dèng yuán xī zì rǔ jí, hào qián gǔ, jiāng xī nán chéng rén. nián shí sān, cóng huáng zài chuān xué, xǐ guān jīng shǐ, rén yǐ wèi bù lì jǔ yè, zài chuān yuē: pì zhī huàn lóng, suí qí suǒ shì, qǐ bì gāo liáng yé? nián shí qī, jí néng xíng shè cāng fǎ, yǐ huì qí xiāng rén. wén luó jìn xī jiǎng xué, cóng zhī yóu. jì wǎng jí zhōu, yè zhū lǎo xiān shēng, qiú míng cǐ xué, suì yù qì jǔ zi yè. dà mǔ bù xǔ. jǔ jiā jìng yǐ mǎo xiāng shì. zhì zài yǎng mǔ, bù fù jì xié. jiù xué yú zōu dōng kuò liú sān wǔ, dé qí zhǐ yào. jū jiā zhù shù, chéng wǔ jīng yì hán shǐ. shù wèi dāng lù jiàn jǔ, wàn lì rén chén, shòu hàn lín dài zhào, fǔ xiàn dūn qù jiù dào. míng nián, cí mù jiāng xíng, yǐ qī yuè shí sì rì zú yú mù suǒ, nián liù shí liù.
鄧元錫字汝極,號潛谷,江西南城人。年十三,從黃在川學,喜觀經史,人以為不利舉業,在川曰:「譬之豢龍,隨其所嗜,豈必膏粱耶?」年十七,即能行社倉法,以惠其鄉人。聞羅近溪講學,從之游。繼往吉州,謁諸老先生,求明此學,遂欲棄舉子業。大母不許。舉嘉靖乙卯鄉試。志在養母,不赴計偕。就學於鄒東廓、劉三五,得其旨要。居家著述,成《五經繹函史》。數為當路薦舉,萬曆壬辰,授翰林待詔,府縣敦趣就道。明年,辭墓將行,以七月十四日卒於墓所,年六十六。
shí xīn zōng shèng xíng, wèi xué wéi wú jué, yī jué wú yú yùn, jiǔ sī jiǔ róng sì jiào liù yì, zhì gù yě. xiān shēng wèi: jiǔ róng bù xiū, shì wú shēn yě jiǔ sī bù shèn, shì wú xīn yě. měi rì chén qǐ, lìng xué zhě jìng zuò shōu shè fàng xīn, zhì shí shí, cì dì wèn dāng xià xīn tǐ, yǔ bì, gè yīn suǒ zhì wèi jué wù zhī. xiān shēng zhī biàn rú shì, zì yǐ wèi fā xiān rú zhī suǒ wèi fā, rán bù guò wèi běn tóng ér mò yì. xiān rú wèi: shì shì zhī xué, yú jìng yǐ zhí nèi zé yǒu zhī yǐ, yì yǐ fāng wài zé wèi zhī yǒu yě. yòu yuē: chán xué zhǐ dào zhǐ chù, wú yòng chù. yòu yuē: shì shì tán dào, fēi bù shàng xià yī guàn, guān qí yòng chù, biàn zuò liǎng jié. xiān shēng zhī yì, bù néng chū cǐ, dàn xiān rú yán jiǎn, xiān shēng yán jié ěr.
時心宗盛行,謂「學惟無覺,一覺無餘蘊,九思、九容、四教、六藝,桎梏也。」先生謂:「九容不修,是無身也;九思不慎,是無心也。」每日晨起,令學者靜坐收攝放心,至食時,次第問當下心體,語畢,各因所至為覺悟之。先生之辨儒釋,自以為發先儒之所未發,然不過謂本同而末異。先儒謂:「釋氏之學,於敬以直內則有之矣,義以方外則未之有也。」又曰:「禪學只到止處,無用處。」又曰:「釋氏談道,非不上下一貫,觀其用處,便作兩截。」先生之意,不能出此,但先儒言簡,先生言潔耳。
lùn xué shū
論學書
jìn shì xīn zōng shèng xíng, shuō zhě wú lǜ guī yú chán chéng. gōng dú jiē tiān mìng běn rán chún cuì zhì shàn wèi zōng, yì yú zhū fǎ kōng xiāng yǐ gé wù rì kě jiàn zhī xíng, yǐ yǒu wù yǒu zé wèi bù guò wù zhī zhǐ, yì yú kōng zhū suǒ yǒu. cǐ gōng shēn zào dú dé zhī zhǐ, ér yuán xī qiè zì fù yú jiàn zhī zhě yě. jīn gǎi ér yuē: dàng qīng wù yù. qiè yǐ wèi, wù bù kě xū yú lí. chéng zhě, wù zhī zhōng shǐ, nèi ér shēn xīn yì zhī, wài ér jiā guó tiān xià, wú fēi wù zhě, gè yǒu qí zé. jiǔ róng jiǔ sī sān xǐng sì wù jiē rì yòng gé wù zhī shí gōng, chéng zhì xíng zhī, wù yù zì bù de xíng hū qí zhōng, cǐ sì kē liù yì wǔ lǐ liù lè zhī suǒ yǐ jiào yě.
近世心宗盛行,說者無慮歸於禪乘。公獨揭天命本然純粹至善為宗,異於諸法空相;以格物日可見之行,以有物有則為不過物之旨,異於空諸所有。此公深造獨得之旨,而元錫竊自附於見知者也。今改而曰:「盪清物慾。」竊以為,物不可須臾離。誠者,物之終始,內而身心意知,外而家國天下,無非物者,各有其則。九容、九思、三省、四勿皆日用格物之實功,誠致行之,物慾自不得行乎其中,此四科、六藝、五禮、六樂之所以教也。
qū lǐ chēng: áo bù kě zhǎng, yù bù kě zòng. áo yù jí wù, bù kě zhǎng bù kě zòng, jí wù zhī zé, bù zhǎng áo zòng yù, jí bù guò hū wù zé. qù yù gù gé wù zhōng zhī yī shì. yǐ shàng fù xǔ jìng ān
《曲禮》稱:「敖不可長,欲不可縱。」敖欲即物,不可長不可縱,即物之則,不長敖縱慾,即不過乎物則。去欲固格物中之一事。(以上《復許敬菴》)
xīn zhī zhe yú wù yě, shén wèi zhī yě. xīn zhī shén, shàng yán ér wài míng, yóu huǒ rán, dé gāo ér míng, dé xūn ér xiāng, dé chòu fǔ ér shān, gù huǒ wú tǐ, zhe wù yǐ wèi tǐ. xīn wú xíng, zhe wù yǐ wèi xíng, ér qí duān mò dà yú hǎo è. wù gǎn yú wài, hǎo è xíng yú nèi, bù néng nèi fǎn, zé qí wèi hǎo è yě zuò, ér píng kāng zhī tǐ wēi. gù shèng mén zhī xué, zhǐ yú cún chéng, jīng yú yán jǐ. jǐ zhě, shén zhī jīng ér míng, wēi ér yōu zhě yě, fēi nì yǐ zhī lái, tuì yǐ cáng wǎng, wèi zhī huò zhī yě. kǒng mén zhī lùn xìng yuē zhì shàn, lùn jǐ yuē dòng zhī wēi, yán hǎo è bù zuò, zé wú bù kāng yě, wú bù píng yě. shén yí ér dìng, zhī zhǐ ér cáng, yòu hé gǎn yīng zhī wèi lèi yǐ. fū fú yóu qì zuò, wàng yuán jiàn shēng zhě yě. qì zhī shàn zhě shí zhī wǔ, jiàn zhī shàn zhě shí zhī sān, shén wèi qì yáng, zhī suí jiàn liú, pì zhū guān huǒ hū, mù yíng yíng ér xīn huà yǐ. gù shén bù fú zé qì guī qí zhái, jiàn bù zhí zé zhī fǎn qí xū. gǔ rén suǒ yǐ rì jīng jīng yú kè jǐ shě jǐ zé zhōng yòng zhōng, ér bù néng zì yǐ yě. bào wàn sī mò
心之着於物也,神為之也。心之神,上炎而外明,猶火然,得膏而明,得薰而香,得臭腐而羶,故火無體,着物以為體。心無形,着物以為形,而其端莫大於好惡。物感於外,好惡形於內,不能內反,則其為好惡也作,而平康之體微。故聖門之學,止於存誠,精於研幾。幾者,神之精而明,微而幽者也,非逆以知來,退以藏往,未之或知也。孔門之論性曰「至善」,論幾曰「動之微」,言好惡不作,則無不康也,無不平也。神疑而定,知止而藏,又何感應之為累矣。夫浮由氣作,妄緣見生者也。氣之善者十之五,見之善者十之三,神為氣揚,知隨見流,譬諸觀火乎,目熒熒而心化矣。故神不浮則氣歸其宅,見不執則知反其虛。古人所以日兢兢於克己、舍己、擇中、用中,而不能自已也。(《報萬思默》)
gǔ xué píng yì jiǎn shí, bù lí rì yòng, chéng míng èr zì, shí qí shū niǔ. jìn lǐ zhe jǐ, shí shí cóng dú jué chù zhe chá, bǐ yǔ gǔ rén dòng wú jiān gé.
古學平易簡實,不離日用,「誠明」二字,實其樞紐。近里着己,時時從獨覺處着察,俾與古人洞無間隔。
chéng yù xué bù fēn nèi wài jì gǎn, hún rán tiān zé, cǐ jí zé yǔ. dì yún mò zì jiǎn diǎn, nèi duō qiān yí, suī wú zhàng jiǎn shēn ruò bù jí zhī chéng, ér yǐ zhēn xìng wèi wù, zhēn gōng wèi jīng wèi yí, dìng yóu huò yú jìn xué. wèi yī wù jiē zhēn, yì niǔ yú gù xué, wèi gōng shēn shǐ dé yé? yòu yún: guò cǐ yī guān, xiǎng yǒu píng kāng zhī lù, shì yóu xuán yì. qiè yì píng kāng zhī tǐ, jí suǒ wèi wú nèi wài jì gǎn, hún rán wú jiān, jìn zài mù qián, bù kě dé lí zhě. ér rén xīn zhī wēi, wú shí wú xiāng, jí zài shàng shèng, yóu zhī rén yě, zé xīn yóu zhī rén, hé néng wú qiān yí guò zé yǐ hū? wéi zài shàng shèng, jīng yī zhī gōng, yī xī fěi xiè, ér suǒ wèi xué zhě, yòu jīng zhī yī zhī, wú yī xī lí hū píng kāng zhèng zhí zhī tǐ, gù nèi wài jì gǎn, hún rán yì tiān, cái yǒu liú zhuǎn, zì zhī zì kè. cǐ gǔ rén suǒ yǐ sǐ ér hòu yǐ zhě yě. yī xī xiè zhě sì yǐ, ān sì rì tōu, yú píng kāng zhī zé yuǎn yǐ. zé píng kāng shí jì, gù fēi kě yī wù jiē zhēn, píng kāng běn tǐ, yòu qǐ yuán gōng shēn ér dé yé? yǐ shàng jì wáng qín guān shū
承諭「學不分內外寂感,渾然天則」,此極則語。第雲「默自檢點,內多遷移,雖吾丈檢身若不及之誠,而以真性未悟,真功未精為疑,定猶惑於近學。謂『一悟皆真』,亦紐於故學,為功深始得耶?」又云:「過此一關,想有平康之路,似猶懸臆。」竊意平康之體,即所謂無內外寂感,渾然無間,近在目前,不可得離者。而人心之危,無時無鄉,即在上聖,猶之人也,則心猶之人,何能無遷移過則矣乎?惟在上聖,精一之功,一息匪懈,而所為學者,又精之一之,無一息離乎平康正直之體,故內外寂感,渾然一天,才有流轉,自知自克。此古人所以死而後已者也。一息懈者肆矣,安肆日偷,於平康之則遠矣。則平康實際,固非可一悟皆真,平康本體,又豈緣功深而得耶?(以上《寄王秦關書》)
xī dōng kuò xiān shēng yǐ xiān gōng mù biǎo yì yáng míng gōng, ér qián zhōu yè xuě, huàn rán rén tǐ, yǐ wèi shì rú zōng. jīn wǒ gōng yǐ xiān gōng mù shí yì jìng ān gōng, ér tiáo xī shǔ yǔ, lún jiā shēn zhì, dāng bì yǒu xiāng guān yī xiào zhě. dá zhāng qīn píng shū
昔東廓先生以先公墓表詣陽明公,而虔州夜雪,渙然仁體,以為世儒宗。今我公以先公墓石詣敬菴公,而苕溪暑雨,淪浹深至,當必有相觀一笑者。(《答張親屏書》)
rǔ yù yòu fù yú rú shì yì tóng zhī biàn, kāi shì jué wù, hòu xìng, hòu xìng! zì shì shì zhī shuō xìng, ér biàn zhī zhě yán, qiě qiān shù bǎi nián yú cǐ yǐ, zé shèng xué bù míng zhī guò yě. shèng xué zhī bù míng zhě, yóu yú bù zé ér bù jīng. bǐ qí wèi dào, hóng kuò shèng dà, qí wèi yán, shēn jīng mǐn miào qí wèi shí, rì yòng píng děng qí wèi xū, jiāo róng biàn chè qí wèi xīn, shí fāng sān jiè qí wèi jiào, hóng jì pǔ dù. hàn shí qí jū, jìn yáng qí lán, rù táng lái, suì dà fā qí yào ào. shì zhī wèi rú xué zhě, gāo wèi cháng kòu qí kǔn ào, bēi wèi cháng shè qí fān lí. qí shèn zhě, yòu yáng gōng qí míng, ér yīn rǎng qí shí. yí jù zhī zhě jiān, ér qí wèi huò, zī bù kě jiě yě. shì gù chāng lí hán zi tuī wú dào yú rén yì, ér chì qí jiào yǐ wèi bù gēng bù cán, bù fù bù jūn, yǒu wèi dào gōng yǐ. kǎo tíng zhū zǐ zé wèi yǐ cū ér jiǎo jīng, yǐ wài ér jiǎo nèi, gù wú yǐ dà yàn qí xīn yě. zhì qí zhuō rán zì xìn yú jīng yī bù huò zhě, dài bù shù rén, ér yuē zhī shù duān. yǒu yǐ wèi zhǔ yú jīng shì, zhǔ yú chū shì, ér pàn zhī yǐ gōng sī zhě yǐ. yǒu yǐ wèi wú rú wàn lǐ jiē shí, shì shì wàn lǐ jiē xū, ér pàn zhī yǐ xū shí zhě yǐ. yǒu yǐ wèi shì shì běn xīn, wú rú běn tiān, ér pàn zhī yǐ běn tiān běn xīn zhě yǐ. yǒu yǐ wèi wàng yì tiān xìng, bù zhī fàn wéi tiān yòng, yǐ liù gēn zhī wēi, yīn yuán tiān dì, ér wū zhī yǐ wàng huàn zhě yǐ. yǒu yǐ wèi yàn shēng sǐ, è lún huí, ér qiú suǒ wèi tuō lí, qì rén lún, yí shì wù, ér qiú míng qí suǒ wèi xīn zhě yǐ. shì jǔ qí jīng zhě nèi zhě, yǐ pōu xī zhāi shì, bǐ rén bù mí yú suǒ xiàng, ér shēn yú dào zhě, yì zú wèi néng yǐ zhōng yàn qí xīn yě. fū shèng rén zhī xué, wéi zhì yú jǐn xìng zhì mìng, tiān xià guó jiā zhě, jiē wú xìng mìng zhī wù, xiū qí zhì píng zhě, jiē wú jǐn xìng zhì mìng zhòng zhī shì yě. bù qiú yǐ jīng shì, ér jīng shì zhī yè chéng yān, yǐ wèi zhǔ yú jīng shì, zé yǒu yì yǐ. fú shì zhī xué, wéi zhǔ yú le xìng míng xīn, shí fāng sān shì zhě, jiē qí miào jué xìng zhōng zhī wù, cí bēi pǔ dù zhě, jiē qí le xìng mìng zhòng zhī shì yě. wú sān jiè kě chū, ér chū shì zhī jiào xíng yān, yǐ wèi zhǔ yú chū shì, zé wū yǐ. wú rú lǐ wú bù shí, ér wú fāng wú tǐ, yì shí yán zhī: wú shēng wú chòu, shī shí yán zhī. zé shí zhě, hé cháng bù xū? shì shì lǐ wú bù xū, ér bān chái yùn shuǐ, jiē jiàn zhēn rú, zuò wò xíng zhù, xī wèi píng děng, zé xū zhě, hé cháng bù shí? shì shì zhī suǒ wèi xīn, zhǐ fū xìng mìng zhī lǐ, miào míng zhēn cháng, shēng huà zì rán, yuán róng biàn tǐ zhě yán zhī, jí suǒ wèi tiān zhī mìng yě, zhí yì míng ěr, ér zhí chì yǐ běn xīn, bù wú cí yǐ. fū qí wèi miào míng zhēn cháng zhī xīn yě, zé tiān dì zhī hé pì, gǔ jīn zhī wǎng lái, jiē biàn huà chū rù yú qí jiān, gù yǐ wèi rú mèng rú huàn, rú pào rú yǐng, ér qí zhēn ér cháng zhě, gù qí cháng zhù ér bù miè zhě yě. qǐ qí zhí huàn yǒu zhī xīn, yǐ qǐ miè tiān dì, zhí huàn yǒu zhī xiāng, yǐ chén jiè liù hé yě hū? qí shēng sǐ lún huí zhī shuō, zé wèi shì rén zhí zhe yú qíng shí, shěn mí yú shì yù, qǐng kè zhī zhōng, shēng dōng miè xī, biàn xiàn chū méi, dà kě lián mǐn, yù shǐ qí wù fū xìng mìng zhī běn, wú shēng sǐ wú lún huí zhě, ér bá jì zhī, wèi mí rén shè yě. qí qì rén lún yí shì wù zhī jī, zé wèi shì rén zhí zhe yú qíng shí, shěn mí yú shì yù, xiāng gōng xiāng qǔ, jiāo bù kě jiě, gù qún qí tú ér jù zhī, lìng qí chū jiā, yǐ shēn míng fū wú shēng zhī běn, ér shàng bào sì ēn, xià jì sān tú, rú rú zhě zhī jù tú rù shān ěr, wèi wèi wù rén shè yě. zhì yú kū jì shǒu kōng, pái wù nì jī, bǐ jiào zhōng yǐ wèi zhī pì jiàn xuán jiàn miào, líng guài huǎng hū, bǐ jiào zhōng yǐ wèi xié mó, ér rú zhě yī jǔ ér wěi zhī yú fú. bǐ fāng cí mǐn bēi yǎng, hóng jì pǔ dù, ér wú tú chì zhī yǐ zì sī zì lì bǐ fāng xīn fú zhōng jiān, mǐn rán bù lì, ér wú tú chì zhī yǐ shì nèi fēi wài. jí qí yī bù jiù qí èr, dé qí yán bù dé qí suǒ yǐ yán, bǐ yǒu yǎ rán xiào ěr, yòu hé néng dà yàn qí xīn hū? nǎi qí háo lí qiān lǐ zhī biàn, zé yǒu duān yǐ. gài dào hé sān cái ér yī zhī zhě yě, qí tǐ jǐn yú yīn yáng ér wú tǐ, gù wèi zhī yì qí yòng jǐn yú yīn yáng ér wú fāng, gù wèi zhī shén. qí càn rán yǒu lǐ, wèi zhī lǐ qí cuì rán zhì shàn, wèi zhī xìng qí pèi rán liú xíng, wèi zhī mìng. wú shēng wú chòu yǐ, ér tǐ wù bù yí bù jiàn bù wén yǐ, ér mò jiàn mò xiǎn. shì zhōng yōng zhī suǒ yǐ wèi tǐ, yì jiào zhě yù yǐ zì yì yān ér bù kě de yě. shèng rén zhě zhī shì dào rén zhī jǐn yú xīn, shì xīn ruò shì qí wēi yě. zhī cǐ ér jīng zhī zhī wèi jīng, shǒu cǐ ér gù zhī zhī wèi yī, dá cǐ yú wǔ pǐn wǔ cháng bǎi guān wàn wù zhī jiāo yě, zhī wèi míng lún, zhī wèi chá wù. biàn dòng bù jū, zhōu liú liù xū yǐ, ér wèi shǐ wú diǎn cháng zhī kě kuí chéng wén dìng xiàng, jīng yì lì yòng yǐ, ér wèi shǐ yǒu fāng tǐ zhī kě zhí. gù wú shēng wú chòu, wú fāng wú tǐ zhě, dào zhī tǐ yě. shèng rén yú cǐ tǐ wèi cháng yī háo yǒu suǒ zēng, shì yǐ néng lì tiān xià zhī dà běn. yǒu wù yǒu zé, yǒu diǎn yǒu lǐ, dào zhī yòng yě. shèng rén yú cǐ tǐ wèi cháng yī háo yǒu suǒ jiǎn, shì yǐ néng xíng tiān xià zhī dá dào. lì dà běn, xíng dá dào, shì yǐ néng jǐn tiān dì rén wù zhī xìng, ér yǔ zhī cān. yì xiàng qí lǐ, shī shū lǐ lè chūn qiū zhì qí yòng, yóu zhī tiān rán, shàng tiān zhī zài, wú shēng wú chòu, ér sì shí bǎi wù, zì xíng zì shēng yě. gù qióng shén zhī huà, ér shì zú yǐ kāi wù chéng wù, guǎng dà xī bèi, ér bù yí yú zhōu xuán qū zhé, jǐ wēi shén míng, ér bù chū yú yí cháng wù zé, sān zhì sān wú ér bù wài yú shēng shī lǐ lè. shàng zhì zhě kè fù yú yī rì, xī sǐ yú cháo wén, ér wèi shǐ wú mì xiū zhī gōng. zhōng xià zhě zhōng shǐ yú diǎn xué, héng xiū yú kùn miǎn, ér wèi shǐ wú guàn tōng zhī jiàn. tóng rén yī shì, ér dǔ jìn yǐ jǔ yuǎn, fàn ài jiān róng, ér zūn xián yǐ shàng gōng. fū shì yǐ fàn wéi bù guò, qū chéng bù yí, yǐ gù néng jiàn sān jí zhī dà zhōng. shì shì zhī yú cǐ tǐ, qí jiàn shén qīn, qí wù shén chāo tuō mǐn miào yǐ. rán jiàn qí wú shēng chòu yǐ, ér jǔ qí tǐ wù bù yí zhě, yī zhī yú wú wù jiàn qí wú dǔ wén yǐ, ér jǔ qí shēng huà zì rán zhě, yī zhī yú wú shēng. jì wú wù yǐ, ér wù zhī zhōng bù kě dé wú zhě, yǐ fēi yǒu fēi wú, ér yī zhī yú huàn wàng jì wú shēng yǐ, ér shēng zhī zhōng bù kě dé jǐn zhě, yǐ wèi bù jǐn ér jǐn, ér yī zhī yú miè dù. míng huàn zhī wèi huàn, ér shí fāng sān jiè, yì yóu xún jié zhě, cǐ wú shēng zhī fǎ jiè yě. míng shēng zhī wú shēng, ér tāi luǎn shī huà, shí èr zhǒng shēng zhě, cǐ wú shēng zhī xīn liàng yě. hóng jì pǔ dù zhě, cǐ zhī wèi jì yě píng děng rì yòng zhě, cǐ zhī wèi píng yě yuán jué zhāo róng zhě, cǐ zhī wèi jué yě. suī qí jí zé zhì yú sù lì zhī cáng zhēn jiè, gān shǐ jué zhī wèi zhēn rén, xū qì jǔ shǒu, shùn mù yáng méi, jìn yú wú dào zhī zhōng yōng, ér wú xué zhī dào zhōng yōng zhě, zhōng wèi cháng yǐ yōng qí lǜ. suī qí shòu shòu zhì yú niān huā yī xiào, bàng hè jiāo chí, nǐ yì jù mǐn, xīn xíng lù jué, jìn yú shèng mén zhī yī wéi, ér wú xué zhī jǐn jīng wēi zhě, zhōng wèi cháng yǐ yīng qí xīn. suī qí xíng yuàn zhì yú xìn zhù huí xiàng, céng cì jiē jí, jìn yú shèng mén zhī jī lèi, ér shèng mén zhī shī shū lǐ lè jīng wěi wàn gǔ zhě, zhōng wèi cháng yī huò xún qí fāng. suī qí gōng dé zhì yú liù dù wàn xíng, pǔ jì wàn líng, jìn yú shèng mén zhī bó ài, ér shèng mén zhī jiǔ jīng sān chóng fàn wéi qū chéng zhě, zhōng wèi cháng yī yǐ yán zhū lǜ. gài wù qí wú yǐ, ér yù yǐ wú zhě kōng zhū suǒ yǒu wù qí xū yǐ, ér yù yǐ xū zhě kōng zhū suǒ shí. yù kōng zhū suǒ yǒu, ér yǒu wù yǒu zé, yǒu diǎn yǒu lǐ zhě, bù néng bù guī zhū huàn yě. yù kōng zhū suǒ shí, ér míng wù chá lún, dūn diǎn yōng lǐ zhě, bù néng bù guī zhū xū yě. gù qí dào xū kuò shèng dà, ér bù néng bù wài yú lún lǐ qí yán jīng shēn mǐn miào, ér bù néng kāi wù yǐ chéng wù. wén zhōng zǐ yuē: qí rén shèng rén yě, qí jiào xī fāng zhī jiào yě, xíng yú zhōng guó zé ní. chéng shǐ dì yīn zhōng tǔ, rén jí líng shèng, shén jī guài yì, lǐ jué rén qū, wēi zhèng míng xiǎn, shì chū tiān biǎo, xìn rú qí shū zhī yán, rán hòu qí jiào kě dé ér xíng yě. jīn jū zhōng guó zhī dì, ér yù xíng xī fāng zhī jiào, yǐ zhī xíng jǐ, zé kūn fà zī yī, chì qī píng zi, kǔ jié ér bù kān, jiǎo yì ér nán xíng yě. rán qiě xíng zhī, sī ní yǐ. yǐ zhī chù wù, zé jiǔ xí tóng yú chū xué, huǐ jìn děng yú chí jiè, zhòng shēng qí yú yī zi, pǔ jì jí yú hán líng, bì wài yú sī shì ér shēng, ér hòu qí shuō kě tōng yě. chù sī shì sī shēng, ér yù yǐ qí shuō tōng zhī, sī ní yě. yǐ zhī lǐ cái, zé shī shě shèng ér gēng sāng běn yè zhī jiào huāng. yǐ zhī yòng rén, zé xián fǒu hùn ér jǔ cuò mìng tǎo zhī fáng shī. yǐ zhī chuí xùn, zé hǎo dà bù jīng, yǔ guài yǔ shén, huāng hū wǎng xiàng zhī jiào zuò. wū wǎng ér bù ní zāi? jīn suǒ jū zhě zhōng guó, yáo shùn yǔ tāng wén wǔ zhī suǒ lì yě suǒ yè zhě liù jīng, yáo shùn yǔ tāng wén wǔ zhī suǒ zuò, zhōu gōng zhòng ní zhī suǒ shù yě. suǒ yǔ chù zhě rén lún shù wù, yáo shùn yǔ tāng wén wǔ zhōu kǒng zhī suǒ xiū ér míng yě. nǎi yù xìn cóng qí jiào ér yáng xǔ zhī, yì wèi dàn qiě huò yǐ. kuàng wú zhī xiū shēn gé zhì, yǐ yán jīng ér bù lí míng tǐ chéng zhèng, yǐ shǒu yī ér bù wéi xíng yuàn. chéng fèn zhì yù, yǐ qù sǔn ér fēi yǒu suǒ jiǎn, qiān shàn gǎi guò, yǐ zhì yì ér fēi yǒu suǒ zēng. ài è bù yǔ yǐ jǐ, ér hé yǒu zēng ài? shì tīng yī xián yǐ lǐ, ér hé yǒu jìng rǎn? jīng yì zhì yú rù shén, lǐ zhàng wáng yǐ lì yòng suǒ yǐ chóng dé, shì zhàng jué yǐ. xiào dì tōng yú shén míng, tiáo lǐ tōng yú shén huà, zé jǔ qí jīng qiě zhì zhě, bù páng gěi tā jiè ér zú, yòu hé bì cóng qí jiào zhī wèi kuài zāi? pú shǎo ér jú fāng, zhuàng wèi wén dào, dá zhě bìng qí xiǎo, lián kuàng zhě qiào qí qū, jǐn yuē zhě bìng qí fàn shè, nǎi zhōng xīn héng huàn qí yǒu huò zhì yě. qí yú shì zōng hé chì qiān lǐ, ér yù chōu guān jiàn yú miǎo wēi, xī yì tóng yú yí sì, zhī jiàn qí bù zhī liàng yě. rán wèi shì lǚ lǚ zhě, niàn fēi zhí shì, wú yǐ yī fā qí kuáng yán. lùn rú shì shū
辱諭又復於儒釋異同之辨,開示覺悟,厚幸,厚幸!自釋氏之說興,而辨之者嚴,且千數百年於此矣,則聖學不明之過也。聖學之不明者,由於不擇而不精。彼其為道,宏闊勝大,其為言,深精敏妙;其為實,日用平等;其為虛,交融徧徹;其為心,十方三界;其為教,宏濟普度。漢拾其苴,晉揚其瀾,入唐來,遂大發其窔奧。世之為儒學者,高未嘗扣其閫奧,卑未嘗涉其藩籬。其甚者,又陽攻其名,而陰攘其實。宜拒之者堅,而其為惑,滋不可解也。是故昌黎韓子推吾道於仁義,而斥其教以為不耕不蠶,不父不君,有衛道功矣。考亭朱子則謂「以粗而角精,以外而角內,固無以大厭其心也。」至其卓然自信於精一不惑者,代不數人,而約之數端。有以為主於經世,主於出世,而判之以公私者矣。有以為吾儒萬理皆實,釋氏萬理皆虛,而判之以虛實者矣。有以為釋氏本心,吾儒本天,而判之以本天本心者矣。有以為妄意天性,不知範圍天用,以六根之微,因緣天地,而誣之以妄幻者矣。有以為厭生死,惡輪迴,而求所謂脫離,棄人倫,遺事物,而求明其所謂心者矣。是舉其精者內者,以剖析摘示,俾人不迷於所向,而深於道者,亦卒未能以終厭其心也。夫聖人之學,惟至於盡性至命,天下國家者,皆吾性命之物,修齊治平者,皆吾盡性至命中之事也。不求以經世,而經世之業成焉,以為主於經世,則有意矣。佛氏之學,惟主於了性明心,十方三世者,皆其妙覺性中之物,慈悲普度者,皆其了性命中之事也。無三界可出,而出世之教行焉,以為主於出世,則誣矣。吾儒理無不實,而「無方無體」,《易》實言之:「無聲無臭」,《詩》實言之。則實者,曷嘗不虛?釋氏理無不虛,而搬柴運水,皆見真如,坐臥行住,悉為平等,則虛者,曷嘗不實?釋氏之所謂心,指夫性命之理,妙明真常,生化自然,圓融遍體者言之,即所謂天之命也,直異名耳,而直斥以本心,不無辭矣。夫其為妙明真常之心也,則天地之闔闢,古今之往來,皆變化出入於其間,故以為如夢如幻,如泡如影,而其真而常者,固其常住而不滅者也。豈其執幻有之心,以起滅天地,執幻有之相,以塵芥六合也乎?其生死輪迴之說,則為世人執着於情識,沈迷於嗜欲,頃刻之中,生東滅西,變現出沒,大可憐憫,欲使其悟夫性命之本,無生死無輪迴者,而拔濟之,為迷人設也。其棄人倫、遺事物之跡,則為世人執着於情識,沈迷於嗜欲,相攻相取,膠不可解,故群其徒而聚之,令其出家,以深明夫無生之本,而上報四恩,下濟三塗,如儒者之聚徒入山耳,為未悟人設也。至於枯寂守空,排物逆機,彼教中以為支辟;見玄見妙,靈怪恍忽,彼教中以為邪魔,而儒者一舉而委之於佛。彼方慈憫悲仰,弘濟普度,而吾徒斥之以自私自利;彼方心佛中間,泯然不立,而吾徒斥之以是內非外。即其一不究其二,得其言不得其所以言,彼有啞然笑耳,又何能大厭其心乎?乃其毫釐千里之辨,則有端矣。蓋道合三才而一之者也,其體盡於陰陽而無體,故謂之易;其用盡於陰陽而無方,故謂之神。其燦然有理,謂之理;其粹然至善,謂之性;其沛然流行,謂之命。無聲無臭矣,而體物不遺;不見不聞矣,而莫見莫顯。是中庸之所以為體,異教者欲以自異焉而不可得也。聖人者知是道人之盡於心,是心若是其微也。知此而精之之謂精,守此而固之之謂一,達此於五品、五常、百官、萬務之交也,之謂明倫,之謂察物。變動不拘,周流六虛矣,而未始無典常之可揆;成文定象,精義利用矣,而未始有方體之可執。故無聲無臭,無方無體者,道之體也。聖人於此體未嘗一毫有所增,是以能立天下之大本。有物有則,有典有禮,道之用也。聖人於此體未嘗一毫有所減,是以能行天下之達道。立大本,行達道,是以能盡天地人物之性,而與之參。《易》象其理,《詩》、《書》、《禮》、《樂》、《春秋》致其用,猶之天然,上天之載,無聲無臭,而四時百物,自行自生也。故窮神知化,而適足以開物成務,廣大悉備,而不遺於周旋曲折,幾微神明,而不出於彝常物則,三至三無而不外於聲詩禮樂。上智者克復於一日,夕死於朝聞,而未始無密修之功。中下者終始於典學,恆修於困勉,而未始無貫通之漸。同仁一視,而篤近以舉遠,汎愛兼容,而尊賢以尚功。夫是以範圍不過,曲成不遺,以故能建三極之大中。釋氏之於此體,其見甚親,其悟甚超脫敏妙矣。然見其無聲臭矣,而舉其體物不遺者,一之於無物;見其無睹聞矣,而舉其生化自然者,一之於無生。既無物矣,而物之終不可得無者,以非有非無,而一之於幻妄;既無生矣,而生之終不可得盡者,以為不盡而盡,而一之於滅度。明幻之為幻,而十方三界,億由旬劫者,此無生之法界也。明生之無生,而胎卵濕化,十二種生者,此無生之心量也。弘濟普度者,此之謂濟也;平等日用者,此之謂平也;圓覺昭融者,此之謂覺也。雖其極則至於粟粒之藏真界,乾屎橛之為真人,噓氣舉手,瞬目揚眉,近於吾道之中庸,而吾學之道中庸者,終未嘗以庸其慮。雖其授受至於拈花一笑,棒喝交馳,擬議俱泯,心行路絕,近於聖門之一唯,而吾學之盡精微者,終未嘗以攖其心。雖其行願至於信住回向,層次階級,近於聖門之積累,而聖門之《詩》、《書》、《禮》、《樂》經緯萬古者,終未嘗一或循其方。雖其功德至於六度萬行,普濟萬靈,近於聖門之博愛,而聖門之《九經》三重範圍曲成者,終未嘗一以研諸慮。蓋悟其無矣,而欲以無者空諸所有;悟其虛矣,而欲以虛者空諸所實。欲空諸所有,而有物有則,有典有禮者,不能不歸諸幻也。欲空諸所實,而明物察倫,惇典庸禮者,不能不歸諸虛也。故其道虛闊勝大,而不能不外於倫理;其言精深敏妙,而不能開物以成務。文中子曰:「其人聖人也,其教西方之教也,行於中國則泥。」誠使地殷中土,人集靈聖,神跡怪異,理絕人區,威證明顯,事出天表,信如其書之言,然後其教可得而行也。今居中國之地,而欲行西方之教,以之行己,則髡髮緇衣,斥妻屏子,苦節而不堪,矯異而難行也。然且行之,斯泥矣。以之處物,則久習同於初學,毀禁等於持戒,眾生齊於一子,普濟極於含靈,必外於斯世而生,而後其說可通也。處斯世斯生,而欲以其說通之,斯泥也。以之理財,則施捨盛而耕桑本業之教荒。以之用人,則賢否混而舉錯命討之防失。以之垂訓,則好大不經,語怪語神,荒忽罔象之教作。烏往而不泥哉?今所居者中國,堯、舜、禹、湯、文、武之所立也;所業者《六經》,堯、舜、禹、湯、文、武之所作,周公、仲尼之所述也。所與處者人倫庶物,堯、舜、禹、湯、文、武、周、孔之所修而明也。乃欲信從其教而揚詡之,亦為誕且惑矣。況吾之修身格致,以研精而不離明體誠正,以守一而不違行願。懲忿窒欲,以去損而非有所減,遷善改過,以致益而非有所增。愛惡不與以己,而何有憎愛?視聽一閒以禮,而何有淨染?精義至於入神,理障亡矣;利用所以崇德,事障絕矣。孝弟通於神明,條理通於神化,則舉其精且至者,不旁給他借而足,又何必從其教之為快哉?僕少而局方,壯未聞道,達者病其小,廉曠者誚其曲,謹約者病其泛涉,乃中心恆患其有惑志也。其於釋宗何啻千里,而欲抽關鍵於眇微,析異同於疑似,祗見其不知量也。然為是縷縷者,念非執事,無以一發其狂言。(《論儒釋書》)
xué zì sòng jiā dìng lái, qí qióng lǐ jū jìng wèi èr shì. ér zhī xíng xiān hòu zhī biàn, lián jí yǐ yán lìng xué zhě, qiě wèi wù lǐ bì zhī zhī jǐn, nǎi kě xíng yě. biàn wén xī shuō zhī rú, zhēng zhī pì, xī jù zì, wèi qióng lǐ ér shēn xīn wǎng cuò. yú shì, wáng wén chéng gōng shí shǐ wù zhī hòu fēi zhī, jí běn xīn liáng zhī wèi zhī, jiàn jī fēi xíng, dé běn xīn zhēn zhī wèi xíng. ér shàng shū zēng chéng zhàn gōng, běn shī shuō yǐ wù wàng wù zhù wèi xīn zhī zhōng zhèng, wèi tiān lǐ, zì rán suí chù tǐ rèn zhī yě. rén shì xǐ rán, nèi fǎn qí shì tīng ér xué yān zhě, báo diǎn xùn, bēi xiū shěng, yī bǐ yú jǐ.
學自宋嘉定來,歧窮理居敬為二事。而知行先後之辨,廉級已嚴令學者,且謂「物理必知之盡,乃可行也」。便文析說之儒,爭支辟,析句字,為窮理而身心罔措。於是,王文成公實始悟「知後非知」,即本心良知為知,「踐跡非行」,得本心真知為行。而尚書增城湛公,本師說以「勿忘勿助」為心之中正,為天理,自然隨處體認之也。人士洗然,內反其視聽而學焉者,薄典訓,卑修省,一比於己。
gāo gōng xué nán tài xué shí, èr xiān shēng shuō shèng xíng. zēng chéng guān nán tài zǎi, chēng zhàn shì xué. gōng wǎng zào yè tóu cì, jiàn hūn zhě zhì bǐ dǐ zhǎng tàn, gài xīn zhī yě. wèn yān, zhǐ chǐ dú yuē: shì hè tí suǒ qǐng, qǐng shū dì, zhí lèi qiān jīn zhě yě. gōng yuē: jí fǎn wú cì, shì yú suǒ wèi tiān lǐ hé jū hū? bù jiàn ér fǎn. wáng mén gāo dì dì zǐ, guān láng shǔ, míng wáng shì xué yǒu shēng, gōng zào yān. yú dàn qí shí, dé qí rén huì ér duō jī. tuì tàn yuē: láng duō jī ér huì, míng liáng zhī, bì ān suǒ jí zāi! yì jìng xiè bù fù wǎng. yú shì jiù gāo líng lǚ xiān shēng yú fèng cháng dǐ xué yān.
高公學南太學時,二先生說盛行。增城官南太宰,稱湛氏學。公往造業投刺,見閽者擲筆抵掌嘆,蓋歆之也。問焉,指尺牘曰:「是赫蹏所請,請書地,直累千金者也。」公曰:「亟反吾刺,是於所謂天理何居乎?」不見而反。王門高第弟子,官郎署,名王氏學有聲,公造焉。於彈碁時,得其人慧而多機。退嘆曰:「郎多機而慧,名良知,弊安所極哉!」亦竟謝不復往。於是就高陵呂先生於奉常邸學焉。
cháng cún jiè shèn kǒng jù, zé xīn tǐ zì míng, wù rèn yì bì gù wǒ, zé wù yí zì shùn.
常存戒慎恐懼,則心體自明,勿任意必固我,則物宜自順。
wèn zhī, yuē xiān zì zhī. wèn rén, yuē xiān zì ài. wèn yǒng, yuē xiān zì qiáng. ér yǐ wú zì qī wèi zhì zhī, rú è è chòu rú hǎo hào sè wèi gé wù, yóu wú dǎng suǒ wèi fā, lì běn shēn yǐ.
問「知」,曰「先自知」。問「仁」,曰「先自愛」。問「勇」,曰「先自強」。而以無自欺為致知,如惡惡臭、如好好色為格物,尤吾黨所未發,立本深矣。
yú yáo zhī lùn, xìn běn xīn zhī zhī yǐ guò, gù zēng chéng yǐ wèi kōng zhī. zēng chéng yǐ wù wàng wù zhù zhī jiān, jí wèi tiān lǐ, gù yú yáo yǐ wèi xū jiàn. rán yú yáo yán zhì zhī, wèi cháng yí wèn sī biàn xíng, zhuān zhī zhě guò, suì yǐ wèi kōng zhī. zēng chéng yán wù wàng wù zhù shí, tiān lǐ zì jiàn, yǔ gù wèi cháng bù què yě. gài quán héng yǐ shěn, ér shì yǒu qiú duān yú yī wù, wèi jí wù jiē zhēn, yǒu guān chá jí wèi wài chí, yǒu xún chí jí wèi xíng rén yì, zé tòng pì zhī yǐ wèi bì xiàn xū dàng, fáng jiào ér bìng dào. yǐ shàng wáng zhì chuān xíng zhuàng
餘姚之論,信本心之知已過,故增城以為空知。增城以勿忘勿助之間,即為天理,故餘姚以為虛見。然餘姚言致知,未嘗遺問思辨行,專之者過,遂以為空知。增城言勿忘勿助時,天理自見,語固未嘗不確也。蓋權衡已審,而世有求端於一悟,謂即悟皆真,有觀察即為外馳,有循持即為行仁義,則痛闢之以為蔽陷虛盪,妨教而病道。(以上《王稚川行狀》)