人於紛紜交錯之中,而指其不動之真體,良知是也。是知也,雖萬感紛紜而是非不昧,雖眾欲交錯而清明在躬,至變而無方,至神而無跡者,良知之體也。太虛之中,無物不有,而無一物之住,其有住則即為太虛之礙矣。人心感應,無時不有,而無一時之住,其有住則即為太虛之障矣。故忿懥、好樂、恐懼、憂患一着於有心,即不得其正矣。故正心之功不在他求,只在誠意之中,體當本體明徹,止於至善而已矣。
chú què hǎo è, gèng yǒu shèn xīn tǐ? chú què yuán hēng lì zhēn, gèng yú hé chù mì tài jí? píng dàn zhī qì, hǎo è yǔ rén xiāng jìn, cǐ biàn shì liáng xīn wèi mǐn. rán qí duān shèn wēi, gù wèi zhī jǐ xī. jīn rén rèn píng dàn zhī qì, zhǐ rèn xū míng guāng jǐng, suǒ yǐ wú yòng gōng chù. rèn dé shí, zhǒng zhǒng jiē shí jì yǐ.
除卻好惡,更有甚心體?除卻元亨利貞,更於何處覓太極?平旦之氣,好惡與人相近,此便是良心未泯。然其端甚微,故謂之幾希。今人認平旦之氣,只認虛明光景,所以無用功處。認得時,種種皆實際矣。
chūn xià qiū dōng, zài tiān dào zhě wú yī kè tíng, xǐ nù āi lè, zài rén xīn zhě yì wú yī shí xī. qiān gǎn wàn yīng, mò zhī duān ní, cǐ tǐ jì rán, wèi cháng rǎn zhe yú wù, suī yuē fā ér shí wú suǒ fā yě. suǒ yǐ jì wèi zhī zhōng, yòu wèi zhī hé, shí fēi yǒu liǎng jié shì. zhì zhōng hé gōng fū, quán zài shèn dú, suǒ wèi yǐn wēi xiǎn jiàn, yǐ shì zhǐ chū zhōng hé běn tǐ, gù shèn dú jí shì zhì zhōng hé.
春夏秋冬,在天道者無一刻停,喜怒哀樂,在人心者亦無一時息。千感萬應,莫知端倪,此體寂然,未嘗染着於物,雖曰發而實無所發也。所以既謂之中,又謂之和,實非有兩截事。致中和工夫,全在慎獨,所謂隱微顯見,已是指出中和本體,故慎獨即是致中和。
zhǐ qiú bù fú liáng zhī, yú rén qíng zì rán tōng dé. ruò zhǐ qiú bù fú rén qíng, biàn shì xùn rén wàng jǐ.
只求不拂良知,於人情自然通得。若只求不拂人情,便是徇人忘己。
wèn: gǎn rén bù dòng rú hé yuē: cái shuō gǎn rén biàn bú shì le, shèng xián zhǐ shì zhèng jǐ ér wù zì zhèng. pì rú tài yáng wú bì, róng guāng zì néng zhào wù, fēi shì xiè xiè xún wù lái zhào.
問:「感人不動如何、」曰:「才說感人便不是了,聖賢只是正己而物自正。譬如太陽無蔽,容光自能照物,非是屑屑尋物來照。」
wèn: jiè jù zhī gōng, bù néng wú yǒu shì wú shì zhī fēn! yuē: zhī dé liáng zhī shì yī gè tóu nǎo, suī zài qiān bǎi rén zhōng, gōng fū zhī zài yī niàn wēi chù suī dú jū míng zuò, gōng fū yì zhī zài yī niàn wēi chù.
問:「戒懼之功,不能無有事無事之分!」曰:「知得良知是一個頭腦,雖在千百人中,工夫只在一念微處;雖獨居冥坐,工夫亦只在一念微處。」
zhēn xìng liú xíng, mò fēi zì rán, shāo yì qǐ yì, jí rú tài xū zhōng hū zuò yún yì. cǐ bù qǐ yì zhī jiào, bù wèi bù jǐn, dàn zhì měi zhě xí lèi wèi shēn, yī yǔ zhǐ shì, quán tǐ kuò rán xí lèi jì shēn zhī rén, bù zhǐ chéng yì shí gōng, ér yī qiè jìn qí qǐ yì, shì yòu shǐ rén yǐ yì jiàn chéng yě. jiǔ jiǎ bù guī, jí rèn yì jiàn zuò běn tǐ, yù gēn qiè fā, fù yǐ yì jiàn gài zhī, zhōng rì wù wù shǒu cǐ xū jiàn, ér yú rén qíng wù lǐ cháng ruò yǒu èr, jiāng liú xíng huó pō zhī zhēn jī, fǎn yǎng chéng yī zhǒng bù líng bù lì zhī xīn yě. cí hú yù rén lǐng wù tài sù, suì jiāng xǐ xīn zhèng xīn chéng fèn zhì yù děng yǔ jù wèi fēi shèng rén zhī yán, shì tè yǐ zōng miào bǎi guān wèi dào jiā zhī rén zhǐ shuō, ér bù zhī zài dào zhī rén shàng shè chéng tú yě.
真性流形,莫非自然,稍一起意,即如太虛中忽作雲翳。此不起意之教,不為不盡,但質美者習累未深,一與指示,全體廓然;習累既深之人,不指誠意實功,而一切禁其起意,是又使人以意見承也。久假不歸,即認意見作本體,欲根竊發,復以意見蓋之,終日兀兀守此虛見,而於人情物理常若有二,將流行活潑之真機,反養成一種不伶不俐之心也。慈湖欲人領悟太速,遂將洗心、正心、懲忿、窒慾等語、俱謂非聖人之言,是特以宗廟百官為到家之人指說,而不知在道之人尚涉程途也。
qù è bì qióng qí gēn, wèi shàn bù jū qí yǒu, gé wù zhī zé yě, rán fēi jiū jí běn tǐ, zhǐ yú zhì shàn zhī xué yě. shàn è zhī jī, zòng qí shēng miè xiāng xún yú wú qióng, shì cáng qí gēn ér è qí méng niè zhī shēng, zhuó qí yuán ér biàn qí mò liú zhī qīng yě shì yǐ zhī shàn zhī è wèi zhī zhī jí, ér bù zhī liáng zhī zhī tǐ běn wú shàn è yě yǒu wèi yǒu qù zhī wèi gōng, ér bù zhī jiū jí běn tǐ, shī gōng yú wú wèi, nǎi zhēn gōng yě. zhèng niàn wú niàn, zhèng niàn zhī niàn, běn tǐ cháng jì, cái shè sī xié, chōng chōng fēn rǎo yǐ.
去惡必窮其根,為善不居其有,格物之則也,然非究極本體,止於至善之學也。善惡之機,縱其生滅相尋於無窮,是藏其根而惡其萌櫱之生,濁其源而辨其末流之清也;是以知善、知惡為知之極,而不知良知之體本無善惡也;有為、有去之為功,而不知究極本體,施功於無為,乃真功也。正念無念,正念之念,本體常寂,才涉私邪,憧憧紛擾矣。
wèn: xiōng zhōng rǎo rǎo, bì měng jiā chéng dìng, fāng dé jiàn qīng. yuē: cǐ shì jiàn shàng zhuǎn, yǒu shì shí, cǐ zhī zhe zài shì shàng, shì guò, cǐ zhī yòu zhe zài xū shàng, dòng jìng èr jiàn, bù dé chéng piàn. ruò tòu dé cǐ xīn chè dǐ wú yù, suī zhōng rì yīng chóu bǎi wù, běn tǐ shàng rú hé jiā dé yī háo? shì le jí xiū, yī guò wú jī, běn tǐ shàng yòu hé jiǎn dé yī háo?
問:「胸中擾擾,必猛加澄定,方得漸清。」曰:「此是見上轉,有事時,此知着在事上,事過,此知又着在虛上,動靜二見,不得成片。若透得此心徹底無欲,雖終日應酬百務,本體上如何加得一毫?事了即休,一過無跡,本體上又何減得一毫?
wèn: zhì zhī cún hū xīn wù? yuē: líng tōng miào jué, bù lí yú rén lún shì wù zhī zhōng, zài rén shí tǐ ér dé zhī ěr, shì zhī wèi xīn wù. shì zhī xué zhě, wèi sī dào shén qí mì mì, cáng jī yǐn qiào, shǐ rén miǎo máng huǎng hū, wú rù tóu chù, gù fēi zhēn xìng zhī wù. ruò yī wén liáng zhī, suì yǐng xiǎng chéng shòu, bù sī jí shēn yán jǐ, yǐ jiū tòu zhēn tǐ, shì yòu dé wèi xīn wù hū?
問:「致知存乎心悟?」曰:「靈通妙覺,不離於人倫事物之中,在人實體而得之耳,是之謂心悟。世之學者,謂斯道神奇祕密,藏機隱竅,使人渺茫怳惚,無入頭處,固非真性之悟。若一聞良知,遂影響承受,不思極深研幾,以究透真體,是又得為心悟乎?」
liáng zhī bù jiǎ yú jiàn wén, gù zhì zhī zhī gōng cóng bù dǔ bù wén ér rù. dàn cái shuō bù dǔ bù wén, jí zhe bù dǔ bù wén zhī jiàn yǐ. jīn zhǐ niàn niàn zài liáng zhī shàng jīng chá, shǐ shì shì fēi fēi wú róng háo fà qī bì.
良知不假於見聞,故致知之功從不睹不聞而入。但才說不睹不聞,即着不睹不聞之見矣。今只念念在良知上精察,使是是非非無容毫髮欺蔽。
zhì zhī zhī gōng, zài jiū tòu quán tǐ, bù zhuān zài yī niàn yī shì zhī jiān. dàn chú què yī niàn yī shì, yòu gèng wú quán tǐ kě tòu ěr.
致知之功,在究透全體,不專在一念一事之間。但除卻一念一事,又更無全體可透耳。
liáng zhī guǎng dà gāo míng, yuán wú wàng niàn kě qù, cái yǒu wàng niàn kě qù, yǐ zì shī què guǎng dà gāo míng zhī tǐ yǐ. jīn zhǐ tí xǐng běn tǐ, qún wàng zì xiāo.
良知廣大高明,原無妄念可去,才有妄念可去,已自失卻廣大高明之體矣。今只提醒本體,群妄自消。
xiān shī zài yuè, gān quán guān liú dū, yí shū biàn zhèng liáng zhī tiān lǐ tóng yì. xiān shī bù dá, yuē: cǐ xū hé bìng shù yuè, wú yì zhōng yīn shì zhǐ fā, bì yǒu pèi rán róng shì chù ěr. ruò shì bǐ zhá, tú qǐ zhēng duān. xiān shī qǐ zhēng sī tián, mò yú nán ān, zhōng bù dé duì yǔ yǐ jiū dà tóng zhī zhǐ, cǐ yì qiān gǔ yí hèn yě.
先師在越,甘泉官留都,移書辨正良知天理同異。先師不答,曰:「此須合併數月,無意中因事指發,必有沛然融釋處耳。若恃筆札,徒起爭端。」先師起征思、田,歿於南安,終不得對語以究大同之旨,此亦千古遺恨也。
yǔ yú wù shēn nián dōng, qǐ xiān jūn mù míng, wǎng jiàn gōng yú zēng chéng. gōng yuē: liáng zhī bù yóu xué lǜ ér néng, tiān rán zì yǒu zhī zhī yě. jīn yóu xiān shēng zhī mén zhě, jiē yuē liáng zhī wú shì xué lǜ, rèn qí yì zhì ér wèi zhī. qí zhī yǐ rù bù liáng, mò zhī jué yǐ, yóu kě wèi zhī liáng zhī hū suǒ wèi zhì zhī zhě, tuī jí běn rán zhī zhī, gōng zhì mì yě. jīn yóu xiān shēng mén zhě, nǎi yún zhǐ yī liáng zhī, wú fēi zhì dào, ér zhì zhī zhī gōng, quán bù yán jí. zhì yǒu zòng qíng zì sì, shàng zì xìn wèi liáng zhī zhě. lì jiào běn zhǐ, guǒ rú shì hū? yǔ qǐ ér xiè yuē: gōng zhī jiào shì yě. gōng qǐng yǔ yán, yǔ yuē: gōng wù zhù wù wàng wàng zhī xùn, kě wèi kǔ xīn. yuē: yún hé kǔ xīn? yuē: dào tǐ zì rán, wú róng qiáng suǒ, jīn yù jīn chí cāo zhí yǐ bì děi, zé běn tǐ zhī shàng wú róng yǒu jiā, jiā cǐ yī niàn, bìng yú zhù yǐ. rán yù quán tǐ fàng xià, ruò jiàn zì rán, jiǔ zhī zé yòu yí yú wàng yān. jīn zhī gōng fū, jì bù zhù yòu bù wàng, cháng jiàn cǐ tǐ cān qián yǐ héng, huó pō chéng lù. cǐ zhèng tiān rán zì dé zhī jī yě. gài yù jiē cǐ tǐ yǐ shì rén, chéng nán zhe cí, gù yuē kǔ xīn. gōng nǎi jué rán gù yǔ yuē: wú zi xiāng bié shí nián, yóu rú cháng jù yī táng. yǔ yòu yuē: xī xiān shī bié gōng shī yǒu wú yù jiàn zhēn tǐ, wàng zhù jiē fēi gōng zhī jù, dāng shí yí zhī, zhù kě yán gōng, wàng yì kě yán gōng hū? jí qiú jiàn cǐ tǐ bù dé, zhù mù suǒ shì, qīng ěr suǒ tīng, xīn xīn xiāng chí, bù shèng shù fù. huò shí shǎo shū, fǎn jué shì míng tīng cōng, zhōng wú guà ài, nǎi yí wàng kě yǐ dé dào. jí jiǔ zhī, sǎn màn wú guī, jiàn lún yú bù zhī yǐ. shì zhù gù fēi gōng, wàng yì fēi gōng yě. shǐ zhī zhǐ yī wú yù zhēn tǐ, nǎi jiàn yuān fēi yú yuè, yǔ bì yǒu shì yān, tóng huó pō pō dì, fēi zhēn wú yù, hé yǐ zhēn cǐ? gōng kǎi rán wèi zhū yǒu yuē: wǒ bèi péng yǒu, shuí kěn jiū xīn jí cǐ. jiǎng dào lín shì shí xí jiǎng yì. gōng yuē: hòu shì xué wèn, bù zài xìng qíng shàng qiú, zhōng shēn láo kǔ, bù zhī suǒ xué hé shì. bǐ rú zuò yī shī, zhǐ jiàn xìng qíng bù jiàn shī, shì wèi hǎo shī zuò yī wén zì, zhǐ jiàn xìng qíng bù jiàn wén zì, shì wèi hǎo wén zì. ruò bú shì xìng qíng shàng xué, pí shén cuì sī, zhōng shēn wú dé, ān dé yuè lè, yòu ān dé wú yùn?
予於戊申年冬,乞先君墓銘,往見公於增城。公曰:「良知不由學慮而能,天然自有之知也。今游先生之門者,皆曰良知無事學慮,任其意智而為之。其知已入不良,莫之覺矣,猶可謂之良知乎、所謂致知者,推極本然之知,功至密也。今游先生門者,乃雲只依良知,無非至道,而致之之功,全不言及。至有縱情恣肆,尚自信為良知者。立教本旨,果如是乎?」予起而謝曰:「公之教是也。」公請予言,予曰:「公勿助勿忘忘之訓,可謂苦心。」曰:「云何苦心?」曰:「道體自然,無容強索,今欲矜持操執以必得,則本體之上無容有加,加此一念,病於助矣。然欲全體放下,若見自然,久之則又疑於忘焉。今之工夫,既不助又不忘,常見此體參前倚衡,活潑呈露。此正天然自得之機也。蓋欲揭此體以示人,誠難着辭,故曰苦心。」公乃矍然顧予曰:「吾子相別十年,猶如常聚一堂」。予又曰:「昔先師別公詩有「無欲見真體,忘助皆非功」之句,當時疑之,助可言功,忘亦可言功乎?及求見此體不得,注目所視,傾耳所聽,心心相持,不勝束縛。或時少舒,反覺視明聽聰,中無罣礙,乃疑忘可以得道。及久之,散漫無歸,漸淪於不知矣。是助固非功,忘亦非功也。始知只一無欲真體,乃見鳶飛魚躍,與必有事焉,同活潑潑地,非真無欲,何以臻此?」公慨然謂諸友曰:「我輩朋友,誰肯究心及此。」蔣道林示《時習講義》。公曰:「後世學問,不在性情上求,終身勞苦,不知所學何事。比如作一詩,只見性情不見詩,是為好詩;作一文字,只見性情不見文字,是為好文字。若不是性情上學,疲神瘁思,終身無得,安得悅樂,又安得無慍?」
rén zhǐ yǒu yī dào xīn, tiān mìng liú xíng, bù dòng xiān háo shēng chòu, shì zhī wèi wēi. cái dòng shēng chòu, biàn zá yǐ rén yǐ. rán qí zhōng yǒu duō shǎo bù ān chù, gù yuē wēi. rén yào wèi è, zhǐ kě yán zì qī, liáng zhī běn lái wú è.
人只有一道心,天命流行,不動纖毫聲臭,是之謂微。才動聲臭,便雜以人矣。然其中有多少不安處,故曰危。人要為惡,只可言自欺,良知本來無惡。
xué zhě gōng fū, bù dé líng lì zhí jié, zhǐ wèi yī yú zì zuò suì ěr. liáng zhī shì fēi cóng wéi hé cháng bù míng, dàn bù néng yī shí jué duàn, rú zì yú dù yuē: cǐ huò wú hài yú lǐ fǒu? huò kě gǒu tóng yú sú fǒu? huò kě qī rén yú bù zhī fǒu? huò kě yīn xún yī shí yǐ tú qiān gǎi fǒu? zhī cǐ yī yú, biàn shì zhì lìn zhī duān.
學者工夫,不得伶俐直截,只為一虞字作祟耳。良知是非從違何嘗不明,但不能一時決斷,如自虞度曰:「此或無害於理否?或可苟同於俗否?或可欺人於不知否?或可因循一時以圖遷改否?」只此一虞,便是致吝之端。
xī zhě wú shī zhī lì jiào yě, jiē chéng yì wèi dà xué zhī yào, zhǐ zhì zhī gé wù wèi chéng yì zhī gōng, mén dì zǐ wén yán zhī xià, jiē dé rù mén yòng lì zhī dì. yòng gōng qín zhě, jiū jí cǐ zhī zhī tǐ, shǐ tiān zé liú xíng, xiān yì wú zuò, qiān gǎn wàn yīng, ér zhēn tǐ cháng jì. cǐ chéng yì zhī jí yě. gù chéng yì zhī gōng, zì chū xué yòng zhī jí dé rù shǒu, zì shèng rén yòng zhī jīng yì wú jǐn. wú shī jì mò, wú dǎng bìng xué zhě shàn è zhī jī shēng miè bù yǐ, nǎi yú běn tǐ tí jiē guò zhòng, wén zhě suì wèi chéng yì bù zú yǐ jǐn dào, bì xiān yǒu wù ér yì zì bù shēng, gé wù fēi suǒ yǐ yán gōng, bì xiān guī jì ér wù zì huà. suì xiāng yǔ xū yì yǐ qiú wù, ér bù qiè hū mín yí wù zé zhī cháng zhí tǐ yǐ qiú jì, ér wú yǒu hū yuán shén huó pō zhī jī. xī gāo líng jié, yǐng xiǎng miù lì, ér wú shī píng yì qiè shí zhī zhǐ, yōng ér fú xuān. shī yún: chéng yì zhī jí, zhǐ zhì shàn ér yǐ yǐ. shì zhǐ zhì shàn yě zhě, wèi cháng lí chéng yì ér de yě. yán zhǐ zé bù bì yán jì, ér jì zài qí zhōng yán zhì shàn zé bù bì yán wù, ér wù zài qí zhōng, rán jiē bì běn yú chéng yì yān. hé yě? gài xīn wú tǐ, xīn zhī shàng bù kě yǐ yán gōng yě. yīng gǎn qǐ wù ér hǎo è xíng yān, yú shì hū yǒu jīng chá kè zhì zhī gōng. chéng yì zhī gōng jí, zé tǐ zì jì ér yīng zì shùn, chū xué yǐ zhì chéng dé, chè shǐ chè zhōng wú èr gōng yě. shì gù bù shì chéng yì ér qiú jì yǔ wù, shì bù rù mén ér sī jiàn zōng miào bǎi guān yě zhī jì yǔ wù ér bù shì rén yǐ chéng yì zhī gōng, shì yù rén jiàn zōng miào bǎi guān ér bì zhī mén yě, jiē fēi róng shì yú dào zhě yě.
昔者吾師之立教也,揭誠意為《大學》之要,指致知格物為誠意之功,門弟子聞言之下,皆得入門用力之地。用功勤者,究極此知之體,使天則流行,纖翳無作,千感萬應,而真體常寂。此誠意之極也。故誠意之功,自初學用之即得入手,自聖人用之精詣無盡。吾師既歿,吾黨病學者善惡之機生滅不已,乃於本體提揭過重,聞者遂謂「誠意不足以盡道,必先有悟而意自不生,格物非所以言功,必先歸寂而物自化。」遂相與虛憶以求悟,而不切乎民彝物則之常;執體以求寂,而無有乎圓神活潑之機。希高凌節,影響謬戾,而吾師平易切實之旨,壅而弗宣。師云:「誠意之極,止至善而已矣。」是止至善也者,未嘗離誠意而得也。言止則不必言寂,而寂在其中;言至善則不必言悟,而悟在其中,然皆必本於誠意焉。何也?蓋心無體,心之上不可以言功也。應感起物而好惡形焉,於是乎有精察克治之功。誠意之功極,則體自寂而應自順,初學以至成德,徹始徹終無二功也。是故不事誠意而求寂與悟,是不入門而思見宗廟百官也;知寂與悟而不示人以誠意之功,是欲人見宗廟百官而閉之門也,皆非融釋於道者也。
zhì chún ér wú zá zhě, xìng zhī běn tǐ yě. jīng jīng kǒng kǒng yǒu shì wù wàng zhě, fù xìng zhī gōng yě. yǒu shì wù wàng ér bù jiàn zhēn tǐ zhī huó pō yān, qiáng zhì zhī láo yě huǎng jiàn běn tǐ ér bù jiā yǒu shì zhī gōng yān, xū kuáng zhī jiàn yě. gù yǒu shì fēi gōng yě, xìng zhī bù róng zì yǐ yě huó pō fēi jiàn yě, xìng zhī bù jiā yī wù yě.
至純而無雜者,性之本體也。兢兢恐恐有事勿忘者,復性之功也。有事勿忘而不見真體之活潑焉,強制之勞也;怳見本體而不加有事之功焉,虛狂之見也。故有事非功也,性之不容自已也;活潑非見也,性之不加一物也。
xīn zhī běn tǐ, chún cuì wú zá, zhì shàn yě. liáng zhī zhě, zhì shàn zhī zhe chá yě. liáng zhī jí zhì shàn yě. xīn wú tǐ yǐ zhī wèi tǐ, wú zhī jí wú xīn yě. zhī wú tǐ yǐ gǎn yīng zhī shì fēi wèi tǐ, wú shì fēi jí wú zhī yě. yì yě zhě, yǐ yán hū qí gǎn yīng yě wù yě zhě, yǐ yán hū qí gǎn yīng zhī shì yě, ér zhī zé zhǔ zǎi hū shì wù shì fēi zhī zé yě. yì yǒu dòng jìng, cǐ zhī zhī tǐ bù yīn yì zhī dòng jìng yǒu míng àn yě wù yǒu qù lái, cǐ zhī zhī tǐ bù yīn wù zhī qù lái wèi yǒu wú yě. xìng tǐ liú xíng, zì rán wú xī, tōng zhòu yè zhī dào ér zhī yě. xīn zhī shén míng, běn wú fāng tǐ, yù fàng zé fàng, yù zhǐ zé zhǐ. fàng kě néng yě, zhǐ yì kě néng yě, rán jiē fēi běn tǐ zhī zì rán yě. hé yě? yì jiàn shǐ zhī yě. jūn zǐ zhī xué, bì shì yú wú yù, wú yù zé bù bì yán zhǐ ér xīn bù dòng.
心之本體,純粹無雜,至善也。良知者,至善之着察也。良知即至善也。心無體以知為體,無知即無心也。知無體以感應之是非為體,無是非即無知也。意也者,以言乎其感應也;物也者,以言乎其感應之事也,而知則主宰乎事物是非之則也。意有動靜,此知之體不因意之動靜有明暗也;物有去來,此知之體不因物之去來為有無也。性體流行,自然無息,通晝夜之道而知也。心之神明,本無方體,欲放則放,欲止則止。放可能也,止亦可能也,然皆非本體之自然也。何也?意見使之也。君子之學,必事於無欲,無欲則不必言止而心不動。
wú qiú zhū yǐ fàng zhī xīn, qiú zhū xīn zhī wèi fàng yān ěr yǐ. fū xīn zhī tǐ, xìng yě, xìng bù kě lí, yòu è dé ér fàng yě? fàng zhī yún zhě, chí yú wù yān yǐ ěr.
毋求諸已放之心,求諸心之未放焉爾已。夫心之體,性也,性不可離,又惡得而放也?放之雲者,馳於物焉已爾。
lùn xué shū
論學書
liáng zhī tiān lǐ yuán fēi sān yì, yǐ xīn zhī líng xū zhāo chá ér yán wèi zhī zhī, yǐ xīn zhī wén lǐ tiáo xī ér yán wèi zhī lǐ. líng xū zhāo chá, wú shì xué lǜ, zì rán ér rán, gù wèi zhī liáng wén lǐ tiáo xī, wú shì xué lǜ, zì rán ér rán, gù wèi zhī tiān rán. yuē líng xū zhāo chá, zé suǒ wèi zhāo chá zhě jí wén lǐ tiáo xī zhī wèi yě. líng xū zhāo chá zhī zhōng, ér tiáo lǐ bù zháo, gù fēi suǒ yǐ wèi liáng zhī ér líng xū zhāo chá zhī zhōng, fù qiú suǒ wèi tiáo lǐ, zé yì fēi suǒ wèi tiān lǐ yǐ. jīn rì liáng zhī, bù yòng tiān lǐ, zé zhī wèi kōng zhī, shì yí yǐ xū wú kōng jì shì liáng zhī, ér yòu shì yǐ xí qǔ wài suǒ wèi tiān lǐ yǐ, kǒng fēi liǎng jiā lì yán zhī zhǐ yě. shàng gān quán
良知天理原非三義,以心之靈虛昭察而言謂之知,以心之文理條析而言謂之理。靈虛昭察,無事學慮,自然而然,故謂之良;文理條析,無事學慮,自然而然,故謂之天然。曰靈虛昭察,則所謂昭察者即文理條析之謂也。靈虛昭察之中,而條理不着,固非所以為良知;而靈虛昭察之中,復求所謂條理,則亦非所謂天理矣。今日良知,不用天理,則知為空知,是疑以虛無空寂視良知,而又似以襲取外索為天理矣,恐非兩家立言之旨也。(《上甘泉》)
jiǔ ān wèi wú dǎng yú xué, wèi miǎn luò kōng. chū ruò wèi yǐ wèi rán, xì zì mó kān, shǐ zhī zì jù. rì lái lùn běn tǐ chù, shuō dé shí fēn qīng tuō, jí zhēng zhī xíng shì, shū lüè chù shén duō. cǐ biàn shì xué wèn luò kōng chù. pì zhī cǎo mù, shēng yì zài zhōng, fā zài zhī gàn shàng, zì shì kě jiàn. fù wáng lóng xī
久菴謂吾黨於學,未免落空。初若未以為然,細自磨勘,始知自懼。日來論本體處,說得十分清脫,及徵之行事,疏略處甚多。此便是學問落空處。譬之草木,生意在中,發在枝榦上,自是可見。(《復王龍溪》)
rén shēng yǔ shì qíng xiāng gǎn, rú yú yóu yú shuǐ, suí chù bī sāi, gèng wú kòng xì chù. bō dàng yì cóng zì xīn qǐ, cǐ xīn wú suǒ qiān lèi, suī rì yǔ rén qíng shì biàn xiāng jiē, zhēn rú zì zài, shùn yīng wú zhì, gèng wú bō dàng kě dòng. suǒ wèi dòng yì dìng, jìng yì dìng yě. ruò cǐ xīn bù miǎn liú liàn wù qíng, suī rì zuò xū zhāi, bù lù fēng xiàn, ér bǎi niàn zì lái áo jiān, wú róng táo bì. jīn zhī xué zhě, cái yù shì lái, biàn ruò lǎn rǎo, biàn sī jìng chù, jí dào jìng chù, xiōng zhōng jiǎo rǎo yóu xī. cǐ zhèng bù sī dòng yǔ bù dòng, zhī zài zì xīn, bù zài shì shàng jiǎn zé. zhì zhī gé wù gōng fū, zhǐ xū yú shì shàng shí qǔ, běn xīn nǎi jiàn. xīn shì fēi èr, nèi wài liǎng wàng, fēi lí què shì wù yòu yǒu xué wèn kě yán yě. dá fù shǎo yán
人生與世情相感,如魚游於水,隨處逼塞,更無空隙處。波盪亦從自心起,此心無所牽累,雖日與人情事變相接,真如自在,順應無滯,更無波盪可動。所謂動亦定,靜亦定也。若此心不免留戀物情,雖日坐虛齋,不露風線,而百念自來熬煎,無容逃避。今之學者,才遇事來,便若攬擾,便思靜處,及到靜處,胸中攪擾猶昔。此正不思動與不動,只在自心,不在事上揀擇。致知格物工夫,只須於事上識取,本心乃見。心事非二,內外兩忘,非離卻事物又有學問可言也。(《答傅少岩》)
wú xīn běn yǔ mín wù tóng tǐ, cǐ shì wèi yù zhī gēn, chú què yīng chóu gèng wú běn tǐ, shī què běn tǐ biàn fēi yīng chóu. gǒu yú yīng chóu zhī zhōng, suí shì suí dì bù shī cǐ tǐ, yǎn qián dà dì hé chù fēi huáng jīn. ruò yàn què yīng chóu, xīn bì yù qù mì shān zhōng, yǎng chéng yī gè kū jì, kǒng yǐ huáng jīn fǎn hùn zuò wán tiě yǐ. fù lóng xī
吾心本與民物同體,此是位育之根,除卻應酬更無本體,失卻本體便非應酬。苟於應酬之中,隨事隨地不失此體,眼前大地何處非黃金。若厭卻應酬,心必欲去覓山中,養成一個枯寂,恐以黃金反混作頑鐵矣。(《復龍溪》)
lóng xī zhī jiàn, líng lì zhí jié, ní gōng fū yú shēng miè zhě, wén qí yán zì dāng shěng fā. dàn qú yú jiàn shàng jué yǒu zhe chù, kāi kǒu lùn shuō, qiān zhuǎn bǎi zhé bù chū jǐ yì, biàn jué yú rén yán shàng yǒu lòu luò ěr. zhí shì zhī zhe, duō zài guò sī, guò sī zé xiǎng xiàng yì zú yǐ bì dào. yǔ jì péng shān
龍溪之見,伶俐直截,泥工夫於生滅者,聞其言自當省發。但渠於見上覺有着處,開口論說,千轉百折不出己意,便覺於人言尚有漏落耳。執事之着,多在過思,過思、則想像亦足以蔽道。(《與季彭山》)
qīn dǎo shēng sǐ zhēn jìng, shēn shì jǐn kōng, dú liú yī niàn yíng hún. gěng gěng zhōng yè, huò rán ruò shěng, nǎi zhī shàng tiān wèi wǒ shè cǐ fǎ xiàng, shì wǒ yǐ běn lái zhēn xìng, bù róng sī fà guà dài. píng shí yī zhǒng gū róng yīn xún zhī niàn, cháng zì yǐ wèi bù zú hài dào, yóu jīn guān zhī, yī chén kě yǐ méng mù, yī zhǐ kě yǐ zhàng tiān, chéng kě jù yě. yī! gǔ rén chù dòng, rěn ér huò zēng yì, wú bù zhī zēng yì zhě hé wù, jiǎn xuē zé yǐ jǐn yǐ. yù zhōng jì lóng xī
親蹈生死真境,身世盡空,獨留一念熒魂。耿耿中夜,豁然若省,乃知上天為我設此法象,示我以本來真性,不容絲髮掛帶。平時一種姑容因循之念,常自以為不足害道,由今觀之,一塵可以矇目,一指可以障天,誠可懼也。噫!古人處動,忍而獲增益,吾不知增益者何物,減削則已盡矣。(《獄中寄龍溪》)
fū jìng, wù yě, gù bān gòu bó zá dé jī yú shàng, ér kě yǐ xiān jiā mó qù zhī gōng. wú xīn liáng zhī, xū líng yě, xū líng fēi wù yě, fēi wù zé bān gòu bó zá tíng yú wú xīn hé suǒ? ér mó zhī zhī gōng yòu yú hé suǒ hū? jīn suǒ zhǐ wú xīn zhī bān gòu bó zá, fēi yǐ qì jū wù bì ér yán hū? jì yuē qì jū, yuē wù bì, zé wú xīn zhī bān gòu bó zá, yóu rén qíng shì wù zhī gǎn ér hòu yǒu yě. jì yóu rén qíng shì wù zhī gǎn ér hòu yǒu, ér jīn zhī zhì zhī yě, zé jiāng yú wèi shè rén qíng shì wù zhī gǎn zhī qián, ér xiān jiā zhì zhī zhī gōng, zé fū suǒ wèi zhì zhī zhī gōng zhě, yòu jiāng hé suǒ shī yé? dá niè shuāng jiāng
夫鏡,物也,故斑垢駁雜得積於上,而可以先加磨去之功。吾心良知,虛靈也,虛靈非物也,非物則班垢駁雜停於吾心何所?而磨之之功又於何所乎?今所指吾心之班垢駁雜,非以氣拘物蔽而言乎?既曰氣拘,曰物蔽,則吾心之班垢駁雜,由人情事物之感而後有也。既由人情事物之感而後有,而今之致知也,則將於未涉人情事物之感之前,而先加致之之功,則夫所謂致之之功者,又將何所施耶?(《答聶雙江》)
rén zhī xīn tǐ yī yě, zhǐ míng yuē shàn kě yě, yuē zhì shàn wú è yì kě yě, yuē wú shàn wú è yì kě yě. yuē shàn yuē zhì shàn, rén jiē xìn ér wú yí yǐ, yòu wèi wú shàn wú è zhī shuō zhě, hé yě? zhì shàn zhī tǐ, è gù fēi qí suǒ yǒu, shàn yì bù dé ér yǒu yě. zhì shàn zhī tǐ, xū líng yě, yóu mù zhī míng ěr zhī cōng yě. xū líng zhī tǐ bù kě xiān yǒu hū shàn, yóu míng zhī bù kě xiān yǒu hū sè, cōng zhī bù kě xiān yǒu hū shēng yě. mù wú yī sè, gù néng jǐn wàn wù zhī sè ěr wú yī shēng, gù néng jǐn wàn wù zhī shēng xīn wú yī shàn gù néng jǐn tiān xià wàn shì zhī shàn. jīn zhī lùn zhì shàn zhě, nǎi suǒ zhī yú shì shì wù wù zhī zhōng, xiān qiú qí suǒ wèi dìng lǐ zhě, yǐ wèi yīng shì zǎi wù zhī zé, shì xū líng zhī nèi xiān yǒu hū shàn yě. xū líng zhī nèi xiān yǒu hū shàn, shì ěr wèi tīng ér xiān yǒu hū shēng, mù wèi shì ér xiān yǒu hū sè yě. sāi qí cōng míng zhī yòng, ér zhì qí xū líng zhī tǐ, fēi zhì shàn zhī wèi yǐ. jīn rén zhà jiàn rú zǐ rù jǐng, jiē yǒu chù tì cè yǐn zhī xīn. chù tì cè yǐn shì wèi shàn yǐ, rán wèi jiàn rú zǐ zhī qián, jiē jiā jiǎng qiú zhī gōng, yù yǒu cǐ shàn yǐ wèi zhī zé yé? yì xū líng chù fā qí jī, zì bù róng yǐ yé? chì zǐ jiāng rù jǐng, zì shèng rén yǔ tú rén bìng ér shì zhī, qí suǒ wèi chù tì cè yǐn zhě, shèng rén bù néng jiā ér tú rén wèi cháng jiǎn yě. dàn tú rén nǐ yì yú zhà jiàn zhī hòu, yǐ jiàn rù yú nèi jiāo yào yù zhī sī yǐ. rán zé tú rén zhī xué shèng rén yě, guǒ yōu chù tì cè yǐn zhī bù zú yé? yì qù qí bì, yǐ hái zhà jiàn zhī chū xīn yě. xū líng zhī bì, bù dàn xié sī è niàn, suī zhì měi zhī niàn, xiān héng yú zhōng, jī ér bù huà, yǐ luò jiāng yíng yì bì zhī sī, ér fēi shí zhǐ shí xíng zhī yòng yǐ. gù xiān shī yuē wú shàn wú è zhě xīn zhī tǐ, shì duì hòu shì gé wù qióng lǐ zhī xué, xiān yǒu hū shàn zhě lì yán yě. yīn shí shè fǎ, bù dé yǐ zhī cí yān ěr. fù yáng hú shān
人之心體一也,指名曰善可也,曰至善無惡亦可也,曰無善無惡亦可也。曰善、曰至善,人皆信而無疑矣,又為無善無惡之說者,何也?至善之體,惡固非其所有,善亦不得而有也。至善之體,虛靈也,猶目之明、耳之聰也。虛靈之體不可先有乎善,猶明之不可先有乎色,聰之不可先有乎聲也。目無一色,故能盡萬物之色;耳無一聲,故能盡萬物之聲;心無一善;故能盡天下萬事之善。今之論至善者,乃索之於事事物物之中,先求其所謂定理者,以為應事宰物之則,是虛靈之內先有乎善也。虛靈之內先有乎善,是耳未聽而先有乎聲,目未視而先有乎色也。塞其聰明之用,而窒其虛靈之體,非至善之謂矣。今人乍見孺子入井,皆有怵惕惻隱之心。怵惕惻隱是謂善矣,然未見孺子之前,皆加講求之功,預有此善以為之則耶?抑虛靈觸發其機,自不容已耶?赤子將入井,自聖人與塗人並而視之,其所謂怵惕惻隱者,聖人不能加而塗人未嘗減也。但塗人擬議於乍見之後,已洊入於內交要譽之私矣。然則塗人之學聖人也,果憂怵惕惻隱之不足耶?抑去其蔽,以還乍見之初心也。虛靈之蔽,不但邪思惡念,雖至美之念,先橫於中,積而不化,已落將迎意必之私,而非時止、時行之用矣。故先師曰「無善無惡者心之體」,是對後世格物窮理之學,先有乎善者立言也。因時設法,不得已之辭焉耳。(《復楊斛山》)
lóng xī xué rì píng shí, měi yú huǐ yù fēn rǒng zhōng, yì jiàn fèn tì. dì xiàng yǔ yì jiàn bù tóng, suī chéng xiān shī yí mìng, xiāng qǔ wèi yì, zhōng yǔ rù chù yì lù, wèi jiàn néng hún jiē yī tǐ. guī lái lǚ jīng duō gù, bù xiào shǐ néng chún xìn běn xīn, lóng xī yì yú shì shàng kěn zì mó dí, zì cǐ zhèng xiāng dāng. néng bù chū lù tóu miàn, yǐ dào zì rèn, ér huǐ yù zhī yán, yì cóng cǐ rù. jiù xí wèi huà, shí chū shí rù, róng huò yǒu zhī, rán qí dà tóu fàng dǎo rú qún qíng suǒ yí, fēi zhēn xìn cǐ xīn, qiān gǔ bù èr, qí shuí yǔ biàn zhī. yǔ zhāng fú fēng
龍溪學日平實,每於毀譽紛冗中,益見奮惕。弟向與意見不同,雖承先師遺命,相取為益,終與入處異路,未見能渾接一體。歸來屢經多故,不肖始能純信本心,龍溪亦於事上肯自磨滌,自此正相當。能不出露頭面,以道自任,而毀譽之言,亦從此入。舊習未化,時出時入,容或有之,然其大頭放倒如群情所疑,非真信此心,千古不二,其誰與辨之。(《與張浮峰》)
gé wù zhī xué, shí liáng zhī jiàn zài gōng fū, xiān rú suǒ wèi guò qù wèi lái tú fàng xīn ěr. jiàn zài gōng fū, shí xíng shí zhǐ, shí mò shí yǔ, niàn niàn jīng míng, háo lí bù fàng, cǐ jí xíng zhe xí chá shí dì gé wù zhī gōng yě. yú cǐ tǐ dāng qiè shí, zhuó yī chī fàn, jí shì jǐn xīn zhì mìng zhī gōng. yǔ chén liǎng hú
格物之學,實良知見在工夫,先儒所謂過去未來徒放心耳。見在工夫,時行時止,時默時語,念念精明,毫釐不放,此即行着習察、實地格物之功也。於此體當切實,着衣吃飯,即是盡心至命之功。(《與陳兩湖》)
xiān shī yuē: wú shàn wú ě xīn zhī tǐ. shuāng jiāng jí wèi liáng zhī běn wú shàn è, wèi fā jì rán zhī tǐ yě. yǎng cǐ, zé wù zì gé yǐ. jīn suí qí gǎn wù zhī jì, ér hòu jiā gé wù zhī gōng, shì mí qí tǐ yǐ suǒ yòng, zhuó qí yuán yǐ chéng liú, gōng fū yǐ luò dì èr yì. lùn zé shàn yǐ, shū bù zhī wèi fā jì rán zhī tǐ, wèi cháng lí jiā guó tiān xià zhī gǎn, ér bié yǒu yī wù zài qí zhōng yě. jí jiā guó tiān xià zhī gǎn zhī zhōng, ér wèi fā jì rán zhě zài yān ěr. cǐ gé wù wèi zhì zhī zhī shí gōng, tōng jì gǎn tǐ yòng ér wú jiān, jǐn xìng zhī xué yě. fù zhōu luó shān
先師曰:「無善無噁心之體。」雙江即謂「良知本無善惡,未發寂然之體也。養此,則物自格矣。今隨其感物之際,而後加格物之功,是迷其體以索用,濁其源以澄流,工夫已落第二義。」論則善矣,殊不知未發寂然之體,未嘗離家國天下之感,而別有一物在其中也。即家國天下之感之中,而未發寂然者在焉耳。此格物為致知之實功,通寂感體用而無間,盡性之學也。(《復周羅山》)
rén yǒu wèi fā zhī zhōng, ér hòu yǒu fā ér zhōng jié zhī hé. cǐ xiān shī zhī yán, wèi zhù zhōng yōng zhě shuō yě. zhù zhōng yōng zhě, wèi wèi fā zhī zhōng, rén jiē yǒu zhī, zhì fā shí ér hòu yǒu bù zhōng jié. yuē: cǐ wèi zhī wèi fā zhī zhōng yě. wèi fā zhī zhōng, pì ruò jìng tǐ zhī míng, qǐ yǒu jìng tǐ jì míng ér yòu yǒu zhào wù bù dāng zhě hū? cǐ yán wèi wèi bù què, rán shí wèi cháng shǐ xué zhě xiān qiú wèi fā zhī zhōng ér yǎng zhī yě. wèi fā zhī zhōng, jìng cóng hé chù mì yé? lí yǐ fā ér qiú wèi fā bì bù kě dé, jiǔ zhī zé yǎng chéng yī zhǒng kū jì zhī bìng, rèn xū jǐng wèi shí dé, nǐ zhī jiàn wèi xìng zhēn, chéng kě kǎi yě. gù xué zhě chū rù shǒu shí, liáng zhī bù néng wú jiān, shàn è niàn tóu zá fā nán zhì, huò fáng zhī yú wèi fā zhī qián, huò zhì zhī yú lín fā zhī jì, huò huǐ gǎi yú jì fā zhī hòu, jiē shí gōng yě. yóu shì ér rù wēi, suī shèng rén zhī zhī jǐ, yì zhī cǐ gōng fū ěr. fù hé jí yáng
「人有未發之中,而後有發而中節之和。」此先師之言,為註《中庸》者說也。註《中庸》者,謂「未發之中,人皆有之,至發時而後有不中節「。曰:「此未知未發之中也。未發之中,譬若鏡體之明,豈有鏡體既明而又有照物不當者乎?」此言未為不確,然實未嘗使學者先求未發之中而養之也。未發之中,竟從何處覓耶?離已發而求未發必不可得,久之則養成一種枯寂之病,認虛景為實得,擬知見為性真,誠可慨也。故學者初入手時,良知不能無間,善惡念頭雜發難制,或防之於未發之前,或制之於臨發之際,或悔改於既發之後,皆實功也。由是而入微,雖聖人之知幾,亦只此工夫耳。(《復何吉陽》)
jué jí shì shàn, bù jué jí shì lì. jī míng ér xǐng, mù jí jiàn wù, ěr jí tīng wù, xīn sī jí sī wù, wú rén bù rán. dàn zhǔ zǎi bù jīng, huǎng hū yīn yīng, ruò yǒu ruò wú, gù yù chù jí dòng, wù guò jí liú, suī yǐ jué xǐng, yóu wèi mèng zhòu. jiàn xìng zhī rén, zhēn jī míng chá, yī xǐng jí jué, shǎo guò bù jí, jué zǎo fǎn jí. míng tòu zhī rén, wú xǐng wú jué, tiān zé zì zhe, gù ěr mù cōng míng, xīn sī ruì zhì, yú yù wú chù, yú wù wú zhì. shàn lì zhī biàn, cǐ wèi wèi zhī xué zhě fēn biàn jiè tóu, liáng zhī jì dé, yòu hé nǐ yì yú yì xiàng zhī jiān hū? yǔ níng guó zhū yǒu
覺即是善,不覺即是利。雞鳴而醒,目即見物,耳即聽物,心思即思物,無人不然。但主宰不精,怳惚因應,若有若無,故遇觸即動,物過即留,雖已覺醒,猶為夢晝。見性之人,真機明察,一醒即覺,少過不及,覺早反亟。明透之人,無醒無覺,天則自着,故耳目聰明,心思睿智,於遇無觸,於物無滯。善利之辨,此為未知學者分辨界頭,良知既得,又何擬議於意像之間乎?(《與寧國諸友》)
gǔ rén yǐ wú yù yán wēi. dào xīn zhě, wú yù zhī xīn yě. yán jǐ zhī gōng, zhǐ yī wú yù ér zhēn tǐ zì zhe, gèng bù yú niàn shàng zuò yǒu wú zhī jiàn yě.
古人以無欲言微。道心者,無欲之心也。研幾之功,只一無欲而真體自着,更不於念上作有無之見也。
fán wèi yú fū yú fù lì fǎ zhě, jiē shèng rén zhī yán yě. wèi shèng rén shuō dào, miào fā xìng zhēn zhě, fēi shèng rén zhī yán yě.
凡為愚夫愚婦立法者,皆聖人之言也。為聖人說道,妙發性真者,非聖人之言也。
shī zài yuè shí, tóng mén yǒu yòng gōng kěn qiè, ér ní yú jiù jiàn, yù ér bù huà. shī shí chū yī xiǎn yǔ yǐ jī zhī, rú tóu shuǐ shí yú liè yàn zhī zhōng, yī shí jiě huà, xiān zǐ bù liú, cǐ yì qiān gǔ zhī dà kuài yě. tīng zhě yú cǐ děng chù, duō hǎo chuán sòng, ér bù jiù qí fā yán zhī duān. gù shèng rén lì jiào, zhǐ zhǐ jiē xué wèn dà duān, shǐ rén zì zhèng zì wù, bù yù yǐ jùn yán yǐn yùn lì piān shèng zhī jì, yǐ kuài yī shí tīng wén, fáng qí hòu zhī zú yǐ shā rén yě. yǐ shàng jù dá niàn ān
師在越時,同門有用功懇切,而泥於舊見,郁而不化。師時出一險語以激之,如「投水石於烈焰之中,一時解化,纖滓不留,此亦千古之大快也」。聽者於此等處,多好傳誦,而不究其發言之端。故聖人立教,只指揭學問大端,使人自證自悟,不欲以峻言隱韻立偏勝之劑,以快一時聽聞,防其後之足以殺人也。(以上俱《答念菴》)