fēi sān gōng bù dé chēng gōng gōng yáng zhuàn yuē:" tiān zǐ sān gōng chēng gōng, wáng zhě zhī hòu chēng gōng." tiān zǐ sān gōng chēng gōng, zhōu gōng zhào gōng bì gōng máo gōng sū gōng shì yě. wáng zhě zhī hòu chēng gōng, sòng gōng shì yě. dù shì tōng diǎn yuē:" zhōu zhì, fēi èr wáng zhī hòu, liè guó zhū hóu qí jué wú zhì gōng zhě. chūn qiū yǒu yú gōng zhōu gōng, huò yīn yīn zhī jiù jué, huò cháng wèi tiān zǐ zhī guān, zǐ sūn yīn qí hào ěr, fēi zhōu zhī diǎn zhì yě. dōng qiān ér hòu, liè guó zhū hóu jiē jiàn chēng gōng." fū zǐ zuò chūn qiū ér bǐ zhī yú shū, zé huò gōng huò fǒu. shēng bù gōng, zàng zé gōng zhī liè guó bù gōng, lǔ zé gōng zhī, yú shì tiān zǐ zhī shì yú rén chén zhī lǐ bìng jiàn yú shū, ér tiān xià zhī dà fǎ zhāo yǐ. hàn zhī xī dōu yǒu qī xiāng wǔ gōng, ér guāng wǔ zé zhì sān gōng, zhī wén rú dèng gōng yǔ wú gōng hàn fú gōng zhàn sòng gōng hóng dì wǔ gōng lún móu gōng róng yuán gōng ān lǐ gōng gù chén gōng chǒng qiáo gōng xuán liú gōng chǒng cuī gōng liè hú gōng guǎng wáng gōng gōng yáng gōng biāo gǒu gōng shuǎng huáng fǔ gōng sōng dǒng gōng zhuō cáo gōng cāo, fēi qí zài sān gōng zhī wèi, zé wú yǒu shū gōng zhě: sān guó zhì ruò hàn zhī zhū gě gōng liàng wèi zhī sī mǎ gōng yì wú zhī zhāng gōng zhāo gù gōng yōng lù gōng xùn, jìn shū ruò wèi gōng zhāng gōng huá wáng gōng dǎo yǔ gōng liàng táo gōng kǎn xiè gōng ān huán gōng wēn liú gōng yù zhī lèi, fēi qí zài sān gōng zhī wèi, zé wú yǒu shū gōng zhě. shǐ zhì yú táng ér shū gōng, bù bì jiē zūn guān. pō hū jīn rì, zhì zhuàng zhī wén, rén rén dé chēng zhī yǐ. xū, hé qí làn yǔ! hé qí wěi yǔ!
○非三公不得称公《公羊传》曰:“天子三公称公,王者之後称公。”天子三公称公,周公、召公、毕公、毛公、苏公是也。王者之後称公,宋公是也。杜氏《通典》曰:“周制,非二王之後,列国诸侯其爵无至公者。春秋有虞公、州公,或因殷之旧爵,或尝为天子之官,子孙因其号耳,非周之典制也。东迁而後,列国诸侯皆僭称公。”夫子作《春秋》而笔之于书,则或公或否。生不公,葬则公之;列国不公,鲁则公之,于是天子之事与人臣之礼并见于书,而天下之大法昭矣。汉之西都有七相五公,而光武则置三公,之文如邓公禹、吴公汉、伏公湛、宋公宏、第五公伦、牟公融、袁公安、李公固、陈公宠、桥公玄、刘公宠、崔公烈、胡公广、王公龚、杨公彪、苟公爽、皇甫公嵩、董公卓、曹公操,非其在三公之位,则无有书公者:《三国志》若汉之诸葛公亮、魏之司马公懿、吴之张公昭、顾公雍、陆公逊,《晋书》若卫公、张公华、王公导、庾公亮、陶公侃、谢公安、桓公温、刘公裕之类,非其在三公之位,则无有书公者。史至于唐而书公,不必皆尊官。泊乎今日,志状之文,人人得称之矣。吁,何其滥与!何其伪与!
dà yá gǔ gōng zhí fù jiān yuē:" zhū hóu zhī chén chēng jūn yuē gōng." bái hǔ tōng yuē:" chén zǐ yú qí guó zhōng jiē bāo qí jūn wèi gōng, shī yuē"' nǎi mìng lǔ gōng, bǐ hóu yú dōng." gōng zhě, lǔ rén zhī chēng hóu zhě, zhōu shì zhī jué.
《大雅·古公直父》笺曰:“诸侯之臣称君曰公。”《白虎通》曰:“臣子于其国中皆褒其君为公,《诗》曰“‘乃命鲁公,俾侯于东。”公者,鲁人之称;侯者,周室之爵。
qín shì:" gōng yuē: jiē wǒ shì tīng wú huā." fū qín shì zhī shū" gōng", yǔ chūn qiū zhī shū" qín bó", bù yǐ yì hū? yuē: chūn qiū yǐ dào míng fēn, wǔ děng zhī jué cè zhī tiān zǐ, bù róng jiàn chà. ruò qín shì běn guó zhī shū, kǒng zǐ yīn qí jiù wén ér yǐ." gōng zhī mèi zi, cóng gōng yú shòu." yì qín rén zhī shī yě.
《秦誓》:“公曰:嗟我士听无哗。”夫《秦誓》之书“公”,与《春秋》之书“秦伯”,不已异乎?曰:《春秋》以道名分,五等之爵册之天子,不容僭差。若《秦誓》本国之书,孔子因其旧文而已。“公之媚子,从公于狩。”亦秦人之诗也。
píng wáng yǐ hòu, zhū hóu tōng chēng wéi gōng, zé yǒu bù bì zhuān yú běn guó zhě yǐ, shuò rén zhī shī yuē:" tán gōng wéi sī." zuǒ zhuàn zhèng zhuāng gōng zhī yán yuē:" wú níng zī xǔ gōng, fù fèng qí shè jì."
平王以後,诸侯通称为公,则有不必专于本国者矣,《硕人》之诗曰:“谭公维私。”《左传》郑庄公之言曰:“无宁兹许公,复奉其社稷。”
zhōu zhī shèng shí, yì yǒu qún gōng zhī chēng, jiàn yú kāng wáng zhī hào jí shī zhī yún hàn, cǐ yóu wǔ děng zhī jūn, chūn qiū shū zhī, tōng rì zhū hóu yě.
周之盛时,亦有群公之称,见于康王之浩及诗之《云汉》,此犹五等之君,《春秋》书之,通日诸侯也。
zuǒ zhuàn zì wáng qīng ér wài wú shū gōng zhě, wéi chǔ yǒu zhī, qí jūn yǐ jiàn wèi wáng, zé chén yì qián wèi gōng, xuān shí yī nián suǒ wèi" zhū hóu xiàn gōng jiē qìng guǎ rén" zhě yě. chuán zhōng rú jí gōng xī gōng shēn gōng yún gōng cài gōng xī gōng, shāng gōng qī sī gōng, bìng biān zhōng guó, bái gōng biān wú, gài zūn qí míng yǐ zhòng biān yì. ér qín yǒu páo gōng, lì shī qí xìng míng." chǔ hàn zhī jì yǒu xī gōng qī gōng zhè gōng xuē gōng tán gōng xiāo gōng chén gōng wèi gōng liú gōng fāng yǔ gōng, gāo zǔ chū chēng pèi gōng, tài shàng huáng fù chēng fēng gōng, jiē chǔ zhī yí míng. cǐ xiàn gōng zhī gōng yě.
《左传》自王卿而外无书公者,惟楚有之,其君已僭为王,则臣亦潜为公,《宣十一年》所谓“诸侯县公皆庆寡人”者也。传中如集公、析公、申公、郧公、蔡公、息公,商公、期思公,并边中国,白公边吴,盖尊其名以重边邑。而秦有麃公,吏失其姓名。”楚汉之际有膝公、戚公、柘公、薛公、郯公、萧公、陈公、魏公、留公、方与公,高祖初称沛公,太上皇父称丰公,皆楚之遗名。此县公之公也。
yǒu shī qí míng ér gōng zhī zhě, shǐ jì qín shǐ huáng jì hóu gōng, xiàng yǔ jì cōng gōng hóu gōng, gāo zǔ jì dān fù rén lǚ gōng xīn chéng sān lǎo dǒng gōng, xiào wén jì tài cāng lìng chún yú gōng, tiān guān shū gān gōng, fēng shàn shū shēn gōng qí rén dīng gōng, cáo xiàng guó shì jiā jiāo xī gài gōng, liú hóu shì jiā dōng yuán gōng, xià huáng gōng, ráng hóu chuán qí kè sòng gōng, xìn líng jūn chuán máo gōng xuē gōng, jiǎ shēng chuán hé nán shǒu wú gōng, zhāng áo chuán zhōng dài fū xiè gōng, qíng bù chuán gù chǔ lìng yǐn xuē gōng, jì bù chuán mǔ dì dīng gōng, cháo cuò chuán yè zhě pú yè dèng gōng, zhèng dāng shí chuán xià guī dí gōng, kù lì chuán hé dōng shǒu shèng tú gōng, huò zhí chuán zhū gōng rèn gōng, hàn shū gāo dì jì zhōng gōng, yì wén zhì cài gōng máo gōng lè rén dòu gōng huáng gōng máo gōng huáng gōng, zhāng ěr chén yú chuán fàn yáng lìng xú gōng gān gōng, liú yù chuán lǔ guó huán gōng zhào guó guàn gōng, zhōu chāng chuán zhào rén fāng yǔ gōng, wǔ wǔ zǐ chuán xiá qiū jiāng gōng, wáng bāo chuán jiǔ jiāng bèi gōng, yú dìng guó chuán qí fù yú gōng, dí fāng jìn chuán fāng jìn fù dí gōng, rú lín chuán miǎn zhōng xú gōng bó shì jiāng gōng shí zi gōng, zī chuān rèn gōng hào xīng gōng, yóu xiá chuán gù rén lǚ gōng mào líng shǒu lìng yǐn gōng, jiē shī qí míng ér gōng zhī, ruò zhèng jūn lú shēng zhī bǐ. běn cháo shí lù yú xiào cí gāo huáng hòu zhī fù yì bù zhī qí míng, wèi zhī mǎ gōng, shì shǐ zhī quē wén, fēi zhèng shū yě.
有失其名而公之者,《史记·秦始皇纪》侯公,《项羽纪》枞公、侯公,《高祖纪》单父人吕公、新城三老董公,《孝文纪》太仓令淳于公,《天官书》甘公,《封禅书》申公、齐人丁公,《曹相国世家》胶西盖公,《留侯世家》东园公,夏黄公,《穰侯传》其客宋公,《信陵君传》毛公、薛公,《贾生传》河南守吴公,《张敖传》中大夫泄公,《黥布传》故楚令尹薛公,《季布传》母弟丁公,《晁错传》谒者仆射邓公,《郑当时传》下邽翟公,《酷吏传》河东守胜屠公,《货殖传》朱公、任公,《汉书·高帝纪》终公,《艺文志》蔡公、毛公、乐人窦公、黄公、毛公、皇公,《张耳陈馀传》范阳令徐公、甘公,《刘欲传》鲁国桓公、赵国贯公,《周昌传》赵人方与公,《武五子传》瑕丘江公,《王褒传》九江被公,《于定国传》其父于公,《翟方进传》方进父翟公,《儒林传》免中徐公、博士江公、食子公,淄川任公、皓星公,《游侠传》故人吕公、茂陵守令尹公,皆失其名而公之,若郑君、卢生之比。本朝《实录》于孝慈高皇後之父亦不知其名,谓之马公,是史之阙文,非正书也。
dà shǐ gōng zhě, sī mǎ qiān chēng qí fù tán, gù zūn ér gōng zhī yě.
大史公者,司马迁称其父谈,故尊而公之也。
yǒu zūn lǎo ér gōng zhī zhě, zhàn guó cè mèng cháng jūn wèn:" féng gōng yǒu qīn hū?" shǐ jì wén dì wèi féng táng:" gōng nài hé zhòng rǔ wǒ" shì yě. hàn shū gōu xù zhì" zhào zhōng dài fū bái gōng", shī gǔ yuē:" gài xiāng hū zūn lǎo zhī chēng." xiàng jí chuán" nán gōng fú", qián yuē" nán fāng zhī lǎo rén yě." suī hóng chuán" dōng píng yíng gōng", shī gǔ yuē:" zhǎng lǎo zhī hào." yuán hòu chuán" yuán chéng jiàn gōng", fú qián yuē:" nián lǎo zhě yě." wú zhì chéng pǔ chuán" pǔ zuì nián zhǎng, shí rén jiē hū chéng gōng." fāng yán:" fán zūn lǎo, zhōu jìn qín, lǒng wèi zhī gōng." jìn shū lè zhì:" xiàng bó yǔ xiàng zhuāng yuē:' gōng mò, gǔ rén xiāng hū yuē gōng.'"
有尊老而公之者,《战国策》孟尝君问:“冯公有亲乎?”《史记》文帝谓冯唐:“公柰何众辱我”是也。《汉书·沟洫志》“赵中大夫白公”,师古曰:“盖相呼尊老之称。”《项籍传》“南公服”,虔曰“南方之老人也。”《眭宏传》“东平赢公”,师古曰:“长老之号。”《元後传》“元城建公”,服虔曰:“年老者也。”《吴志·程普传》“普最年长,时人皆呼程公。”《方言》:“凡尊老,周、晋、秦,陇谓之公。”《晋书·乐志》:“项伯语项庄曰:‘公莫,古人相呼曰公。’”
hàn shū hé wǔ chuán:" hào wèi fán suì, bù chēng xián gōng," hòu hàn shū lǐ gù chuán:" jīng shī xián tàn yuē: shì fù wèi lǐ gōng yǐ." huàn zhě chuán: zhǒng wèi sī tú, gào bīn kè yuē:" jīn shēn wéi gōng, nǎi cáo cháng shì lì yān," wèi zhì wáng càn chuán: cài yōng wén càn zài mén, dào jī yíng zhī, yuē:" cǐ wáng gōng sūn yě." jìn shū chén qiān chuán: duì fù jiǎo yuē:" zhǔ shàng míng shèng, dà rén dà chén, jīn ruò bù hé yì, bù guò bù zuò gōng ěr." wèi shū chuán: yè wén rén wèn:" qǐn zhě wèi shuí?" yuē:" wèi gōng shū." shū zì zhī dāng wèi gōng yǐ. lù yè chuán: cóng xiōng jī měi chēng zhī yuē:" wǒ jiā shì bù fá gōng yǐ." wáng měng chuán fù lǎo yuē:" wáng gōng hé yuán bài yě?" běi shǐ zhèng shù zǔ chuán: shǎo shí zài xiāng, dān mǎ chū xíng, hū yǒu qí zhě shù bǎi, jiàn shù zǔ jiē xià mǎ, yuē:" gōng zài cǐ." táo yuān míng mèng zhǎng shǐ chuán: cóng fù tài cháng kuí cháng wèn guāng lù dài fu liú dān:" mèng jūn ruò zài, dāng yǐ zuò gōng fǒu?" dá yún:" cǐ běn shì sān sī rén." shì zhī nán běi cháo yǐ qián rén yǔ, bì sān gōng fāng dé chēng gōng yě. zhōu shū yáo sēng yuán chuán: xuān dì cháng cóng róng wèi sēng yuán yuē:" cháng wén xiān dì hū gōng wèi yáo gōng, yǒu zhī hū?" duì yuē:" chén qū hé shū sī, shí rú shèng zhǐ." dì yuē:" cǐ shì shàng chǐ zhī cí, fēi wéi guì jué zhī hào. zhèn dāng wèi gōng jiàn guó kāi jiā, wèi zǐ sūn yǒng yè." nǎi fēng cháng shòu xiàn gōng, yì yī qiān hù.
《汉书·何武传》:“号为烦碎,不称贤公,”《後汉书·李固传》:“京师咸叹曰:是复为李公矣。”《宦者传》:种为司徒,告宾客曰:“今身为公,乃曹常侍力焉,”《魏志·王粲传》:蔡邕闻粲在门,倒屐迎之,曰:“此王公孙也。”《晋书·陈骞传》:对父矫曰:“主上明圣,大人大臣,今若不合意,不过不作公耳。”《魏舒传》:夜闻人问:“寝者为谁?”曰:“魏公舒。”舒自知当为公矣。《陆晔传》:从兄机每称之曰:“我家世不乏公矣。”《王猛传》父老曰:“王公何缘拜也?”《北史·郑述祖传》:少时在乡,单马出行,忽有骑者数百,见述祖皆下马,曰:“公在此。”陶渊明《孟长史传》:从父太常夔尝问光禄大夫刘耽:“孟君若在,当已作公否?”答云:“此本是三司人。”是知南北朝以前人语,必三公方得称公也。《周书·姚僧垣传》:宣帝尝从容谓僧垣曰:“尝闻先帝呼公为姚公,有之乎?”对曰:“臣曲荷殊私,实如圣旨。”帝曰:“此是尚齿之辞,非为贵爵之号。朕当为公建国开家,为子孙永业。”乃封长寿县公,邑一千户。
kǒng róng gào gāo mì xiàn wèi zhèng xuán tè lì yī xiāng, yuē zhèng gōng xiāng. yǐ wéi gōng zhě, rén dé zhī zhèng hào, bù bì sān shì dài fū. cǐ shì qū shuō. jù qí suǒ yǐn, jiē shǐ shī qí míng zhī gōng, ér tài shǐ gōng, yòu fù zǐ zhī cí yě. zhàn guó cè:" chén zhěn jiāng zhī wèi, qí zi chén yīng zhǐ qí gōng zhī xíng." shǐ jì liú hóu shì jiā:" wú wéi shù zǐ gù bù zú qiǎn, nǎi gōng zì xíng ěr." cǐ jiē wèi fù wèi gōng. sòng shū yán yán zhī chuán:" hé yǎn lù zhōng yáo hū yán zhī yuē:" yán gōng yán zhī." dá yuē:" shēn fēi sān gōng zhī wèi, yòu fēi tián shè zhī gōng, yòu fēi jūn jiā ā gōng, hé yǐ jiàn hū wèi gōng?" běi qí shū xú zhī cái chuán: zhèng dào yù cháng xì zhī cái wèi shī gōng, zhī cái yuē:" jì wèi rǔ shī, yòu wèi rǔ gōng, zài sān zhī yì, dùn jū qí liǎng."
孔融告高密县为郑玄特立一乡,曰郑公乡。以为公者,仁德之正号,不必三事大夫。此是曲说。据其所引,皆史失其名之公,而太史公,又父子之辞也。《战国策》:“陈轸将之魏,其子陈应止其公之行。”《史记·留侯世家》:“吾惟竖子固不足遣,乃公自行耳。”此皆谓父为公。《宋书·颜延之传》:“何偃路中遥呼延之曰:“颜公延之。”答曰:“身非三公之位,又非田舍之公,又非君家阿公,何以见呼为公?”《北齐书·徐之才传》:郑道育尝戏之才为师公,之才曰:“既为汝师,又为汝公,在三之义,顿居其两。”
lù yún zuò zǔ fù lěi yuē" wú chéng xiàng lù gōng", lěi yuē" wéi chì wū bā nián èr yuè yuè yǐ mǎo, wú gù shǐ chí jié yǐng zhōu mù zuǒ dū hù chéng xiàng jiāng líng jùn hóu lù gōng hōng" yuē" gù sàn qí cháng shì lù fǔ jūn", lěi yuē" wéi tài kāng wǔ nián xià sì yuè bǐng shēn, jìn gù sàn qí cháng shì wú jùn lù jūn zú". wáng shěn jì qí fù yuē" xiào yú shěn gǎn zhāo gào liè kǎo dōng jùn jūn". zhāng shuō zuò qí fù zèng dān zhōu cì shǐ xiān fǔ jūn mù zhì, měi chēng bì yuē" jūn". rán zé suī jǐ zhī xiān rén, yì bù yī gài chēng gōng, gǔ rén zhī jǐn yú fēn yě.
陆云作《祖父诔》曰“吴丞相陆公”,诔曰“维赤乌八年二月粤乙卯,吴故使持节郢州牧左都护丞相江陵郡侯陆公薨”;曰“故散骑常侍陆府君”,诔曰“维太康五年夏四月丙申,晋故散骑常侍吴郡陆君卒”。王沈祭其父曰“孝于沈敢昭告烈考东郡君”。张说作其父《赠丹州刺史先府君墓志》,每称必曰“君”。然则虽己之先人,亦不一概称公,古人之谨于分也。
shǐ jì cháo cuò chuán: cuò fù cóng yǐng chuān lái, wèi cuò yuē:" shàng chū jí wèi, gōng wéi zhèng yòng shì, qīn xuē zhū hóu, rén kǒu yì duō yuàn gōng zhě." shì yǐ fù ér hū zi wèi gōng. xú fú yuǎn yuē:" yù shǐ dài fū, sān gōng yě. cuò fù hū cuò wèi gōng, gài yǐ guān chēng zhī."
《史记·晁错传》:错父从颍川来,谓错曰:“上初即位,公为政用事,侵削诸侯,人口议多怨公者。”是以父而呼子为公。徐孚远曰:“御史大夫,三公也。错父呼错为公,盖以官称之。”
shā mén yì yǒu chēng gōng zhě, bì yǐ qí míng guān zhī. shēn gōng, fǎ shēn yě lín gōng, dào lín yě yuǎn gōng, huì yuǎn yě shēng gōng, dào shēng yě yóu gōng, dào yóu yě lóng gōng, huì lóng yě zhì gōng, bǎo zhì yě chéng gōng, fú tú chéng yě ān gōng, dào ān yě shén gōng, jīu mó luó shí yě. dāng shí zhī rén xián yú zhí chì qí míng, gù jiā yī" gōng" zì, liáng, chén yǐ xià, sēng nǎi yǒu zì, ér rén xiāng yǔ zì zhī, zì zhī zé bù fù gōng zhī yǐ. sòng shǐ fēng jì bó sòng yòng chén shì yì yuē:" fán chēng gōng zhě, xū zhe sù dà chén jí xiāng dǎng yǒu dé zhī shì, rán zé jīn zhī huàn shù ér chēng gōng, yì bù kě chū yú shì dài fū zhī kǒu.
沙门亦有称公者,必以其名冠之。深公,法深也;林公,道林也;远公,惠远也;生公,道生也;猷公,道猷也;隆公,慧隆也;志公,宝志也;澄公,佛图澄也;安公,道安也;什公,鸠摩罗什也。当时之人嫌于直斥其名,故加一“公”字,梁,陈以下,僧乃有字,而人相与字之,字之则不复公之矣。《宋史》丰稷驳宋用臣《谥议》曰:“凡称公者,须着宿大臣及乡党有德之士,然则今之宦竖而称公,亦不可出于士大夫之口。
gǔ rén bù yǐ jiǎ zǐ míng suì ěr yǎ shū yuē:" jiǎ zhì guǐ wèi shí rì, rì wèi yáng yín zhì chǒu wèi shí èr chén. chén lì yīn." cǐ èr shí èr míng, gǔ rén yòng yǐ jì rì, bù yǐ jì suì. suì zé zì yǒu è féng zhì zhāo yáng shí míng wéi suì yáng, shè tí gé zhì chì fèn ruò shí èr míng wéi suì míng. hòu rén wèi jiǎ zǐ suì guǐ hài suì, fēi gǔ yě. zì hàn yǐ qián, chū bù jiǎ jiè. shǐ jì lì shū tài chū yuán nián, nián míng yān féng shè tí gé. yuè míng bì jù. rì dé jiǎ zǐ. yè bàn shuò dàn dōng zhì. qí biàn xī rú cǐ. ruò lǚ shì chūn qiū xù yì piān:" wéi qín bā nián, suì zài tān, qiū jiǎ zǐ shuò." jiǎ yì fù:" dān è zhī suì xī, sì yuè mèng xià. gēng zǐ rì xié xī, fú jí yǔ shě." xǔ shì shuō wén hòu xù:" yuè zài yǒng yuán gù dùn zhī nián, yú zōu zhī yuè, shuò rì jiǎ zǐ." yì jiē yòng suì yáng suì míng, bù yǔ rì tóng zhī zhèng. hàn shū jiāo sì gē:" tiān mǎ lái, zhí xú shí." wèi wǔ dì tài chū sì nián, suì zài gēng chén, bīng zhū dà yuān yě. zì jīng xué rì shuāi, rén qū jiǎn biàn, nǎi yǐ jiǎ zǐ zhì guǐ hài dài zhī, zǐ yuē:" gū bù gū." cǐ zhī wèi yǐ.
○古人不以甲子名岁《尔雅》疏曰:“甲至癸为十日,日为阳;寅至丑为十二辰。辰力阴。”此二十二名,古人用以纪日,不以纪岁。岁则自有阏逢至昭阳十名为岁阳,摄提格至赤奋若十二名为岁名。後人谓甲子岁、癸亥岁,非古也。自汉以前,初不假借。《史记·历书》太初元年,年名焉逢摄提格。月名毕聚。日得甲子。夜半、朔旦、冬至。其辨晰如此。若《吕氏春秋·序意篇》:“维秦八年,岁在滩,秋甲子朔。”贾谊《赋》:“单阏之岁兮,四月孟夏。庚子日斜兮,服集予舍。”许氏《说文》後叙:“粤在永元固顿之年,盂陬之月,朔日甲子。”亦皆用岁阳岁名,不与日同之证。《汉书·郊祀歌》:“天马徕,执徐时。”谓武帝太初四年,岁在庚辰,兵诛大宛也。自经学日衰,人趋简便,乃以甲子至癸亥代之,子曰:“觚不觚。”此之谓矣。
sòng liú shù tōng jiàn wài jì mù lù xù yuē:" páo xī qián hòu dǎi zhōu lì wáng, yí nián máng mèi, jiè rì míng jiǎ zǐ yǐ jì zhī." shì zé suì zhī chēng jiǎ zǐ yě, jiè yě. hé shǐ hū? zì wáng xīn shǐ yě. wáng mǎng xià shū yán shǐ jiàn guó wǔ nián, suì zài shòu xīng, tián zài míng táng, cāng lóng guǐ yǒu, dé zài zhōng gōng. yòu yán tiān fèng qī nián, suì zài dà liáng, cāng lóng gēng chén. jué míng nián, suì zài shí shěn, cāng lóng xīn yǐ. suí shū lǜ lì zhì:" wáng mǎng tóng quán míng yuē:" suì zài dà liáng, lóng jí wù chén." yòu yuē:" lóng zài jǐ yǐ, suì cì shí shěn" shì yě. zì cǐ hòu hàn shū zhāng chún chuán yán" shè tí zhī suì, cāng lóng jiǎ yín", zhū mù chuán yán" míng nián dīng hài zhī suì", gǒu yuè hàn jì yán" hàn yuán nián, shí yǐ wèi yě", cáo é bēi yì yún" yuán jiā yuán nián, qīng lóng zài xīn mǎo", shǔ jùn zào qiáo bēi yún:" wéi yán xī lóng zài jiǎ chén", ér zhāng jué é yán" cāng tiān yǐ sǐ, huáng tiān dāng lì, suì zài jiǎ zǐ, tiān xià dà jí" yǐ zì tǔ shū jīng chéng sì mén jí zhōu jùn guān fǔ, jiē zuò" jiǎ zǐ" zì yǐ.
宋刘恕《通鉴外记目录序》曰:“庖牺前後逮周厉王,疑年茫昧,借日名甲子以纪之。”是则岁之称甲子也,借也。何始乎?自亡新始也。王莽下书言始建国五年,岁在寿星,填在明堂,仓龙癸酉,德在中宫。又言天凤七年,岁在大梁,仓龙庚辰。厥明年,岁在实沈,仓龙辛已。《隋书·律历志》:“王莽《铜权铭》曰:“岁在大梁,龙集戊辰。”又曰:“龙在己已,岁次实沈”是也。自此《後汉书·张纯传》言“摄提之岁,苍龙甲寅”,《朱穆传》言“明年丁亥之岁”,苟悦《汉纪》言“汉元年,实乙未也”,《曹娥碑》亦云“元嘉元年,青龙在辛卯”,《蜀郡造桥碑》云:“维延熹龙在甲辰”,而张角讹言“苍天已死,黄天当立,岁在甲子,天下大吉”;以自土书京城寺门及州郡官府,皆作“甲子”字矣。
yǐ jiǎ zǐ míng suì, suī zì dōng hàn yǐ xià, rán qí shí zhì zhào zhāng zòu fú xí zhī wén jiē wèi cháng zhèng yòng zhī, qí chēng suì bì yuē yuán nián èr nián, qí chēng rì nǎi yòng jiǎ zǐ yǐ chǒu, rú jǐ hài gé gēng xū zhì, wáng wǔ bīng zhī lèi, jiē rì yě. wéi jìn shū wáng yì shàng shū yán:" chén yǐ wáng shēn suì jiàn yòng wèi pó yáng nèi shǐ". àn huái dì yǐ yǒng jiā wǔ nián xīn wèi wèi liú cōng suǒ zhí, mǐn dì yǐ jiàn xìng yuán nián guǐ yǒu jí wèi, zhōng jiān yī nián wú zhǔ, gù yán rén shēn suì yě. hòu dài zhī rén wú dà gù ér xiào zhī, fēi yě.
以甲子名岁,虽自东汉以下,然其时制诏章奏符檄之文皆未尝正用之,其称岁必曰元年、二年,其称日乃用甲子、乙丑,如己亥格、庚戌制,王午兵之类,皆日也。惟《晋书》王廙上疏言:“臣以王申岁见用为鄱阳内史”。按怀帝以永嘉五年辛未为刘聪所执,愍帝以建兴元年癸酉即位,中间一年无主,故言壬申岁也。後代之人无大故而效之,非也。
zì sān guó dǐng lì, tiān guāng fēn yào, ér hòu wén rén duō shě nián hào ér chēng jiǎ zǐ. wèi chéng xiǎo zèng fù xiū yì shī:" lóng jí jiǎ yú, sì shí chéng suì." jìn zhāng huà gǎn hūn fù:" fāng jīn suì zài jǐ sì, jiāng cì sì zhòng." lù jī mǐn huái tài zǐ lěi:" lóng jí gēng xū, rì yuè gǎi dù." táo qián jì cóng dì jìng yuǎn wén:" suì zài xīn hài, yuè wéi zhòng qiū." zì jì wén:" suì wéi dīng mǎo, lǜ zhōng wú shè." hòu zhōu gēng xìn āi jiāng nán fù:" yuè yǐ wù chén zhī nián, jiàn hài zhī yuè." ér liáng táo yǐn jū zhēn gào yì shū" jǐ mǎo suì". zhì dù yù zuǒ zhuàn jí jiě hòu xù zé zhuī yán wèi āi wáng èr shí nián, dà suì zài wáng xū yǐ.
自三国鼎立,天光分曜,而後文人多舍年号而称甲子。魏程晓赠傅休奕诗:“龙集甲于,四时成岁。”晋张华《感婚赋》:“方今岁在己巳,将次四仲。”陆机《愍怀太子诔》:“龙集庚戌,日月改度。”陶潜《祭从弟敬远文》:“岁在辛亥,月惟仲秋。”《自祭文》:“岁维丁卯,律中无射。”後周庚信《哀江南赋》:“粤以戊辰之年,建亥之月。”而梁陶隐居《真诰》亦书“己卯岁”。至杜预《左传集解後序》则追言魏哀王二十年,大岁在王戌矣。
jìn huì dì shí, lú jiāng dù sōng zuò wáng zǐ chūn qiū. rén zǐ, yuán kāng èr nián, jiǎ hòu shì yáng tài hòu yú jīn táng chéng zhī suì.
晋惠帝时,庐江杜嵩作《王子春秋》。壬子,元康二年,贾後弑杨太後于金塘城之岁。
táng rén yǒu yǐ yù shū ér bù chēng nián hào zhě. men rì táng shū lǐ yí zhì yuē:" qǐng yǐ kāi yuán èr shí liù nián jǐ mǎo sì yuè, zhì xīn yǐ nián shí yuè zhì jiǎ shēn nián sì yuè yòu, zhì bǐng xū nián shí yuè yòu zhì jǐ chǒu nián sì yuè yòu dì, zhì xīn mǎo nián shí yuè yòu." qí xīn yǐ yǐ xià bù yán kāi yuán mǒu nián. yòu bó gǔ tú zài táng jiàn míng yuē:" wǔ dé wǔ nián, suì cì wáng wǔ, bā yuè shí wǔ rì jiǎ zǐ, yáng zhōu zǒng guǎn fǔ zào qīng tóng jìng yī miàn, chōng guǐ wèi nián yuán zhèng cháo gòng." qí guǐ wèi yì bù yán wǔ dé liù nián zhě, dāng shí lǚ gǎi nián hào gù yě. cǐ yī jiàn ér yǒu zhèng shū yǒu yù shū zhī bù tóng, yì biàn lì yě.
唐人有以豫书而不称年号者。们日唐书·礼仪志》曰:“请以开元二十六年己卯四月,至辛已年十月;至甲申年四月又,至丙戌年十月又;至己丑年四月又谛,至辛卯年十月又。”其辛已以下不言开元某年。又《博古图》载《唐鉴铭》曰:“武德五年,岁次王午,八月十五日甲子,杨州总管府造青铜镜一面,充癸未年元正朝贡。”其癸未亦不言武德六年者,当时屡改年号故也。此一鉴而有正书、有豫书之不同,亦变例也。
shǐ jiā zhī wén bì yǐ rì xì yuè, yǐ yuè xì nián. zhōng dǐng zhī wén zé bù jìn rán, duō yǒu yuè ér bù nián, rì ér bù yuè zhě.
史家之文必以日系月,以月系年。钟鼎之文则不尽然,多有月而不年,日而不月者。
shāng mǔ yǐ yǒu qí wén yuē:" bǐng yín, wáng xī bèi péng yòng zuò mǔ yǐ yí." bǐng yín zhě, rì yě. bó gǔ tú nǎi wèi shāng jiàn guó shǐ yú gēng xū, lì shí liù nián ér yǒu bǐng yín, zài zhòng rén jí wèi zhī sān nián, zé záo yǐ. qǐ fēi mí yú hòu shì zhī yǐ jiǎ zǐ míng suì, ér yù yǐ zhuī jiā zhī gǔ rén hū?
《商母乙卣》其文曰:“丙寅,王锡◎贝朋用作母乙彝。”丙寅者,日也。《博古图》乃谓商建国始于庚戌,历十六年而有丙寅,在仲壬即位之三年,则凿矣。岂非迷于後世之以甲子名岁,而欲以追加之古人乎?
chūn qiū zhī shì, gè guó jiē zì jì qí nián. fā zhī yú yán, huò cān hù ér bù yì xiǎo, zé yǒu jǔ qí nián zhī dà shì ér wèi yán zhě. ruò yuē" huì yú shā suí zhī suì"," shū zhòng huì bó huì chéng zi yú chéng kuāng zhī suì"," zhù xíng shū zhī suì"," jìn hán xuān yú wéi zhèng, pìn yú zhū hóu zhī suì" shì yě. yòu yǒu jǔ suì xīng ér yán, ruò yuē" suì wǔ jí chún huǒ"" suì jí dà liáng"" suì zài nà zī zhī kǒu" zhě. cóng hòu rén yán zhī, zé hé bù yuē jiǎ zǐ yě guǐ hài yě, shì zhī gǔ rén bù yòng yǐ jì suì yě.
《春秋》之世,各国皆自纪其年。发之于言,或参互而不易晓,则有举其年之大事而为言者。若曰“会于沙随之岁”,“叔仲惠伯会成子于承匡之岁”,“铸刑书之岁”,“晋韩宣于为政,聘于诸侯之岁”是也。又有举岁星而言,若曰“岁五及鹑火”、“岁及大梁”、“岁在娜訾之口”者。从後人言之,则何不曰甲子也、癸亥也,是知古人不用以纪岁也。
dà zǔ shí lù zì wú yuán nián yǐ qián jiē shū gān zhī, bù hé gǔ fǎ. dà zǔ dāng shí shí fèng sòng xiǎo míng wáng zhī hào, gù yǒu yán dāng jì lóng fèng zhě. kǎo zhī shǐ jì, gāo dì zhī chū bù chēng chǔ huái wáng yuán nián, ér chēng qín èr nián sān nián. yòu tài zǔ yù zhì chú zhōu lóng tán bēi wén yún:" yuán mò dì zhì zhèng shí yǒu sì nián", qiè yì qí shí tiān xià shàng shì yuán zhī tiān xià, shū zhì zhèng, zhèng hé shǐ jì shū qín zhī lì. yòu yǒu jiān shū zhě, hàn shū gōng chén hóu biǎo xù:" hàn xìng, zì qín èr shì yuán nián zhī qiū, chǔ chén zhī suì" shì yě.
《大祖实录》自吴元年以前皆书干支,不合古法。大祖当时实奉宋小明王之号,故有言当纪龙凤者。考之《史记》,高帝之初不称楚怀王元年,而称秦二年、三年。又太祖御制《滁州龙潭碑》文云:“元末帝至正十有四年”,窃意其时天下尚是元之天下,书至正,正合《史记》书秦之例。又有兼书者,《汉书·功臣侯表序》:“汉兴,自秦二世元年之秋,楚陈之岁”是也。
shǐ jiā zhuī jì yuè rì zhī fǎ huò yuē:"' zhù xíng shū zhī suì', shì zé rán yǐ, qí xià yún:' qí yàn píng zhī yuè', yòu yuē' qí míng yuè', zé hé yǐ bù zhí yán zhēng yuè èr yuè hū?" yuē: cǐ zhèng shǐ jiā wén zì zhěn mì chù shǐ zhī wén yǒu zhèng jì, yǒu zhuī jì. qí shàng yuē:" chūn wáng zhēng yuè, jì qí píng."" èr yuè wù wǔ, méng yú rú shàng." zhèng jì yě. cǐ yuē" qí yàn píng zhī yuè. wáng yín, gōng sūn duàn zú. qí míng yuè, zǐ chǎn lì gōng sūn xiè jí liáng zhǐ yǐ fǔ zhī." zhuī jì yě. zhuī jì ér zài yún zhēng yuè èr yuè, zé xián yú yī suì zhī zhōng ér yǒu liǎng zhēng yuè èr yuè yě, gù biàn qí wén ér yún. gǔ rén shǐ fǎ zhī mì yě.
○史家追纪月日之法或曰:“‘铸《刑书》之岁’,是则然矣,其下云:‘齐燕平之月’,又曰‘其明月’,则何以不直言正月、二月乎?”曰:此正史家文字缜密处;史之文有正纪,有追纪。其上曰:“春王正月,暨齐平。”“二月戊午,盟于儒上。”正纪也。此曰“齐燕平之月。王寅,公孙段卒。其明月,子产立公孙泄及良止以抚之。”追纪也。追纪而再云正月、二月,则嫌于一岁之中而有两正月、二月也,故变其文而云。古人史法之密也。
zuǒ zhuàn zhuī jì zhī wén bù zhǐ cǐ, rú xiāng gōng liù nián chuán: zhèng zi guó zhī lái pìn yě. sì yuè, yàn ruò chéng dōng yáng ér suì wéi lái. jiǎ yín, yīn zhī, huán chéng, fù yú dié. jí qǐ huán gōng zú zhī yuè. yǐ wèi, wáng jiǎo shuài shī jí zhèng yú zi táng rén jūn qí shī, qí shī dà bài zhī. dīng wèi, rù lái, lái gòng gōng fú róu bēn táng, zhèng yú zi wáng shù bēn jǔ, jǔ rén shā zhī. sì yuè, chén wú zì xiàn lái zōng qì yú xiāng gōng. yàn ruò wéi táng. shí yī yuè bǐng chén, ér miè zhī. qī nián chuán: zhèng xī gōng zhī wèi tài zǐ yě, yú chéng zhī shí liù nián yǔ zi hǎn shì jìn, bù lǐ yān. yòu yǔ zi fēng shì chǔ, yì bù lǐ yān. jí qí yuán nián, cháo yú jìn, zi fēng yù sù zhū jìn ér fèi zhī, yú hǎn zhǐ zhī. shí jiǔ nián chuán: yú sì yuè dīng wèi, zhèng gōng sūn chài zú fù yú jìn dài fū, èr shí wǔ nián chuán: huì yú yí yí zhī suì, qí rén chéng jiá. qí wǔ yuè, qín jìn wèi chéng. èr shí liù nián chuán: qí rén chéng jiá zhī suì, qí xià, qí wū yú yǐ lǐn qiū bēn jìn. sān shí yī nián chuán: gōng hōng zhī yuè, yú chǎn xiāng zhèng bó yǐ rú jìn. zhāo gōng qī nián chuán: qí shī hái zì yàn zhī yuè, hǎn shuò shā hǎn. yòu jìn hán xuān zi wéi zhèng pìn yú zhū hóu zhī suì, zhōu hé shēng zǐ, míng zhī rì yuán. jiē shì zhuī jì. yòu rú shū jīn:" jì kè shāng èr nián, wáng yǒu jí, fú yù." yì zhuī jì yě.
《左传》追纪之文不止此,如《襄公六年传》:郑子国之来聘也。四月,晏弱城东阳而遂围莱。甲寅,堙之,环城,傅于谍。及杞桓公卒之月。乙未,王湫帅师及正舆子棠人军齐师,齐师大败之。丁未,入莱,莱共公浮柔奔棠,正舆子、王漱奔莒,莒人杀之。四月,陈无字献莱宗器于襄宫。晏弱围棠。十一月丙辰,而灭之。《七年传》:郑僖公之为太子也,于成之十六年与子罕适晋,不礼焉。又与子丰适楚,亦不礼焉。及其元年,朝于晋,子丰欲诉诸晋而废之,于罕止之。《十九年传》:于四月丁未,郑公孙虿卒.赴于晋大夫,《二十五年传》:会于夷仪之岁,齐人城郏。其五月,秦晋为成。《二十六年传》:齐人城郏之岁,其夏,齐乌馀以廪丘奔晋。《三十一年传》:公薨之月,于产相郑伯以如晋。《昭公七年传》:齐师还自燕之月,罕朔杀罕。又晋韩宣子为政、聘于诸侯之岁,周合生子,名之日元。皆是追纪。又如《书·金》:“既克商二年,王有疾,弗豫。”亦追纪也。
shǐ jiā yuè rì bù bì shùn xù zhàn rén zuò shǐ, qǔ qí shì zhī xiāng shǔ, bù lùn yuè rì, gù yǒu zhuī shū, yǒu jìng shū. zuǒ zhuàn chéng gōng shí liù nián yān líng zhī zhàn, xiān shū jiǎ wǔ huì, hòu shū guǐ yǐ. jiǎ wǔ wèi zhèng shū, ér guǐ yǐ zé yīn hòu shì ér zhuī shū yě. zhāo gōng shí sān nián píng qiū zhī méng, xiān sǎo jiǎ xū, hòu shū guǐ yǒu. jiǎ chéng wéi zhèng shū, ér guǐ yǒu zé yīn hòu shì ér zhuī shū yě. zhāo gōng shí sān nián chǔ líng wáng zhī shì, xiān shū wǔ yuè guǐ hài, hòu shū yǐ mǎo bǐng chén. yǐ mǎo bǐng chén wèi zhèng shū, ér wǔ yuè guǐ hài zé yīn qián shì ér jìng shū yě, gài shǐ jiā zhī wén cháng niàn wèi yuè rì suǒ jū, ér shì bù dé yǐ xiāng lián shǔ, gù gǔ rén lì cǐ biàn lì.
○史家月日不必顺序占人作史,取其事之相属,不论月日,故有追书,有竞书。《左传·成公十六年》鄢陵之战,先书甲午晦,後书癸已。甲午为正书,而癸已则因後事而追书也。《昭公十三年》平丘之盟,先扫甲戌,後书癸酉。甲成为正书,而癸酉则因後事而追书也。《昭公十三年》楚灵王之弑,先书五月癸亥,後书乙卯、丙辰。乙卯、丙辰为正书,而五月癸亥则因前事而竟书也,盖史家之文常念为月日所拘,而事不得以相连属,故古人立此变例。
yǒu xiān shū yǐ qǐ shì zhě. tōng jiàn táng wén zōng tài hé jiǔ nián shí yī yuè, xiān shū shì yuè wù chén, wáng shǒu chéng zàng yú hù shuǐ, yú rén xū guǐ hài zhī qián shì yě.
有先书以起事者。《通鉴》唐文宗太和九年十一月,先书是月戊辰,王守澄葬于沪水,于壬戌、癸亥之前是也。
zhòng shū rì chūn qiū huán gōng shí èr nián shū:" bǐng xū, gōng huì zhèng bó, méng yú wǔ fù."" bǐng xū, wèi hóu jìn zú." zhòng shū rì zhě, èr shì jiē dāng xì rì. xiān shū gōng zhě, xiān nèi ér hòu wài yě. hòu rén zuò shǐ, fán yī rì zài shū, zé yún" shì rì".
○重书日《春秋·桓公十二年》书:“丙戌,公会郑伯,盟于武父。”“丙戌,卫侯晋卒。”重书日者,二事皆当系日。先书公者,先内而後外也。後人作史,凡一日再书,则云“是日”。
gǔ rén bì yǐ rì yuè xì nián zì chūn qiū yǐ xià, jì zài zhī wén bì yǐ rì xì yuè, yǐ yuè xì shí, yǐ shí xì nián, cǐ shǐ jiā zhī cháng fǎ yě. shǐ jì wǔ zǐ xū chuán:" jǐ mǎo, chǔ zhāo wáng chū bēn."" gēng chén, wú wáng rén yǐng." zé bù yuè ér rì. cì kè chuán:" sì yuè bǐng zǐ, guāng fú jiǎ shì yú kū shì zhōng." zé bù nián ér yuè, shǐ jiā zhī biàn lì yě. gài èr shì yǐ jiàn yú wú chǔ èr shì jiā, gù qí wén cóng shěng.
○古人必以日月系年自《春秋》以下,纪载之文必以日系月,以月系时,以时系年,此史家之常法也。《史记·伍子胥传》:“己卯,楚昭王出奔。”“庚辰,吴王人郢。”则不月而日。《刺客传》:“四月丙子,光伏甲士于窟室中。”则不年而月,史家之变例也。盖二事已见于吴、楚二《世家》,故其文从省。
chǔ cí" shè tí zhēn yú mèng zōu xī, wéi gēng yín wú yǐ jiàng." shè tí, suì yě mèng zōu, yuè yě gēng yín, rì yě. qū zǐ yǐ yín nián yín yuè gēng yín rì shēng. wáng yì zhāng jù yuē:" tài suì zài yín rì shè tí gé. mèng, shǐ yě. zhēng yuè wèi zōu. yán jǐ yǐ tài suì zài yín zhēng yuè shǐ chūn gēng yín zhī rì xià mǔ zhī tǐ ér shēng." shì yě. huò wèi shè tí, xīng míng. tiān guān shū suǒ wèi zhí dòu biāo suǒ zhǐ, yǐ jiàn shí jié zhě, fēi yě. qǐ yǒu zì shù qí shì xì shēng chén, nǎi bù yán nián ér zhǐ yán yuè rì zhě zāi.
《楚辞》“摄提贞于孟陬兮,维庚寅吾以降。”摄提,岁也;孟陬,月也;庚寅,日也。屈子以寅年寅月庚寅日生。王逸《章句》曰:“太岁在寅日摄提格。孟,始也。正月为陬。言己以太岁在寅正月始春庚寅之日下母之体而生。”是也。或谓摄提,星名。《天官书》所谓直斗杓所指,以建时节者,非也。岂有自述其世系生辰,乃不言年而止言月日者哉。
gǔ wú yī rì fēn wéi shí èr shí gǔ wú yǐ yī rì fēn wéi shí èr shí zhī shuō. hóng fàn yán suì yuè rì, bù yán shí. zhōu lǐ féng xiāng shì zhǎng shí yǒu èr suì, shí yǒu èr yuè, shí yǒu èr chén, shí rì èr shí yǒu bā xīng zhī wèi, bù yán shí. qū zǐ zì xù qí shēng nián yuè rì, bù jí shí. lǚ cái lù mìng shū yì zhǐ yán nián yuè rì, bù jí shí.
○古无一日分为十二时古无以一日分为十二时之说。《洪范》言岁月日,不言时。《周礼·冯相氏》掌十有二岁,十有二月,十有二辰,十日二十有八星之位,不言时。屈子自序其生年月日,不及时。吕才《禄命书》亦止言年月日,不及时。
gǔ wú suǒ wèi shí. fán yán shí ruò yáo diǎn zhī" sì shí", zuǒ shì chuán zhī" sān shí" jiē wèi chūn xià qiū dōng yě. gù shì wén bó duì jìn hóu, yǐ suì shí rì yuè xīng chén wèi zhī liù wù. xún zǐ yuē:" jī wēi, yuè bù shèng rì, shí bù shèng yuè, suì bù shèng shí." yì wèi chūn xià qiū dōng yě. zì hàn yǐ xià, lì fǎ jiàn mì, yú shì yǐ yī rì fēn wéi shí èr shí. gài bù zhī shǐ yú hé rén, ér zhì jīn zūn yòng bù fèi.
古无所谓时。凡言时若《尧典》之“四时”,《左氏传》之“三时”皆谓春夏秋冬也。故士文伯对晋侯,以岁、时、日、月、星、辰谓之六物。《荀子》曰:“积微,月不胜日,时不胜月,岁不胜时。”亦谓春夏秋冬也。自汉以下,历法渐密,于是以一日分为十二时。盖不知始于何人,而至今遵用不废。
yī rì zhī zhōng suǒ yǐ fēn jì qí shí zhě, yuē rì zhōng, yuē zhòu rì, yuē rì zè, jiàn yú yì yuē" dōng fāng wèi míng", yuē" huì cháo", yuē" rì zhī fāng zhōng", yuē" hūn", yuē" xī", yuē" xiāo", jiàn yú shī yuē" mèi shuǎng", yuē" cháo", yuē" rì zhōng zè", jiàn yú shū yuē" cháo shí", yuē" rì zhōng", yuē" xī shí", yuē" jī chū míng", yuē" dàn", yuē" zhì míng", yuē" dà tīng", yuē" yàn cháo", yuē" hūn", yuē" rì chū", yuē" rì cè", yuē" jiàn rì", yuē" dǎi rì", jiàn yú lǐ yuē" jī míng", yuē" rì zhōng", yuē" zhòu", yuē" rì xià zè", yuē" rì gàn", yuē" rì rù", yuē" yè", yuē" yè zhōng". jiàn yú chūn qiū chuán, yuē" cháo", rì" bó mù", yuē" huáng hūn", jiàn yú chǔ cí. jì zhòu zé yòng rì, shǐ jì xiàng yǔ jì rén xiàng wáng nǎi xī cóng xiāo chén jī hàn jūn, ér dōng zhì péng chéng, rì zhōng dà pò hàn jūn. lǚ hòu jì: bā yuè gēng shēn dàn, píng yáng hóu jiàn xiàng guó chǎn jì shì, rì shí, suì jī chǎn, péng yuè chuán: dàn rì, rì chū shí yú rén hòu, hòu zhě zhì rì zhōng. huái nán wáng ān chuán: dàn shòu zhǎo, rì shí shí shàng, hàn shū wǔ xíng zhì rén rì zhōng shí shí, cóng dōng běi, guò bàn bǔ shí fù bǔ shí shí cóng xī běi, rì xià bū shí fù. wǔ wǔ zǐ chāng yì wáng chuán: yè lòu wèi jǐn yī kè, yǐ huǒ fā shū. qí rì zhōng hè fā, bū shí zhì dìng táo, dōng fāng shuò chuán: wēi xíng, yǐ yè lòu xià shí kè nǎi chū, dàn míng rén shān xià shì yě, jì yè zé yòng xīng, shī zhī yán" sān xīng zài tiān"," sān xīng zài yú"," sān xīng zài hù", chūn qiū chuán zhī yán" jiàng lóu zhōng ér dàn" shì yě. bù biàn xīng zé fēn yán qí yè yuē" yè zhōng" yuē" yè bàn", yuē" yè xiāng chén" shì yě. fēn yán qí yè ér bù xiáng, yú shì yǒu wǔ fēn qí yè, ér yán jiǎ yǐ bǐng dīng wù zhě. zhōu lǐ sī mèi shì" zhǎng yè shí" zhù:" yè shí wèi yè wǎn zǎo, ruò jīn jiǎ yǐ zhì wù."
一日之中所以分纪其时者,曰日中,曰昼日,曰日昃,见于《易》;曰“东方未明”,曰“会朝”,曰“日之方中”,曰“昏”,曰“夕”,曰“宵”,见于《诗》;曰“昧爽”,曰“朝”,曰“日中昃”,见于《书》;曰“朝时”,曰“日中”,曰“夕时”,曰“鸡初鸣”,曰“旦”,曰“质明”,曰“大听”,曰“晏朝”,曰“昏”,曰“日出”,曰“日侧”,曰“见日”,曰“逮日”,见于《礼》;曰“鸡鸣”,曰“日中”,曰“昼”,曰“日下昃”,曰“日旰”,曰“日入”,曰“夜”,曰“夜中”。见于《春秋传》,曰“晁”,日“薄暮”,曰“黄昏”,见于《楚辞》。纪昼则用日,《史记·项羽纪人项王乃西从萧晨击汉军,而东至彭城,日中大破汉军。《吕後纪》:八月庚申旦,平阳侯见相国产计事,日时,遂击产,《彭越传》:旦日,日出十余人後,後者至日中。《淮南王安传》:旦受沼,日食时上,《汉书·五行志人日中时食,从东北,过半哺时复;哺时食从西北,日下晡时复。《武五子昌邑王传》:夜漏未尽一刻,以火发书。其日中贺发,晡时至定陶,《东方朔传》:微行,以夜漏下十刻乃出,旦明人山下是也,纪夜则用星,《诗》之言“三星在天”,“三星在隅”,“三星在户”,《春秋传》之言“降娄中而旦”是也。不辨星则分言其夜曰“夜中”曰“夜半”,曰“夜乡晨”是也。分言其夜而不详,于是有五分其夜,而言甲、乙、丙、丁、戊者。《周礼·司寐氏》“掌夜时”注:“夜时谓夜晚早,若今甲乙至戊。”
men yòu shū xī yù chuán dù yǐn yuē:" chì hóu shì wǔ fēn, yè jī diāo dǒu zì shǒu." tiān wén zhì:" běn shǐ yuán nián sì yuè rén wù, jiǎ yè dì jié yuán nián zhēng yuè wù wǔ, yǐ yè liù yuè wù xū, jiǎ yè." sān guó zhì cáo shuǎng chuán:" zì jiǎ yè zhì wǔ gǔ, shuǎng nǎi tóu dāo yú dì." jìn shū zhào shàng lún chuán:" qī sì yuè sān rì bǐng yè yī chóu, yǐ gǔ shēng wèi yīng" shì yě, wǔ fēn qí yè ér bù xiáng, yú shì yǒu yán lòu shàng jǐ kè zhě. wǔ xíng zhì:" chén lòu wèi jǐn sān kè, yǒu liǎng yuè zhòng jiàn." yòu yún:" lòu shàng sì kè bàn, nǎi pō yǒu guāng." lǐ yí zhì:" yè lòu wèi jǐn qī kè, zhōng wū shòu hè." dōng fāng shuò chuán:" wēi xíng yǐ yè, lòu shàng shí kè xī chū." shàng zūn chuán:" lòu shàng shí mén kè xíng lín dào." wài qī chuán:" zhòu lòu shàng shí kè ér bēng." yòu yún:" yè lòu shàng wǔ kè, chí ér yǔ shùn huì dōng jiāo yè mén." zì nán běi shǐ yǐ shàng jiē rán. gù sù wèn yuē:" yī rì yī yè, wǔ fēn zhī." suí zhì yuē:" zhòu yǒu zhāo yǒu yú, yǒu zhōng yǒu bū, yǒu xī yè, yǒu jiǎ yǐ bǐng dīng wù, ér wú shí èr shí zhī mù yě." wéi lì shū yún:" jī sān hào zú míng, fǔ shí èr jié zú yú chǒu", ér xià wén què yún:" shuò dàn dōng zhì zhèng běi", yòu yún" zhèng běi zhèng xī zhèng nán zhèng dōng", bù zhí yán zi xī wǔ mǎo. hàn shū wǔ xíng zhì yán" rì jiā chén yǐ", yòu yán" shí jiā wèi", yì fèng chuán yán" rì jiā shēn", yòu yán" shí jiā mǎo". wáng mǎng chuán:" tiān wén láng àn shì yú qián, rì shí jiā mǒu, mǎng xuán xí suí dǒu bǐng ér zuò." ér wú yuè chūn qiū yì yún:" jīn rì jiǎ zǐ, shí jiā yú sì." gù bì jīng yì yǒu jiā mǎo jiā xī zhī yán. ruò jì shì zhī wén, wú yòng cǐ zhě. zuǒ shì chuán:" bo chǔ qiū yuē:' rì zhī shù shí, gù yǒu shí shí.'" ér dù yuán kǎi zhù zé yǐ wéi shí èr shí, suī bù lì shí èr zhī zhī mù, rán qí rì yè bàn zhě jí jīn zhī suǒ wèi zi yě, jī míng zhě chǒu yě, píng dàn zhě yín yě, rì chū zhě mǎo yě, shí shí zhě chén yě, yú zhōng zhě sì yě, rì zhōng zhě wǔ yě, rì shī zhě wèi yě, bū shí zhě shēn yě, rì rù zhě bǎi yě, huáng hūn zhě xū yě, rén dìng zhě hài yě. yī rì fēn wéi shí èr, shǐ jiàn yú cǐ, kǎo zhī shǐ jì tiān guān shū yuē:" dàn zhì shí, shí zhì yuē shī, rì shī zhì, zhì xià, xià shàn zhì rì rén. sù wèn cáng qì fǎ shí lùn yǒu yuē" yè bàn", yuē" píng dàn", yuē" rì chū", yuē" rì zhōng", yuē" rì shī" yuē" xià pú". wú yuè chūn qiū yǒu yuē" shí jiā rì chū"," shí jiā jī míng"," shí jiā rì shī"," shí jiā yú zhōng", zé cǐ shí èr míng gǔ yǒu zhī yǐ. shǐ jì xiào jǐng jì:" wǔ yuè bǐng xū, dì dòng. qí zǎo shí shí, fù dòng." hàn shū wǔ wǔ zǐ guǎng líng wáng jìn chuán:" zòu jiǔ, zhì jī míng shí bà." wáng mǎng chuán:" yǐ jī míng wéi shí." hòu hàn shū kuí xiāo chuán:" zhì hūn shí suì kuì wéi." qí wǔ wáng chuán:" zhì shí shí, cì chén kuì." gěng shēng chuán:" rén dìng shí, bù guǒ yǐn qù." lái shè chuán:" chén yè rén dìng hòu, wèi hé rén suǒ zéi shāng?" dòu wǔ chuán:" zì dàn zhì shí shí, bīng jiàng lüè jǐn." huáng fǔ sōng chuán:" yè lè bīng, jī míng, chí fù qí chén. zhàn zhì bǔ shí, dà pò zhī." jìn shū dài yáng chuán:" yǒng chāng yuán nián sì yuè gēng chén, yú zhōng shí, yǒu dà fēng qǐ zì dōng nán, zhé mù." sòng shū fú ruì zhì:" yán kāng yuán nián jiǔ yuè shí rì, huáng hūn shí, yuè shí, yíng huò guò. rén dìng shí, yíng huò chū yíng shì, sù yǔ lín." jiē yòng cǐ shí èr shí.
们又书·西域传》杜饮曰:“斥侯士五分,夜击刁斗自守。”《天文志》:“本始元年四月壬戊,甲夜;地节元年正月戊午,乙夜;六月戊戌,甲夜。”《三国志·曹爽传》:“自甲夜至五鼓,爽乃投刀于地。”《晋书·赵上伦传》:“期四月三日丙夜一筹,以鼓声为应”是也,五分其夜而不详,于是有言漏上几刻者。《五行志》:“晨漏未尽三刻,有两月重见。”又云:“漏上四刻半,乃颇有光。”《礼仪志》:“夜漏未尽七刻,钟呜受贺。”《东方朔传》:“微行以夜,漏上十刻西出。”《上尊传》:“漏上十门刻行临到。”《外戚传》:“昼漏上十刻而崩。”又云:“夜漏上五刻,持儿与舜会东交掖门。”自《南北史》以上皆然。故《素问》曰:“一日一夜,五分之。”《隋志》曰:“昼有朝有禺,有中有晡,有夕夜,有甲乙丙丁戊,而无十二时之目也。”唯《历书》云:“鸡三号卒明,抚十二节卒于丑”,而下文却云:“朔旦冬至正北”,又云“正北正西正南正东“,不直言子西午卯。《汉书·五行志》言“日加辰已”,又言“时加未”,《翼奉传》言“日加申”,又言“时加卯”。《王莽传》:“天文郎按栻于前,日时加某,莽旋席随斗柄而坐。”而《吴越春秋》亦云:“今日甲子,时加于巳。”《固髀经》亦有加卯、加西之言。若纪事之文,无用此者。《左氏传》:“卜楚丘曰:‘日之数十,故有十时。’”而杜元凯注则以为十二时,虽不立十二支之目,然其日夜半者即今之所谓子也,鸡鸣者丑也,平旦者寅也,日出者卯也,食时者辰也,隅中者巳也,日中者午也,日失者未也,晡时者申也,日入者百也,黄昏者戌也,人定者亥也。一日分为十二,始见于此,考之《史记·天官书》曰:“旦至食,食至曰失,日失至,至下,下讪至日人。《素问·藏气法时论》有曰“夜半”,曰“平旦”,曰“日出”,曰“日中”,曰“日失”.曰“下脯”。《吴越春秋》有曰“时加日出”,“时加鸡鸣”,“时加日失”,“时加禺中”,则此十二名古有之矣。《史记·孝景纪》:“五月丙戌,地动。其蚤食时,复动。”《汉书·武五子广陵王晋传》:“奏酒,至鸡鸣时罢。”《王莽传》:“以鸡鸣为时。”《後汉书·隗嚣传》:“至昏时遂溃围。”《齐武王传》:“至食时,赐陈溃。”《耿升传》:“人定时,步果引去。”《来歙传》:“臣夜人定後,为何人所贼伤?”《窦武传》:“自旦至食时,兵降略尽。”《皇甫嵩传》:“夜勒兵,鸡鸣,驰赴其陈。战至哺时,大破之。”《晋书·戴洋传》:“永昌元年四月庚辰,禺中时,有大风起自东南,折木。”《宋书·符瑞志》:“延康元年九月十日,黄昏时,月蚀,荧惑过。人定时,荧惑出营室,宿羽林。”皆用此十二时。
huái nán zǐ" rì chū yú yáng gǔ, yù yú xián chí, fú yú fú sāng, shì wèi chén míng. dēng yú fú sāng zhī shàng, ài shǐ jiāng xíng, shì wèi fěi míng, zhì yú qū ā, shì wèi cháo míng. lín yú céng quán, shì wèi zǎo shí. cì yú sāng yě, shì wèi yàn shí. zhēn yú héng yáng, shì wèi yǔ zhōng, duì yú kūn wú, shì wèi zhèng zhōng. mí yú niǎo cì, shì wèi xiǎo qiān. zhì yú bēi gǔ, shì wèi bū shí. huí yú nǚ jì, shì wèi dà qiān. jīng yú quán yú, shì wèi gāo chūn. dùn yú lián shí, shì wèi xià chūn, ài zhǐ xiàn hé, yuán xī liù chī, shì wèi xuán chē. báo yú yú quán, shì wèi huáng hūn. yú yú méng gǔ, shì wèi dìng hūn." àn cǐ zì chén míng zhì dìng hūn wèi shí wǔ shí, ér bo chǔ bo yǐ wéi shí shí. wèi zhī jīn zhī suǒ wèi shí èr shí zhě, zì hé rén dìng zhī yě.
《淮南子》“日出于阳谷,浴于咸池,拂于扶桑,是谓晨明。登于扶桑之上,爱始将行,是谓朏明,至于曲阿,是谓朝明。临于曾泉,是谓早食。次于桑野,是谓宴食。臻于衡阳,是谓禹中,对于昆吾,是谓正中。靡于鸟次,是谓小迁。至于悲谷,是谓晡时。回于女纪,是谓大迁。经于泉隅,是谓高春。顿于连石,是谓下春,爱止羡和,爰息六螭,是谓悬车。薄于虞泉,是谓黄昏。渝于蒙谷,是谓定昏。”按此自晨明至定昏为十五时,而卜楚卜以为十时。未知今之所谓十二时者,自何人定之也。
sù wèn zhōng yǒu yán suì jiǎ zǐ zhě, yǒu yán yín shí zhě, jiē hòu rén wěi zhuàn rù zhī yě.
《素问》中有言岁甲子者,有言寅时者,皆後人伪撰入之也。
nián yuè shuò rì zi jīn rén wèi rì, duō yuē rì zi. rì zhě, chū yī, chū èr zhī lèi shì yě. zi zhě, jiǎ zǐ yǐ chǒu zhī lèi shì yě. zhōu lǐ zhí nèi zhù yuē:" ruò yán mǒu yuè mǒu rì mǒu jiǎ zhào shū, huò yán jiǎ, huò yán zi, yī yě." wén xuǎn. chén lín xí wú jiàng xiào bù qǔ wén" nián yuè shuò rì zi", lǐ zhōu hàn zhù:" rì zi, fā xí shí yě." hàn rén wèi yǒu chēng yè bàn wèi zǐ shí zhě, wù yǐ, gǔ rén wén zì, nián yuè zhī xià bì xì yǐ shuò, bì yán shuò zhī dì jǐ rì, ér yòu xì zhī gān zhī, gù yuē shuò rì zi yě. rú lǔ xiāng yīng kǒng zǐ miào bēi yún:" yuán jiā sān nián sān yuè bǐng zǐ shuò, gān qī rì wáng yín", yòu yún" yǒng xīng yuán nián liù yuè jiǎ chén shuò, shí bā rì xīn yǒu". shǐ chén kǒng zǐ miào bēi yún" jiàn níng èr nián sān yuè guǐ mǎo shuò, qī rì jǐ yǒu". fán yì fù huá xià mín zū bēi yún" guāng hé èr nián shí èr yuè gēng wǔ shuò, shí sān rì rén wǔ shì yě. cǐ rì zi zhī chēng suǒ zì qǐ. ruò shǐ jiā zhī wén, zé yǒu zi ér wú rì, chūn qiū shì yě rán zài shuò yán shuò, zài huì yán huì, ér" páng sǐ pò"" zāi shēng míng" zhī wén jiàn yú shàng shū, zé yǒu jiān rì ér shū zhě yǐ.
○年月朔日子今人谓日,多曰日子。日者,初一,初二之类是也。子者,甲子、乙丑之类是也。《周礼·职内》注曰:“若言某月某日某甲诏书,或言甲,或言子,一也。”《文选。陈琳·檄吴将校部曲文》“年月朔日子”,李周翰注:“日子,发檄时也。”汉人未有称夜半为子时者,误矣,古人文字,年月之下必系以朔,必言朔之第几日,而又系之干支,故曰朔日子也。如鲁相瑛《孔子庙碑》云:“元嘉三年三月丙子朔,甘七日王寅”,又云“永兴元年六月甲辰朔,十八日辛酉”。史晨《孔子庙碑》云“建宁二年三月癸卯朔,七日己酉”。樊毅《复华下民租碑》云“光和二年十二月庚午朔,十三日壬午是也。此日子之称所自起。若史家之文,则有子而无日,《春秋》是也然在朔言朔,在晦言晦,而“旁死魄”、“哉生明”之文见于《尚书》,则有兼日而书者矣。
sòng shū lǐ zhì" nián yuè shuò rì jiǎ zǐ, shàng shū lìng mǒu jiǎ xià", cǐ gǔ wén yí zhī shì yě, chén lín xí wén dàn shěng yī" jiǎ" zì ěr.
《宋书·礼志》“年月朔日甲子,尚书令某甲下”,此古文移之式也,陈琳檄文但省一“甲”字耳。
nán shǐ:" liú zhī lín yǔ zhāng zuǎn děng cān jiào gǔ běn hàn shū, chēng yǒng píng shí liù nián wǔ yuè èr shí yī rì yǐ yǒu, láng bān gù, ér jīn běn wú shàng shū nián yuè rì zi." suí shū yuán chōng shàng biǎo chēng:" bǎo lì zhī yuán gǎi yuán rén shòu, suì yuè rì zi, hái gòng dàn shèng zhī shí."
《南史》:“刘之遴与张缵等参校古本《汉书》,称永平十六年五月二十一日已酉,郎班固,而今本无上书年月日子。”《隋书》袁充上表称:“宝历之元改元仁寿,岁月日子,还共诞圣之时。”
shí yǒu shí èr, ér dàn chēng" zi", yóu zhī gān zhī yǒu liù shí, ér dàn chēng" jiǎ zǐ" yě.
时有十二,而但称“子”,犹之干支有六十,而但称“甲子”也。
hàn rén zhī wén, yǒu jí shuò zhī rì ér bì zhòng shū yī rì zhě. guǎng hàn tài shǒu shěn zi jù mián zhú jiāng yàn bēi yún:" jiā píng wǔ nián wǔ yuè xīn yǒu shuò, yī rì xīn yǒu." suí mín xiào wèi xióng jūn bēi yún:" jiàn ān jì yī nián shí huí yuè bǐng yín shuò, yī rì bǐng yín." cǐ zé fán ér wú yòng, bù ruò hòu rén zhī jiǎn yǐ.
汉人之文,有即朔之日而必重书一日者。广汉太守沈子据《绵竹江堰碑》云:“嘉平五年五月辛酉朔,一日辛酉。”《绥民校尉熊君碑》云:“建安计一年十回月丙寅朔,一日丙寅。”此则繁而无用,不若後人之简矣。
nián hào dāng cóng shí shū zhèng tǒng zhī lùn, shǐ yú xí záo chǐ, bù guò dì hàn ér wěi wèi wú èr guó ěr. zì biān nián zhī shū chū, ér yí yú nián hào zhī wú suǒ cóng, ér qí lùn nǎi fēn tán yǐ. fū nián hào yǔ zhēng shuò zì bù xiāng guān, gù zhōu píng wáng sì shí jiǔ nián, ér kǒng zǐ zé shū zhī wèi lǔ yǐn gōng zhī yuán nián hé yě, chūn qiū, lǔ shǐ yě, jù qí guó zhī rén suǒ chēng ér shū zhī, gù yuán nián yě. jìn zhī chéng cún, zé bì yǐ shì nián wèi è hóu zhī èr nián yǐ. chǔ zhī wù cún, zé bì yǐ shì nián wèi wǔ wáng zhī shí jiǔ nián yǐ. guān zuǒ zhuàn wén gōng shí qī nián: zhèng zi jiā yǔ jìn hán xuān zǐ shū yuē:" guǎ jūn jí wèi sān nián", ér qí xià wén yuē" shí èr nián"," shí sì nián"," shí wǔ nián", zé zì chēng qí guó zhī nián yě. xiāng gōng èr shí èr nián shào zhèng gōng sūn qiáo duì jìn zhī cí yuē:" zài jìn xiān jūn dào gōng jiǔ nián, wǒ guǎ jūn yú shì jí wèi", ér qí xià wén suì yuē" wǒ èr nián"," wǒ sì nián", zé liǎng chēng qí guó zhī nián yě, gù rú sān guó zhì zé hàn rén chuán zhōng zì yòng hàn nián hào, wèi rén chuán zhōng zì yòng wèi nián hào, wú rén chuán zhōng zì yòng wú nián hào. tuī zhī nán běi cháo. wǔ dài liáo jīn bìng gè zì yòng qí nián hào, cǐ zhī wèi cóng shí. qiě wáng mǎng cuàn hàn, ér bān gù zuò chuán, qí yú shǐ jiàn guó tiān fèng dì huáng zhī hào, yī yī yòng yǐ jì nián, gài bù dé bù yǐ jì nián, fēi dì zhī yě. hòu rén zuò shū, nǎi yǐ biān nián wèi yī dà shì, ér lùn shì zhī xué shū yǐ.
○年号当从实书正统之论,始于习凿齿,不过帝汉而伪魏、吴二国耳。自编年之书出,而疑于年号之无所从,而其论乃纷坛矣。夫年号与正朔自不相关,故周平王四十九年,而孔子则书之为鲁隐公之元年、何也,《春秋》,鲁史也,据其国之人所称而书之,故元年也。晋之《乘》存,则必以是年为鄂侯之二年矣。楚之《杌》存,则必以是年为武王之十九年矣。观《左传·文公十七年》:郑子家与晋韩宣子书曰:“寡君即位三年”,而其下文曰“十二年”,“十四年”,“十五年”,则自称其国之年也。《襄公二十二年》少正公孙侨对晋之辞曰:“在晋先君悼公九年,我寡君于是即位”,而其下文遂曰“我二年”,“我四年”,则两称其国之年也,故如《三国志》则汉人传中自用汉年号,魏人传中自用魏年号,吴人传中自用吴年号。推之南北朝。五代、辽、金并各自用其年号,此之谓从实。且王莽篡汉,而班固作传,其于始建国、天凤、地皇之号,一一用以纪年,盖不得不以纪年,非帝之也。後人作书,乃以编年为一大事,而论世之学疏矣。
chūn qiū chuán yì yǒu yòng tā guó zhī nián zhě. qí xiāng gōng zhī èr nián, sǒu fù mán fá qí, zhù yún:" lǔ huán gōng zhī shí liù nián." xī zhī sì nián, zi rán zú jiǎn zhī yuán nián, shì zǐ kǒng zú, zhù yún:" zhèng xī sì nián, lǔ xiāng liù nián, zhèng jiǎn yuán nián, lǔ xiāng bā nián."
《春秋传》亦有用他国之年者。齐襄公之二年,叟阝瞒伐齐,注云:“鲁桓公之十六年。”僖之四年,子然卒;简之元年,士子孔卒,注云:“郑僖四年,鲁襄六年,郑简元年,鲁襄八年。”
hàn shí zhū hóu wáng dé zì chēng yuán nián. hàn shū zhū hóu wáng biǎo:" chǔ wáng wù èr shí yī nián, xiào jǐng sān nián"," chǔ wáng yán shòu sān shí èr nián, dì jié yuán nián" zhī lèi shì yě. huái nán tiān wén xùn:" huái nán yuán nián dōng, tài yī zài bǐng zǐ." wèi huái nán wáng ān shǐ lì zhī nián yě. zhù zhě bù dá, nǎi yuē huái nán wáng zuò shū zhī yuán nián, yòu yuē huái nán gōng jiàn hào, cǐ wèi wèi dú shǐ jì rén men yòu shū zhě yǐ. zhào míng chéng jīn shí lù yǒu chǔ zhōng míng" wéi wáng wǔ shí liù sì" zhī lùn, zhèng tóng cǐ lèi.
汉时诸侯王得自称元年。《汉书·诸侯王表》:“楚王戊二十一年,孝景三年”,“楚王延寿三十二年,地节元年”之类是也。《淮南·天文训》:“淮南元年冬,太一在丙子。”谓淮南王安始立之年也。注者不达,乃曰淮南王作书之元年,又曰淮南工僭号,此为未读《史记人们又书》者矣。赵明诚《金石录》有《楚钟铭》“惟王五十六祀”之论,正同此类。
yòu kǎo hàn shí bù dú wáng yě, jí liè hóu yú qí guó zhōng yì dé zì chēng yuán nián. shǐ jì gāo zǔ gōng chén hóu nián biǎo:" gāo zǔ liù nián, píng yáng yì hóu cáo cān yuán nián"" xiào huì liù nián, jìng hóu yuán nián"" xiào wén hòu sì nián, jiǎn hóu qí yuán nián" shì yě. lǚ shì kǎo gǔ tú zhōu yáng hóu jīn fù míng yuē:" zhōu yáng hòu jiā tóng sān xí jīn fù, róng wǔ dǒu, zhòng shí bā jīn liù liǎng. hóu zhì wǔ nián wǔ yuè guó zhù dì sì." wén xuǎn wèi dū fù liú liáng wǎng:" wén chāng diàn qián yǒu zhōng. qí míng yuē: wéi wèi sì nián, suì cì bǐng shēn, lóng cì dà huǒ, wǔ yuè bǐng yín, zuò ruí bīn zhōng." wèi sì nián zhě, cáo cāo wèi wèi gōng zhī sì nián, hàn xiàn dì zhī jiàn ān èr shí yī nián yě. yuán shǐ shùn dì jì: zhì zhèng èr shí bā nián, nǎi míng hóng wǔ yuán nián yě. zhí shū èr shí bā nián". zì shì yǐ xià, shū rì" hòu yī nián", yuē" yòu yī nián, sì yuè bǐng xū, dì cú yú yīng chāng", shì shí míng tài zǔ jí wèi sān nián, ér yóu shū yuán zhǔ yuē" dì", qiě bù yǐ míng cháo zhī nián hào jiā zhī, shēn dé shǐ fǎ. yí cǐ chū yú shèng cái, bù dú sòng wáng èr fēn zhī néng shǒu gǔ fǎ yě.
又考汉时不独王也,即列侯于其国中亦得自称元年。《史记·高祖功臣侯年表》:“高祖六年,平阳懿侯曹参元年”;“孝惠六年,靖侯元年”;“孝文後四年,简侯奇元年”是也。吕氏《考古图·周阳侯钅复铭》曰:“周阳侯家铜三习钅复,容五斗,重十八斤六两。侯治五年五月国铸第四。”《文选·魏都赋》刘良往:“文昌殿前有钟。其铭曰:惟魏四年,岁次丙申,龙次大火,五月丙寅,作蕤宾钟。”魏四年者,曹操为魏公之四年,汉献帝之建安二十一年也。《元史·顺帝纪》:至正二十八年,乃明洪武元年也。直书二十八年”。自是以下,书日“後一年”,曰“又一年,四月丙戌,帝殂于应昌”,是时明太祖即位三年,而犹书元主曰“帝”,且不以明朝之年号加之,深得史法。疑此出于圣裁,不独宋、王二分之能守古法也。
yīng zōng mìng rú chén xiū xù tōng jiàn gāng mù, yì shū" yuán shùn dì zhì zhèng èr shí qī nián" bù shū" wú yuán nián".
英宗命儒臣修《续通鉴纲目》,亦书“元顺帝至正二十七年”.不书“吴元年”。
shǐ shū yī nián liǎng hào gǔ shí rén zhǔ gǎi yuán, bìng cóng xià zhào zhī rì wèi shǐ, wèi cháng zhuī gǎi yǐ qián zhī yuè rì yě. wèi zhì sān shǎo dì jì shàng shū" jiā píng liù nián shí yuè gēng yín", xià shū" zhèng yuán yuán zǐ shí yuè rén chén", wú zhì sān sì zhǔ chuán shàng shū"' tài píng sān nián shí yuè jǐ mǎo", xià shū" yǒng ān yuán nián shí yuè rén wǔ". jìn shū wǔ dì jì shàng shū" wèi xián xī sān nián shí yī yuè", xià shū" tài shǐ yuán nián shí èr yuè jǐng yín". sòng shū" wǔ dì jì shàng shū" jìn yuán xī èr nián liù yuè jiǎ zǐ", xià shū" yǒng chū yuán nián liù yuè dīng mǎo". wén dì jì shàng shū" jǐng píng èr nián bā yuè bǐng shēn", xià shū" yuán jiā yuán nián bā yuè dīng yǒu". míng dì jì shàng shū" yǒng guāng yuán nián shí èr yuè gēng shēn shuò", xià shū" tài shǐ yuán nián shí èr yuè bǐng yín". táng shū gāo zōng jì shàng shū" xiǎn qìng liù nián èr yuè yǐ wèi", xià shū" lóng shuò yuán nián sān yuè bǐng shēn shuò". zhōng zōng jì shàng shū" shén lóng sān nián jiǔ yuè gēng zǐ", xià shū" jǐng lóng yuán nián jiǔ yuè jiǎ chén". ruì zōng jì shàng shū" jǐng lóng sì nián qī yuè jǐ sì", xià shū" jǐng yún yuán nián qī yuè jǐ sì", xuán zōng jì shàng shū" xiān tiān èr nián shí èr yuè gēng yín shuò", xià shū" kāi yuán yuán nián shí èr yuè jǐ hài". hán wén gōng shùn zōng shí lù shàng shū" zhēn yuán èr shí yī nián bā yuè gēng zǐ", xià shū" yǒng zhēn yuán nián bā yuè xīn chǒu". ruò cǐ zhī lèi, bìng shì jù shí ér shū. zhì sī mǎ wēn gōng zuò tōng jiàn, huàn qí fén cuò, nǎi chuàng xīn lì, bì qǔ mò hòu yī hào guān zhū chūn zhēng yuè zhī qián, dāng shí yǐ yǒu shí zhī zhě.
○史书一年两号古时人主改元,并从下诏之日为始,未尝追改以前之月日也。《魏志·三少帝纪》上书“嘉平六年十月庚寅”,下书“正元元子十月壬辰”,《吴志·三嗣主传》上书“‘太平三年十月己卯”,下书“永安元年十月壬午”。《晋书·武帝纪》上书“魏咸熙三年十一月”,下书“泰始元年十二月景寅”。《宋书“武帝纪》上书“晋元熙二年六月甲子”,下书“永初元年六月丁卯”。《文帝纪》上书“景平二年八月丙申”,下书“元嘉元年八月丁酉”。《明帝纪》上书“永光元年十二月庚申朔”,下书“泰始元年十二月丙寅”。《唐书·高宗纪》上书“显庆六年二月乙未”,下书“龙朔元年三月丙申朔”。《中宗纪》上书“神龙三年九月庚子”,下书“景龙元年九月甲辰”。《睿宗纪》上书“景龙四年七月己巳”,下书“景云元年七月己巳”,《玄宗纪》上书“先天二年十二月庚寅朔”,下书“开元元年十二月己亥”。韩文公《顺宗实录》上书“贞元二十一年八月庚子”,下书“永贞元年八月辛丑”。若此之类,并是据实而书。至司马温公作《通鉴》,患其棼错,乃创新例,必取末後一号冠诸春正月之前,当时已有识之者。
chūn qiū dìng gōng yuán nián bù shū zhēng yuè, dù shì yuē:" gōng jí wèi zài liù yuè, gù zhèng yì yuē gōng wèi jí wèi, bì bù gǎi yuán. ér yú chūn xià jí chēng yuán nián zhě, wèi gǎi zhī rì bì chéng qián jūn zhī nián, yú shì chūn xià dāng míng cǐ nián wèi zhāo gōng sān shí sān nián. jí liù yuè, jì gǎi zhī hòu fāng yǐ yuán nián jì shì. jí shǐ guān dìng cè, xū yǒu yī tǒng, bù kě bàn nián cóng qián, bàn nián cóng hòu, suī zé nián chū yì tǒng cǐ suì, gù rù nián jí chēng yuán nián yě." hàn wèi yǐ lái, suī yú qiū dōng gǎi yuán, shǐ yú chūn xià jí yǐ yuán nián guān zhī, shì yǒu yīn yú gǔ yě. àn wēn gōng tōng jiàn shì yòng cǐ lì, rán yǒu bù kě tōng zhě. chūn qiū yú zhāo gōng sān shí sān nián zhī chūn ér jí shū" dìng gōng yuán nián" zhě, zhāo gōng yǐ hōng yú shàng nián zhī shí èr yuè yǐ. ruò hàn xiàn dì yán kāng yuán nián shí yuè shǐ chán yú wèi, ér zhēng yuè zhī chū, hàn dì shàng cún, jí jiā yǐ wèi wén huáng chū zhī hào, zé fēi chūn qiū zhī yì yǐ. qǐ yǒu jiù jūn shàng zài, dāng shí zhī rén jiē bǐng qí zhēng shuò, ér hòu zhī wèi shǐ zhě gù nǎi zhuī duó zhī hū!
《春秋·定公元年》不书正月,杜氏曰:“公即位在六月,故正义曰公未即位,必不改元。而于春夏即称元年者,未改之日必承前君之年,于是春夏当名此年为昭公三十三年。及六月,既改之後方以元年纪事。及史官定策,须有一统,不可半年从前,半年从後,虽则年初亦统此岁,故入年即称元年也。”汉魏以来,虽于秋冬改元,史于春夏即以元年冠之,是有因于古也。按温公《通鉴》是用此例,然有不可通者。《春秋》于昭公三十三年之春而即书“定公元年”者,昭公已薨于上年之十二月矣。若汉献帝延康元年十月始禅于魏,而正月之初,汉帝尚存,即加以魏文黄初之号,则非《春秋》之义矣。岂有旧君尚在,当时之人皆禀其正朔,而後之为史者顾乃追夺之乎!
shǐ jiā biàn luàn nián hào, shǐ zì suí shū: dà yè shí èr nián shí yī yuè jǐng chén, táng gōng rén jīng shī, xīn yǒu, yáo zūn dì wèi tài shàng huáng, lì dài wáng yòu wèi dì, gǎi yuán yì níng. ér xià jí shū yún:" èr nián sān yuè, yòu tún wèi jiāng jūn zì wén huà jí děng zuò luàn, shàng bēng yú wēn shì." àn cǐ dà yè shí sān nián, yáng dì zài jiāng dū, ér méng yǐ dài wáng cháng ān zhī hào, shèn wéi wú lǐ. zuò shǐ zhě táng chén, bù dé bù ěr. rán yú yáng dì jì shū shí sān nián, yú gōng dì jì shū èr nián, liǎng cóng qí shí, shì yì wèi hài.
史家变乱年号,始自《隋书》:大业十二年十一月景辰,唐公人京师,辛酉,遥尊帝为太上皇,立代王侑为帝,改元义宁。而下即书云:“二年三月,右屯卫将军字文化及等作乱,上崩于温室。”按此大业十三年,炀帝在江都,而蒙以代王长安之号,甚为无理。作史者唐臣,不得不尔。然于《炀帝纪》书十三年,于《恭帝纪》书二年,两从其实,似亦未害。
míng cháo tài zōng shí lù shàng shū" sì nián liù yuè jǐ sì", xià shū" hóng wǔ sān shí wǔ nián liù yuè gēng wǔ", zhèng shì shǐ chén shí shū, yǔ qián dài hé, dàn bù míng shū jiàn wén nián hào, hòu rén yīn wèi zhī gé chú ěr.
明朝《太宗实录》上书“四年六月己巳”,下书“洪武三十五年六月庚午”,正是史臣实书,与前代合,但不明书建文年号,後人因谓之革除耳。
yīng zōng shí lù shàng shū" jǐng tài bā nián zhēng yuè xīn sì", xià shū" tiān shùn yuán nián zhēng yuè rén wǔ xún yǒu liù rì", ér bù méi qí shí. qiě rú wàn lì sì shí bā nián bā yuè yǐ hòu wèi tài chāng yuán nián, ruò yī wēn gōng lì qǔ tài chāng zhī hào, guān yú sì shí bā nián chūn zhēng yuè zhī qián, zé zhào lìng wén yí yī yī jiē dāng zhuī gǎi, qiě shàng wū xiān huáng yǐ. gù jì nián zhī fǎ, cóng gǔ wèi zhèng, bù yǐ yī nián liǎng hào sān hào wèi xián.
《英宗实录》上书“景泰八年正月辛巳”,下书“天顺元年正月壬午旬有六日”,而不没其实。且如万历四十八年八月以後为泰昌元年,若依温公例取泰昌之号,冠于四十八年春正月之前,则诏令文移一一皆当追改,且上诬先皇矣。故纪年之法,从古为正,不以一年两号、三号为嫌。
nián hào gǔ jīn xiāng tóng shuǐ jīng zhù shuǐ xià" qiān jīn hé" qián yún" tài hé wǔ nián", cáo wèi míng dì zhī tài hé yě jùn yún" cháo tíng tài hé zhōng", yuán wèi xiào wén dì zhī tài hé yě.
○年号古今相同《水经注·水下》“千金曷”前云“太和五年”,曹魏明帝之太和也;俊云“朝廷太和中”,元魏孝文帝之太和也。
gē bìng nián hào táng cháo yī dì gǎi nián hào zhě shí yú, qí jiàn yú wén bì quán shū, wú gē qǔ yī zì yòng zhī zhě. zhì sòng shǐ yǒu" xī fēng"" zhèng xuān"" jiàn shào"" gān chún" zhī yǔ, yǐ shì bù jìng, rán yóu yī dì zhī hào zì xiāng lián shǔ, wú hé liǎng dì ér chēng zhī zhě. yòu bì yòng shàng yī zì, wéi" yuán fēng" yǐ" yuán" zì yǔ" yuán wǎng wú bié, gù yòng xià zì, běn cháo wén rén yǒu chēng" yǒng xuān"" chéng hóng"" jiā lóng", hé liǎng dì zhī hào ér wèi yī chēng. shū chēng zhèng tǒng zhèng dé wèi" èr zhèng", fèng zhǐ" liè shèng nián hào zhāo rán, rú hé shuō èr zhèng?" jìn yòu yǒu qù shàng zì ér chēng" qìng lì"" qǐ zhēn", gèng wéi bù tōng yǐ.
○割并年号唐朝一帝改年号者十余,其见于文必全书,无割取一字用之者。至宋始有“熙丰”、“政宣”、“建绍”、“乾淳”之语,已是不敬,然犹一帝之号自相连属,无合两帝而称之者。又必用上一字,惟“元丰”以“元”字与“元枉无别,故用下字,本朝文人有称“永宣”、“成宏”、“嘉隆”,合两帝之号而为一称。疏称正统、正德为“二正”,奉旨“列圣年号昭然,如何说二正?”近又有去上字而称“庆历”、“启祯”,更为不通矣。
dì míng gē yòng yī zì, rú" dēng lái" rú" wēn tái", zé kě rú" zhēn shùn"" guǎng dà", zé bù tōng yǐ. rán hàn rén jǐ yǒu zhī. shǐ jì dà guān shū:" bó jié hǎi dài zhī jiān, qì jiē hēi." huò zhí chuán:" fū yàn yì bó hè zhī jiān yī dōu huì yě." zhù yún:" bó hǎi jié shí." hàn shū wáng mǎng chuán:" chéng mìng yú bā dàng." zhù yún:" bā jùn dàng qú xiàn." wèi jìn yǐ xià shǐ duō cǐ yǔ. cháng jū huá yáng guó zhì:" fēn bā gē shǔ, yǐ chéng jiàn guǎng." shì jiàn wèi guǎng hàn èr jùn, zuǒ sī shǔ dōu fù:" kuà niè jiān." shì jiàn wèi èr jùn. wèi dū fù:" héng jié zhēn è yú qīng xiāo." shì héng shān, jié shí èr shān.
地名割用一字,如“登莱”、如“温台”,则可;如“真顺“、“广大”,则不通矣。然汉人己有之。《史记·大官书》:“勃碣海岱之间,气皆黑。”《货殖传》:“夫燕亦勃褐之间一都会也。”注云:”勃海、碣石。”《汉书·王莽传》:“成命于巴宕。”注云:“巴郡宕渠县。”魏晋以下始多此语。常琚《华阳国志》:“分巴割蜀,以成健广。”是键为、广汉二郡,左思《蜀都赋》:“跨蹑犍。”是键为、二郡。《魏都赋》:“恒碣砧咢于青霄。”是恒山,碣石二山。
rén míng gē yòng yī zì zhě, zuǒ zhuàn yǐ tài jì shuǐ wèi" jì", shǐ jì yǐ huáng dì, lǎo zi wèi" huáng lǎo", yǐ wáng qiáo chì sōng zǐ wèi" qiáo sōng", yǐ yī yǐn guǎn zhòng wèi" yī guǎn", yǐ jiàng hóu guàn yīng wèi" jiàng guàn".
人名割用一字者,《左传》以太、济水为“济”,《史记》以黄帝,老子为“黄老”,以王乔、赤松子为“乔松”,以伊尹、管仲为“伊管”,以绛侯、灌婴为“绛灌”。
sūn shì xī zhāi lù táng rén zuò shū wú suǒ huí bì. sūn qiáo suǒ zuò xī zhāi lù, nǎi shì sī shǐ. zhì yú qǐ wáng shì yǐ fèi zhī hún, shàng pèi tiān huáng tiáo gāo hòu shàn zhèng zhī nián, xià xì zhōng zōng, dà yì lǐn rán. shì kǒng zǐ zhī gōu zhāo mù dào, bù shū dìng zhèng, ér yì qiě guò zhī yǐ.
○孙氏西斋录唐人作书无所回避。孙樵所作《西斋录》,乃是私史。至于起王氏已废之魂,上配天皇;条高後擅政之年,下系中宗,大义凛然。视孔子之沟昭墓道,不书定正,而抑且过之矣。
cǐ shuō běn zhī shěn jì jì bó wú jīng shǐ yì, wèi dāng bìng tiān hòu yú xiào hé jì, měi suì shū mǒu nián chūn zhēng yuè, huáng dì zài fáng líng, tài hòu xíng mǒu shì, gǎi mǒu zhì, zé jì chēng xiào hé ér shì shù tài hòu, míng lǐ liǎng de. zhì yú xìng shì míng huì, rén gōng zhī yóu, lì wèi zhī zī, jí cái yì zhì lüè, nián chén bēng zàng, bié zuǎn rén huáng hòu chuán, liè yú fèi hòu shàng shù rén zhī xià, tí qí piān yuē zé tiān shùn shèng wǔ huáng hòu yún. shì suī bù xíng, ér shǐ shì chēng zhī. tōng jiàn shū gǎi yuán jìn shū zài jì: shí liù guó shí, sì wèi gǎi yuán zhě jiē zài běn nián, cǐ shǐ jiā qǔ biàn xù shì, lián shǔ shū zhī, qí shí jiē gǎi míng nián yuán yě, bù róng shí liù guó zhī zhōng, shù shí wáng jiē bù yú nián ér gǎi yuán zhě yě. yì bì yǒu yú nián ér chēng yuán zhě, zhí shǐ jiā bù kǎo ěr.
此说本之沈既济《驳吴兢史议》,谓当并天後于《孝和纪》,每岁书某年春正月,皇帝在房陵,太後行某事,改某制,则纪称孝和而事述太後,名礼两得。至于姓氏名讳,人宫之由,历位之资,及才艺智略,年辰崩葬,别纂人《皇後传》,列于废後上庶人之下,题其篇曰《则天顺圣武皇後》云。事虽不行,而史氏称之。○通鉴书改元《晋书·载记》:十六国时,嗣位改元者皆在本年,此史家取便序事,连属书之,其实皆改明年元也,不容十六国之中,数十王皆不逾年而改元者也。亦必有逾年而称元者,直史家不考耳。
jīn shí lù jù zhào héng shān lǐ jūn shén bēi shí hǔ jiàn wǔ liù nián, suì zài gēng zǐ, yǔ zài jì hé. ruò cóng dì jì, zé jiàn wǔ liù nián dàng shì jǐ hài, jīn cǐ bēi yǔ xī mén bào cí diàn jī jì jiē shì gēng zǐ, yǐ cǐ zhī dì jì zhī shī, cǐ shì chà yī nián zhī zhèng. rán zài jì yì bù jìn hé, xī rén zuò shǐ, dàn cún qí nián hào ér yǐ, chū bù xiè xiè yú suì yuè yě.
《金石录》据赵横山《李君神碑》石虎建武六年,岁在庚子,与《载记》合。若从帝纪,则建武六年当是己亥,今此碑与《西门豹词殿基记》皆是庚子,以此知帝纪之失,此是差一年之证。然《载记》亦不尽合,昔人作史,但存其年号而已,初不屑屑于岁月也。
xù gāng mù jǐng yán sān nián wǔ yuè yǐ hòu wèi dì xiáng xìng yuán nián, fēi yě. huáng shui jìn pān yú kè yǔ:" gǎi yuán zài míng nián zhēng yuè jǐ yǒu shuò." gài yì shì jí wèi zhī chū gǎi míng nián yuán ěr, shǐ jiā shěng wén, jí xì yú qián nián yuè rì zhī xià, rì" gǎi yuán xiáng xìng". yǐ cǐ tuī shí liù guó shì, bì dāng tóng cǐ.
《续纲目》景炎三年五月以後为帝祥兴元年,非也。黄氵晋《番禺客语》:“改元在明年正月己酉朔。”盖亦是即位之初改明年元耳,史家省文,即系于前年月日之下,日“改元祥兴”。以此推十六国事,必当同此。
hòu yuán nián hàn wén dì hòu yuán nián, jǐng dì zhōng yuán nián hòu yuán nián, dāng shí zhǐ shì gǎi wéi yuán nián, hòu rén zhuī jì zhī wèi zhōng wèi hòu ěr. ruò wǔ dì zhī hòu yuán yuán nián zé zì míng zhī wèi" hòu" guāng wǔ zhī zhōng yuán yuán nián, liáng wǔ dì zhī zhōng dà tōng yuán nián, zhōng dà tóng yuán nián, zé zì míng zhī wèi" zhōng", bù kě yī lì lùn yě.
○後元年汉文帝後元年,景帝中元年、後元年,当时只是改为元年,後人追纪之为中为後耳。若武帝之後元元年则自名之为“後”;光武之中元元年,梁武帝之中大通元年,中大同元年,则自名之为“中”,不可一例论也。
yuán shùn dì zhì yuán yuán nián, zhòng yòng shì zǔ zhī hào, hòu rén zhuī jì zhī, zé yuē" hòu zhì yuán yuán nián".
元顺帝至元元年,重用世祖之号,後人追纪之,则曰“後至元元年”。
lǐ mào zhēn chēng qín wáng yòng tiān nián hào tōng jiàn hòu táng zhuāng zōng tóng guāng èr nián, fēng qí wáng lǐ mào zhēn wèi qín wáng, bǐ dé xuē chāng xù suǒ zhuàn fèng xiáng fǎ mén sì bēi, tiān shí jiǔ nián jiàn, ér qí wén yǐ chēng qín wáng, zé qián hū tóng guāng zhī èr nián yǐ, gài bì mào zhēn suǒ zì chēng. yòu shǐ yán mào zhēn fèng tiān nián hào, cǐ bēi zhī wèi yì shū" tiān shí jiǔ nián", ér piān zhōng lì shù qián shì, zé bìng yǐ tiān fù jì nián, zhì tiān fù èr shí nián zhǐ, yì yǔ shǐ bù hé.
○李茂贞称秦王用天年号《通鉴》後唐庄宗同光二年,封岐王李茂贞为秦王,比得薛昌序所撰《凤翔法门寺碑》,天十九年建,而其文已称秦王,则前乎同光之二年矣,盖必茂贞所自称。又史言茂贞奉天年号,此碑之未亦书“天十九年”,而篇中历述前事,则并以天复纪年,至天复二十年止,亦与史不合。
wǔ dài shǐ lǐ yàn wēi chuán:" shì shí zhāo zōng gǎi yuán tiān, qiān yú dōng dōu, wèi liáng suǒ pò. ér jìn rén shǔ rén yǐ wéi tiān zhī hào fēi táng suǒ jiàn, bù fù chēng zhī, dàn chēng tiān fù". qián shǔ shì jiā zé yún" jiàn yǔ táng gé jué ér bù zhī, gù réng chēng tiān fù". qí shuō bù tóng. àn cǐ bēi zé qí rén yì chēng tiān fù, shǐ shī zhī yě.
《五代史·李彦威传》:“是时昭宗改元天,迁于东都,为梁所迫。而晋人、蜀人以为天之号非唐所建,不复称之,但称天复”。《前蜀世家》则云“建与唐隔绝而不知,故仍称天复”。其说不同。按此碑则歧人亦称天复,史失之也。
yòu jīn yáng chéng xiàn yǒu hòu zhōu xiǎn dé èr nián xú lún zhuàn lóng quán chán yuàn jì nèi shù tiān shí jiǔ nián. àn cǐ dì běn shǔ liáng, cǐ jì nǎi zhuī xuē liáng hào, ér gǎi chēng tiān zhě.
又今阳城县有後周显德二年徐纶撰《龙泉禅院记》内述天十九年。按此地本属梁,此记乃追削梁号,而改称天者。
tōng jiàn shū zàng tōng jiàn shū wài guó zhī zàng, rú jìn jì yì xī liù nián jiǔ yuè xià yún:" jiǎ yín, zàng wèi zhǔ wài yú shèng lè jīn líng." bù yán" wèi zàng", ér yán" zàng wèi". huò yǐ wéi fǎng chūn qiū zhī wén, yú yǐ wéi fēi yě. chūn qiū shū" zàng sòng mù gōng"" zàng wèi huán gōng" zhī lèi, jiē lǔ qiǎn qí chén huì zàng, gù wèi cǐ wén. ruò nán běi cháo shí, běn guó zì zàng, zé dāng shū" wèi zàng", rú sòng jì:" jǐng píng yuán nián shí èr yuè gēng zǐ, wèi zàng míng yuán dì yú jīn líng."" yuán jiā èr shí jiǔ nián sān yuè xīn mǎo, wèi zàng tài wǔ huáng dì yú jīn líng." zé dé zhī yǐ.
○通鉴书葬《通鉴》书外国之葬,如《晋纪》义熙六年九月下云:“甲寅,葬魏主外于盛乐金陵。”不言“魏葬”,而言“葬魏”。或以为仿《春秋》之文,愚以为非也。《春秋》书“葬宋穆公”、“葬卫桓公”之类,皆鲁遣其臣会葬,故为此文。若南北朝时,本国自葬,则当书“魏葬”,如《宋纪》:“景平元年十二月庚子,魏葬明元帝于金陵。”“元嘉二十九年三月辛卯,魏葬太武皇帝于金陵。”则得之矣。
tōng jiàn shū rùn yuè tōng jiàn shū rùn yuè ér bù zhe qí wèi hé yuè, wèi fǎng chūn qiū zhī fǎ, fēi yě. chūn qiū shí, jiān wèi yǒu bù zài suì zhōng zhě. zì tài chū lì xíng, měi yuè jiē kě zhì rùn, ruò bù zhe qí wèi hé yuè, huò shàng yuè wú shì, zé hòu zhī dú zhě bì fèi yú zhuī xún yǐ. xīn táng shū yì rán, wéi gāo zōng xiǎn qìng èr nián zhēng yuè wú shì, nǎi shū yuē:" rùn zhēng yuè rén yín, rú luò yáng gōng."
○通鉴书闰月《通鉴》书闰月而不著其为何月,谓仿《春秋》之法,非也。春秋时,间未有不在岁终者。自《太初历》行,每月皆可置闰,若不著其为何月,或上月无事,则後之读者必费于追寻矣。《新唐书》亦然,惟高宗显庆二年正月无事,乃书曰:“闰正月壬寅,如洛阳宫。”
shǐ shū rén jūn wèi jí wèi shǐ shū rén jūn wèi jí wèi zhī lì, zuǒ zhuàn jìn wén gōng wèi rù guó, chēng" gōng zǐ". jǐ rén guó chēng" gōng" shǐ jì hàn gāo dì wèi dì chēng" hàn wáng", wèi wáng chēng" pèi gōng". wǔ nián, jiāng zhàn gāi xià, ér yuē" huáng dì zài hòu, jiàng hóu chái jiāng jūn zài huáng dì hòu", zhì qí xià wén nǎi yuē" zhū hóu jí jiàng xiàng xiāng yǔ gòng qǐng, zūn hàn wáng wèi huáng dì", yú yán wèi bù shùn yǐ.
○史书人君未即位史书人君未即位之例,《左传》晋文公未入国,称“公子”。己人国称“公”;《史记》汉高帝未帝称“汉王”,未王称“沛公”。五年,将战垓下,而曰“皇帝在後,绛侯、柴将军在皇帝後”,至其下文乃曰“诸侯及将相相与共请,尊汉王为皇帝”,于言为不顺矣。
shěn yuē zuò sòng shū, yú běn jì dì shí juǎn, shùn dì shēng míng sān nián sì yuè rén shēn, shǐ shū" jìn qí gōng jué wèi qí wáng", ér qián dì bā juǎn míng dì tài shǐ sì nián qī yuè gēng shēn, yǐ shū" yǐ xiāo qí jiāng jūn qí wáng wèi nán chōng zhōu cì shǐ", zì cǐ yǐ xià, qí wáng zhī hào lèi jiàn yú piān, cǐ yán zhī bù shùn yě.
沈约作《宋书》,于本纪第十卷,顺帝升明三年四月壬申,始书“进齐公爵为齐王”,而前第八卷明帝泰始四年七月庚申,已书“以骁骑将军齐王为南充州刺史”,自此以下,齐王之号累见于篇,此言之不顺也。
shǐ shū yī rén xiān hòu lì guān hàn shū gōu xù zhì xiān chēng" bó shì xǔ shāng", cì chēng" jiāng zuò dà jiàng xǔ shāng", hòu chēng" hé dī dū wèi xǔ shāng", cǐ shū yī rén ér xiān jìng lì guān bù tóng zhī fǎ. shū jūn:" wǒ wén zài xī, chéng tāng jì shòu mìng, shí zé yǒu ruò yī yǐn gé yú huáng tiān zài tài jiǎ, shí zé yǒu ruò bǎo héng." yī yǐn bǎo héng, yī rén yě, tāng shí wèi wèi bǎo héng, zhì tài jiǎ shí shǐ wèi cǐ guān, gù biàn wén yǐ chēng zhī yě.
○史书一人先後历官《汉书·沟恤志》先称“博士许商”,次称“将作大匠许商”,後称“河堤都尉许商”,此书一人而先径历官不同之法。《书·君》:“我闻在昔,成汤既受命,时则有若伊尹格于皇天;在太甲,时则有若保衡。”伊尹、保衡,一人也,汤时未为保衡,至太甲时始为此官,故变文以称之也。
shǐ shū jùn xiàn tóng míng hàn shí, xiàn yǒu tóng míng zhě, dà dǐ jiā" dōng"" xī"" nán"" běi"" shàng"" xià" zì yǐ wéi bié. gài běn yú chūn qiū zhī fǎ. yān guó yǒu èr, zé yī chēng běi yàn zhū guó yǒu èr, zé yī chēng xiǎo zhū, shì qí lì yě, ruò jùn xiàn tóng míng ér bù tóng dì, zé yú xiàn bì jiā yī" xiǎo" zì, pèi jùn bù zhì pèi, zhì xiāng, gù shū pèi xiàn wèi" xiǎo pèi" guǎng yáng guó bù zhì guǎng yáng, zhì jì, gù shū guǎng yáng xiàn wèi" xiǎo guǎng yáng" dān yáng jùn bù zhì dān yáng, zhì wǎn líng, gù shū dān yáng xiàn wèi" xiǎo dān yáng". hòu rén zuò shǐ duō hùn shū zhī, ér wú bié yǐ.
○史书郡县同名汉时,县有同名者,大抵加“东”、“西”、“南”、“北”、“上”、“下”字以为别。盖本于《春秋》之法。燕国有二,则一称北燕;邾国有二,则一称小邾,是其例也,若郡县同名而不同地,则于县必加一“小”字,沛郡不治沛,治相,故书沛县为“小沛”;广阳国不治广阳,治蓟,故书广阳县为“小广阳”;丹阳郡不治丹阳,治宛陵,故书丹阳县为“小丹阳”。後人作史多混书之,而无别矣。
jùn guó gǎi míng hòu hàn shū guāng wǔ jì" jiàn wǔ liù nián chūn zhēng yuè bǐng chén, gǎi chūn líng xiāng wèi zhāng líng xiàn."" shí liù nián dōng shí yuè jiǎ shēn, xìng zhāng líng, xiū yuán miào, cí jiù zhái." yòu yún:" nǎi xī wèi chūn líng zōng shì qǐ cí táng." shàng yán" zhāng líng", jiàn míng yě xià yán" chūn líng", běn chūn líng hòu zhī zōng shì, bù kě yīn xiàn míng ér zhuī gǎi zhī yě. cǐ shǐ jiā yòng zì zhī mì yě.
○郡国改名《後汉书·光武纪》“建武六年春正月丙辰,改春陵乡为章陵县。”“十六年冬十月甲申,幸章陵,修园庙,词旧宅。”又云:“乃悉为春陵宗室起词堂。”上言“章陵”,见名也;下言“春陵”,本春陵候之宗室,不可因县名而追改之也。此史家用字之密也。
shǐ jì" nán yuè wáng wèi tuó zhě, zhēn dìng rén yě." cǐ wèi dāng, dāng rì dōng yuán rén. lú wǎn chuán" gāo dì shí yī nián dōng, gèng dōng yuán wéi zhēn dìng." rú lín chuán" hàn xìng, tián hé yǐ qí tián xǐ dù líng." shī gǔ yuē:" chū xǐ shí wèi wèi dù líng, gài shǐ jiā zhuī yán zhī yě."
《史记》“南越王尉佗者,真定人也。”此未当,当日东垣人。《卢绾传》“高帝十一年冬,更东垣为真定。”《儒林传》“汉兴,田何以齐田徙杜陵。”师古曰:“初徙时未为杜陵,盖史家追言之也。”
hàn shū, xià hóu shèng chuán" xià hóu shèng, zì cháng gōng. chū, lǔ gòng wáng fēn lǔ xī níng xiāng yǐ fēng zǐ jié hóu, bié shǔ dà hé, dà hé hòu gēng míng dōng píng, gù shèng wèi dōng píng rén." zhào guǎng hàn chuán" zhào guǎng hàn, zì zǐ bù, zhuō jùn lí wú rén yě, gù shǔ hé jiān." hòu hàn shū dǎng gù chuán: liú YY, zhōng shān ān guó rén yě, ān guó hòu bié shǔ bó líng." xià hòu zhàn dōng fāng shuò huà xiàng zàn" dài fū huì shuò, zì màn qiàn, píng yuán yàn cì rén yě. wèi jiàn ān zhōng, fēn yàn cì yǐ wéi lè líng jùn, gù yòu wèi jùn rén yān." cǐ jùn guó gǎi míng zhī lì.
《汉书,夏侯胜传》“夏侯胜,字长公。初,鲁共王分鲁西宁乡以封子节侯,别属大河,大河後更名东平,故胜为东平人。”《赵广汉传》“赵广汉,字子部,涿郡蠡吾人也,故属河间。”《後汉书·党锢传》:刘YY,中山安国人也,安国後别属博陵。”夏候湛《东方朔画像赞》“大夫讳朔,字曼倩,平原厌次人也。魏建安中,分厌次以为乐陵郡,故又为郡人焉。”此郡国改名之例。
shǐ shū rén tóng xìng míng shǐ jì hàn gāo dì shí yǒu liǎng hán xìn, zé bié zhī yuē" hán wáng xìn". hàn shū wáng mǎng shí yǒu liǎng liú xīn, zé bié zhī yuē" guó shī liú xīn". cǐ qí fǎ běn yú chūn qiū zuǒ shì chuán: xiāng gōng èr shí wǔ nián, qí cuī zhù shì qí jūn guāng shì, zhōng yǒu liǎng jiǎ jǔ, zé bié zhī yuē" shì rén jiǎ jǔ".
○史书人同姓名《史记》汉高帝时有两韩信,则别之曰“韩王信”。《汉书》王莽时有两刘歆,则别之曰“国师刘歆”。此其法本于《春秋·左氏传》:襄公二十五年,齐崔杼弑其君光事,中有两贾举,则别之曰“侍人贾举”。
jīn shǐ yǒu èr é kě, rì cǎo huǒ é kě rì bǎn zi é kě yǒu sān lóu shì, rì dà lóu shì yuē zhōng lóu shì yuē xiǎo lóu shì.
《金史》有二讹可,日草火讹可、日板子讹可;有三娄室,日大娄室、曰中娄室、曰小娄室。
shù gǔ fán shù gǔ rén zhī yán, bì dāng yǐn qí lì yán zhī rén. gǔ rén yòu shù gǔ rén zhī yán, zé liǎng yǐn zhī, bù kě xí yǐ wéi jǐ shuō yě. shī yuē:" zì gǔ zài xī, xiān mín yǒu zuò." chéng zhèng shū chuán yì wèi jì sān yáng jiē shī wèi, ér yuē:" sī yì yě, wén zhī chéng dū yǐn zhě." shì zé shí rén zhī yán, ér yì bù gǎn méi qí rén, jūn zǐ zhī qiān yě, rán hòu kě yǔ jìn yú xué.
○述古凡述古人之言,必当引其立言之人。古人又述古人之言,则两引之,不可袭以为己说也。《诗》曰:“自古在昔,先民有作。”程正叔传《易·未济》三阳皆失位,而曰:“斯义也,闻之成都隐者。”是则时人之言,而亦不敢没其人,君子之谦也,然後可与进于学。
yǐn gǔ bì yòng yuán wén fán yǐn qián rén zhī yán bì yòng yuán wén. shuǐ jīng zhù yǐn shèng hóng zhī jīng zhōu jì yuē:" jiāng zhōng yǒu jiǔ shí jiǔ zhōu, chǔ yàn yún:' zhōu bù bǎi, gù bù chū wáng zhě.' huán xuán yǒu wèn dǐng zhī zhì, nǎi zēng yī zhōu, yǐ chōng bǎi shù. jiàn hào shù xún, zōng miè shēn tú. jí qí qīng bài zhōu yì xiāo huǐ, jīn shàng zài xī, hū yǒu yī zhōu zì shēng, shā liú huí báo, chéng bù yān shí. qí hòu wèi jǐ, lóng fēi jiāng hàn yǐ." zhù nǎi běi wèi lì dào yuán zuò, ér jì zhōng suǒ zhǐ jīn shàng zé nán sòng wén dì, yǐ yí dū wáng jí dì wèi zhī shì, gǔ rén bù yǐ wéi xián.
○引古必用原文凡引前人之言必用原文。《水经注》引盛宏之《荆州记》曰:“江中有九十九洲,楚谚云:‘洲不百,故不出王者。’桓玄有问鼎之志,乃增一洲,以充百数。僭号数旬,宗灭身屠。及其倾败、洲亦消毁,今上在西,忽有一洲自生,沙流回薄,成不淹时。其後未几,龙飞江汉矣。”注乃北魏郦道元作,而记中所指今上则南宋文帝,以宜都王即帝位之事,古人不以为嫌。
yǐn shū yòng yì shū tài shì:" shòu yǒu yì zhào yí rén, lí xīn lí dé yǔ yǒu luàn chén shí rén, tóng xīn tóng dé." zuǒ zhuàn yǐn zhī zé yuē:" tài shì suǒ wèi shāng zhào mín lí, zhōu shí rén tóng zhě, zhòng yě." huái nán zǐ:" shùn diào yú hé bīn, qī nián ér yú zhě zhēng chù tuān lài, yǐ qū wēi shēn tán xiāng yǔ." ěr yǎ zhù yǐn zhī, zé yuē:" yú zhě bù zhēng wèi." cǐ jiē lüè qí wén ér yòng qí yì yě.
○引书用意《书·泰誓》:“受有亿兆夷人,离心离德;予有乱臣十人,同心同德。”《左传》引之则曰:“《太誓》所谓商兆民离,周十人同者,众也。”《淮南子》:“舜钓于河滨,期年而渔者争处湍濑,以曲隈深潭相予。”《尔雅》注引之,则曰:“渔者不争喂。”此皆略其文而用其意也。
wén zhāng tuī fú gǔ rén hán tuì zhī wén qǐ bā dài zhī shuāi, yú pián ǒu shēng lǜ zhī wén yí bù xiè wèi. ér qí téng wáng gé jì tuī xǔ wáng bó suǒ wéi xù, qiě yuē:" qiè xǐ zài míng qí shàng, cí liè sān wáng zhī cì, yǒu róng yào yān." lǐ dà bái huáng hè lóu shī yuē:" yǎn qián yǒu jǐng dào bù dé, cuī hào tí shī zài shàng tou." suǒ wèi zì gǔ zài xī, xiān mín yǒu zuò zhě yě. jīn zhī hǎo jī hé gǔ rén, fān bó jiù zuò zhě, qí rén zhī zhái xīn kě zhī yǐ. sòng hóng mài cóng sūn zhuō chéng xuān chéng, zì zuò tí míng jì:" mài gào zhī yuē: tā wén shàng kě suí lì gōng zhuō xià bǐ, rú cǐ jì qǐ yí fàn bù wěi zāi?" gài yǐ hán wén gōng yǒu lán tián xiàn chéng tīng bì jì gù yě. fū yǐ tí mù zhī tóng yú wén gōng, ér yǐ wéi fàn bù wěi, xī rén zhī jǐn hòu hé rú zāi.
○文章推服古人韩退之文起八代之衰,于骈偶声律之文宜不屑为。而其《滕王阁记》推许王勃所为序,且曰:“窃喜载名其上,词列三王之次,有荣耀焉。”李大白《黄鹤楼诗》曰:“眼前有景道不得,崔颢题诗在上头。”所谓自古在昔,先民有作者也。今之好讥河古人,翻驳旧作者,其人之宅心可知矣。宋洪迈从孙倬丞宣城,自作题名记:“迈告之曰:他文尚可随力工拙下笔,如此记岂宜犯不韪哉?”盖以韩文公有《蓝田县丞厅壁记》故也。夫以题目之同于文公,而以为犯不韪,昔人之谨厚何如哉。
shǐ shū xià liǎng yuē zì zhù shū jiā fán yǐn shū, xià yī" yuē" zì yǐn shū zhī zhōng yòu yǐn shū, zé xià yī" yún" zì. yún yuē yī yì, biàn wén yǐ biàn dú yě, cǐ chū yú lún yǔ" láo yuē"," zi yún" shì yě. ruò shǐ jiā jì zǎi zhī cí, kě xià liǎng" yuē" zì, shàng shū duō fāng" zhōu gōng yuē"," wáng ruò yuē" shì yě,
○史书下两曰字注疏家凡引书,下一“曰”字;引书之中又引书,则下一“云”字。云、曰一义,变文以便读也,此出于《论语》“牢曰”,“子云”是也。若史家记载之辞,可下两“曰”字,《尚书·多方》“周公曰”,“王若曰”是也,
shū jiā fán lì gǔ rén zhù shū, fán lì jí suí shì zài zhī shū zhōng. zuǒ zhuàn zhōng yán" fán" zhě, jiē fán lì yě, yì qián kūn èr guà yòng jiǔ yòng liù zhě, yì fán lì yě.
○书家凡例古人著书,凡例即随事载之书中。《左传》中言“凡”者,皆凡例也,《易》乾、坤二卦用九、用六者,亦凡例也。
fēn tí gǔ rén zuò shū, yú yī piān zhī zhōng yǒu fèn tí, zé biāo piān tí yú shǒu ér liè fēn tí yú xià. rú ěr yǎ" shì tiān" yī piān, xià liè sì shí xiáng zāi suì yáng suì míng yuè yáng yuè míng fēng yǔ xīng míng jì míng jiǎng wǔ jīng qí. lǚ shì chūn qiū" mèng chūn jì dì yī" xià, liè zhēng yuè jì běn shēng zhòng jǐ guì gōng qù sī shì yě. shū jiā wèi zhī tí shàng shì, wèi biāo tí shàng wén zhī shì. ruò zhōu gōng jiàn zuó jí shī piān zhāng jù, jiē piān mò tí zhī, gù cǐ yì ěr. jīn àn lǐ jì wén wáng shì zǐ piān yǒu yuē:" wén wáng zhī wèi shì zǐ yě", yǒu yuē" jiào shì zǐ", yǒu yuē" zhōu gōng jiàn zuò" lè jì piān yǒu yuē" zǐ gòng wèn lè", yì tóng cǐ lì, hòu rén wù lián yú běn wén yě. yòu rú hàn shū lǐ yuè zhì jiāo sì gē:" liàn shí rì yī"" dì lín èr", fán shí jiǔ shǒu, jiē zhe qí míng yú běn zhāng zhī mò. ān shì fáng zhōng gē" guì huá"" měi fāng" èr tí, chuán xiě zhī wù, suì yǐ guān hòu.
○分题古人作书,于一篇之中有分题,则标篇题于首而列分题于下。如《尔雅》“释天”一篇,下列四时、祥灾、岁阳、岁名、月阳、月名、风雨、星名、祭名、讲武、旌旗。《吕氏春秋》“孟春纪第一”下,列正月纪、本生、重己、贵公、去私是也。疏家谓之题上事,谓标题上文之事。若《周公践昨》及《诗》篇章句,皆篇末题之,故此亦尔。今按《礼记·文王世子篇》有曰:“文王之为世子也”,有曰“教世子”,有曰“周公践阼”;《乐记篇》有曰“子贡问乐”,亦同此例,後人误连于本文也。又如《汉书·礼乐志·郊祀歌》:“练时日一”、“帝临二”,凡十九首,皆著其名于本章之末。《安世房中歌》“桂华”、“美芳”二题,传写之误,遂以冠後。
ěr yǎ shì qīn yī piān, shí jīng běn" zōng zú" èr zì zài" dì xiōng yě" zhī hòu" mǔ dǎng" èr zì zài" cóng mǔ zǐ mèi" zhī hòu," qī dǎng" èr zì zài" wèi sì fù" zhī hòu," hūn yīn" èr zì zài" wú wèi zhī shēng yě" zhī hòu, jīn guó zǐ jiàn kè běn jiē gǎi zhī.
《尔雅·释亲》一篇,石经本“宗族”二字在“弟兄也”之後“母党”二字在“从母姊妹”之後,“妻党”二字在“为姒妇”之後,“昏姻”二字在“吾谓之甥也”之後,今国子监刻本皆改之。