fēi sān gōng bù dé chēng gōng gōng yáng chuán yuē: tiān zǐ sān gōng chēng gōng, wáng zhě zhī hòu chēng gōng. tiān zǐ sān gōng chēng gōng, zhōu gōng zhào gōng bì gōng máo gōng sū gōng shì yě. wáng zhě zhī hòu chēng gōng, sòng gōng shì yě. dù shì tōng diǎn yuē: zhōu zhì, fēi èr wáng zhī hòu, liè guó zhū hóu qí jué wú zhì gōng zhě. chūn qiū yǒu yú gōng zhōu gōng, huò yīn yīn zhī jiù jué, huò cháng wèi tiān zǐ zhī guān, zi sūn yīn qí hào ěr, fēi zhōu zhī diǎn zhì yě. dōng qiān ér hòu, liè guó zhū hóu jiē jiàn chēng gōng. fū zǐ zuò chūn qiū ér bǐ zhī yú shū, zé huò gōng huò fǒu. shēng bù gōng, zàng zé gōng zhī liè guó bù gōng, lǔ zé gōng zhī, yú shì tiān zǐ zhī shì yǔ rén chén zhī lǐ bìng jiàn yú shū, ér tiān xià zhī dà fǎ zhāo yǐ. hàn zhī xī dōu yǒu qī xiāng wǔ gōng, ér guāng wǔ zé zhì sān gōng, zhī wén rú dèng gōng yǔ wú gōng hàn fú gōng zhàn sòng gōng hóng dì wǔ gōng lún móu gōng róng yuán gōng ān lǐ gōng gù chén gōng chǒng qiáo gōng xuán liú gōng chǒng cuī gōng liè hú gōng guǎng wáng gōng gōng yáng gōng biāo gǒu gōng shuǎng huáng fǔ gōng sōng dǒng gōng zhuō cáo gōng cāo, fēi qí zài sān gōng zhī wèi, zé wú yǒu shū gōng zhě: sān guó zhì ruò hàn zhī zhū gé gōng liàng wèi zhī sī mǎ gōng yì wú zhī zhāng gōng zhāo gù gōng yōng lù gōng xùn, jìn shū ruò wèi gōng zhāng gōng huá wáng gōng dǎo yǔ gōng liàng táo gōng kǎn xiè gōng ān huán gōng wēn liú gōng yù zhī lèi, fēi qí zài sān gōng zhī wèi, zé wú yǒu shū gōng zhě. shǐ zhì yú táng ér shū gōng, bù bì jiē zūn guān. pō hū jīn rì, zhì zhuàng zhī wén, rén rén dé chēng zhī yǐ. xū, hé qí làn yǔ! hé qí wěi yǔ!
○非三公不得稱公《公羊傳》曰：「天子三公稱公，王者之後稱公。」天子三公稱公，周公、召公、畢公、毛公、蘇公是也。王者之後稱公，宋公是也。杜氏《通典》曰：「周制，非二王之後，列國諸侯其爵無至公者。春秋有虞公、州公，或因殷之舊爵，或嘗為天子之官，子孫因其號耳，非周之典制也。東遷而後，列國諸侯皆僭稱公。」夫子作《春秋》而筆之於書，則或公或否。生不公，葬則公之；列國不公，魯則公之，於是天子之事與人臣之禮並見於書，而天下之大法昭矣。漢之西都有七相五公，而光武則置三公，之文如鄧公禹、吳公漢、伏公湛、宋公宏、第五公倫、牟公融、袁公安、李公固、陳公寵、橋公玄、劉公寵、崔公烈、胡公廣、王公龔、楊公彪、苟公爽、皇甫公嵩、董公卓、曹公操，非其在三公之位，則無有書公者：《三國志》若漢之諸葛公亮、魏之司馬公懿、吳之張公昭、顧公雍、陸公遜，《晉書》若衛公、張公華、王公導、庾公亮、陶公侃、謝公安、桓公溫、劉公裕之類，非其在三公之位，則無有書公者。史至於唐而書公，不必皆尊官。泊乎今日，志狀之文，人人得稱之矣。吁，何其濫與！何其偽與！

dà yá gǔ gōng zhí fù jiān yuē: zhū hóu zhī chén chēng jūn yuē gōng. bái hǔ tōng yuē: chén zǐ yú qí guó zhōng jiē bāo qí jūn wèi gōng, shī yuē nǎi mìng lǔ gōng, bǐ hóu yú dōng. gōng zhě, lǔ rén zhī chēng hóu zhě, zhōu shì zhī jué.
《大雅·古公直父》箋曰：「諸侯之臣稱君曰公。」《白虎通》曰：「臣子於其國中皆褒其君為公，《詩》曰「『乃命魯公，俾侯於東。」公者，魯人之稱；侯者，周室之爵。

qín shì: gōng yuē: jiē wǒ shì tīng wú huā. fū qín shì zhī shū gōng, yǔ chūn qiū zhī shū qín bó, bù yǐ yì hū? yuē: chūn qiū yǐ dào míng fēn, wǔ děng zhī jué cè zhī tiān zǐ, bù róng jiàn chà. ruò qín shì běn guó zhī shū, kǒng zǐ yīn qí jiù wén ér yǐ. gōng zhī mèi zi, cóng gōng yú shòu. yì qín rén zhī shī yě.
《秦誓》：「公曰：嗟我士聽無嘩。」夫《秦誓》之書「公」，與《春秋》之書「秦伯」，不已異乎？曰：《春秋》以道名分，五等之爵冊之天子，不容僭差。若《秦誓》本國之書，孔子因其舊文而已。「公之媚子，從公於狩。」亦秦人之詩也。

píng wáng yǐ hòu, zhū hóu tōng chēng wèi gōng, zé yǒu bù bì zhuān yú běn guó zhě yǐ, shuò rén zhī shī yuē: tán gōng wéi sī. zuǒ chuán zhèng zhuāng gōng zhī yán yuē: wú níng zī xǔ gōng, fù fèng qí shè jì.
平王以後，諸侯通稱為公，則有不必專於本國者矣，《碩人》之詩曰：「譚公維私。」《左傳》鄭莊公之言曰：「無寧茲許公，復奉其社稷。」

zhōu zhī shèng shí, yì yǒu qún gōng zhī chēng, jiàn yú kāng wáng zhī hào jí shī zhī yún hàn, cǐ yóu wǔ děng zhī jūn, chūn qiū shū zhī, tōng rì zhū hóu yě.
周之盛時，亦有群公之稱，見於康王之浩及詩之《雲漢》，此猶五等之君，《春秋》書之，通日諸侯也。

zuǒ chuán zì wáng qīng ér wài wú shū gōng zhě, wéi chǔ yǒu zhī, qí jūn yǐ jiàn wèi wáng, zé chén yì qián wèi gōng, xuān shí yī nián suǒ wèi zhū hóu xiàn gōng jiē qìng guǎ rén zhě yě. chuán zhōng rú jí gōng xī gōng shēn gōng yún gōng cài gōng xī gōng, shāng gōng qī sī gōng, bìng biān zhōng guó, bái gōng biān wú, gài zūn qí míng yǐ zhòng biān yì. ér qín yǒu páo gōng, lì shī qí xìng míng. chǔ hàn zhī jì yǒu xī gōng qī gōng zhè gōng xuē gōng tán gōng xiāo gōng chén gōng wèi gōng liú gōng fāng yǔ gōng, gāo zǔ chū chēng pèi gōng, tài shàng huáng fù chēng fēng gōng, jiē chǔ zhī yí míng. cǐ xiàn gōng zhī gōng yě.
《左傳》自王卿而外無書公者，惟楚有之，其君已僭為王，則臣亦潛為公，《宣十一年》所謂「諸侯縣公皆慶寡人」者也。傳中如集公、析公、申公、鄖公、蔡公、息公，商公、期思公，並邊中國，白公邊吳，蓋尊其名以重邊邑。而秦有麃公，吏失其姓名。」楚漢之際有膝公、戚公、柘公、薛公、郯公、蕭公、陳公、魏公、留公、方與公，高祖初稱沛公，太上皇父稱豐公，皆楚之遺名。此縣公之公也。

yǒu shī qí míng ér gōng zhī zhě, shǐ jì qín shǐ huáng jì hóu gōng, xiàng yǔ jì cōng gōng hóu gōng, gāo zǔ jì dān fù rén lǚ gōng xīn chéng sān lǎo dǒng gōng, xiào wén jì tài cāng lìng chún yú gōng, tiān guān shū gān gōng, fēng chán shū shēn gōng qí rén dīng gōng, cáo xiāng guó shì jiā jiāo xī gài gōng, liú hóu shì jiā dōng yuán gōng, xià huáng gōng, ráng hóu chuán qí kè sòng gōng, xìn líng jūn chuán máo gōng xuē gōng, jiǎ shēng chuán hé nán shǒu wú gōng, zhāng áo chuán zhōng dài fū xiè gōng, qíng bù chuán gù chǔ lìng yǐn xuē gōng, jì bù chuán mǔ dì dīng gōng, cháo cuò chuán yè zhě pú shè dèng gōng, zhèng dāng shí chuán xià guī dí gōng, kù lì chuán hé dōng shǒu shèng tú gōng, huò zhí chuán zhū gōng rèn gōng, hàn shū gāo dì jì zhōng gōng, yì wén zhì cài gōng máo gōng lè rén dòu gōng huáng gōng máo gōng huáng gōng, zhāng ěr chén yú chuán fàn yáng lìng xú gōng gān gōng, liú yù chuán lǔ guó huán gōng zhào guó guàn gōng, zhōu chāng chuán zhào rén fāng yǔ gōng, wǔ wǔ zǐ chuán xiá qiū jiāng gōng, wáng bāo chuán jiǔ jiāng bèi gōng, yú dìng guó chuán qí fù yú gōng, dí fāng jìn chuán fāng jìn fù dí gōng, rú lín chuán miǎn zhōng xú gōng bó shì jiāng gōng shí zi gōng, zī chuān rèn gōng hào xīng gōng, yóu xiá chuán gù rén lǚ gōng mào líng shǒu lìng yǐn gōng, jiē shī qí míng ér gōng zhī, ruò zhèng jūn lú shēng zhī bǐ. běn cháo shí lù yú xiào cí gāo huáng hòu zhī fù yì bù zhī qí míng, wèi zhī mǎ gōng, shì shǐ zhī què wén, fēi zhèng shū yě.
有失其名而公之者，《史記·秦始皇紀》侯公，《項羽紀》樅公、侯公，《高祖紀》單父人呂公、新城三老董公，《孝文紀》太倉令淳于公，《天官書》甘公，《封禪書》申公、齊人丁公，《曹相國世家》膠西蓋公，《留侯世家》東園公，夏黃公，《穰侯傳》其客宋公，《信陵君傳》毛公、薛公，《賈生傳》河南守吳公，《張敖傳》中大夫泄公，《黥布傳》故楚令尹薛公，《季布傳》母弟丁公，《晁錯傳》謁者僕射鄧公，《鄭當時傳》下邽翟公，《酷吏傳》河東守勝屠公，《貨殖傳》朱公、任公，《漢書·高帝紀》終公，《藝文志》蔡公、毛公、樂人竇公、黃公、毛公、皇公，《張耳陳餘傳》范陽令徐公、甘公，《劉欲傳》魯國桓公、趙國貫公，《周昌傳》趙人方與公，《武五子傳》瑕丘江公，《王褒傳》九江被公，《於定國傳》其父於公，《翟方進傳》方進父翟公，《儒林傳》免中徐公、博士江公、食子公，淄川任公、皓星公，《遊俠傳》故人呂公、茂陵守令尹公，皆失其名而公之，若鄭君、盧生之比。本朝《實錄》於孝慈高皇後之父亦不知其名，謂之馬公，是史之闕文，非正書也。

dà shǐ gōng zhě, sī mǎ qiān chēng qí fù tán, gù zūn ér gōng zhī yě.
大史公者，司馬遷稱其父談，故尊而公之也。

yǒu zūn lǎo ér gōng zhī zhě, zhàn guó cè mèng cháng jūn wèn: féng gōng yǒu qīn hū? shǐ jì wén dì wèi féng táng: gōng nài hé zhòng rǔ wǒ shì yě. hàn shū gōu xù zhì zhào zhōng dài fū bái gōng, shī gǔ yuē: gài xiāng hū zūn lǎo zhī chēng. xiàng jí chuán nán gōng fú, qián yuē nán fāng zhī lǎo rén yě. suī hóng chuán dōng píng yíng gōng, shī gǔ yuē: zhǎng lǎo zhī hào. yuán hòu chuán yuán chéng jiàn gōng, fú qián yuē: nián lǎo zhě yě. wú zhì chéng pǔ chuán pǔ zuì nián zhǎng, shí rén jiē hū chéng gōng. fāng yán: fán zūn lǎo, zhōu jìn qín, lǒng wèi zhī gōng. jìn shū lè zhì: xiàng bó yǔ xiàng zhuāng yuē: gōng mò, gǔ rén xiāng hū yuē gōng.
有尊老而公之者，《戰國策》孟嘗君問：「馮公有親乎？」《史記》文帝謂馮唐：「公柰何眾辱我」是也。《漢書·溝洫志》「趙中大夫白公」，師古曰：「蓋相呼尊老之稱。」《項籍傳》「南公服」，虔曰「南方之老人也。」《眭宏傳》「東平贏公」，師古曰：「長老之號。」《元後傳》「元城建公」，服虔曰：「年老者也。」《吳志·程普傳》「普最年長，時人皆呼程公。」《方言》：「凡尊老，周、晉、秦，隴謂之公。」《晉書·樂志》：「項伯語項莊曰：『公莫，古人相呼曰公。』」

hàn shū hé wǔ chuán: hào wèi fán suì, bù chēng xián gōng, hòu hàn shū lǐ gù chuán: jīng shī xián tàn yuē: shì fù wèi lǐ gōng yǐ. huàn zhě chuán: zhǒng wèi sī tú, gào bīn kè yuē: jīn shēn wèi gōng, nǎi cáo cháng shì lì yān, wèi zhì wáng càn chuán: cài yōng wén càn zài mén, dào jī yíng zhī, yuē: cǐ wáng gōng sūn yě. jìn shū chén qiān chuán: duì fù jiǎo yuē: zhǔ shàng míng shèng, dà rén dà chén, jīn ruò bù hé yì, bù guò bù zuò gōng ěr. wèi shū chuán: yè wén rén wèn: qǐn zhě wèi shuí? yuē: wèi gōng shū. shū zì zhī dāng wèi gōng yǐ. lù yè chuán: cóng xiōng jī měi chēng zhī yuē: wǒ jiā shì bù fá gōng yǐ. wáng měng chuán fù lǎo yuē: wáng gōng hé yuán bài yě? běi shǐ zhèng shù zǔ chuán: shǎo shí zài xiāng, dān mǎ chū xíng, hū yǒu qí zhě shù bǎi, jiàn shù zǔ jiē xià mǎ, yuē: gōng zài cǐ. táo yuān míng mèng zhǎng shǐ chuán: cóng fù tài cháng kuí cháng wèn guāng lù dài fū liú dān: mèng jūn ruò zài, dāng yǐ zuò gōng fǒu? dá yún: cǐ běn shì sān sī rén. shì zhī nán běi cháo yǐ qián rén yǔ, bì sān gōng fāng dé chēng gōng yě. zhōu shū yáo sēng yuán chuán: xuān dì cháng cóng róng wèi sēng yuán yuē: cháng wén xiān dì hū gōng wèi yáo gōng, yǒu zhī hū? duì yuē: chén qū hé shū sī, shí rú shèng zhǐ. dì yuē: cǐ shì shàng chǐ zhī cí, fēi wèi guì jué zhī hào. zhèn dāng wèi gōng jiàn guó kāi jiā, wèi zi sūn yǒng yè. nǎi fēng zhǎng shòu xiàn gōng, yì yī qiān hù.
《漢書·何武傳》：「號為煩碎，不稱賢公，」《後漢書·李固傳》：「京師咸嘆曰：是復為李公矣。」《宦者傳》：種為司徒，告賓客曰：「今身為公，乃曹常侍力焉，」《魏志·王粲傳》：蔡邕聞粲在門，倒屐迎之，曰：「此王公孫也。」《晉書·陳騫傳》：對父矯曰：「主上明聖，大人大臣，今若不合意，不過不作公耳。」《魏舒傳》：夜聞人問：「寢者為誰？」曰：「魏公舒。」舒自知當為公矣。《陸曄傳》：從兄機每稱之曰：「我家世不乏公矣。」《王猛傳》父老曰：「王公何緣拜也？」《北史·鄭述祖傳》：少時在鄉，單馬出行，忽有騎者數百，見述祖皆下馬，曰：「公在此。」陶淵明《孟長史傳》：從父太常夔嘗問光祿大夫劉耽：「孟君若在，當已作公否？」答云：「此本是三司人。」是知南北朝以前人語，必三公方得稱公也。《周書·姚僧垣傳》：宣帝嘗從容謂僧垣曰：「嘗聞先帝呼公為姚公，有之乎？」對曰：「臣曲荷殊私，實如聖旨。」帝曰：「此是尚齒之辭，非為貴爵之號。朕當為公建國開家，為子孫永業。」乃封長壽縣公，邑一千戶。

kǒng róng gào gāo mì xiàn wèi zhèng xuán tè lì yī xiāng, yuē zhèng gōng xiāng. yǐ wèi gōng zhě, rén dé zhī zhèng hào, bù bì sān shì dài fū. cǐ shì qū shuō. jù qí suǒ yǐn, jiē shǐ shī qí míng zhī gōng, ér tài shǐ gōng, yòu fù zǐ zhī cí yě. zhàn guó cè: chén zhěn jiāng zhī wèi, qí zi chén yīng zhǐ qí gōng zhī xíng. shǐ jì liú hóu shì jiā: wú wéi shù zi gù bù zú qiǎn, nǎi gōng zì xíng ěr. cǐ jiē wèi fù wèi gōng. sòng shū yán yán zhī chuán: hé yǎn lù zhōng yáo hū yán zhī yuē: yán gōng yán zhī. dá yuē: shēn fēi sān gōng zhī wèi, yòu fēi tián shè zhī gōng, yòu fēi jūn jiā ā gōng, hé yǐ jiàn hū wèi gōng? běi qí shū xú zhī cái chuán: zhèng dào yù cháng xì zhī cái wèi shī gōng, zhī cái yuē: jì wèi rǔ shī, yòu wèi rǔ gōng, zài sān zhī yì, dùn jū qí liǎng.
孔融告高密縣為鄭玄特立一鄉，曰鄭公鄉。以為公者，仁德之正號，不必三事大夫。此是曲說。據其所引，皆史失其名之公，而太史公，又父子之辭也。《戰國策》：「陳軫將之魏，其子陳應止其公之行。」《史記·留侯世家》：「吾惟豎子固不足遣，乃公自行耳。」此皆謂父為公。《宋書·顏延之傳》：「何偃路中遙呼延之曰：「顏公延之。」答曰：「身非三公之位，又非田舍之公，又非君家阿公，何以見呼為公？」《北齊書·徐之才傳》：鄭道育嘗戲之才為師公，之才曰：「既為汝師，又為汝公，在三之義，頓居其兩。」

lù yún zuò zǔ fù lěi yuē wú chéng xiàng lù gōng, lěi yuē wéi chì wū bā nián èr yuè yuè yǐ mǎo, wú gù shǐ chí jié yǐng zhōu mù zuǒ dōu hù chéng xiàng jiāng líng jùn hóu lù gōng hōng yuē gù sàn qí cháng shì lù fǔ jūn, lěi yuē wéi tài kāng wǔ nián xià sì yuè bǐng shēn, jìn gù sàn qí cháng shì wú jùn lù jūn zú. wáng shěn jì qí fù yuē xiào yú shěn gǎn zhāo gào liè kǎo dōng jùn jūn. zhāng shuō zuò qí fù zèng dān zhōu cì shǐ xiān fǔ jūn mù zhì, měi chēng bì yuē jūn. rán zé suī jǐ zhī xiān rén, yì bù yī gài chēng gōng, gǔ rén zhī jǐn yú fēn yě.
陸雲作《祖父誄》曰「吳丞相陸公」，誄曰「維赤烏八年二月粵乙卯，吳故使持節郢州牧左都護丞相江陵郡侯陸公薨」；曰「故散騎常侍陸府君」，誄曰「維太康五年夏四月丙申，晉故散騎常侍吳郡陸君卒」。王沈祭其父曰「孝於沈敢昭告烈考東郡君」。張說作其父《贈丹州刺史先府君墓誌》，每稱必曰「君」。然則雖己之先人，亦不一概稱公，古人之謹於分也。

shǐ jì cháo cuò chuán: cuò fù cóng yǐng chuān lái, wèi cuò yuē: shàng chū jí wèi, gōng wèi zhèng yòng shì, qīn xuē zhū hóu, rén kǒu yì duō yuàn gōng zhě. shì yǐ fù ér hū zi wèi gōng. xú fú yuǎn yuē: yù shǐ dài fū, sān gōng yě. cuò fù hū cuò wèi gōng, gài yǐ guān chēng zhī.
《史記·晁錯傳》：錯父從潁川來，謂錯曰：「上初即位，公為政用事，侵削諸侯，人口議多怨公者。」是以父而呼子為公。徐孚遠曰：「御史大夫，三公也。錯父呼錯為公，蓋以官稱之。」

shā mén yì yǒu chēng gōng zhě, bì yǐ qí míng guān zhī. shēn gōng, fǎ shēn yě lín gōng, dào lín yě yuǎn gōng, huì yuǎn yě shēng gōng, dào shēng yě yóu gōng, dào yóu yě lóng gōng, huì lóng yě zhì gōng, bǎo zhì yě chéng gōng, fú tú chéng yě ān gōng, dào ān yě shén gōng, jiū mó luó shén yě. dāng shí zhī rén xián yú zhí chì qí míng, gù jiā yī gōng zì, liáng, chén yǐ xià, sēng nǎi yǒu zì, ér rén xiāng yǔ zì zhī, zì zhī zé bù fù gōng zhī yǐ. sòng shǐ fēng jì bó sòng yòng chén shì yì yuē: fán chēng gōng zhě, xū zhe sù dà chén jí xiāng dǎng yǒu dé zhī shì, rán zé jīn zhī huàn shù ér chēng gōng, yì bù kě chū yú shì dài fū zhī kǒu.
沙門亦有稱公者，必以其名冠之。深公，法深也；林公，道林也；遠公，惠遠也；生公，道生也；猷公，道猷也；隆公，慧隆也；志公，寶志也；澄公，佛圖澄也；安公，道安也；什公，鳩摩羅什也。當時之人嫌於直斥其名，故加一「公」字，梁，陳以下，僧乃有字，而人相與字之，字之則不復公之矣。《宋史》豐稷駁宋用臣《諡議》曰：「凡稱公者，須着宿大臣及鄉黨有德之士，然則今之宦豎而稱公，亦不可出於士大夫之口。

gǔ rén bù yǐ jiǎ zǐ míng suì ěr yǎ shū yuē: jiǎ zhì guǐ wèi shí rì, rì wèi yáng yín zhì chǒu wèi shí èr chén. chén lì yīn. cǐ èr shí èr míng, gǔ rén yòng yǐ jì rì, bù yǐ jì suì. suì zé zì yǒu è féng zhì zhāo yáng shí míng wèi suì yáng, shè tí gé zhì chì fèn ruò shí èr míng wèi suì míng. hòu rén wèi jiǎ zǐ suì guǐ hài suì, fēi gǔ yě. zì hàn yǐ qián, chū bù jiǎ jiè. shǐ jì lì shū tài chū yuán nián, nián míng yān féng shè tí gé. yuè míng bì jù. rì dé jiǎ zǐ. yè bàn shuò dàn dōng zhì. qí biàn xī rú cǐ. ruò lǚ shì chūn qiū xù yì piān: wéi qín bā nián, suì zài tān, qiū jiǎ zǐ shuò. jiǎ yì fù: dān è zhī suì xī, sì yuè mèng xià. gēng zǐ rì xié xī, fú jí yǔ shě. xǔ shì shuō wén hòu xù: yuè zài yǒng yuán gù dùn zhī nián, yú zōu zhī yuè, shuò rì jiǎ zǐ. yì jiē yòng suì yáng suì míng, bù yǔ rì tóng zhī zhèng. hàn shū jiāo sì gē: tiān mǎ lái, zhí xú shí. wèi wǔ dì tài chū sì nián, suì zài gēng chén, bīng zhū dà yuān yě. zì jīng xué rì shuāi, rén qū jiǎn biàn, nǎi yǐ jiǎ zǐ zhì guǐ hài dài zhī, zǐ yuē: gū bù gū. cǐ zhī wèi yǐ.
○古人不以甲子名歲《爾雅》疏曰：「甲至癸為十日，日為陽；寅至丑為十二辰。辰力陰。」此二十二名，古人用以紀日，不以紀歲。歲則自有閼逢至昭陽十名為歲陽，攝提格至赤奮若十二名為歲名。後人謂甲子歲、癸亥歲，非古也。自漢以前，初不假借。《史記·曆書》太初元年，年名焉逢攝提格。月名畢聚。日得甲子。夜半、朔旦、冬至。其辨晰如此。若《呂氏春秋·序意篇》：「維秦八年，歲在灘，秋甲子朔。」賈誼《賦》：「單閼之歲兮，四月孟夏。庚子日斜兮，服集予舍。」許氏《說文》後敘：「粵在永元固頓之年，盂陬之月，朔日甲子。」亦皆用歲陽歲名，不與日同之證。《漢書·郊祀歌》：「天馬徠，執徐時。」謂武帝太初四年，歲在庚辰，兵誅大宛也。自經學日衰，人趨簡便，乃以甲子至癸亥代之，子曰：「觚不觚。」此之謂矣。

sòng liú shù tōng jiàn wài jì mù lù xù yuē: páo xī qián hòu dǎi zhōu lì wáng, yí nián máng mèi, jiè rì míng jiǎ zǐ yǐ jì zhī. shì zé suì zhī chēng jiǎ zǐ yě, jiè yě. hé shǐ hū? zì wáng xīn shǐ yě. wáng mǎng xià shū yán shǐ jiàn guó wǔ nián, suì zài shòu xīng, tián zài míng táng, cāng lóng guǐ yǒu, dé zài zhōng gōng. yòu yán tiān fèng qī nián, suì zài dà liáng, cāng lóng gēng chén. jué míng nián, suì zài shí shěn, cāng lóng xīn yǐ. suí shū lǜ lì zhì: wáng mǎng tóng quán míng yuē: suì zài dà liáng, lóng jí wù chén. yòu yuē: lóng zài jǐ yǐ, suì cì shí shěn shì yě. zì cǐ hòu hàn shū zhāng chún chuán yán shè tí zhī suì, cāng lóng jiǎ yín, zhū mù chuán yán míng nián dīng hài zhī suì, gǒu yuè hàn jì yán hàn yuán nián, shí yǐ wèi yě, cáo é bēi yì yún yuán jiā yuán nián, qīng lóng zài xīn mǎo, shǔ jùn zào qiáo bēi yún: wéi yán xī lóng zài jiǎ chén, ér zhāng jiǎo é yán cāng tiān yǐ sǐ, huáng tiān dāng lì, suì zài jiǎ zǐ, tiān xià dà jí yǐ zì tǔ shū jīng chéng sì mén jí zhōu jùn guān fǔ, jiē zuò jiǎ zǐ zì yǐ.
宋劉恕《通鑑外記目錄序》曰：「庖犧前後逮周厲王，疑年茫昧，借日名甲子以紀之。」是則歲之稱甲子也，借也。何始乎？自亡新始也。王莽下書言始建國五年，歲在壽星，填在明堂，倉龍癸酉，德在中宮。又言天鳳七年，歲在大梁，倉龍庚辰。厥明年，歲在實沈，倉龍辛已。《隋書·律曆志》：「王莽《銅權銘》曰：「歲在大梁，龍集戊辰。」又曰：「龍在己已，歲次實沈」是也。自此《後漢書·張純傳》言「攝提之歲，蒼龍甲寅」，《朱穆傳》言「明年丁亥之歲」，苟悅《漢紀》言「漢元年，實乙未也」，《曹娥碑》亦云「元嘉元年，青龍在辛卯」，《蜀郡造橋碑》云：「維延熹龍在甲辰」，而張角訛言「蒼天已死，黃天當立，歲在甲子，天下大吉」；以自土書京城寺門及州郡官府，皆作「甲子」字矣。

yǐ jiǎ zǐ míng suì, suī zì dōng hàn yǐ xià, rán qí shí zhì zhào zhāng zòu fú xí zhī wén jiē wèi cháng zhèng yòng zhī, qí chēng suì bì yuē yuán nián èr nián, qí chēng rì nǎi yòng jiǎ zǐ yǐ chǒu, rú jǐ hài gé gēng xū zhì, wáng wǔ bīng zhī lèi, jiē rì yě. wéi jìn shū wáng yì shàng shū yán: chén yǐ wáng shēn suì jiàn yòng wèi pó yáng nèi shǐ. àn huái dì yǐ yǒng jiā wǔ nián xīn wèi wèi liú cōng suǒ zhí, mǐn dì yǐ jiàn xìng yuán nián guǐ yǒu jí wèi, zhōng jiān yī nián wú zhǔ, gù yán rén shēn suì yě. hòu dài zhī rén wú dà gù ér xiào zhī, fēi yě.
以甲子名歲，雖自東漢以下，然其時制詔章奏符檄之文皆未嘗正用之，其稱歲必曰元年、二年，其稱日乃用甲子、乙丑，如己亥格、庚戌制，王午兵之類，皆日也。惟《晉書》王廙上疏言：「臣以王申歲見用為鄱陽內史」。按懷帝以永嘉五年辛未為劉聰所執，愍帝以建興元年癸酉即位，中間一年無主，故言壬申歲也。後代之人無大故而效之，非也。

zì sān guó dǐng lì, tiān guāng fēn yào, ér hòu wén rén duō shě nián hào ér chēng jiǎ zǐ. wèi chéng xiǎo zèng fù xiū yì shī: lóng jí jiǎ yú, sì shí chéng suì. jìn zhāng huá gǎn hūn fù: fāng jīn suì zài jǐ sì, jiāng cì sì zhòng. lù jī mǐn huái tài zǐ lěi: lóng jí gēng xū, rì yuè gǎi dù. táo qián jì cóng dì jìng yuǎn wén: suì zài xīn hài, yuè wéi zhòng qiū. zì jì wén: suì wéi dīng mǎo, lǜ zhōng wú shè. hòu zhōu gēng xìn āi jiāng nán fù: yuè yǐ wù chén zhī nián, jiàn hài zhī yuè. ér liáng táo yǐn jū zhēn gào yì shū jǐ mǎo suì. zhì dù yù zuǒ chuán jí jiě hòu xù zé zhuī yán wèi āi wáng èr shí nián, dà suì zài wáng xū yǐ.
自三國鼎立，天光分曜，而後文人多舍年號而稱甲子。魏程曉贈傅休奕詩：「龍集甲於，四時成歲。」晉張華《感婚賦》：「方今歲在己巳，將次四仲。」陸機《愍懷太子誄》：「龍集庚戌，日月改度。」陶潛《祭從弟敬遠文》：「歲在辛亥，月惟仲秋。」《自祭文》：「歲維丁卯，律中無射。」後周庚信《哀江南賦》：「粵以戊辰之年，建亥之月。」而梁陶隱居《真誥》亦書「己卯歲」。至杜預《左傳集解後序》則追言魏哀王二十年，大歲在王戌矣。

jìn huì dì shí, lú jiāng dù sōng zuò wáng zǐ chūn qiū. rén zǐ, yuán kāng èr nián, jiǎ hòu shì yáng tài hòu yú jīn táng chéng zhī suì.
晉惠帝時，廬江杜嵩作《王子春秋》。壬子，元康二年，賈後弒楊太後於金塘城之歲。

táng rén yǒu yǐ yù shū ér bù chēng nián hào zhě. men rì táng shū lǐ yí zhì yuē: qǐng yǐ kāi yuán èr shí liù nián jǐ mǎo sì yuè, zhì xīn yǐ nián shí yuè zhì jiǎ shēn nián sì yuè yòu, zhì bǐng xū nián shí yuè yòu zhì jǐ chǒu nián sì yuè yòu dì, zhì xīn mǎo nián shí yuè yòu. qí xīn yǐ yǐ xià bù yán kāi yuán mǒu nián. yòu bó gǔ tú zài táng jiàn míng yuē: wǔ dé wǔ nián, suì cì wáng wǔ, bā yuè shí wǔ rì jiǎ zǐ, yáng zhōu zǒng guǎn fǔ zào qīng tóng jìng yī miàn, chōng guǐ wèi nián yuán zhèng cháo gòng. qí guǐ wèi yì bù yán wǔ dé liù nián zhě, dāng shí lǚ gǎi nián hào gù yě. cǐ yī jiàn ér yǒu zhèng shū yǒu yù shū zhī bù tóng, yì biàn lì yě.
唐人有以豫書而不稱年號者。們日唐書·禮儀志》曰：「請以開元二十六年己卯四月，至辛已年十月；至甲申年四月又，至丙戌年十月又；至己丑年四月又諦，至辛卯年十月又。」其辛已以下不言開元某年。又《博古圖》載《唐鑒銘》曰：「武德五年，歲次王午，八月十五日甲子，楊州總管府造青銅鏡一面，充癸未年元正朝貢。」其癸未亦不言武德六年者，當時屢改年號故也。此一鑒而有正書、有豫書之不同，亦變例也。

shǐ jiā zhī wén bì yǐ rì xì yuè, yǐ yuè xì nián. zhōng dǐng zhī wén zé bù jǐn rán, duō yǒu yuè ér bù nián, rì ér bù yuè zhě.
史家之文必以日系月，以月系年。鐘鼎之文則不盡然，多有月而不年，日而不月者。

shāng mǔ yǐ yǒu qí wén yuē: bǐng yín, wáng xī bèi péng yòng zuò mǔ yǐ yí. bǐng yín zhě, rì yě. bó gǔ tú nǎi wèi shāng jiàn guó shǐ yú gēng xū, lì shí liù nián ér yǒu bǐng yín, zài zhòng rén jí wèi zhī sān nián, zé záo yǐ. qǐ fēi mí yú hòu shì zhī yǐ jiǎ zǐ míng suì, ér yù yǐ zhuī jiā zhī gǔ rén hū?
《商母乙卣》其文曰：「丙寅，王錫◎貝朋用作母乙彝。」丙寅者，日也。《博古圖》乃謂商建國始於庚戌，歷十六年而有丙寅，在仲壬即位之三年，則鑿矣。豈非迷於後世之以甲子名歲，而欲以追加之古人乎？

chūn qiū zhī shì, gè guó jiē zì jì qí nián. fā zhī yú yán, huò cān hù ér bù yì xiǎo, zé yǒu jǔ qí nián zhī dà shì ér wèi yán zhě. ruò yuē huì yú shā suí zhī suì, shū zhòng huì bó huì chéng zi yú chéng kuāng zhī suì, zhù xíng shū zhī suì, jìn hán xuān yú wèi zhèng, pìn yú zhū hóu zhī suì shì yě. yòu yǒu jǔ suì xīng ér yán, ruò yuē suì wǔ jí chún huǒ suì jí dà liáng suì zài nà zī zhī kǒu zhě. cóng hòu rén yán zhī, zé hé bù yuē jiǎ zǐ yě guǐ hài yě, shì zhī gǔ rén bù yòng yǐ jì suì yě.
《春秋》之世，各國皆自紀其年。發之於言，或參互而不易曉，則有舉其年之大事而為言者。若曰「會於沙隨之歲」，「叔仲惠伯會成子於承匡之歲」，「鑄刑書之歲」，「晉韓宣於為政，聘於諸侯之歲」是也。又有舉歲星而言，若曰「歲五及鶉火」、「歲及大梁」、「歲在娜訾之口」者。從後人言之，則何不曰甲子也、癸亥也，是知古人不用以紀歲也。

dà zǔ shí lù zì wú yuán nián yǐ qián jiē shū gān zhī, bù hé gǔ fǎ. dà zǔ dāng shí shí fèng sòng xiǎo míng wáng zhī hào, gù yǒu yán dāng jì lóng fèng zhě. kǎo zhī shǐ jì, gāo dì zhī chū bù chēng chǔ huái wáng yuán nián, ér chēng qín èr nián sān nián. yòu tài zǔ yù zhì chú zhōu lóng tán bēi wén yún: yuán mò dì zhì zhèng shí yǒu sì nián, qiè yì qí shí tiān xià shàng shì yuán zhī tiān xià, shū zhì zhèng, zhèng hé shǐ jì shū qín zhī lì. yòu yǒu jiān shū zhě, hàn shū gōng chén hóu biǎo xù: hàn xìng, zì qín èr shì yuán nián zhī qiū, chǔ chén zhī suì shì yě.
《大祖實錄》自吳元年以前皆書干支，不合古法。大祖當時實奉宋小明王之號，故有言當紀龍鳳者。考之《史記》，高帝之初不稱楚懷王元年，而稱秦二年、三年。又太祖御製《滁州龍潭碑》文云：「元末帝至正十有四年」，竊意其時天下尚是元之天下，書至正，正合《史記》書秦之例。又有兼書者，《漢書·功臣侯表序》：「漢興，自秦二世元年之秋，楚陳之歲」是也。

shǐ jiā zhuī jì yuè rì zhī fǎ huò yuē: zhù xíng shū zhī suì, shì zé rán yǐ, qí xià yún: qí yàn píng zhī yuè, yòu yuē qí míng yuè, zé hé yǐ bù zhí yán zhēng yuè èr yuè hū? yuē: cǐ zhèng shǐ jiā wén zì chēn mì chù shǐ zhī wén yǒu zhèng jì, yǒu zhuī jì. qí shàng yuē: chūn wáng zhēng yuè, jì qí píng. èr yuè wù wǔ, méng yú rú shàng. zhèng jì yě. cǐ yuē qí yàn píng zhī yuè. wáng yín, gōng sūn duàn zú. qí míng yuè, zi chǎn lì gōng sūn xiè jí liáng zhǐ yǐ fǔ zhī. zhuī jì yě. zhuī jì ér zài yún zhēng yuè èr yuè, zé xián yú yī suì zhī zhōng ér yǒu liǎng zhēng yuè èr yuè yě, gù biàn qí wén ér yún. gǔ rén shǐ fǎ zhī mì yě.
○史家追紀月日之法或曰：「『鑄《刑書》之歲』，是則然矣，其下云：『齊燕平之月』，又曰『其明月』，則何以不直言正月、二月乎？」曰：此正史家文字縝密處；史之文有正紀，有追紀。其上曰：「春王正月，暨齊平。」「二月戊午，盟於儒上。」正紀也。此曰「齊燕平之月。王寅，公孫段卒。其明月，子產立公孫泄及良止以撫之。」追紀也。追紀而再雲正月、二月，則嫌於一歲之中而有兩正月、二月也，故變其文而雲。古人史法之密也。

zuǒ chuán zhuī jì zhī wén bù zhǐ cǐ, rú xiāng gōng liù nián chuán: zhèng zi guó zhī lái pìn yě. sì yuè, yàn ruò chéng dōng yáng ér suì wéi lái. jiǎ yín, yīn zhī, huán chéng, fù yú dié. jí qǐ huán gōng zú zhī yuè. yǐ wèi, wáng jiǎo shuài shī jí zhèng yú zi táng rén jūn qí shī, qí shī dà bài zhī. dīng wèi, rù lái, lái gòng gōng fú róu bēn táng, zhèng yú zi wáng shù bēn jǔ, jǔ rén shā zhī. sì yuè, chén wú zì xiàn lái zōng qì yú xiāng gōng. yàn ruò wéi táng. shí yī yuè bǐng chén, ér miè zhī. qī nián chuán: zhèng xī gōng zhī wèi tài zǐ yě, yú chéng zhī shí liù nián yǔ zi hǎn shì jìn, bù lǐ yān. yòu yǔ zi fēng shì chǔ, yì bù lǐ yān. jí qí yuán nián, cháo yú jìn, zi fēng yù sù zhū jìn ér fèi zhī, yú hǎn zhǐ zhī. shí jiǔ nián chuán: yú sì yuè dīng wèi, zhèng gōng sūn chài zú fù yú jìn dài fū, èr shí wǔ nián chuán: huì yú yí yí zhī suì, qí rén chéng jiá. qí wǔ yuè, qín jìn wèi chéng. èr shí liù nián chuán: qí rén chéng jiá zhī suì, qí xià, qí wū yú yǐ lǐn qiū bēn jìn. sān shí yī nián chuán: gōng hōng zhī yuè, yú chǎn xiāng zhèng bó yǐ rú jìn. zhāo gōng qī nián chuán: qí shī hái zì yàn zhī yuè, hǎn shuò shā hǎn. yòu jìn hán xuān zi wèi zhèng pìn yú zhū hóu zhī suì, zhōu hé shēng zǐ, míng zhī rì yuán. jiē shì zhuī jì. yòu rú shū jīn: jì kè shāng èr nián, wáng yǒu jí, fú yù. yì zhuī jì yě.
《左傳》追紀之文不止此，如《襄公六年傳》：鄭子國之來聘也。四月，晏弱城東陽而遂圍萊。甲寅，堙之，環城，傅於諜。及杞桓公卒之月。乙未，王湫帥師及正輿子棠人軍齊師，齊師大敗之。丁未，入萊，萊共公浮柔奔棠，正輿子、王漱奔莒，莒人殺之。四月，陳無字獻萊宗器於襄宮。晏弱圍棠。十一月丙辰，而滅之。《七年傳》：鄭僖公之為太子也，於成之十六年與子罕適晉，不禮焉。又與子豐適楚，亦不禮焉。及其元年，朝於晉，子豐欲訴諸晉而廢之，於罕止之。《十九年傳》：於四月丁未，鄭公孫蠆卒．赴於晉大夫，《二十五年傳》：會於夷儀之歲，齊人城郟。其五月，秦晉為成。《二十六年傳》：齊人城郟之歲，其夏，齊烏餘以廩丘奔晉。《三十一年傳》：公薨之月，於產相鄭伯以如晉。《昭公七年傳》：齊師還自燕之月，罕朔殺罕。又晉韓宣子為政、聘於諸侯之歲，周合生子，名之日元。皆是追紀。又如《書·金》：「既克商二年，王有疾，弗豫。」亦追紀也。

shǐ jiā yuè rì bù bì shùn xù zhàn rén zuò shǐ, qǔ qí shì zhī xiāng shǔ, bù lùn yuè rì, gù yǒu zhuī shū, yǒu jìng shū. zuǒ chuán chéng gōng shí liù nián yān líng zhī zhàn, xiān shū jiǎ wǔ huì, hòu shū guǐ yǐ. jiǎ wǔ wèi zhèng shū, ér guǐ yǐ zé yīn hòu shì ér zhuī shū yě. zhāo gōng shí sān nián píng qiū zhī méng, xiān sǎo jiǎ xū, hòu shū guǐ yǒu. jiǎ chéng wèi zhèng shū, ér guǐ yǒu zé yīn hòu shì ér zhuī shū yě. zhāo gōng shí sān nián chǔ líng wáng zhī shì, xiān shū wǔ yuè guǐ hài, hòu shū yǐ mǎo bǐng chén. yǐ mǎo bǐng chén wèi zhèng shū, ér wǔ yuè guǐ hài zé yīn qián shì ér jìng shū yě, gài shǐ jiā zhī wén cháng niàn wèi yuè rì suǒ jū, ér shì bù dé yǐ xiāng lián shǔ, gù gǔ rén lì cǐ biàn lì.
○史家月日不必順序占人作史，取其事之相屬，不論月日，故有追書，有競書。《左傳·成公十六年》鄢陵之戰，先書甲午晦，後書癸已。甲午為正書，而癸已則因後事而追書也。《昭公十三年》平丘之盟，先掃甲戌，後書癸酉。甲成為正書，而癸酉則因後事而追書也。《昭公十三年》楚靈王之弒，先書五月癸亥，後書乙卯、丙辰。乙卯、丙辰為正書，而五月癸亥則因前事而竟書也，蓋史家之文常念為月日所拘，而事不得以相連屬，故古人立此變例。

yǒu xiān shū yǐ qǐ shì zhě. tōng jiàn táng wén zōng tài hé jiǔ nián shí yī yuè, xiān shū shì yuè wù chén, wáng shǒu chéng zàng yú hù shuǐ, yú rén xū guǐ hài zhī qián shì yě.
有先書以起事者。《通鑑》唐文宗太和九年十一月，先書是月戊辰，王守澄葬於滬水，於壬戌、癸亥之前是也。

zhòng shū rì chūn qiū huán gōng shí èr nián shū: bǐng xū, gōng huì zhèng bó, méng yú wǔ fù. bǐng xū, wèi hóu jìn zú. zhòng shū rì zhě, èr shì jiē dāng xì rì. xiān shū gōng zhě, xiān nèi ér hòu wài yě. hòu rén zuò shǐ, fán yī rì zài shū, zé yún shì rì.
○重書日《春秋·桓公十二年》書：「丙戌，公會鄭伯，盟於武父。」「丙戌，衛侯晉卒。」重書日者，二事皆當系日。先書公者，先內而後外也。後人作史，凡一日再書，則雲「是日」。

gǔ rén bì yǐ rì yuè xì nián zì chūn qiū yǐ xià, jì zài zhī wén bì yǐ rì xì yuè, yǐ yuè xì shí, yǐ shí xì nián, cǐ shǐ jiā zhī cháng fǎ yě. shǐ jì wǔ zǐ xū chuán: jǐ mǎo, chǔ zhāo wáng chū bēn. gēng chén, wú wáng rén yǐng. zé bù yuè ér rì. cì kè chuán: sì yuè bǐng zǐ, guāng fú jiǎ shì yú kū shì zhōng. zé bù nián ér yuè, shǐ jiā zhī biàn lì yě. gài èr shì yǐ jiàn yú wú chǔ èr shì jiā, gù qí wén cóng shěng.
○古人必以日月系年自《春秋》以下，紀載之文必以日系月，以月系時，以時系年，此史家之常法也。《史記·伍子胥傳》：「己卯，楚昭王出奔。」「庚辰，吳王人郢。」則不月而日。《刺客傳》：「四月丙子，光伏甲士於窟室中。」則不年而月，史家之變例也。蓋二事已見於吳、楚二《世家》，故其文從省。

chǔ cí shè tí zhēn yú mèng zōu xī, wéi gēng yín wú yǐ jiàng. shè tí, suì yě mèng zōu, yuè yě gēng yín, rì yě. qū zǐ yǐ yín nián yín yuè gēng yín rì shēng. wáng yì zhāng jù yuē: tài suì zài yín rì shè tí gé. mèng, shǐ yě. zhēng yuè wèi zōu. yán jǐ yǐ tài suì zài yín zhēng yuè shǐ chūn gēng yín zhī rì xià mǔ zhī tǐ ér shēng. shì yě. huò wèi shè tí, xīng míng. tiān guān shū suǒ wèi zhí dòu biāo suǒ zhǐ, yǐ jiàn shí jié zhě, fēi yě. qǐ yǒu zì shù qí shì xì shēng chén, nǎi bù yán nián ér zhǐ yán yuè rì zhě zāi.
《楚辭》「攝提貞於孟陬兮，維庚寅吾以降。」攝提，歲也；孟陬，月也；庚寅，日也。屈子以寅年寅月庚寅日生。王逸《章句》曰：「太歲在寅日攝提格。孟，始也。正月為陬。言己以太歲在寅正月始春庚寅之日下母之體而生。」是也。或謂攝提，星名。《天官書》所謂直斗杓所指，以建時節者，非也。豈有自述其世系生辰，乃不言年而止言月日者哉。

gǔ wú yī rì fēn wèi shí èr shí gǔ wú yǐ yī rì fēn wèi shí èr shí zhī shuō. hóng fàn yán suì yuè rì, bù yán shí. zhōu lǐ féng xiāng shì zhǎng shí yǒu èr suì, shí yǒu èr yuè, shí yǒu èr chén, shí rì èr shí yǒu bā xīng zhī wèi, bù yán shí. qū zǐ zì xù qí shēng nián yuè rì, bù jí shí. lǚ cái lù mìng shū yì zhǐ yán nián yuè rì, bù jí shí.
○古無一日分為十二時古無以一日分為十二時之說。《洪範》言歲月日，不言時。《周禮·馮相氏》掌十有二歲，十有二月，十有二辰，十日二十有八星之位，不言時。屈子自序其生年月日，不及時。呂才《祿命書》亦止言年月日，不及時。

gǔ wú suǒ wèi shí. fán yán shí ruò yáo diǎn zhī sì shí, zuǒ shì chuán zhī sān shí jiē wèi chūn xià qiū dōng yě. gù shì wén bó duì jìn hóu, yǐ suì shí rì yuè xīng chén wèi zhī liù wù. xún zǐ yuē: jī wēi, yuè bù shèng rì, shí bù shèng yuè, suì bù shèng shí. yì wèi chūn xià qiū dōng yě. zì hàn yǐ xià, lì fǎ jiàn mì, yú shì yǐ yī rì fēn wèi shí èr shí. gài bù zhī shǐ yú hé rén, ér zhì jīn zūn yòng bù fèi.
古無所謂時。凡言時若《堯典》之「四時」，《左氏傳》之「三時」皆謂春夏秋冬也。故士文伯對晉侯，以歲、時、日、月、星、辰謂之六物。《荀子》曰：「積微，月不勝日，時不勝月，歲不勝時。」亦謂春夏秋冬也。自漢以下，曆法漸密，於是以一日分為十二時。蓋不知始於何人，而至今遵用不廢。

yī rì zhī zhōng suǒ yǐ fēn jì qí shí zhě, yuē rì zhōng, yuē zhòu rì, yuē rì zè, jiàn yú yì yuē dōng fāng wèi míng, yuē huì cháo, yuē rì zhī fāng zhōng, yuē hūn, yuē xī, yuē xiāo, jiàn yú shī yuē mèi shuǎng, yuē cháo, yuē rì zhōng zè, jiàn yú shū yuē cháo shí, yuē rì zhōng, yuē xī shí, yuē jī chū míng, yuē dàn, yuē zhì míng, yuē dà tīng, yuē yàn cháo, yuē hūn, yuē rì chū, yuē rì cè, yuē jiàn rì, yuē dǎi rì, jiàn yú lǐ yuē jī míng, yuē rì zhōng, yuē zhòu, yuē rì xià zè, yuē rì gàn, yuē rì rù, yuē yè, yuē yè zhōng. jiàn yú chūn qiū chuán, yuē cháo, rì bó mù, yuē huáng hūn, jiàn yú chǔ cí. jì zhòu zé yòng rì, shǐ jì xiàng yǔ jì rén xiàng wáng nǎi xī cóng xiāo chén jī hàn jūn, ér dōng zhì péng chéng, rì zhōng dà pò hàn jūn. lǚ hòu jì: bā yuè gēng shēn dàn, píng yáng hóu jiàn xiāng guó chǎn jì shì, rì shí, suì jī chǎn, péng yuè chuán: dàn rì, rì chū shí yú rén hòu, hòu zhě zhì rì zhōng. huái nán wáng ān chuán: dàn shòu zhǎo, rì shí shí shàng, hàn shū wǔ xíng zhì rén rì zhōng shí shí, cóng dōng běi, guò bàn bǔ shí fù bǔ shí shí cóng xī běi, rì xià bū shí fù. wǔ wǔ zǐ chāng yì wáng chuán: yè lòu wèi jǐn yī kè, yǐ huǒ fā shū. qí rì zhōng hè fā, bū shí zhì dìng táo, dōng fāng shuò chuán: wēi xíng, yǐ yè lòu xià shí kè nǎi chū, dàn míng rén shān xià shì yě, jì yè zé yòng xīng, shī zhī yán sān xīng zài tiān, sān xīng zài yú, sān xīng zài hù, chūn qiū chuán zhī yán jiàng lóu zhōng ér dàn shì yě. bù biàn xīng zé fēn yán qí yè yuē yè zhōng yuē yè bàn, yuē yè xiāng chén shì yě. fēn yán qí yè ér bù xiáng, yú shì yǒu wǔ fēn qí yè, ér yán jiǎ yǐ bǐng dīng wù zhě. zhōu lǐ sī mèi shì zhǎng yè shí zhù: yè shí wèi yè wǎn zǎo, ruò jīn jiǎ yǐ zhì wù.
一日之中所以分紀其時者，曰日中，曰晝日，曰日昃，見於《易》；曰「東方未明」，曰「會朝」，曰「日之方中」，曰「昏」，曰「夕」，曰「宵」，見於《詩》；曰「昧爽」，曰「朝」，曰「日中昃」，見於《書》；曰「朝時」，曰「日中」，曰「夕時」，曰「雞初鳴」，曰「旦」，曰「質明」，曰「大聽」，曰「晏朝」，曰「昏」，曰「日出」，曰「日側」，曰「見日」，曰「逮日」，見於《禮》；曰「雞鳴」，曰「日中」，曰「晝」，曰「日下昃」，曰「日旰」，曰「日入」，曰「夜」，曰「夜中」。見於《春秋傳》，曰「晁」，日「薄暮」，曰「黃昏」，見於《楚辭》。紀晝則用日，《史記·項羽紀人項王乃西從蕭晨擊漢軍，而東至彭城，日中大破漢軍。《呂後紀》：八月庚申旦，平陽侯見相國產計事，日時，遂擊產，《彭越傳》：旦日，日出十餘人後，後者至日中。《淮南王安傳》：旦受沼，日食時上，《漢書·五行志人日中時食，從東北，過半哺時復；哺時食從西北，日下晡時復。《武五子昌邑王傳》：夜漏未盡一刻，以火發書。其日中賀發，晡時至定陶，《東方朔傳》：微行，以夜漏下十刻乃出，旦明人山下是也，紀夜則用星，《詩》之言「三星在天」，「三星在隅」，「三星在戶」，《春秋傳》之言「降婁中而旦」是也。不辨星則分言其夜曰「夜中」曰「夜半」，曰「夜鄉晨」是也。分言其夜而不詳，於是有五分其夜，而言甲、乙、丙、丁、戊者。《周禮·司寐氏》「掌夜時」註：「夜時謂夜晚早，若今甲乙至戊。」

men yòu shū xī yù chuán dù yǐn yuē: chì hóu shì wǔ fēn, yè jī diāo dǒu zì shǒu. tiān wén zhì: běn shǐ yuán nián sì yuè rén wù, jiǎ yè dì jié yuán nián zhēng yuè wù wǔ, yǐ yè liù yuè wù xū, jiǎ yè. sān guó zhì cáo shuǎng chuán: zì jiǎ yè zhì wǔ gǔ, shuǎng nǎi tóu dāo yú dì. jìn shū zhào shàng lún chuán: qī sì yuè sān rì bǐng yè yī chóu, yǐ gǔ shēng wèi yīng shì yě, wǔ fēn qí yè ér bù xiáng, yú shì yǒu yán lòu shàng jǐ kè zhě. wǔ xíng zhì: chén lòu wèi jǐn sān kè, yǒu liǎng yuè zhòng jiàn. yòu yún: lòu shàng sì kè bàn, nǎi pō yǒu guāng. lǐ yí zhì: yè lòu wèi jǐn qī kè, zhōng wū shòu hè. dōng fāng shuò chuán: wēi xíng yǐ yè, lòu shàng shí kè xī chū. shàng zūn chuán: lòu shàng shí mén kè xíng lín dào. wài qī chuán: zhòu lòu shàng shí kè ér bēng. yòu yún: yè lòu shàng wǔ kè, chí ér yǔ shùn huì dōng jiāo yē mén. zì nán běi shǐ yǐ shàng jiē rán. gù sù wèn yuē: yī rì yī yè, wǔ fēn zhī. suí zhì yuē: zhòu yǒu zhāo yǒu yú, yǒu zhōng yǒu bū, yǒu xī yè, yǒu jiǎ yǐ bǐng dīng wù, ér wú shí èr shí zhī mù yě. wéi lì shū yún: jī sān hào zú míng, fǔ shí èr jié zú yú chǒu, ér xià wén què yún: shuò dàn dōng zhì zhèng běi, yòu yún zhèng běi zhèng xī zhèng nán zhèng dōng, bù zhí yán zi xī wǔ mǎo. hàn shū wǔ xíng zhì yán rì jiā chén yǐ, yòu yán shí jiā wèi, yì fèng chuán yán rì jiā shēn, yòu yán shí jiā mǎo. wáng mǎng chuán: tiān wén láng àn shì yú qián, rì shí jiā mǒu, mǎng xuán xí suí dǒu bǐng ér zuò. ér wú yuè chūn qiū yì yún: jīn rì jiǎ zǐ, shí jiā yú sì. gù bì jīng yì yǒu jiā mǎo jiā xī zhī yán. ruò jì shì zhī wén, wú yòng cǐ zhě. zuǒ shì chuán: bo chǔ qiū yuē: rì zhī shù shí, gù yǒu shí shí. ér dù yuán kǎi zhù zé yǐ wèi shí èr shí, suī bù lì shí èr zhī zhī mù, rán qí rì yè bàn zhě jí jīn zhī suǒ wèi zi yě, jī míng zhě chǒu yě, píng dàn zhě yín yě, rì chū zhě mǎo yě, shí shí zhě chén yě, yú zhōng zhě sì yě, rì zhōng zhě wǔ yě, rì shī zhě wèi yě, bū shí zhě shēn yě, rì rù zhě bǎi yě, huáng hūn zhě xū yě, rén dìng zhě hài yě. yī rì fēn wèi shí èr, shǐ jiàn yú cǐ, kǎo zhī shǐ jì tiān guān shū yuē: dàn zhì shí, shí zhì yuē shī, rì shī zhì, zhì xià, xià shàn zhì rì rén. sù wèn cáng qì fǎ shí lùn yǒu yuē yè bàn, yuē píng dàn, yuē rì chū, yuē rì zhōng, yuē rì shī yuē xià pú. wú yuè chūn qiū yǒu yuē shí jiā rì chū, shí jiā jī míng, shí jiā rì shī, shí jiā yú zhōng, zé cǐ shí èr míng gǔ yǒu zhī yǐ. shǐ jì xiào jǐng jì: wǔ yuè bǐng xū, dì dòng. qí zǎo shí shí, fù dòng. hàn shū wǔ wǔ zǐ guǎng líng wáng jìn chuán: zòu jiǔ, zhì jī míng shí bà. wáng mǎng chuán: yǐ jī míng wèi shí. hòu hàn shū kuí xiāo chuán: zhì hūn shí suì kuì wéi. qí wǔ wáng chuán: zhì shí shí, cì chén kuì. gěng shēng chuán: rén dìng shí, bù guǒ yǐn qù. lái shè chuán: chén yè rén dìng hòu, wèi hé rén suǒ zéi shāng? dòu wǔ chuán: zì dàn zhì shí shí, bīng jiàng lüè jǐn. huáng fǔ sōng chuán: yè lè bīng, jī míng, chí fù qí chén. zhàn zhì bǔ shí, dà pò zhī. jìn shū dài yáng chuán: yǒng chāng yuán nián sì yuè gēng chén, yú zhōng shí, yǒu dà fēng qǐ zì dōng nán, zhé mù. sòng shū fú ruì zhì: yán kāng yuán nián jiǔ yuè shí rì, huáng hūn shí, yuè shí, yíng huò guò. rén dìng shí, yíng huò chū yíng shì, sù yǔ lín. jiē yòng cǐ shí èr shí.
們又書·西域傳》杜飲曰：「斥侯士五分，夜擊刁斗自守。」《天文志》：「本始元年四月壬戊，甲夜；地節元年正月戊午，乙夜；六月戊戌，甲夜。」《三國志·曹爽傳》：「自甲夜至五鼓，爽乃投刀於地。」《晉書·趙上倫傳》：「期四月三日丙夜一籌，以鼓聲為應」是也，五分其夜而不詳，於是有言漏上幾刻者。《五行志》：「晨漏未盡三刻，有兩月重見。」又云：「漏上四刻半，乃頗有光。」《禮儀志》：「夜漏未盡七刻，鍾嗚受賀。」《東方朔傳》：「微行以夜，漏上十刻西出。」《上尊傳》：「漏上十門刻行臨到。」《外戚傳》：「晝漏上十刻而崩。」又云：「夜漏上五刻，持兒與舜會東交掖門。」自《南北史》以上皆然。故《素問》曰：「一日一夜，五分之。」《隋志》曰：「晝有朝有禺，有中有晡，有夕夜，有甲乙丙丁戊，而無十二時之目也。」唯《曆書》云：「雞三號卒明，撫十二節卒於丑」，而下文卻云：「朔旦冬至正北」，又雲「正北正西正南正東「，不直言子西午卯。《漢書·五行志》言「日加辰已」，又言「時加未」，《翼奉傳》言「日加申」，又言「時加卯」。《王莽傳》：「天文郎按栻於前，日時加某，莽旋席隨斗柄而坐。」而《吳越春秋》亦云：「今日甲子，時加於巳。」《固髀經》亦有加卯、加西之言。若紀事之文，無用此者。《左氏傳》：「卜楚丘曰：『日之數十，故有十時。』」而杜元凱注則以為十二時，雖不立十二支之目，然其日夜半者即今之所謂子也，雞鳴者丑也，平旦者寅也，日出者卯也，食時者辰也，隅中者巳也，日中者午也，日失者未也，晡時者申也，日入者百也，黃昏者戌也，人定者亥也。一日分為十二，始見於此，考之《史記·天官書》曰：「旦至食，食至曰失，日失至，至下，下訕至日人。《素問·藏氣法時論》有曰「夜半」，曰「平旦」，曰「日出」，曰「日中」，曰「日失」．曰「下脯」。《吳越春秋》有曰「時加日出」，「時加雞鳴」，「時加日失」，「時加禺中」，則此十二名古有之矣。《史記·孝景紀》：「五月丙戌，地動。其蚤食時，復動。」《漢書·武五子廣陵王晉傳》：「奏酒，至雞鳴時罷。」《王莽傳》：「以雞鳴為時。」《後漢書·隗囂傳》：「至昏時遂潰圍。」《齊武王傳》：「至食時，賜陳潰。」《耿升傳》：「人定時，步果引去。」《來歙傳》：「臣夜人定後，為何人所賊傷？」《竇武傳》：「自旦至食時，兵降略盡。」《皇甫嵩傳》：「夜勒兵，雞鳴，馳赴其陳。戰至哺時，大破之。」《晉書·戴洋傳》：「永昌元年四月庚辰，禺中時，有大風起自東南，折木。」《宋書·符瑞志》：「延康元年九月十日，黃昏時，月蝕，熒惑過。人定時，熒惑出營室，宿羽林。」皆用此十二時。

huái nán zǐ rì chū yú yáng gǔ, yù yú xián chí, fú yú fú sāng, shì wèi chén míng. dēng yú fú sāng zhī shàng, ài shǐ jiāng xíng, shì wèi fěi míng, zhì yú qū ā, shì wèi cháo míng. lín yú céng quán, shì wèi zǎo shí. cì yú sāng yě, shì wèi yàn shí. zhēn yú héng yáng, shì wèi yǔ zhōng, duì yú kūn wú, shì wèi zhèng zhōng. mí yú niǎo cì, shì wèi xiǎo qiān. zhì yú bēi gǔ, shì wèi bū shí. huí yú nǚ jì, shì wèi dà qiān. jīng yú quán yú, shì wèi gāo chūn. dùn yú lián shí, shì wèi xià chūn, ài zhǐ xiàn hé, yuán xī liù chī, shì wèi xuán chē. báo yú yú quán, shì wèi huáng hūn. yú yú méng gǔ, shì wèi dìng hūn. àn cǐ zì chén míng zhì dìng hūn wèi shí wǔ shí, ér bo chǔ bo yǐ wèi shí shí. wèi zhī jīn zhī suǒ wèi shí èr shí zhě, zì hé rén dìng zhī yě.
《淮南子》「日出於陽穀，浴於咸池，拂於扶桑，是謂晨明。登於扶桑之上，愛始將行，是謂朏明，至於曲阿，是謂朝明。臨於曾泉，是謂早食。次於桑野，是謂宴食。臻于衡陽，是謂禹中，對於昆吾，是謂正中。靡於鳥次，是謂小遷。至於悲谷，是謂晡時。回於女紀，是謂大遷。經於泉隅，是謂高春。頓於連石，是謂下春，愛止羨和，爰息六螭，是謂懸車。薄於虞泉，是謂黃昏。渝於蒙谷，是謂定昏。」按此自晨明至定昏為十五時，而卜楚卜以為十時。未知今之所謂十二時者，自何人定之也。

sù wèn zhōng yǒu yán suì jiǎ zǐ zhě, yǒu yán yín shí zhě, jiē hòu rén wěi zhuàn rù zhī yě.
《素問》中有言歲甲子者，有言寅時者，皆後人偽撰入之也。

nián yuè shuò rì zi jīn rén wèi rì, duō yuē rì zi. rì zhě, chū yī, chū èr zhī lèi shì yě. zi zhě, jiǎ zǐ yǐ chǒu zhī lèi shì yě. zhōu lǐ zhí nèi zhù yuē: ruò yán mǒu yuè mǒu rì mǒu jiǎ zhào shū, huò yán jiǎ, huò yán zi, yī yě. wén xuǎn. chén lín xí wú jiāng xiào bù qǔ wén nián yuè shuò rì zi, lǐ zhōu hàn zhù: rì zi, fā xí shí yě. hàn rén wèi yǒu chēng yè bàn wèi zi shí zhě, wù yǐ, gǔ rén wén zì, nián yuè zhī xià bì xì yǐ shuò, bì yán shuò zhī dì jǐ rì, ér yòu xì zhī gān zhī, gù yuē shuò rì zi yě. rú lǔ xiāng yīng kǒng zǐ miào bēi yún: yuán jiā sān nián sān yuè bǐng zǐ shuò, gān qī rì wáng yín, yòu yún yǒng xìng yuán nián liù yuè jiǎ chén shuò, shí bā rì xīn yǒu. shǐ chén kǒng zǐ miào bēi yún jiàn níng èr nián sān yuè guǐ mǎo shuò, qī rì jǐ yǒu. fán yì fù huá xià mín zū bēi yún guāng hé èr nián shí èr yuè gēng wǔ shuò, shí sān rì rén wǔ shì yě. cǐ rì zi zhī chēng suǒ zì qǐ. ruò shǐ jiā zhī wén, zé yǒu zi ér wú rì, chūn qiū shì yě rán zài shuò yán shuò, zài huì yán huì, ér páng sǐ pò zāi shēng míng zhī wén jiàn yú shàng shū, zé yǒu jiān rì ér shū zhě yǐ.
○年月朔日子今人謂日，多曰日子。日者，初一，初二之類是也。子者，甲子、乙丑之類是也。《周禮·職內》注曰：「若言某月某日某甲詔書，或言甲，或言子，一也。」《文選。陳琳·檄吳將校部曲文》「年月朔日子」，李周翰註：「日子，發檄時也。」漢人未有稱夜半為子時者，誤矣，古人文字，年月之下必系以朔，必言朔之第幾日，而又系之干支，故曰朔日子也。如魯相瑛《孔子廟碑》云：「元嘉三年三月丙子朔，甘七日王寅」，又雲「永興元年六月甲辰朔，十八日辛酉」。史晨《孔子廟碑》雲「建寧二年三月癸卯朔，七日己酉」。樊毅《復華下民租碑》雲「光和二年十二月庚午朔，十三日壬午是也。此日子之稱所自起。若史家之文，則有子而無日，《春秋》是也然在朔言朔，在晦言晦，而「旁死魄」、「哉生明」之文見於《尚書》，則有兼日而書者矣。

sòng shū lǐ zhì nián yuè shuò rì jiǎ zǐ, shàng shū lìng mǒu jiǎ xià, cǐ gǔ wén yí zhī shì yě, chén lín xí wén dàn shěng yī jiǎ zì ěr.
《宋書·禮志》「年月朔日甲子，尚書令某甲下」，此古文移之式也，陳琳檄文但省一「甲」字耳。

nán shǐ: liú zhī lín yǔ zhāng zuǎn děng cān xiào gǔ běn hàn shū, chēng yǒng píng shí liù nián wǔ yuè èr shí yī rì yǐ yǒu, láng bān gù, ér jīn běn wú shàng shū nián yuè rì zi. suí shū yuán chōng shàng biǎo chēng: bǎo lì zhī yuán gǎi yuán rén shòu, suì yuè rì zi, hái gòng dàn shèng zhī shí.
《南史》：「劉之遴與張纘等參校古本《漢書》，稱永平十六年五月二十一日已酉，郎班固，而今本無上書年月日子。」《隋書》袁充上表稱：「寶曆之元改元仁壽，歲月日子，還共誕聖之時。」

shí yǒu shí èr, ér dàn chēng zi, yóu zhī gān zhī yǒu liù shí, ér dàn chēng jiǎ zǐ yě.
時有十二，而但稱「子」，猶之干支有六十，而但稱「甲子」也。

hàn rén zhī wén, yǒu jí shuò zhī rì ér bì zhòng shū yī rì zhě. guǎng hàn tài shǒu shěn zi jù mián zhú jiāng yàn bēi yún: jiā píng wǔ nián wǔ yuè xīn yǒu shuò, yī rì xīn yǒu. suī mín xiào wèi xióng jūn bēi yún: jiàn ān jì yī nián shí huí yuè bǐng yín shuò, yī rì bǐng yín. cǐ zé fán ér wú yòng, bù ruò hòu rén zhī jiǎn yǐ.
漢人之文，有即朔之日而必重書一日者。廣漢太守沈子據《綿竹江堰碑》云：「嘉平五年五月辛酉朔，一日辛酉。」《綏民校尉熊君碑》云：「建安計一年十回月丙寅朔，一日丙寅。」此則繁而無用，不若後人之簡矣。

nián hào dāng cóng shí shū zhèng tǒng zhī lùn, shǐ yú xí záo chǐ, bù guò dì hàn ér wěi wèi wú èr guó ěr. zì biān nián zhī shū chū, ér yí yú nián hào zhī wú suǒ cóng, ér qí lùn nǎi fēn tán yǐ. fū nián hào yǔ zhēng shuò zì bù xiāng guān, gù zhōu píng wáng sì shí jiǔ nián, ér kǒng zǐ zé shū zhī wèi lǔ yǐn gōng zhī yuán nián hé yě, chūn qiū, lǔ shǐ yě, jù qí guó zhī rén suǒ chēng ér shū zhī, gù yuán nián yě. jìn zhī chéng cún, zé bì yǐ shì nián wèi è hóu zhī èr nián yǐ. chǔ zhī wù cún, zé bì yǐ shì nián wèi wǔ wáng zhī shí jiǔ nián yǐ. guān zuǒ chuán wén gōng shí qī nián: zhèng zi jiā yǔ jìn hán xuān zi shū yuē: guǎ jūn jí wèi sān nián, ér qí xià wén yuē shí èr nián, shí sì nián, shí wǔ nián, zé zì chēng qí guó zhī nián yě. xiāng gōng èr shí èr nián shào zhèng gōng sūn qiáo duì jìn zhī cí yuē: zài jìn xiān jūn dào gōng jiǔ nián, wǒ guǎ jūn yú shì jí wèi, ér qí xià wén suì yuē wǒ èr nián, wǒ sì nián, zé liǎng chēng qí guó zhī nián yě, gù rú sān guó zhì zé hàn rén chuán zhōng zì yòng hàn nián hào, wèi rén chuán zhōng zì yòng wèi nián hào, wú rén chuán zhōng zì yòng wú nián hào. tuī zhī nán běi cháo. wǔ dài liáo jīn bìng gè zì yòng qí nián hào, cǐ zhī wèi cóng shí. qiě wáng mǎng cuàn hàn, ér bān gù zuò chuán, qí yú shǐ jiàn guó tiān fèng dì huáng zhī hào, yī yī yòng yǐ jì nián, gài bù dé bù yǐ jì nián, fēi dì zhī yě. hòu rén zuò shū, nǎi yǐ biān nián wèi yī dà shì, ér lùn shì zhī xué shū yǐ.
○年號當從實書正統之論，始於習鑿齒，不過帝漢而偽魏、吳二國耳。自編年之書出，而疑於年號之無所從，而其論乃紛壇矣。夫年號與正朔自不相關，故周平王四十九年，而孔子則書之為魯隱公之元年、何也，《春秋》，魯史也，據其國之人所稱而書之，故元年也。晉之《乘》存，則必以是年為鄂侯之二年矣。楚之《杌》存，則必以是年為武王之十九年矣。觀《左傳·文公十七年》：鄭子家與晉韓宣子書曰：「寡君即位三年」，而其下文曰「十二年」，「十四年」，「十五年」，則自稱其國之年也。《襄公二十二年》少正公孫僑對晉之辭曰：「在晉先君悼公九年，我寡君於是即位」，而其下文遂曰「我二年」，「我四年」，則兩稱其國之年也，故如《三國志》則漢人傳中自用漢年號，魏人傳中自用魏年號，吳人傳中自用吳年號。推之南北朝。五代、遼、金並各自用其年號，此之謂從實。且王莽篡漢，而班固作傳，其於始建國、天鳳、地皇之號，一一用以紀年，蓋不得不以紀年，非帝之也。後人作書，乃以編年為一大事，而論世之學疏矣。

chūn qiū chuán yì yǒu yòng tā guó zhī nián zhě. qí xiāng gōng zhī èr nián, sǒu fù mán fá qí, zhù yún: lǔ huán gōng zhī shí liù nián. xī zhī sì nián, zi rán zú jiǎn zhī yuán nián, shì zǐ kǒng zú, zhù yún: zhèng xī sì nián, lǔ xiāng liù nián, zhèng jiǎn yuán nián, lǔ xiāng bā nián.
《春秋傳》亦有用他國之年者。齊襄公之二年，叟阝瞞伐齊，注云：「魯桓公之十六年。」僖之四年，子然卒；簡之元年，士子孔卒，注云：「鄭僖四年，魯襄六年，鄭簡元年，魯襄八年。」

hàn shí zhū hóu wáng dé zì chēng yuán nián. hàn shū zhū hóu wáng biǎo: chǔ wáng wù èr shí yī nián, xiào jǐng sān nián, chǔ wáng yán shòu sān shí èr nián, dì jié yuán nián zhī lèi shì yě. huái nán tiān wén xùn: huái nán yuán nián dōng, tài yī zài bǐng zǐ. wèi huái nán wáng ān shǐ lì zhī nián yě. zhù zhě bù dá, nǎi yuē huái nán wáng zuò shū zhī yuán nián, yòu yuē huái nán gōng jiàn hào, cǐ wèi wèi dú shǐ jì rén men yòu shū zhě yǐ. zhào míng chéng jīn shí lù yǒu chǔ zhōng míng wéi wáng wǔ shí liù sì zhī lùn, zhèng tóng cǐ lèi.
漢時諸侯王得自稱元年。《漢書·諸侯王表》：「楚王戊二十一年，孝景三年」，「楚王延壽三十二年，地節元年」之類是也。《淮南·天文訓》：「淮南元年冬，太一在丙子。」謂淮南王安始立之年也。注者不達，乃曰淮南王作書之元年，又曰淮南工僭號，此為未讀《史記人們又書》者矣。趙明誠《金石錄》有《楚鍾銘》「惟王五十六祀」之論，正同此類。

yòu kǎo hàn shí bù dú wáng yě, jí liè hóu yú qí guó zhōng yì dé zì chēng yuán nián. shǐ jì gāo zǔ gōng chén hóu nián biǎo: gāo zǔ liù nián, píng yáng yì hóu cáo cān yuán nián xiào huì liù nián, jìng hóu yuán nián xiào wén hòu sì nián, jiǎn hóu qí yuán nián shì yě. lǚ shì kǎo gǔ tú zhōu yáng hóu jīn fù míng yuē: zhōu yáng hòu jiā tóng sān xí jīn fù, róng wǔ dǒu, zhòng shí bā jīn liù liǎng. hóu zhì wǔ nián wǔ yuè guó zhù dì sì. wén xuǎn wèi dū fù liú liáng wǎng: wén chāng diàn qián yǒu zhōng. qí míng yuē: wéi wèi sì nián, suì cì bǐng shēn, lóng cì dà huǒ, wǔ yuè bǐng yín, zuò ruí bīn zhōng. wèi sì nián zhě, cáo cāo wèi wèi gōng zhī sì nián, hàn xiàn dì zhī jiàn ān èr shí yī nián yě. yuán shǐ shùn dì jì: zhì zhèng èr shí bā nián, nǎi míng hóng wǔ yuán nián yě. zhí shū èr shí bā nián. zì shì yǐ xià, shū rì hòu yī nián, yuē yòu yī nián, sì yuè bǐng xū, dì cú yú yīng chāng, shì shí míng tài zǔ jí wèi sān nián, ér yóu shū yuán zhǔ yuē dì, qiě bù yǐ míng cháo zhī nián hào jiā zhī, shēn dé shǐ fǎ. yí cǐ chū yú shèng cái, bù dú sòng wáng èr fēn zhī néng shǒu gǔ fǎ yě.
又考漢時不獨王也，即列侯於其國中亦得自稱元年。《史記·高祖功臣侯年表》：「高祖六年，平陽懿侯曹參元年」；「孝惠六年，靖侯元年」；「孝文後四年，簡侯奇元年」是也。呂氏《考古圖·周陽侯釒復銘》曰：「周陽侯家銅三習釒復，容五斗，重十八斤六兩。侯治五年五月國鑄第四。」《文選·魏都賦》劉良往：「文昌殿前有鍾。其銘曰：惟魏四年，歲次丙申，龍次大火，五月丙寅，作蕤賓鍾。」魏四年者，曹操為魏公之四年，漢獻帝之建安二十一年也。《元史·順帝紀》：至正二十八年，乃明洪武元年也。直書二十八年」。自是以下，書日「後一年」，曰「又一年，四月丙戌，帝殂於應昌」，是時明太祖即位三年，而猶書元主曰「帝」，且不以明朝之年號加之，深得史法。疑此出於聖裁，不獨宋、王二分之能守古法也。

yīng zōng mìng rú chén xiū xù tōng jiàn gāng mù, yì shū yuán shùn dì zhì zhèng èr shí qī nián bù shū wú yuán nián.
英宗命儒臣修《續通鑑綱目》，亦書「元順帝至正二十七年」．不書「吳元年」。

shǐ shū yī nián liǎng hào gǔ shí rén zhǔ gǎi yuán, bìng cóng xià zhào zhī rì wèi shǐ, wèi cháng zhuī gǎi yǐ qián zhī yuè rì yě. wèi zhì sān shǎo dì jì shàng shū jiā píng liù nián shí yuè gēng yín, xià shū zhèng yuán yuán zǐ shí yuè rén chén, wú zhì sān sì zhǔ chuán shàng shū tài píng sān nián shí yuè jǐ mǎo, xià shū yǒng ān yuán nián shí yuè rén wǔ. jìn shū wǔ dì jì shàng shū wèi xián xī sān nián shí yī yuè, xià shū tài shǐ yuán nián shí èr yuè jǐng yín. sòng shū wǔ dì jì shàng shū jìn yuán xī èr nián liù yuè jiǎ zǐ, xià shū yǒng chū yuán nián liù yuè dīng mǎo. wén dì jì shàng shū jǐng píng èr nián bā yuè bǐng shēn, xià shū yuán jiā yuán nián bā yuè dīng yǒu. míng dì jì shàng shū yǒng guāng yuán nián shí èr yuè gēng shēn shuò, xià shū tài shǐ yuán nián shí èr yuè bǐng yín. táng shū gāo zōng jì shàng shū xiǎn qìng liù nián èr yuè yǐ wèi, xià shū lóng shuò yuán nián sān yuè bǐng shēn shuò. zhōng zōng jì shàng shū shén lóng sān nián jiǔ yuè gēng zǐ, xià shū jǐng lóng yuán nián jiǔ yuè jiǎ chén. ruì zōng jì shàng shū jǐng lóng sì nián qī yuè jǐ sì, xià shū jǐng yún yuán nián qī yuè jǐ sì, xuán zōng jì shàng shū xiān tiān èr nián shí èr yuè gēng yín shuò, xià shū kāi yuán yuán nián shí èr yuè jǐ hài. hán wén gōng shùn zōng shí lù shàng shū zhēn yuán èr shí yī nián bā yuè gēng zǐ, xià shū yǒng zhēn yuán nián bā yuè xīn chǒu. ruò cǐ zhī lèi, bìng shì jù shí ér shū. zhì sī mǎ wēn gōng zuò tōng jiàn, huàn qí fén cuò, nǎi chuàng xīn lì, bì qǔ mò hòu yī hào guān zhū chūn zhēng yuè zhī qián, dāng shí yǐ yǒu shí zhī zhě.
○史書一年兩號古時人主改元，並從下詔之日為始，未嘗追改以前之月日也。《魏志·三少帝紀》上書「嘉平六年十月庚寅」，下書「正元元子十月壬辰」，《吳志·三嗣主傳》上書「『太平三年十月己卯」，下書「永安元年十月壬午」。《晉書·武帝紀》上書「魏咸熙三年十一月」，下書「泰始元年十二月景寅」。《宋書「武帝紀》上書「晉元熙二年六月甲子」，下書「永初元年六月丁卯」。《文帝紀》上書「景平二年八月丙申」，下書「元嘉元年八月丁酉」。《明帝紀》上書「永光元年十二月庚申朔」，下書「泰始元年十二月丙寅」。《唐書·高宗紀》上書「顯慶六年二月乙未」，下書「龍朔元年三月丙申朔」。《中宗紀》上書「神龍三年九月庚子」，下書「景龍元年九月甲辰」。《睿宗紀》上書「景龍四年七月己巳」，下書「景雲元年七月己巳」，《玄宗紀》上書「先天二年十二月庚寅朔」，下書「開元元年十二月己亥」。韓文公《順宗實錄》上書「貞元二十一年八月庚子」，下書「永貞元年八月辛丑」。若此之類，並是據實而書。至司馬溫公作《通鑑》，患其棼錯，乃創新例，必取末後一號冠諸春正月之前，當時已有識之者。

chūn qiū dìng gōng yuán nián bù shū zhēng yuè, dù shì yuē: gōng jí wèi zài liù yuè, gù zhèng yì yuē gōng wèi jí wèi, bì bù gǎi yuán. ér yú chūn xià jí chēng yuán nián zhě, wèi gǎi zhī rì bì chéng qián jūn zhī nián, yú shì chūn xià dāng míng cǐ nián wèi zhāo gōng sān shí sān nián. jí liù yuè, jì gǎi zhī hòu fāng yǐ yuán nián jì shì. jí shǐ guān dìng cè, xū yǒu yī tǒng, bù kě bàn nián cóng qián, bàn nián cóng hòu, suī zé nián chū yì tǒng cǐ suì, gù rù nián jí chēng yuán nián yě. hàn wèi yǐ lái, suī yú qiū dōng gǎi yuán, shǐ yú chūn xià jí yǐ yuán nián guān zhī, shì yǒu yīn yú gǔ yě. àn wēn gōng tōng jiàn shì yòng cǐ lì, rán yǒu bù kě tōng zhě. chūn qiū yú zhāo gōng sān shí sān nián zhī chūn ér jí shū dìng gōng yuán nián zhě, zhāo gōng yǐ hōng yú shàng nián zhī shí èr yuè yǐ. ruò hàn xiàn dì yán kāng yuán nián shí yuè shǐ chán yú wèi, ér zhēng yuè zhī chū, hàn dì shàng cún, jí jiā yǐ wèi wén huáng chū zhī hào, zé fēi chūn qiū zhī yì yǐ. qǐ yǒu jiù jūn shàng zài, dāng shí zhī rén jiē bǐng qí zhēng shuò, ér hòu zhī wèi shǐ zhě gù nǎi zhuī duó zhī hū!
《春秋·定公元年》不書正月，杜氏曰：「公即位在六月，故正義曰公未即位，必不改元。而於春夏即稱元年者，未改之日必承前君之年，於是春夏當名此年為昭公三十三年。及六月，既改之後方以元年紀事。及史官定策，須有一統，不可半年從前，半年從後，雖則年初亦統此歲，故入年即稱元年也。」漢魏以來，雖於秋冬改元，史於春夏即以元年冠之，是有因於古也。按溫公《通鑑》是用此例，然有不可通者。《春秋》於昭公三十三年之春而即書「定公元年」者，昭公已薨於上年之十二月矣。若漢獻帝延康元年十月始禪於魏，而正月之初，漢帝尚存，即加以魏文黃初之號，則非《春秋》之義矣。豈有舊君尚在，當時之人皆稟其正朔，而後之為史者顧乃追奪之乎！

shǐ jiā biàn luàn nián hào, shǐ zì suí shū: dà yè shí èr nián shí yī yuè jǐng chén, táng gōng rén jīng shī, xīn yǒu, yáo zūn dì wèi tài shàng huáng, lì dài wáng yòu wèi dì, gǎi yuán yì níng. ér xià jí shū yún: èr nián sān yuè, yòu tún wèi jiāng jūn zì wén huà jí děng zuò luàn, shàng bēng yú wēn shì. àn cǐ dà yè shí sān nián, yáng dì zài jiāng dū, ér méng yǐ dài wáng zhǎng ān zhī hào, shén wèi wú lǐ. zuò shǐ zhě táng chén, bù dé bù ěr. rán yú yáng dì jì shū shí sān nián, yú gōng dì jì shū èr nián, liǎng cóng qí shí, shì yì wèi hài.
史家變亂年號，始自《隋書》：大業十二年十一月景辰，唐公人京師，辛酉，遙尊帝為太上皇，立代王侑為帝，改元義寧。而下即書云：「二年三月，右屯衛將軍字文化及等作亂，上崩於溫室。」按此大業十三年，煬帝在江都，而蒙以代王長安之號，甚為無理。作史者唐臣，不得不爾。然於《煬帝紀》書十三年，於《恭帝紀》書二年，兩從其實，似亦未害。

míng cháo tài zōng shí lù shàng shū sì nián liù yuè jǐ sì, xià shū hóng wǔ sān shí wǔ nián liù yuè gēng wǔ, zhèng shì shǐ chén shí shū, yǔ qián dài hé, dàn bù míng shū jiàn wén nián hào, hòu rén yīn wèi zhī gé chú ěr.
明朝《太宗實錄》上書「四年六月己巳」，下書「洪武三十五年六月庚午」，正是史臣實書，與前代合，但不明書建文年號，後人因謂之革除耳。

yīng zōng shí lù shàng shū jǐng tài bā nián zhēng yuè xīn sì, xià shū tiān shùn yuán nián zhēng yuè rén wǔ xún yǒu liù rì, ér bù méi qí shí. qiě rú wàn lì sì shí bā nián bā yuè yǐ hòu wèi tài chāng yuán nián, ruò yī wēn gōng lì qǔ tài chāng zhī hào, guān yú sì shí bā nián chūn zhēng yuè zhī qián, zé zhào lìng wén yí yī yī jiē dāng zhuī gǎi, qiě shàng wū xiān huáng yǐ. gù jì nián zhī fǎ, cóng gǔ wèi zhèng, bù yǐ yī nián liǎng hào sān hào wèi xián.
《英宗實錄》上書「景泰八年正月辛巳」，下書「天順元年正月壬午旬有六日」，而不沒其實。且如萬曆四十八年八月以後為泰昌元年，若依溫公例取泰昌之號，冠於四十八年春正月之前，則詔令文移一一皆當追改，且上誣先皇矣。故紀年之法，從古為正，不以一年兩號、三號為嫌。

nián hào gǔ jīn xiāng tóng shuǐ jīng zhù shuǐ xià qiān jīn hé qián yún tài hé wǔ nián, cáo wèi míng dì zhī tài hé yě jùn yún cháo tíng tài hé zhōng, yuán wèi xiào wén dì zhī tài hé yě.
○年號古今相同《水經注·水下》「千金曷」前雲「太和五年」，曹魏明帝之太和也；俊雲「朝廷太和中」，元魏孝文帝之太和也。

gē bìng nián hào táng cháo yī dì gǎi nián hào zhě shí yú, qí jiàn yú wén bì quán shū, wú gē qǔ yī zì yòng zhī zhě. zhì sòng shǐ yǒu xī fēng zhèng xuān jiàn shào gān chún zhī yǔ, yǐ shì bù jìng, rán yóu yī dì zhī hào zì xiāng lián shǔ, wú hé liǎng dì ér chēng zhī zhě. yòu bì yòng shàng yī zì, wéi yuán fēng yǐ yuán zì yǔ yuán wǎng wú bié, gù yòng xià zì, běn cháo wén rén yǒu chēng yǒng xuān chéng hóng jiā lóng, hé liǎng dì zhī hào ér wèi yī chēng. shū chēng zhèng tǒng zhèng dé wèi èr zhèng, fèng zhǐ liè shèng nián hào zhāo rán, rú hé shuō èr zhèng? jìn yòu yǒu qù shàng zì ér chēng qìng lì qǐ zhēn, gèng wèi bù tōng yǐ.
○割並年號唐朝一帝改年號者十餘，其見於文必全書，無割取一字用之者。至宋始有「熙豐」、「政宣」、「建紹」、「乾淳」之語，已是不敬，然猶一帝之號自相連屬，無合兩帝而稱之者。又必用上一字，惟「元豐」以「元」字與「元枉無別，故用下字，本朝文人有稱「永宣」、「成宏」、「嘉隆」，合兩帝之號而為一稱。疏稱正統、正德為「二正」，奉旨「列聖年號昭然，如何說二正？」近又有去上字而稱「慶曆」、「啟禎」，更為不通矣。

dì míng gē yòng yī zì, rú dēng lái rú wēn tái, zé kě rú zhēn shùn guǎng dà, zé bù tōng yǐ. rán hàn rén jǐ yǒu zhī. shǐ jì dà guān shū: bó jié hǎi dài zhī jiān, qì jiē hēi. huò zhí chuán: fū yàn yì bó hè zhī jiān yī dōu huì yě. zhù yún: bó hǎi jié shí. hàn shū wáng mǎng chuán: chéng mìng yú bā dàng. zhù yún: bā jùn dàng qú xiàn. wèi jìn yǐ xià shǐ duō cǐ yǔ. cháng jū huá yáng guó zhì: fēn bā gē shǔ, yǐ chéng jiàn guǎng. shì jiàn wèi guǎng hàn èr jùn, zuǒ sī shǔ dōu fù: kuà niè jiān. shì jiàn wèi èr jùn. wèi dū fù: héng jié zhēn è yú qīng xiāo. shì héng shān, jié shí èr shān.
地名割用一字，如「登萊」、如「溫台」，則可；如「真順「、「廣大」，則不通矣。然漢人己有之。《史記·大官書》：「勃碣海岱之間，氣皆黑。」《貨殖傳》：「夫燕亦勃褐之間一都會也。」注云：」勃海、碣石。」《漢書·王莽傳》：「成命於巴宕。」注云：「巴郡宕渠縣。」魏晉以下始多此語。常琚《華陽國志》：「分巴割蜀，以成健廣。」是鍵為、廣漢二郡，左思《蜀都賦》：「跨躡犍。」是鍵為、二郡。《魏都賦》：「恆碣砧咢於青霄。」是恆山，碣石二山。

rén míng gē yòng yī zì zhě, zuǒ chuán yǐ tài jì shuǐ wèi jì, shǐ jì yǐ huáng dì, lǎo zi wèi huáng lǎo, yǐ wáng qiáo chì sōng zǐ wèi qiáo sōng, yǐ yī yǐn guǎn zhòng wèi yī guǎn, yǐ jiàng hóu guàn yīng wèi jiàng guàn.
人名割用一字者，《左傳》以太、濟水為「濟」，《史記》以黃帝，老子為「黃老」，以王喬、赤松子為「喬松」，以伊尹、管仲為「伊管」，以絳侯、灌嬰為「絳灌」。

sūn shì xī zhāi lù táng rén zuò shū wú suǒ huí bì. sūn qiáo suǒ zuò xī zhāi lù, nǎi shì sī shǐ. zhì yú qǐ wáng shì yǐ fèi zhī hún, shàng pèi tiān huáng tiáo gāo hòu shàn zhèng zhī nián, xià xì zhōng zōng, dà yì lǐn rán. shì kǒng zǐ zhī gōu zhāo mù dào, bù shū dìng zhèng, ér yì qiě guò zhī yǐ.
○孫氏西齋錄唐人作書無所迴避。孫樵所作《西齋錄》，乃是私史。至於起王氏已廢之魂，上配天皇；條高後擅政之年，下系中宗，大義凜然。視孔子之溝昭墓道，不書定正，而抑且過之矣。

cǐ shuō běn zhī shěn jì jì bó wú jīng shǐ yì, wèi dāng bìng tiān hòu yú xiào hé jì, měi suì shū mǒu nián chūn zhēng yuè, huáng dì zài fáng líng, tài hòu xíng mǒu shì, gǎi mǒu zhì, zé jì chēng xiào hé ér shì shù tài hòu, míng lǐ liǎng dé. zhì yú xìng shì míng huì, rén gōng zhī yóu, lì wèi zhī zī, jí cái yì zhì lüè, nián chén bēng zàng, bié zuǎn rén huáng hòu chuán, liè yú fèi hòu shàng shù rén zhī xià, tí qí piān yuē zé tiān shùn shèng wǔ huáng hòu yún. shì suī bù xíng, ér shǐ shì chēng zhī. tōng jiàn shū gǎi yuán jìn shū zài jì: shí liù guó shí, sì wèi gǎi yuán zhě jiē zài běn nián, cǐ shǐ jiā qǔ biàn xù shì, lián shǔ shū zhī, qí shí jiē gǎi míng nián yuán yě, bù róng shí liù guó zhī zhōng, shù shí wáng jiē bù yú nián ér gǎi yuán zhě yě. yì bì yǒu yú nián ér chēng yuán zhě, zhí shǐ jiā bù kǎo ěr.
此說本之沈既濟《駁吳兢史議》，謂當並天後於《孝和紀》，每歲書某年春正月，皇帝在房陵，太後行某事，改某制，則紀稱孝和而事述太後，名禮兩得。至于姓氏名諱，人宮之由，歷位之資，及才藝智略，年辰崩葬，別纂人《皇後傳》，列於廢後上庶人之下，題其篇曰《則天順聖武皇後》雲。事雖不行，而史氏稱之。○通鑑書改元《晉書·載記》：十六國時，嗣位改元者皆在本年，此史家取便序事，連屬書之，其實皆改明年元也，不容十六國之中，數十王皆不逾年而改元者也。亦必有逾年而稱元者，直史家不考耳。

jīn shí lù jù zhào héng shān lǐ jūn shén bēi shí hǔ jiàn wǔ liù nián, suì zài gēng zǐ, yǔ zài jì hé. ruò cóng dì jì, zé jiàn wǔ liù nián dāng shì jǐ hài, jīn cǐ bēi yǔ xī mén bào cí diàn jī jì jiē shì gēng zǐ, yǐ cǐ zhī dì jì zhī shī, cǐ shì chà yī nián zhī zhèng. rán zài jì yì bù jǐn hé, xī rén zuò shǐ, dàn cún qí nián hào ér yǐ, chū bù xiè xiè yú suì yuè yě.
《金石錄》據趙橫山《李君神碑》石虎建武六年，歲在庚子，與《載記》合。若從帝紀，則建武六年當是己亥，今此碑與《西門豹詞殿基記》皆是庚子，以此知帝紀之失，此是差一年之證。然《載記》亦不盡合，昔人作史，但存其年號而已，初不屑屑於歲月也。

xù gāng mù jǐng yán sān nián wǔ yuè yǐ hòu wèi dì xiáng xìng yuán nián, fēi yě. huáng shui jìn pān yú kè yǔ: gǎi yuán zài míng nián zhēng yuè jǐ yǒu shuò. gài yì shì jí wèi zhī chū gǎi míng nián yuán ěr, shǐ jiā shěng wén, jí xì yú qián nián yuè rì zhī xià, rì gǎi yuán xiáng xìng. yǐ cǐ tuī shí liù guó shì, bì dāng tóng cǐ.
《續綱目》景炎三年五月以後為帝祥興元年，非也。黃氵晉《番禺客語》：「改元在明年正月己酉朔。」蓋亦是即位之初改明年元耳，史家省文，即繫於前年月日之下，日「改元祥興」。以此推十六國事，必當同此。

hòu yuán nián hàn wén dì hòu yuán nián, jǐng dì zhōng yuán nián hòu yuán nián, dāng shí zhǐ shì gǎi wèi yuán nián, hòu rén zhuī jì zhī wèi zhōng wèi hòu ěr. ruò wǔ dì zhī hòu yuán yuán nián zé zì míng zhī wèi hòu guāng wǔ zhī zhōng yuán yuán nián, liáng wǔ dì zhī zhōng dà tōng yuán nián, zhōng dà tóng yuán nián, zé zì míng zhī wèi zhōng, bù kě yī lì lùn yě.
○後元年漢文帝後元年，景帝中元年、後元年，當時只是改為元年，後人追紀之為中為後耳。若武帝之後元元年則自名之為「後」；光武之中元元年，梁武帝之中大通元年，中大同元年，則自名之為「中」，不可一例論也。

yuán shùn dì zhì yuán yuán nián, zhòng yòng shì zǔ zhī hào, hòu rén zhuī jì zhī, zé yuē hòu zhì yuán yuán nián.
元順帝至元元年，重用世祖之號，後人追紀之，則曰「後至元元年」。

lǐ mào zhēn chēng qín wáng yòng tiān nián hào tōng jiàn hòu táng zhuāng zōng tóng guāng èr nián, fēng qí wáng lǐ mào zhēn wèi qín wáng, bǐ dé xuē chāng xù suǒ zhuàn fèng xiáng fǎ mén sì bēi, tiān shí jiǔ nián jiàn, ér qí wén yǐ chēng qín wáng, zé qián hū tóng guāng zhī èr nián yǐ, gài bì mào zhēn suǒ zì chēng. yòu shǐ yán mào zhēn fèng tiān nián hào, cǐ bēi zhī wèi yì shū tiān shí jiǔ nián, ér piān zhōng lì shù qián shì, zé bìng yǐ tiān fù jì nián, zhì tiān fù èr shí nián zhǐ, yì yǔ shǐ bù hé.
○李茂貞稱秦王用天年號《通鑑》後唐莊宗同光二年，封岐王李茂貞為秦王，比得薛昌序所撰《鳳翔法門寺碑》，天十九年建，而其文已稱秦王，則前乎同光之二年矣，蓋必茂貞所自稱。又史言茂貞奉天年號，此碑之未亦書「天十九年」，而篇中歷述前事，則並以天復紀年，至天復二十年止，亦與史不合。

wǔ dài shǐ lǐ yàn wēi chuán: shì shí zhāo zōng gǎi yuán tiān, qiān yú dōng dōu, wèi liáng suǒ pò. ér jìn rén shǔ rén yǐ wèi tiān zhī hào fēi táng suǒ jiàn, bù fù chēng zhī, dàn chēng tiān fù. qián shǔ shì jiā zé yún jiàn yǔ táng gé jué ér bù zhī, gù réng chēng tiān fù. qí shuō bù tóng. àn cǐ bēi zé qí rén yì chēng tiān fù, shǐ shī zhī yě.
《五代史·李彥威傳》：「是時昭宗改元天，遷於東都，為梁所迫。而晉人、蜀人以為天之號非唐所建，不復稱之，但稱天復」。《前蜀世家》則雲「建與唐隔絕而不知，故仍稱天復」。其說不同。按此碑則歧人亦稱天復，史失之也。

yòu jīn yáng chéng xiàn yǒu hòu zhōu xiǎn dé èr nián xú lún zhuàn lóng quán chán yuàn jì nèi shù tiān shí jiǔ nián. àn cǐ dì běn shǔ liáng, cǐ jì nǎi zhuī xuē liáng hào, ér gǎi chēng tiān zhě.
又今陽城縣有後周顯德二年徐綸撰《龍泉禪院記》內述天十九年。按此地本屬梁，此記乃追削梁號，而改稱天者。

tōng jiàn shū zàng tōng jiàn shū wài guó zhī zàng, rú jìn jì yì xī liù nián jiǔ yuè xià yún: jiǎ yín, zàng wèi zhǔ wài yú shèng lè jīn líng. bù yán wèi zàng, ér yán zàng wèi. huò yǐ wèi fǎng chūn qiū zhī wén, yú yǐ wèi fēi yě. chūn qiū shū zàng sòng mù gōng zàng wèi huán gōng zhī lèi, jiē lǔ qiǎn qí chén huì zàng, gù wèi cǐ wén. ruò nán běi cháo shí, běn guó zì zàng, zé dāng shū wèi zàng, rú sòng jì: jǐng píng yuán nián shí èr yuè gēng zǐ, wèi zàng míng yuán dì yú jīn líng. yuán jiā èr shí jiǔ nián sān yuè xīn mǎo, wèi zàng tài wǔ huáng dì yú jīn líng. zé dé zhī yǐ.
○通鑑書葬《通鑑》書外國之葬，如《晉紀》義熙六年九月下云：「甲寅，葬魏主外於盛樂金陵。」不言「魏葬」，而言「葬魏」。或以為仿《春秋》之文，愚以為非也。《春秋》書「葬宋穆公」、「葬衛桓公」之類，皆魯遣其臣會葬，故為此文。若南北朝時，本國自葬，則當書「魏葬」，如《宋紀》：「景平元年十二月庚子，魏葬明元帝於金陵。」「元嘉二十九年三月辛卯，魏葬太武皇帝於金陵。」則得之矣。

tōng jiàn shū rùn yuè tōng jiàn shū rùn yuè ér bù zhe qí wèi hé yuè, wèi fǎng chūn qiū zhī fǎ, fēi yě. chūn qiū shí, jiān wèi yǒu bù zài suì zhōng zhě. zì tài chū lì xíng, měi yuè jiē kě zhì rùn, ruò bù zhe qí wèi hé yuè, huò shàng yuè wú shì, zé hòu zhī dú zhě bì fèi yú zhuī xún yǐ. xīn táng shū yì rán, wéi gāo zōng xiǎn qìng èr nián zhēng yuè wú shì, nǎi shū yuē: rùn zhēng yuè rén yín, rú luò yáng gōng.
○通鑑書閏月《通鑑》書閏月而不著其為何月，謂仿《春秋》之法，非也。春秋時，間未有不在歲終者。自《太初曆》行，每月皆可置閏，若不著其為何月，或上月無事，則後之讀者必費於追尋矣。《新唐書》亦然，惟高宗顯慶二年正月無事，乃書曰：「閏正月壬寅，如洛陽宮。」

shǐ shū rén jūn wèi jí wèi shǐ shū rén jūn wèi jí wèi zhī lì, zuǒ chuán jìn wén gōng wèi rù guó, chēng gōng zǐ. jǐ rén guó chēng gōng shǐ jì hàn gāo dì wèi dì chēng hàn wáng, wèi wáng chēng pèi gōng. wǔ nián, jiāng zhàn gāi xià, ér yuē huáng dì zài hòu, jiàng hóu chái jiāng jūn zài huáng dì hòu, zhì qí xià wén nǎi yuē zhū hóu jí jiāng xiāng xiāng yǔ gòng qǐng, zūn hàn wáng wèi huáng dì, yú yán wèi bù shùn yǐ.
○史書人君未即位史書人君未即位之例，《左傳》晉文公未入國，稱「公子」。己人國稱「公」；《史記》漢高帝未帝稱「漢王」，未王稱「沛公」。五年，將戰垓下，而曰「皇帝在後，絳侯、柴將軍在皇帝後」，至其下文乃曰「諸侯及將相相與共請，尊漢王為皇帝」，於言為不順矣。

shěn yuē zuò sòng shū, yú běn jì dì shí juǎn, shùn dì shēng míng sān nián sì yuè rén shēn, shǐ shū jìn qí gōng jué wèi qí wáng, ér qián dì bā juǎn míng dì tài shǐ sì nián qī yuè gēng shēn, yǐ shū yǐ xiāo qí jiāng jūn qí wáng wèi nán chōng zhōu cì shǐ, zì cǐ yǐ xià, qí wáng zhī hào lèi jiàn yú piān, cǐ yán zhī bù shùn yě.
沈約作《宋書》，於本紀第十卷，順帝升明三年四月壬申，始書「進齊公爵為齊王」，而前第八卷明帝泰始四年七月庚申，已書「以驍騎將軍齊王為南充州刺史」，自此以下，齊王之號累見於篇，此言之不順也。

shǐ shū yī rén xiān hòu lì guān hàn shū gōu xù zhì xiān chēng bó shì xǔ shāng, cì chēng jiāng zuò dà jiàng xǔ shāng, hòu chēng hé dī dū wèi xǔ shāng, cǐ shū yī rén ér xiān jìng lì guān bù tóng zhī fǎ. shū jūn: wǒ wén zài xī, chéng tāng jì shòu mìng, shí zé yǒu ruò yī yǐn gé yú huáng tiān zài tài jiǎ, shí zé yǒu ruò bǎo héng. yī yǐn bǎo héng, yī rén yě, tāng shí wèi wèi bǎo héng, zhì tài jiǎ shí shǐ wèi cǐ guān, gù biàn wén yǐ chēng zhī yě.
○史書一人先後歷官《漢書·溝恤志》先稱「博士許商」，次稱「將作大匠許商」，後稱「河堤都尉許商」，此書一人而先徑歷官不同之法。《書·君》：「我聞在昔，成湯既受命，時則有若伊尹格於皇天；在太甲，時則有若保衡。」伊尹、保衡，一人也，湯時未為保衡，至太甲時始為此官，故變文以稱之也。

shǐ shū jùn xiàn tóng míng hàn shí, xiàn yǒu tóng míng zhě, dà dǐ jiā dōng xī nán běi shàng xià zì yǐ wèi bié. gài běn yú chūn qiū zhī fǎ. yàn guó yǒu èr, zé yī chēng běi yàn zhū guó yǒu èr, zé yī chēng xiǎo zhū, shì qí lì yě, ruò jùn xiàn tóng míng ér bù tóng dì, zé yú xiàn bì jiā yī xiǎo zì, pèi jùn bù zhì pèi, zhì xiāng, gù shū pèi xiàn wèi xiǎo pèi guǎng yáng guó bù zhì guǎng yáng, zhì jì, gù shū guǎng yáng xiàn wèi xiǎo guǎng yáng dān yáng jùn bù zhì dān yáng, zhì wǎn líng, gù shū dān yáng xiàn wèi xiǎo dān yáng. hòu rén zuò shǐ duō hùn shū zhī, ér wú bié yǐ.
○史書郡縣同名漢時，縣有同名者，大抵加「東」、「西」、「南」、「北」、「上」、「下」字以為別。蓋本於《春秋》之法。燕國有二，則一稱北燕；邾國有二，則一稱小邾，是其例也，若郡縣同名而不同地，則於縣必加一「小」字，沛郡不治沛，治相，故書沛縣為「小沛」；廣陽國不治廣陽，治薊，故書廣陽縣為「小廣陽」；丹陽郡不治丹陽，治宛陵，故書丹陽縣為「小丹陽」。後人作史多混書之，而無別矣。

jùn guó gǎi míng hòu hàn shū guāng wǔ jì jiàn wǔ liù nián chūn zhēng yuè bǐng chén, gǎi chūn líng xiāng wèi zhāng líng xiàn. shí liù nián dōng shí yuè jiǎ shēn, xìng zhāng líng, xiū yuán miào, cí jiù zhái. yòu yún: nǎi xī wèi chūn líng zōng shì qǐ cí táng. shàng yán zhāng líng, jiàn míng yě xià yán chūn líng, běn chūn líng hòu zhī zōng shì, bù kě yīn xiàn míng ér zhuī gǎi zhī yě. cǐ shǐ jiā yòng zì zhī mì yě.
○郡國改名《後漢書·光武紀》「建武六年春正月丙辰，改春陵鄉為章陵縣。」「十六年冬十月甲申，幸章陵，修園廟，詞舊宅。」又云：「乃悉為春陵宗室起詞堂。」上言「章陵」，見名也；下言「春陵」，本春陵候之宗室，不可因縣名而追改之也。此史家用字之密也。

shǐ jì nán yuè wáng wèi tuó zhě, zhēn dìng rén yě. cǐ wèi dāng, dāng rì dōng yuán rén. lú wǎn chuán gāo dì shí yī nián dōng, gèng dōng yuán wèi zhēn dìng. rú lín chuán hàn xìng, tián hé yǐ qí tián xǐ dù líng. shī gǔ yuē: chū xǐ shí wèi wèi dù líng, gài shǐ jiā zhuī yán zhī yě.
《史記》「南越王尉佗者，真定人也。」此未當，當日東垣人。《盧綰傳》「高帝十一年冬，更東垣為真定。」《儒林傳》「漢興，田何以齊田徙杜陵。」師古曰：「初徙時未為杜陵，蓋史家追言之也。」

hàn shū, xià hóu shèng chuán xià hóu shèng, zì zhǎng gōng. chū, lǔ gòng wáng fēn lǔ xī níng xiāng yǐ fēng zǐ jié hóu, bié shǔ dà hé, dà hé hòu gēng míng dōng píng, gù shèng wèi dōng píng rén. zhào guǎng hàn chuán zhào guǎng hàn, zì zǐ bù, zhuō jùn lí wú rén yě, gù shǔ hé jiān. hòu hàn shū dǎng gù chuán: liú YY, zhōng shān ān guó rén yě, ān guó hòu bié shǔ bó líng. xià hòu zhàn dōng fāng shuò huà xiàng zàn dài fū huì shuò, zì màn qiàn, píng yuán yàn cì rén yě. wèi jiàn ān zhōng, fēn yàn cì yǐ wèi lè líng jùn, gù yòu wèi jùn rén yān. cǐ jùn guó gǎi míng zhī lì.
《漢書，夏侯勝傳》「夏侯勝，字長公。初，魯共王分魯西寧鄉以封子節侯，別屬大河，大河後更名東平，故勝為東平人。」《趙廣漢傳》「趙廣漢，字子部，涿郡蠡吾人也，故屬河間。」《後漢書·黨錮傳》：劉YY，中山安國人也，安國後別屬博陵。」夏候湛《東方朔畫像讚》「大夫諱朔，字曼倩，平原厭次人也。魏建安中，分厭次以為樂陵郡，故又為郡人焉。」此郡國改名之例。

shǐ shū rén tóng xìng míng shǐ jì hàn gāo dì shí yǒu liǎng hán xìn, zé bié zhī yuē hán wáng xìn. hàn shū wáng mǎng shí yǒu liǎng liú xīn, zé bié zhī yuē guó shī liú xīn. cǐ qí fǎ běn yú chūn qiū zuǒ shì chuán: xiāng gōng èr shí wǔ nián, qí cuī zhù shì qí jūn guāng shì, zhōng yǒu liǎng jiǎ jǔ, zé bié zhī yuē shì rén jiǎ jǔ.
○史書人同姓名《史記》漢高帝時有兩韓信，則別之曰「韓王信」。《漢書》王莽時有兩劉歆，則別之曰「國師劉歆」。此其法本於《春秋·左氏傳》：襄公二十五年，齊崔杼弒其君光事，中有兩賈舉，則別之曰「侍人賈舉」。

jīn shǐ yǒu èr é kě, rì cǎo huǒ é kě rì bǎn zi é kě yǒu sān lóu shì, rì dà lóu shì yuē zhōng lóu shì yuē xiǎo lóu shì.
《金史》有二訛可，日草火訛可、日板子訛可；有三婁室，日大婁室、曰中婁室、曰小婁室。

shù gǔ fán shù gǔ rén zhī yán, bì dāng yǐn qí lì yán zhī rén. gǔ rén yòu shù gǔ rén zhī yán, zé liǎng yǐn zhī, bù kě xí yǐ wèi jǐ shuō yě. shī yuē: zì gǔ zài xī, xiān mín yǒu zuò. chéng zhèng shū chuán yì wèi jì sān yáng jiē shī wèi, ér yuē: sī yì yě, wén zhī chéng dū yǐn zhě. shì zé shí rén zhī yán, ér yì bù gǎn méi qí rén, jūn zǐ zhī qiān yě, rán hòu kě yǔ jìn yú xué.
○述古凡述古人之言，必當引其立言之人。古人又述古人之言，則兩引之，不可襲以為己說也。《詩》曰：「自古在昔，先民有作。」程正叔傳《易·未濟》三陽皆失位，而曰：「斯義也，聞之成都隱者。」是則時人之言，而亦不敢沒其人，君子之謙也，然後可與進於學。

yǐn gǔ bì yòng yuán wén fán yǐn qián rén zhī yán bì yòng yuán wén. shuǐ jīng zhù yǐn shèng hóng zhī jīng zhōu jì yuē: jiāng zhōng yǒu jiǔ shí jiǔ zhōu, chǔ yàn yún: zhōu bù bǎi, gù bù chū wáng zhě. huán xuán yǒu wèn dǐng zhī zhì, nǎi zēng yī zhōu, yǐ chōng bǎi shù. jiàn hào shù xún, zōng miè shēn tú. jí qí qīng bài zhōu yì xiāo huǐ, jīn shàng zài xī, hū yǒu yī zhōu zì shēng, shā liú huí báo, chéng bù yān shí. qí hòu wèi jǐ, lóng fēi jiāng hàn yǐ. zhù nǎi běi wèi lì dào yuán zuò, ér jì zhōng suǒ zhǐ jīn shàng zé nán sòng wén dì, yǐ yí dū wáng jí dì wèi zhī shì, gǔ rén bù yǐ wèi xián.
○引古必用原文凡引前人之言必用原文。《水經注》引盛宏之《荊州記》曰：「江中有九十九洲，楚諺云：『洲不百，故不出王者。』桓玄有問鼎之志，乃增一洲，以充百數。僭號數旬，宗滅身屠。及其傾敗、洲亦消毀，今上在西，忽有一洲自生，沙流回薄，成不淹時。其後未幾，龍飛江漢矣。」注乃北魏酈道元作，而記中所指今上則南宋文帝，以宜都王即帝位之事，古人不以為嫌。

yǐn shū yòng yì shū tài shì: shòu yǒu yì zhào yí rén, lí xīn lí dé yǔ yǒu luàn chén shí rén, tóng xīn tóng dé. zuǒ chuán yǐn zhī zé yuē: tài shì suǒ wèi shāng zhào mín lí, zhōu shí rén tóng zhě, zhòng yě. huái nán zǐ: shùn diào yú hé bīn, qī nián ér yú zhě zhēng chù tuān lài, yǐ qū wēi shēn tán xiāng yǔ. ěr yǎ zhù yǐn zhī, zé yuē: yú zhě bù zhēng wèi. cǐ jiē lüè qí wén ér yòng qí yì yě.
○引書用意《書·泰誓》：「受有億兆夷人，離心離德；予有亂臣十人，同心同德。」《左傳》引之則曰：「《太誓》所謂商兆民離，周十人同者，眾也。」《淮南子》：「舜釣於河濱，期年而漁者爭處湍瀨，以曲隈深潭相予。」《爾雅》注引之，則曰：「漁者不爭餵。」此皆略其文而用其意也。

wén zhāng tuī fú gǔ rén hán tuì zhī wén qǐ bā dài zhī shuāi, yú pián ǒu shēng lǜ zhī wén yí bù xiè wèi. ér qí téng wáng gé jì tuī xǔ wáng bó suǒ wèi xù, qiě yuē: qiè xǐ zài míng qí shàng, cí liè sān wáng zhī cì, yǒu róng yào yān. lǐ dà bái huáng hè lóu shī yuē: yǎn qián yǒu jǐng dào bù dé, cuī hào tí shī zài shàng tóu. suǒ wèi zì gǔ zài xī, xiān mín yǒu zuò zhě yě. jīn zhī hǎo jī hé gǔ rén, fān bó jiù zuò zhě, qí rén zhī zhái xīn kě zhī yǐ. sòng hóng mài cóng sūn zhuō chéng xuān chéng, zì zuò tí míng jì: mài gào zhī yuē: tā wén shàng kě suí lì gōng zhuō xià bǐ, rú cǐ jì qǐ yí fàn bù wěi zāi? gài yǐ hán wén gōng yǒu lán tián xiàn chéng tīng bì jì gù yě. fū yǐ tí mù zhī tóng yú wén gōng, ér yǐ wèi fàn bù wěi, xī rén zhī jǐn hòu hé rú zāi.
○文章推服古人韓退之文起八代之衰，於駢偶聲律之文宜不屑為。而其《滕王閣記》推許王勃所為序，且曰：「竊喜載名其上，詞列三王之次，有榮耀焉。」李大白《黃鶴樓詩》曰：「眼前有景道不得，崔顥題詩在上頭。」所謂自古在昔，先民有作者也。今之好譏河古人，翻駁舊作者，其人之宅心可知矣。宋洪邁從孫倬丞宣城，自作題名記：「邁告之曰：他文尚可隨力工拙下筆，如此記豈宜犯不韙哉？」蓋以韓文公有《藍田縣丞廳壁記》故也。夫以題目之同於文公，而以為犯不韙，昔人之謹厚何如哉。

shǐ shū xià liǎng yuē zì zhù shū jiā fán yǐn shū, xià yī yuē zì yǐn shū zhī zhōng yòu yǐn shū, zé xià yī yún zì. yún yuē yī yì, biàn wén yǐ biàn dú yě, cǐ chū yú lùn yǔ láo yuē, zi yún shì yě. ruò shǐ jiā jì zài zhī cí, kě xià liǎng yuē zì, shàng shū duō fāng zhōu gōng yuē, wáng ruò yuē shì yě,
○史書下兩曰字註疏家凡引書，下一「曰」字；引書之中又引書，則下一「雲」字。雲、曰一義，變文以便讀也，此出於《論語》「牢曰」，「子云」是也。若史家記載之辭，可下兩「曰」字，《尚書·多方》「周公曰」，「王若曰」是也，

shū jiā fán lì gǔ rén zhe shū, fán lì jí suí shì zài zhī shū zhōng. zuǒ chuán zhōng yán fán zhě, jiē fán lì yě, yì qián kūn èr guà yòng jiǔ yòng liù zhě, yì fán lì yě.
○書家凡例古人著書，凡例即隨事載之書中。《左傳》中言「凡」者，皆凡例也，《易》乾、坤二卦用九、用六者，亦凡例也。

fēn tí gǔ rén zuò shū, yú yī piān zhī zhōng yǒu fèn tí, zé biāo piān tí yú shǒu ér liè fēn tí yú xià. rú ěr yǎ shì tiān yī piān, xià liè sì shí xiáng zāi suì yáng suì míng yuè yáng yuè míng fēng yǔ xīng míng jì míng jiǎng wǔ jīng qí. lǚ shì chūn qiū mèng chūn jì dì yī xià, liè zhēng yuè jì běn shēng zhòng jǐ guì gōng qù sī shì yě. shū jiā wèi zhī tí shàng shì, wèi biāo tí shàng wén zhī shì. ruò zhōu gōng jiàn zuó jí shī piān zhāng jù, jiē piān mò tí zhī, gù cǐ yì ěr. jīn àn lǐ jì wén wáng shì zǐ piān yǒu yuē: wén wáng zhī wèi shì zǐ yě, yǒu yuē jiào shì zǐ, yǒu yuē zhōu gōng jiàn zuò lè jì piān yǒu yuē zi gòng wèn lè, yì tóng cǐ lì, hòu rén wù lián yú běn wén yě. yòu rú hàn shū lǐ lè zhì jiāo sì gē: liàn shí rì yī dì lín èr, fán shí jiǔ shǒu, jiē zhe qí míng yú běn zhāng zhī mò. ān shì fáng zhōng gē guì huá měi fāng èr tí, chuán xiě zhī wù, suì yǐ guān hòu.
○分題古人作書，於一篇之中有分題，則標篇題於首而列分題於下。如《爾雅》「釋天」一篇，下列四時、祥災、歲陽、歲名、月陽、月名、風雨、星名、祭名、講武、旌旗。《呂氏春秋》「孟春紀第一」下，列正月紀、本生、重己、貴公、去私是也。疏家謂之題上事，謂標題上文之事。若《周公踐昨》及《詩》篇章句，皆篇末題之，故此亦爾。今按《禮記·文王世子篇》有曰：「文王之為世子也」，有曰「教世子」，有曰「周公踐阼」；《樂記篇》有曰「子貢問樂」，亦同此例，後人誤連於本文也。又如《漢書·禮樂志·郊祀歌》：「練時日一」、「帝臨二」，凡十九首，皆著其名於本章之末。《安世房中歌》「桂華」、「美芳」二題，傳寫之誤，遂以冠後。

ěr yǎ shì qīn yī piān, shí jīng běn zōng zú èr zì zài dì xiōng yě zhī hòu mǔ dǎng èr zì zài cóng mǔ zǐ mèi zhī hòu, qī dǎng èr zì zài wèi sì fù zhī hòu, hūn yīn èr zì zài wú wèi zhī shēng yě zhī hòu, jīn guó zi jiān kè běn jiē gǎi zhī.
《爾雅·釋親》一篇，石經本「宗族」二字在「弟兄也」之後「母黨」二字在「從母姊妹」之後，「妻黨」二字在「為姒婦」之後，「昏姻」二字在「吾謂之甥也」之後，今國子監刻本皆改之。