xián xiá shí liú xīn bù chéng, cāng zú shí cuò shǒu bù dé. hú luàn zhī wú, rèn qí chéng bài, huò huǐ huò bù huǐ, shì guò hòu yī rán rú zuó shì zhī rén. rú cǐ zhě, bǎi rén ér bǎi yě.
閒暇時留心不成,倉卒時措手不得。胡亂支吾,任其成敗,或悔或不悔,事過後依然如昨世之人。如此者,百人而百也。
fán shì yù zé lì, cǐ wǔ zì jí dāng lǐ huì.
凡事豫則立,此五字極當理會。
dào yǎn zài shì fēi shàng jiàn, qíng yǎn zài ài zēng shàng jiàn, wù yǎn wú bié bái, hún dùn ér yǐ.
道眼在是非上見,情眼在愛憎上見,物眼無別白,渾沌而已。
shí jiàn dé shì shí, biàn yào zhǎn dīng jié tiě, tuō rán shuǎng jié, zuò chéng yī jiàn shì, bù kě tuō ní dài shuǐ, kào bì yǐ qiáng.
實見得是時,便要斬釘截鐵,脫然爽潔,做成一件事,不可拖泥帶水,靠壁倚牆。
rén dìng zhēn zú shèng tiān. jīn rén dàn wěi yú tiān, ér bù zhī rén shì zhī wèi dìng ěr. fū dōng qì bì cáng bù néng shēng wù, ér lǎo pǔ néng kāi dōng huā, jié chūn shí wù xìng chǔn yú bù jiě rén shì, ér niǎo shī néng shǐ què yì qí, wā jiào shū, kuàng yú néng wèi zhī rén shì ér kě wěi zhī tiān hū?
人定真足勝天。今人但委於天,而不知人事之未定耳。夫冬氣閉藏不能生物,而老圃能開冬花,結春實;物性蠢愚不解人事,而鳥師能使雀奕棋,蛙教書,況於能為之人事而可委之天乎?
zé shàn yào kàn qí rén hé rú, qí rén kě zé yǐ shàn, yòu dāng zì jǐn zhǎng shàn jiù shī zhī dào. wú zhǐ zhāi qí suǒ jì, wú jǐn shù qí suǒ shī, wú duì rén, wú qiào zhí, wú zhǎng yán, wú lèi yán, fàn cǐ liù jiè, suī zhōng gào, fēi shàn dào yǐ. qí bù jiàn tīng, wǒ yì qiě yǒu guò yān, hé yǐ zé rén?
責善要看其人何如,其人可責以善,又當自盡長善救失之道。無指摘其所忌,無盡數其所失,無對人,無峭直,無長言,無累言,犯此六戒,雖忠告,非善道矣。其不見聽,我亦且有過焉,何以責人?
yú xíng nián wǔ shí, wù dé wǔ bù zhēng zhī wèi. rén wèn zhī. yuē: bù yǔ jū jī rén zhēng fù, bù yǔ jìn qǔ rén zhēng guì, bù yǔ jīn shì rén zhēng míng, bù yǔ jiǎn ào rén zhēng lǐ, bù yǔ shèng qì rén zhēng shì fēi.
余行年五十,悟得五不爭之味。人問之。曰:「不與居積人爭富,不與進取人爭貴,不與矜飾人爭名,不與簡傲人爭禮,不與盛氣人爭是非。」
zhòng rén zhī suǒ hùn tóng, xián zhě zhí zhī xián zhě zhī suǒ shù fù, shèng rén róng zhī.
眾人之所混同,賢者執之;賢者之所束縛,聖人融之。
zuò tiān xià hǎo shì, jì duó dé liàng lì, yòu shěn shì zé rén. zhuān yù nán chéng, zhòng nù nán fàn. cǐ bā zì zhě, bù dú wàng dòng rén yí shèn, suī yǐ zhì gōng wú sī zhī xīn, xíng zhèng dà guāng míng zhī shì, yì xū diào jì rén qíng, fā míng shì lǐ, bǐ dà jiā xìn cóng, rán hòu dòng yǒu chéng, shì kě jiǔ. pán gēng qiān yīn, wǔ wáng fá zhòu, sān lìng wǔ shēn yóu kǒng fú cóng. gài héng qíng duō àn yú yuǎn shí, xiǎo rén bù biàn yú jǐ sī qún qǐ ér huài zhī, suī yǒu liáng fǎ, hú chéng hú jiǔ? zì gǔ jiē rán, gù jūn zǐ shèn zhī.
做天下好事,既度德量力,又審勢擇人。專欲難成,眾怒難犯。此八字者,不獨妄動人宜慎,雖以至公無私之心,行正大光明之事,亦須調劑人情,發明事理,俾大家信從,然後動有成,事可久。盤庚遷殷,武王伐紂,三令五申猶恐弗從。蓋恆情多暗於遠識,小人不便於己私;群起而壞之,雖有良法,胡成胡久?自古皆然,故君子慎之。
biàn xué shù, tán zhì lǐ, zhí xū qióng dào zhì chù, ràng rén bù dé, suǒ wèi zōng miào cháo tíng pián pián yán zhě. gài dào lǐ, gǔ jīn zhī dào lǐ, zhèng shì, guó jiā zhī zhèng shì, wù xū qiú shì nǎi yǐ. wǒ liǎng rén jiē zhì zhī dù wài, fēi qiú shēn wǒ yě, fēi qiú shèng rén yě, hé ràng rén zhī yǒu? zhǐ shì píng xīn yì qì, wèi biàn jiā dì yī fǎ. cái shēng gāo sè lì, biàn shì méi hán yǎng.
辨學術,談治理,直須窮到至處,讓人不得,所謂宗廟朝廷便便言者。蓋道理,古今之道理,政事,國家之政事,務須求是乃已。我兩人皆置之度外,非求伸我也,非求勝人也,何讓人之有?只是平心易氣,為辨家第一法。才聲高色厲,便是沒涵養。
wǔ yuè sāo sī, zhèng wèi hán shí yòng bā yuè jī má, zhèng wèi shǔ shí yòng píng rì hán yǎng, zhèng wèi lín shí yòng. ruò lín shí bù néng jià yù qì zhì zhāng zhǔ wù yù, píng rì ér yuē wǒ hán yǎng, wú bù xìn yě. fū hán yǎng gōng fū qǐ wèi hán yǎng shí yòng zāi? gù mǎ jué ér hòu qiú pèi, bù rú cāo chí zhī yǒu cháng fú chāi ér hòu wèi lún, bù rú yuē shù zhī yǒu sù.
五月繅絲,正為寒時用;八月績麻,正為暑時用;平日涵養,正為臨時用。若臨時不能駕御氣質、張主物慾,平日而曰「我涵養」,吾不信也。夫涵養工夫豈為涵養時用哉?故馬蹷而後求轡,不如操持之有常;輻拆而後為輪,不如約束之有素。
qí bèi zhī yě ruò yū, zhèng wèi yǒu shí ér yòng yě.
其備之也若迂,正為有時而用也。
fū qiǎn zhī jiàn, piān zhí zhī shuō, bàng jīng jù chuán yě jìn yī zhǒng dào lǐ, jiū jìng dào jīng chù dōu shì fú shuō bēi cí. suǒ yǐ zhī yán bì xū xiōng zhōng yǒu yī fù jí zhǔn chèng chǐ, yòu xū zài táng shàng, ér hòu rén shǐ cóng. bù rán, qióng nián jù sòng, qí shuí zhǔ chí yé?
膚淺之見,偏執之說,傍經據傳也近一種道理,究竟到精處都是浮說陂辭。所以知言必須胸中有一副極准秤尺,又須在堂上,而後人始從。不然,窮年聚訟,其誰主持耶?
xiān jiè zhòng rén néng jiàn, zhì xiān jiè yú bǎi lǐ wài, fēi lí lóng bù néng jiàn, yí sì xián rén néng biàn, jīng yì ér zhì rù shén, fēi shèng rén bù jiě biàn. fū yǐ shèng rén zhī biàn yǔ xián rén, qiě zī qí gǎn, kuàng zhòng rén hū? shì gù wēi yán bù rù shì rén zhī ěr.
纖芥眾人能見,置纖芥於百里外,非驪龍不能見,疑似賢人能辨,精義而至入神,非聖人不解辨。夫以聖人之辨語賢人,且滋其感,況眾人乎?是故微言不入世人之耳。
lǐ zhí ér chū zhī yǐ wǎn, shàn yán yě, shàn dào yě.
理直而出之以婉,善言也,善道也。
yīn zhī yī zì miào bù kě yán. yīn lì zhě wú yī qián zhī fèi, yīn hài zhě wú yī lì zhī láo, yīn qíng zhě wú yī niàn zhī fú, yīn yán zhě wú yī yǔ zhī zhēng. huò yuē: bù jǐ yú xùn hū? yuē: cǐ zhuǎn rù ér xùn wǒ zhě yě. huò yuē: bù jǐ yú shù hū? yuē: cǐ yīn shì ér lì dǎo zhě yě. gù wéi shèng rén shàn yòng yīn, zhì zhě shàn yòng yīn.
因之一字妙不可言。因利者無一錢之費,因害者無一力之勞,因情者無一念之拂,因言者無一語之爭。或曰:「不幾於徇乎?」曰:「此轉入而徇我者也。」或曰:「不幾於術乎?」曰:「此因勢而利導者也。」故惟聖人善用因,智者善用因。
chù shì cháng guò hòu wú hài, wéi wèi gōng chí fǎ zé bù kě.
處世常過厚無害,惟為公持法則不可。
tiān xià zhī wù yū xú róu hé zhě duō zhǎng, pò qiè zào jí zhě duō duǎn. gù liè fēng zhòu yǔ wú suì cháo zhī wēi, bào zhǎng kuáng lán wú sān rì zhī shì, cuī pāi cù diào fēi bǎi bǎn zhī shēng, jí cè jǐn xián fēi qiān lǐ zhī pèi. rén shēng shòu yāo huò fú wú yī bù rán, biǎn jí zhě kě yǐ sī yǐ.
天下之物紆徐柔和者多長,迫切躁急者多短。故烈風驟雨無祟朝之威,暴漲狂瀾無三日之勢,催拍促調非百板之聲,疾策緊銜非千里之轡。人生壽夭禍福無一不然,褊急者可以思矣。
gàn tiān xià shì wú yǐ qī xiàn zì kuān. shì yǒu bù cè, shí yǒu bù gěi, cháng yǒu yú yú qī xiàn zhī nèi, yǒu duō shǎo shòu yòng chù!
干天下事無以期限自寬。事有不測,時有不給,常有餘於期限之內,有多少受用處!
jiāng shì ér néng mǐ, dāng shì ér néng jiù, jì shì ér néng wǎn, cǐ zhī wèi dá quán, cǐ zhī wèi cái wèi shì ér zhī qí lái, shǐ shì ér yào qí zhōng, dìng shì ér zhī qí biàn, cǐ zhī wèi zhǎng lǜ, cǐ zhī wèi shí.
將事而能弭,當事而能救,既事而能挽,此之謂達權,此之謂才;未事而知其來,始事而要其終,定事而知其變,此之謂長慮,此之謂識。
fán huò huàn, yǐ ān lè shēng, yǐ yōu qín miǎn yǐ shē sì shēng, yǐ jǐn yuē miǎn yǐ jué wàng shēng, yǐ zhī zú miǎn yǐ duō shì shēng, yǐ shèn dòng miǎn.
凡禍患,以安樂生,以憂勤免;以奢肆生,以謹約免;以觖望生,以知足免;以多事生,以慎動免。
rèn nán rèn zhī shì, yào yǒu lì ér wú qì chù nán chù zhī rén, yào yǒu zhī ér wú yán.
任難任之事,要有力而無氣;處難處之人,要有知而無言。
hàn dà cuī jiān, yào xú xú xià shǒu, jiǔ jiǔ jiàn gōng, mò mò liú yì, rǎng bì jí lì, yī fàn shǒu zì jiā xiān bài.
撼大摧堅,要徐徐下手,久久見功,默默留意,攘臂極力,一犯手自家先敗。
hūn àn nán yù zhī shí, yōu róu bù duàn zhī xìng, gāng shèn zì shì zhī xīn, jiē bù kě yǔ móu tiān xià zhī shì. zhì zhě yī jiàn jí tòu, liàn zhě chù lèi ér tōng, kùn zhě shú sī ér dé.
昏暗難諭之識,優柔不斷之性,剛慎自是之心,皆不可與謀天下之事。智者一見即透,練者觸類而通,困者熟思而得。
sān zhě zhī suǒ zhǎng, móu shì zhī zī yě, nài zhī hé qí zì yòng yě?
三者之所長,謀事之資也,奈之何其自用也?
shì bì yào qí suǒ zhōng, lǜ bì fáng qí suǒ zhì. ruò jiàn yǎn qián kuài yì biàn liǎo, cǐ zuì wú shí, gù shì yǒu dāng nù, ér jūn zǐ bù nù dāng xǐ, ér jūn zǐ bù xǐ dāng wèi, ér jūn zǐ bù wèi, dāng yǐ, ér jūn zǐ bù yǐ zhě, zhòng rén zhī qí yī, jūn zǐ zhī qí tā yě.
事必要其所終,慮必防其所至。若見眼前快意便了,此最無識,故事有當怒,而君子不怒;當喜,而君子不喜;當為,而君子不為,當已,而君子不已者,眾人知其一,君子知其它也。
róu ér cóng rén yú è, bù ruò zhí ér wǎn rén yú shàn zhí ér wǎn rén yú shàn, bù ruò róu ér wǎn rén yú shàn zhī wèi miào yě.
柔而從人於惡,不若直而挽人於善;直而挽人於善,不若柔而挽人於善之為妙也。
jī zhī yǐ lǐ fǎ, zé wèi zhì yú è yě, ér fèn rán wèi è kuì zhī yǐ qíng hǎo, zé běn bù xǐ yì yě, ér fèn rán xiàng yì. cǐ yóu shuō zhě suǒ dāng zhī yě.
激之以理法,則未至於惡也,而奮然為惡;愧之以情好,則本不徙義也,而奮然向義。此遊說者所當知也。
shàn chù shì zhě, yào de rén zì rán zhī qíng. dé rén zì rán zhī qíng, zé hé suǒ bù dé?
善處世者,要得人自然之情。得人自然之情,則何所不得?
shī rén zì rán zhī qíng, zé hé suǒ bù shī? bù wéi dì wáng wèi rán, suī èr rén tóng háng, yì lí cǐ dào bù dé.
失人自然之情,則何所不失?不惟帝王為然,雖二人同行,亦離此道不得。
chá yán guān sè, duó dé liàng lì, cǐ bā zì chù shì chù rén yī shí shǎo bu dé dǐ.
察言觀色,度德量力,此八字處世處人一時少不得底。
rén yǒu yán bù néng dá yì zhě, yǒu qí zhuàng fēi qí běn xīn zhě, yǒu qí yán mào wū qí běn xīn zhě. jūn zǐ xiàn rén yǔ qí guò chá ér wū rén zhī xīn, níng guò shù yǐ táo rén zhī qíng.
人有言不能達意者,有其狀非其本心者,有其言貌誣其本心者。君子現人與其過察而誣人之心,寧過恕以逃人之情。
rén qíng tiān xià gǔ jīn suǒ tóng, shèng rén fáng qí sì, tè wèi zhī lì zhōng yǐ de zhī. gù lì fǎ bù kě tài jí, zhì lǐ bù kě tài yán, zé rén bù kě tài jǐn, rán hòu kě yǐ tóng guī yú dào. bù rán, shì qū zhī shǐ pàn yě.
人情天下古今所同,聖人防其肆,特為之立中以的之。故立法不可太極,制禮不可太嚴,責人不可太盡,然後可以同歸於道。不然,是驅之使畔也。
tiān xià zhī shì, yǒu sù ér pò zhī zhě, yǒu chí ér nài zhī zhě, yǒu yǒng ér jié zhī zhě, yǒu róu ér zhé zhī zhě, yǒu fèn ér jī zhī zhě, yǒu yù ér wù zhī zhě, yǒu jiǎng ér xīn zhī zhě, yǒu shèn ér tán zhī zhě, yǒu shùn ér huǎn zhī zhě, yǒu jī chéng ér gǎn zhī zhě, yào zài xiāng jī. yīn shí chuǎn shī, wèi yǒu bù bài zhě yě.
天下之事,有速而迫之者,有遲而耐之者,有勇而劫之者,有柔而折之者,有憤而激之者,有喻而悟之者,有獎而歆之者,有甚而談之者,有順而緩之者,有積誠而感之者,要在相機。 因時舛施,未有不敗者也。
lùn yǎn qián shì, jiù yào shuō yǎn qián chù zhì, wú zhuī jì wǎng, wú dào yuǎn tú, cǐ děng yǔ suī jīng, wú bì jiàn zài yě.
論眼前事,就要說眼前處置,無追既往,無道遠圖,此等語雖精,無裨見在也。
wǒ yì zhì, rén yì yú wǒ yì qiǎo, rén yì zhuō. hé zhě? xiāng qù zhī yuǎn ér xiāng zé zhī shēn yě. wéi yǒu dào zhě, zhì néng liàng rén zhī yú, qiǎo néng róng rén zhī zhuō, zhī fèn liàng bù xiāng jí, ér rén gè yǒu néng bù néng yě.
我益智,人益愚;我益巧,人益拙。何者?相去之遠而相責之深也。惟有道者,智能諒人之愚,巧能容人之拙,知分量不相及,而人各有能不能也。
tiān xià zhī shì, zhǐ dìng le biàn wú shì. wù wú dìng zhǔ ér zhēng, yán wú dìng jiàn ér zhēng, shì wú dìng tǐ ér zhēng.
天下之事,只定了便無事。物無定主而爭,言無定見而爭,事無定體而爭。
zhì rén wú hǎo è, shèng rén gōng hǎo è, zhòng rén suí hǎo è, xiǎo rén zuò hǎo è.
至人無好惡,聖人公好惡,眾人隨好惡,小人作好惡。
pū lì xià rén hūn yú zhě duō, ér lǐ huì rén yì, dòng bì yǒu hé, yòu qiān wàn rén bù yī èr yě. hòu shàng zhě wǎng wǎng yǐ wǒ zé zhī, bù hé zé fú rán nù, shèn zhě jì yǐ biān dá, zé bèi yù huáng huò ér cuò luàn yù shén. shì wǒ zhī guò dà yú bǐ yě, bǐ bù míng ér wǒ dāng míng yě, bǐ wú néng shì shàng ér wǒ wú liàng róng xià yě, bǐ wú xīn zhī shī ér wǒ yǒu xīn zhī è yě.
仆隸下人昏愚者多,而理會人意,動必有合,又千萬人不一二也。後上者往往以我責之,不合則艴然怒,甚者繼以鞭答,則被愈惶惑而錯亂愈甚。是我之過大於彼也,彼不明而我當明也,彼無能事上而我無量容下也,彼無心之失而我有心之惡也。
ruò rěn xìng píng qì, zhǐ shǐ ér miàn mìng zhī, shì liǎng yì yě. bǐ wǒ wú kǔ ér shì yǒu jì, bù yì kě hū? shī yuē: fěi nù yī jiào. shū yuē: wú fèn jí yú wán. cǐ xué zhě hán yǎng qì zhì dì yī yào wù yě.
若忍性平氣,指使而面命之,是兩益也。彼我無苦而事有濟,不亦可乎?《詩》曰:「匪怒伊教。」《書》曰:「無忿疾於頑。」此學者涵養氣質第一要務也。
huò wèn: shì dài fū jiāo jì lǐ yǔ? yuē: lǐ yě. gǔ zhě, mù lín guó yǒu xiǎng lǐ, yǒu sī dí shì dài fū xiāng jiàn gè yǒu suǒ zhì, xiāng dǎng yì rán, fù rén yì rán, hé kě fèi yě? yuē: jìn zhě yán jìn zhī, hé yě? yuē: fēi jìn jiāo jì, jìn yǐ jiāo jì xíng huì lù zhě yě. fū wú yuán ér jiāo, wú chù ér kuì, qí kuì yě guò qíng, wèi zhī huì kě yě.
或問:「士大夫交際禮與?」曰:「禮也。古者,睦鄰國有享禮,有私覿」士大夫相見各有所贄,鄉黨亦然,婦人亦然,何可廢也?「曰:」近者嚴禁之,何也?「曰:」非禁交際,禁以交際行賄賂者也。夫無緣而交,無處而饋,其饋也過情,謂之賄可也。
qǐ wéi yán jìn, jí bù jīn, jūn zǐ bù shòu yān. nǎi ruò sù zài jiāo, zhī qíng yóu gǔ ròu, shù nián bù jiàn, yī fàn bù xiāng liú, rén qíng hū? shù qiān lǐ lái, yī yī ér gào bié, rén qíng hū? zé bǐ yǒu kuì yí, wǒ yǒu zèng sòng, jiē tiān lǐ rén qíng zhī bù kě yǐ zhě yě. shì jūn zǐ lì shēn xíng jǐ zì yǒu fǎ dù, jué rén táo shì, qíng suǒ bù ān. yú wèi bǐng dà zhèng zhě guì chí píng, bù guì yī qiè. chí píng zé yǒu jié, yī qiè zé yù kuì, hé zhě? shì bù néng yě.
豈惟嚴禁,即不禁,君子不受焉。乃若宿在交,知情猶骨肉,數年不見,一飯不相留,人情乎?數千里來,一揖而告別,人情乎?則彼有饋遺,我有贈送,皆天理人情之不可已者也。士君子立身行己自有法度,絕人逃世,情所不安。余謂秉大政者貴持平,不貴一切。持平則有節,一切則愈潰,何者?勢不能也。「
gǔ rén ài rén zhī yì duō, jīn rì è rén zhī yì duō. ài rén, gù rén yì yú gǎi guò ér shì wǒ yě cháng qīn, wǒ zhī jiào cháng yì xíng è rén, gù rén gān yú zì qì, ér shì wǒ yě cháng chóu, wǒ zhī yán yì bù rù.
古人愛人之意多,今日惡人之意多。愛人,故人易於改過;而視我也常親,我之教常易行;惡人,故人甘於自棄,而視我也常仇,我之言益不入。
guān yī yè ér zhī shù zhī sǐ shēng, guān yī miàn ér zhī rén zhī bìng fǒu, xiàn yī yán ér zhī shí zhī shì fēi, xiàn yī shì ér zhī xīn zhī xié zhèng.
觀一葉而知樹之死生,觀一面而知人之病否,現一言而知識之是非,現一事而知心之邪正。
lùn lǐ yào jīng xiáng, lùn shì yào kǎi qiè, lùn rén xū dài èr sān fēn hún hòu. ruò qiè zhòng rén qíng, rén bì nán kān. gù jūn zǐ bù jǐn rén zhī qíng, bù jǐn rén zhī guò, fēi zhí yuǎn huò, yì yǐ liú rén yǎn shì zhī lù, chù rén huǐ wù zhī jī, yǎng rén tǐ miàn zhī yú, yì tiān dì hán xù zhī qì yě.
論理要精詳,論事要剴切,論人須帶二三分渾厚。若切中人情,人必難堪。故君子不盡人之情,不盡人之過,非直遠禍,亦以留人掩飾之路,觸人悔悟之機,養人體面之餘,亦天地涵蓄之氣也。
fù mǔ zài nán, dào néng wèi wǒ jiù zhī, gǎn hū? yuē: cǐ bù shì zhī ēn yě, hé kě yǐ fú gǎn? shè dāng yòng rén zhī quán, cǐ rén qiú yòng, kě jiàn zhī hū? yuē: hé kě jiàn yě? tiān mìng yǒu dé, dì wáng zhī gōng diǎn yě, wǒ hé gǎn yǐ sī ēn jiān zhī? shè dāng lǐ xíng zhī zhí, cǐ rén zài yù, kě zòng zhī hū? yuē: hé kě zòng yě? tiān tǎo yǒu zuì, tiān xià zhī gōng fǎ yě, wǒ hé gǎn yǐ sī ēn wěi zhī? yuē: hé yǐ bào zhī? yuē: yòng wú shēn shí, wèi zhī sǐ kě yě yòng wú jiā shí, wèi zhī pò kě yě. qí tā huàn nán yǔ zhī gòng kě yě.
「父母在難,盜能為我救之,感乎?」曰:「此不世之恩也,何可以弗感?」「設當用人之權,此人求用,可薦之乎?」曰:「何可薦也?天命有德,帝王之公典也,我何敢以私恩奸之?」「設 當理刑之職,此人在獄,可縱之乎?」曰:「何可縱也?天討有罪,天下之公法也,我何敢以私恩骫之?」曰:「何以報之?」曰:「用吾身時,為之死可也;用吾家時,為之破可也。其它患難與之共可也。」
fán yǒu héng nì lái qīn, xiān sī suǒ yǐ qǔ zhī zhī gù, jí sī suǒ yǐ chù zhī zhī fǎ, bù kě biàn dòng qì. liǎng gè dòng qì, yī duì xiǎo rén yì bān shòu huò.
凡有橫逆來侵,先思所以取之之故,即思所以處之之法,不可便動氣。兩個動氣,一對小人一般受禍。
xǐ fèng chéng shì gè yú zhàng. bǐ zhī gān yán bēi cí lóng lǐ guò qíng, jì dé qí suǒ yù, ér miǎn qí kě zuì yě, ér wǒ xǐ zhī, gǎn zhī, suì qí bù dāng dé zhī yù, ér miǎn qí bù kě yǐ zhī zuì. yǐ zì dǎo yú fèi gōng dǎng è zhī dà jiù yǐ zì fàn yú nán shì yì yuè zhī xiǎo rén. shì fèng chéng rén zhě zhì qiǎo, ér xǐ fèng chéng zhě yú yě. nǎi yǐ wèi xiāng yán jiù guī, zé wàng yú xián zhě, suì yǐ bù fèng chéng hèn zhī, shèn zhě luó zhī ér hài zhī, qí huò zuì guó fǎ shèng xùn shēn yǐ. cǐ jū yào lù zhě zhī dà jiè yě. suī rán, fèng chéng rén zhě wèi cháng bù yú yě. shǐ qí suǒ fèng chéng ér xiǎo rén yě, zé kě guǒ jūn zǐ yě, bǐ wèi cháng bù yǐ cǐ guān rén pǐn yě.
喜奉承是個愚障。彼之甘言、卑辭、隆禮、過情,冀得其所欲,而免其可罪也,而我喜之,感之,遂其不當得之欲,而免其不可已之罪。以自蹈於廢公黨惡之大咎;以自犯於難事易悅之小人。是奉承人者智巧,而喜奉承者愚也。乃以為相沿舊規,責望於賢者,遂以不奉承恨之,甚者羅織而害之,其獲罪國法聖訓深矣。此居要路者之大戒也。雖然,奉承人者未嘗不愚也。使其所奉承而小人也,則可果;君子也,彼未嘗不以此觀人品也。
yí xīn zuì hài shì. èr zé yí, bù èr zé bù yí. rán zé shèng rén wú yí hū? yuē, shèng rén zhǐ rèn dé yī gè lǐ, yīn lǐ yǐ sī, shùn lǐ yǐ xíng, hé yí zhī yǒu? xián rén yǒu yí huò yú lǐ yě, zhòng rén duō yí huò yú qíng yě. huò yuē: bù yí ér wèi rén suǒ qī nài hé? yuē: xué dào bù yí shí zì rán néng xiān jué. kuàng bù yí zhī xué, zhì chéng zhī xué yě, jiǎo wěi yì bù rěn qī yǐ.
疑心最害事。二則疑,不二則不疑。然則聖人無疑乎?曰,「聖人只認得一個理,因理以思,順理以行,何疑之有?賢人有疑惑於理也,眾人多疑惑於情也。」或曰:「不疑而為人所欺奈何?」曰:「學到不疑時自然能先覺。況不疑之學,至誠之學也,狡偽亦不忍欺矣。」
yǐ shí shì dī áng lǐ zhě, zhòng rén yě yǐ lǐ dī áng shí shì zhě, xián rén yě tuī lǐ shì shì, wú suǒ dī áng zhě, shèng rén yě.
以時勢低昂理者,眾人也;以理低昂時勢者,賢人也;推理是視,無所低昂者,聖人也。
pín jiàn yǐ ào wèi dé, fù guì yǐ qiān wèi dé, jiē xián rén zhī jiàn ěr. shèng rén zhǐ kàn lǐ dāng hé rú, fù guì pín jiàn chú wài suàn.
貧賤以傲為德,富貴以謙為德,皆賢人之見耳。聖人只看理當何如,富貴貧賤除外算。
chéng xīn zhě, jiàn chéng zhī xīn yě. shèng rén xiōng zhōng dòng rán qīng xū, wú gè jiàn chéng niàn tóu, gù yuē jué sì. jīn rén yīng shì zǎi wù dōu shì chéng xīn, zòng shǐ cōng míng zhào de pò, bì jìng shì yì jiàn zhàng.
成心者,見成之心也。聖人胸中洞然清虛,無個見成念頭,故曰絕四。今人應事宰物都是成心,縱使聰明照得破,畢竟是意見障。
fán tīng yán, xiān yào zhī yán zhě rén pǐn, yòu yào zhī yán zhě yì xiàng, yòu yào zhī yán zhě shí jiàn, yòu yào zhī yán zhě qì zhì, zé tīng bù shuǎng yǐ.
凡聽言,先要知言者人品,又要知言者意向,又要知言者識見,又要知言者氣質,則聽不爽矣。
bù xū fàn yī kǒu shuō, bù xū zhe yī yì niàn, zhǐ nèn zhēn zhēn chéng chéng xíng jiāng qù, jiǔ zé zì yǒu bù yán zhī xìn, mò chéng zhī fú, xūn zhī shàn liáng, biàn wèi ěr dé zhě yǐ. jiǎn péng shēng yú jiǎn dì, rán zhī kě jiǎn yán péng shēng yú yán dì, rán zhī kě yán.
不須犯一口說,不須着一意念,只恁真真誠誠行將去,久則自有不言之信,默成之孚,熏之善良,遍為爾德者矣。鹼蓬生於鹼地,燃之可鹼;鹽蓬生於鹽地,燃之可鹽。
shì rén xiāng yǔ, fēi miàn shàng zé kǒu zhōng yě. rén zhī xīn gù bù néng yǎn yú miàn yǔ kǒu, ér bù kě cè zhě zé bù jǐn yú miàn yǔ kǒu yě. gù wéi rén xīn zuì kě wèi, rén xīn zuì bù kě zhī. cǐ tiān xià zhī xiàn jǐng, ér gǔ jīn shēng sǐ zhī qú yě. yú yǒu yī zhuō fǎ, tuī zhī yǐ zhì chéng, shī zhī yǐ zhì hòu, chí zhī yǐ zhì shèn, yuǎn shì fēi, ràng lì míng, chù hòu xià, zé yí dí niǎo shòu kě gǔ ròu ér fù xīn yǐ. jiāng lìng shēn zhě qiě qīng xīn, xiǎn zhě qiě huà dé, ér hé xiàn jǐng zhī yǔ jí zāi? bù rán, bì yǔ dào zhī wèi jǐn yě.
世人相與,非面上則口中也。人之心固不能掩於面與口,而不可測者則不盡於面與口也。故惟人心最可畏,人心最不可知。此天下之陷阱,而古今生死之衢也。余有一拙法,推之以至誠,施之以至厚,持之以至慎,遠是非,讓利名,處後下,則夷狄鳥獸可骨肉而腹心矣。將令深者且傾心,險者且化德,而何陷阱之予及哉?不然,必予道之未盡也。
chù shì zhǐ yī shù zì, kě wèi yǐ yǐ jí rén, shì rén yóu jǐ yǐ. rán yǒu bù zú yǐ jǐn zhě. tiān xià zhī shì, yǒu yǐ suǒ bù yù ér rén yù zhě, yǒu jǐ suǒ yù ér rén bù yù zhě.
處世只一恕字,可謂以已及人,視人猶己矣。然有不足以 盡者。天下之事,有已所不欲而人慾者,有己所欲而人不欲者。
zhè lǐ hái xū lǐ huì, yǒu wú xiàn miào chù.
這裡還須理會,有無限妙處。
níng kāi yuàn fǔ, wú kāi ēn dòu. yuàn fǔ nán chōng, ér ēn dòu yì kuò yě yuàn fǔ yì bì, ér ēn dòu nán sāi yě. bì yuàn fǔ wèi fú, ér sāi ēn dòu wèi huò yě. yuàn fǔ yī rén zhě néng bì zhī, sī dòu fēi rén yì lǐ zhì xìn bèi bù néng sāi yě. rén kǎo bù dà dé, bù gàn xiǎo yù yì zhě néng guǒ duàn, bù wèi gū xī lǐ zhě yǒu děng chà jié wén, bù yī qiè yǐ kǔ rén qíng zhì zhě yǒu quán yí yùn yòng, bù zhāng huáng yǐ hài wén tīng xìn zhě sù fú rén, jǔ cuò bù shēng zhòng yí, quē yī bì wú quán jì yǐ.
寧開怨府,無開恩竇。怨府難充,而恩竇易擴也;怨府易閉,而恩竇難塞也。閉怨府為福,而塞恩竇為禍也。怨府一仁者能閉之,思竇非仁、義、禮、智、信備不能塞也。仁考布大德,不干小譽;義者能果斷,不為姑息;禮者有等差節文,不一切以苦人情;智者有權宜運用,不張皇以駭聞聽;信者素孚人,舉措不生眾疑,缺一必無全計矣。
jūn zǐ yǔ xiǎo rén gòng shì bì bài, jūn zǐ yǔ jūn zǐ gòng shì yì wèi bì wú bài, hé zhě?
君子與小人共事必敗,君子與君子共事亦未必無敗,何者?
yì jiàn bù tóng yě. jīn yǒu rén zhě yì zhě lǐ zhě zhì zhě xìn zhě wǔ rén yān, ér gòng yī shì, wǔ xiāng jì zé shì wú bù chéng, wǔ yǒu zhǔ, zé shì wú bù bài. rén zhě yù kuān, yì zhě yù yán, zhì zhě yù qiǎo, xìn zhě yù shí, lǐ zhě yù wén, shì hú yǐ chéng? cǐ wú tā, zì shì zhī xīn shèng, ér xiāng chí zhī shì jūn yě. lì guān wǎng shì, měi yǒu yǐ yì jiàn xiāng zhēng zhì wáng rén guó jiā, niàng chéng huò biàn ér bù gù. jūn zǐ zhī zuì dà yǐ zāi! rán zé hé rú?
意見不同也。今有仁者、義者、禮者、智者、信者五人焉,而共一事,五相濟則事無不成,五有主,則事無不敗。仁者欲寬,義者欲嚴,智者欲巧,信者欲實,禮者欲文,事胡以成?此無他,自是之心勝,而相持之勢均也。歷觀往事,每有以意見相爭至亡人國家,釀成禍變而不顧。君子之罪大矣哉!然則何如?
yuē: shì bù kě jūn. shì jūn zé bù xiāng xià, shì jūn zé wú jì dàn ér xíng qí xiōng yì. sān jūn zhī shì, zú wǔ xiàn jì, piān bì móu shì, zhǔ jiāng duàn yī, hé yì jiàn zhī gǎn zhēng? rán zé shàn tiān xià zhī shì, yì zài hu tōng zhě dāng quán ér yǐ.
曰:「勢不可均。勢均則不相下,勢均則無忌憚而行其胸臆。三軍之事,卒伍獻計,偏裨謀事,主將斷一,何意見之敢爭?然則善天下之事,亦在乎通者當權而已。
wàn bì dōu yǒu gè yóu lái, zhǐ jiù zhī yè chéng dé shén shì?
萬弊都有個由來,只救枝葉成得甚事?
yǔ xiǎo rén chù, yī fēn jì jiào bù dé, xū yào fàng kuān yī bù.
與小人處,一分計較不得,須要放寬一步。
chù tiān xià shì, zhǐ xiāo de ān xiáng èr zì. suī bīng guì shén sù, yě xū cóng cǐ èr zì zuò chū. rán ān xiáng fēi chí huǎn zhī wèi yě, cóng róng xiáng shěn yǎng fèn fā yú níng dìng zhī zhōng ěr.
處天下事,只消得安詳二字。雖兵貴神速,也須從此二字做出。然安詳非遲緩之謂也,從容詳審養奮發於凝定之中耳。
shì gù bù xián zé bù máng, bù yì zé bù láo. ruò xiān dài huǎn, zé hòu bì jí zào, shì shì zhī yāng yě. shí háng jiǔ huǐ, qǐ dé wèi zhī ān xiáng?
是故不閒則不忙,不逸則不勞。若先怠緩,則後必急躁,是事之殃也。十行九悔,豈得謂之安詳?
guǒ jué rén shì máng, xīn zhōng cháng yǒu yú xián yīn xún rén shì xián, xīn zhōng cháng yǒu yú lèi.
果決人似忙,心中常有餘閒;因循人似閒,心中常有餘累。
jūn zǐ yīng shì jiē wù, cháng yíng dé xīn zhōng yǒu cóng róng xián xiá shí biàn hǎo. ruò yīng chóu shí láo rǎo, bù yīng chóu shí qiān guà, jí shì chī lèi de.
君子應事接物,常贏得心中有從容閒暇時便好。若應酬時勞擾,不應酬時牽掛,極是吃累的。
wèi shàn ér piān yú suǒ xiàng, yì shì bìng. shèng rén zhī wèi shàn, duó dé liàng lì, shěn shì shùn shí, qiě rú fā táng bù quàn, fēi rěn wàn mín zhī sǐ yě, shí shì bù kě yě. ruò rèn shā mín qióng kě bēi, ér wǎng sì xùn rén, biàn shì yù yǐ.
為善而偏於所向,亦是病。聖人之為善,度德量力,審勢順時,且如發棠不勸,非忍萬民之死也,時勢不可也。若認煞民窮可悲,而枉巳徇人,便是欲矣。
fēn míng bù dòng shēng sè, jì zhī yǒu yú, què lù xǔ duō hén jī, fèi xǔ dà zhāng huáng, zuì shì zhuō gōng.
分明不動聲色,濟之有餘,卻露許多痕跡,費許大張皇,最是拙工。
tiān xià yǒu liǎng kě zhī shì, fēi yì jīng zhě bù néng zé. ruò dào jīng chù, bì jìng zhǐ yǒu yī kě ěr.
天下有兩可之事,非義精者不能擇。若到精處,畢竟只有一可耳。
shèng rén chù shì, yǒu biàn yì wú fāng dǐ, yǒu zhí jí bù biàn dǐ, yǒu yī shì ér suǒ chù bù tóng dǐ, yǒu shū shì ér suǒ chù yī zhì dǐ, wéi qí kě ér yǐ. zì gǔ shèng rén, shì dāng qí kě zhě, yáo shùn yǔ wén zhōu kǒng shù shèng rén ér yǐ. dāng kě ér yòu wú jī, cǐ zhī wèi zhì shèng.
聖人處事,有變易無方底,有執極不變底,有一事而所處不同底,有殊事而所處一致底,惟其可而已。自古聖人,適當其可者,堯、舜、禹、文、周、孔數聖人而已。當可而又無跡,此之謂至聖。
shèng rén chù shì, rú rì yuè zhī sì zhào, suí wù wèi yǐng rú shuǐ zhī sì liú, suí dì chéng xíng, jǐ bù yǔ yě.
聖人處事,如日月之四照,隨物為影;如水之四流,隨地成形,己不與也。
shǐ qì zuì hài shì, shǐ xīn zuì hài lǐ, jūn zǐ lín shì píng xīn yì qì.
使氣最害事,使心最害理,君子臨事平心易氣。
mèi zhě zhī qí yī. bù zhī qí èr, jiàn qí suǒ jiàn ér bù jiàn qí suǒ bù jiàn, gù yú shì xiān kè yǒu jì. wéi zhì zhě néng róu néng gāng, néng yuán néng fāng, néng cún néng wáng, néng xiǎn néng cáng, jǔ shì jù qiě yí, ér bǐ què rán wèi zhī, zú rú suǒ liào zhě, jiàn xiān dìng yě.
昧者知其一。不知其二,見其所見而不見其所不見,故於事鮮克有濟。惟智者能柔能剛,能圓能方,能存能亡,能顯能藏,舉世懼且疑,而彼確然為之,卒如所料者,見先定也。
zì dào bù zé bǐ chù, wén dào bù xiū jù chù, huà dào bù jiǎn kǒu chù, shì dào bù kǔ xīn chù, jiē wèi zhī zì dé. zì dé zhě yǔ tiān yù.
字到不擇筆處,文到不修句處,話到不檢口處,事到不苦心處,皆謂之自得。自得者與天遇。
wú yòng zhī pǔ, jūn zǐ bù guì. suī bù shì jī xiè biàn zhà, zhì yú dé huì shù zhī, yì bù kě wú.
無用之朴,君子不貴。雖不事機械變詐,至於德慧術知,亦不可無。
shén qīng rén wú hū yǔ, jī huó rén wú chī shì.
神清人無忽語,機活人無痴事。
fēi móu zhī nán, ér duàn zhī nán yě. móu zhě jǐn shì wù zhī lǐ, dá shí shì zhī yí, yì jiàn suǒ dào bù sī qí bù jīng yě, rán zhòng jīng jí ér liǎng kě, duàn sī nán yǐ. gù móu zhě jiào chǐ cùn, duàn zhě jiào háo lí móu zhě jiàn yī fāng zhì jǐn, duàn zhě huì bā fāng qǔ zhōng. gù xián zhě jiē kě yǔ móu, ér duàn fēi shèng rén bù néng yě.
非謀之難,而斷之難也。謀者盡事物之理,達時勢之宜,意見所到不思其不精也,然眾精集而兩可,斷斯難矣。故謀者較尺寸,斷者較毫釐;謀者見一方至盡,斷者會八方取中。故賢者皆可與謀,而斷非聖人不能也。
rén qíng bù biàn chù, biàn yào huí bì. bǐ suī nán yú yán ér xīn yàn kǔ zhī, cǐ huì zhě zhī suǒ bì jué yě. shì yǐ jūn zǐ tǐ xī rén qíng. xī zhě, wěi qǔ zhōu zhì zhī wèi yě.
人情不便處,便要迴避。彼雖難於言;而心厭苦之,此慧者之所必覺也。是以君子體悉人情。悉者,委曲周至之謂也。
xù qí sī jì qí yuàn chéng qí míng mǐn qí jī, tǐ xī zhī zhì yě, gǎn rén lún yú xīn gǔ yǐ. gù chá yán guān sè zhě, xué zhī cū yě dá qíng huì yì zhě, xué zhī jīng yě.
恤其私、濟其願、成其名、泯其跡,體悉之至也,感人淪於心骨矣。故察言觀色者,學之粗也;達情會意者,學之精也。
tiān xià shì zhǐ pà rèn bù zhēn, gù yī wéi guān wàng, kàn rén yán wèi xíng zhǐ. rèn dé zhēn shí, zé yǒu bù gǎn cóng zhī jūn qīn, gèng nà guǎn yī guó fēi zhī, tiān xià fēi zhī. ruò zuò shì xiān pà rén yì lùn, zuò dào zhōng jiān yī bèi bàng fěi, xiāo rán zhōng zhǐ, zhè bù zhǐ wú dìng lì, qiě shì wú dìng jiàn. mín gè yǒu xīn, qǐ dé rén rén shí jiàn yǔ wǒ xiāng tóng mín xīn zhì yú, qǐ dé rén rén yì sī yǔ wǒ xiāng xìn. shì yǐ zuò shì jūn zǐ yào jiàn shì hòu gōng yè, xiū xù shì qián yì lùn, shì chéng hòu zhòng lùn zì xī. jí wàn yī bù chéng, ér wǒ suǒ wèi zhě, hé xià biàn shì dāng wèi yě, lùn bù dé chéng bài.
天下事只怕認不真,故依違觀望,看人言為行止。認得真時,則有不敢從之君親,更那管一國非之,天下非之。若作事先怕人議論,做到中間一被謗誹,消然中止,這不止無定力,且是無定見。民各有心,豈得人人識見與我相同;民心至愚,豈得人人意思與我相信。是以作事君子要見事後功業,休恤事前議論,事成後眾論自息。即萬一不成,而我所為者,合下便是當為也,論不得成敗。
shěn shì liàng lì, gù zhì zhě shì, rán lǐ suǒ dāng wèi, ér zhí kě wèi zhī dì, shèng rén bì zuò yī fān, jì bù dé chéng bài. rú wéi chéng bù kè, hé sǔn yú jǔ dòng, jìng shì chéng dāng duò ěr. kǒng zǐ wèi zhèng yú wèi, dìng yào xià shǒu zhèng míng, biàn zhèng bù lái, qù wèi yě de.
審勢量力,固智者事,然理所當為,而值可為之地,聖人必做一番,計不得成敗。如圍成不克,何損於舉動,竟是成當墮耳。孔子為政於衛,定要下手正名,便正不來,去衛也得。
zhǐ shì zhè gè, shì dìng gū xī bù guò. jīn rén zuò shì zhǐ jì chéng bài, dōu shì lì hài xīn hài le shì fēi zhī gōng.
只事這個,事定姑息不過。今人做事只計成敗,都是利害心害了是非之公。
huò wèn: lǜ yǐ xià rén, shì yīng dé xià tā bù? yuē: ruò yīng dé xià tā, rú zǐ dì zhī xià fù xiōng, zhè hé zú dào? rán yì bú shì bēi chǎn ér xùn rén yǐ fēi lǐ zhī gōng, zhǐ shì wú fēn háo shàng rén zhī xīn, bǎ shàng yī zhāo, qián yī bù, jǐn zhe bié rén zhàn, tiān dì jiān wéi yǒu xià miàn dǐ zuì kuān, hòu miàn dǐ zuì zhǎng.
或問:「慮以下人,是應得下他不?」曰:「若應得下他,如子弟之下父兄,這何足道?然亦不是卑諂而徇人以非禮之恭,只是無分毫上人之心,把上一着,前一步,盡着別人占,天地間惟有下面底最寬,後面底最長。」
shì jūn zǐ zài cháo zé lùn zhèng, zài yě zé lùn sú, zài miào zé lùn jì lǐ, zài sàng zé lùn sàng lǐ, zài biān guó zé lùn zhàn shǒu, fēi qí dì yě, wèi zhī xiàn tán.
士君子在朝則論政,在野則論俗,在廟則論祭禮,在喪則論喪禮,在邊國則論戰守,非其地也,謂之羨談。
chù tiān xià shì, qián miàn cháng zhǎng chū yī fēn, cǐ zhī wèi yù hòu miàn cháng yú chū yī fēn, cǐ zhī wèi yù. rú cǐ zé shì wú bù jì, ér xīn yǒu yú lè. ruò kòu shā fēn shù zuò qù, bì yǒu hòu huǐ chù. rén yì rán, shī zài wǒ yǒu yú zhī ēn, zé kě yǐ guǎng dé, liú zài rén bù jǐn zhī qíng, zé kě yǐ quán hǎo.
處天下事,前面常長出一分,此之謂豫;後面常餘出一分,此之謂裕。如此則事無不濟,而心有餘樂。若扣殺分數做去,必有後悔處。人亦然,施在我有餘之恩,則可以廣德,留在人不盡之情,則可以全好。
fēi shǒu rèn, fēi dú rèn, bù kě wèi huò fú xiān. fú shǐ huò duān, jiē wēi dào yě.
非首任,非獨任,不可為禍福先。福始禍端,皆危道也。
shì jūn zǐ dāng dà shì shí, xiān rén ér rèn, dāng zhī shèn guǒ èr zì cóng rén ér xíng, dāng zhī míng zhé èr zì. míng zhé fēi bì nán yě, wú bì yú shì ér zhǐ zì méi ěr.
士君子當大事時,先人而任,當知慎果二字;從人而行,當知明哲二字。明哲非避難也,無裨於事而只自沒耳。
yǎng tài, shì dài fū zhī lòu xí yě. gǔ zhī jūn zǐ yǎng dé, dé chéng ér jiàn zhū wài zhě yǒu dé róng. jiàn kě nù, zé yǒu gāng zhèng zhī dé róng jiàn kě xíng, zé yǒu guǒ yì zhī dé róng.
養態,士大夫之陋習也。古之君子養德,德成而見諸外者有德容。見可怒,則有剛正之德容;見可行,則有果毅之德容。
dāng yán, zé zhōng rì bù xū kǒu, bù hài qí wèi mò dāng xíng, zé bù yòu xiǎo gù, bù hài qí wèi liàng. jīn zhī rén, shì dài fū yǐ kuān hòu hún hán wèi shèng dé, yǐ rèn shì gǎn yán wèi xìng qì, xiāo mó yōu guó jì shí zhě zhī zhì, shǐ zhī jiù wén fǎ, zǒu sú zhuàng, ér yī wú suǒ zhǎn bù.
當言,則終日不虛口,不害其為默;當刑,則不宥小故,不害其為量。今之人,士大夫以寬厚渾涵為盛德,以任事敢言為性氣,銷磨憂國濟時者之志,使之就文法,走俗狀,而一無所展布。
jiē fū! zhì píng zhī shì yí ěr, wàn yī duō gù, bù zhī zhāng méi tǔ dǎn fèn shēn qián bù zhě shuí yě? cǐ qián dài zhī fù zhé yě.
嗟夫!治平之世宜爾,萬一多故,不知張眉吐膽、奮身前步者誰也?此前代之覆轍也。
chù shì xiān qiú dà tǐ, jū guān xiān hòu mín fēng.
處事先求大體,居官先厚民風。
lín yì mò jì lì hài, lùn rén mò jì chéng bài.
臨義莫計利害,論人莫計成敗。
yī rén fù wū yǐ wǎ, yī rén fù wū yǐ máo, wèi fù wǎ zhě yuē: zi zhī fèi shí bèi yǔ, rán ér bì fēng yǔ yī yě. fù wǎ zhě rì: máo shí nián fǔ, ér wǎ bǎi nián bù suì, zi bǎi nián shí gèng, ér duō yǐ gōng lì zhī fèi lǚ biàn zhī láo yě. jiē fū! tiān xià zhī huàn mò dà yú yǒu jiān jiǔ zhī fèi, yí lǚ biàn zhī láo, shì zhī wèi gōng wú yòng, hài yǒu yì. tiān xià zhī sī, yì mò dà yú niǔ zhāo xī zhī jìn, wàng jiǔ yuǎn zhī ān, shì zhī wèi yù sù chéng jiàn xiǎo lì. shì gù pǔ sù hún jiān, shèng rén zhì wù lì yòng zhī dào yě. bǐ hǎo wén zhě, wéi pǔ sù zhī chǐ ér mí lì, fū yì bài zhī wù, bù zhì shén yǐ. huò yuē: mí lì qí hún jiān zhě kě hū? yuē: jì hún jiān yǐ, mí lì xī wèi? gǒu yǐ mí lì zhī fèi ér wèi hún jiān zhī zī, qǐ bù yóu hún jiān zāi? shì gù jūn zǐ zuò yǒu yì, zé qīng qiān jīn zuò wú yì, zé xī yī jiè. jiǎ lìng wú yī jiè zhī fèi, jūn zǐ yì bù zuò wú yì, hé yě? bù gǎn yǐ ěr mù zhī wán, qǐ tiān xià mín qióng cái jǐn zhī huò yě.
一人覆屋以瓦,一人覆屋以茅,謂覆瓦者曰:「子之費十倍予,然而蔽風雨一也。」覆瓦者日:「茅十年腐,而瓦百年不碎,子百年十更,而多以工力之費、屢變之勞也。」嗟夫!天下之患莫大於有堅久之費,貽屢變之勞,是之謂工無用,害有益。天下之思,亦莫大於狃朝夕之近,忘久遠之安,是之謂欲速成見小利。是故樸素渾堅,聖人制物利用之道也。彼好文者,惟樸素之恥而靡麗,夫易敗之物,不智甚矣。或曰:「糜麗其渾堅者可乎?」曰:「既渾堅矣,靡麗奚為?苟以靡麗之費而為渾堅之資,豈不尤渾堅哉?是故君子作有益,則輕千金;作無益,則惜一介。假令無一介之費,君子亦不作無益,何也?不敢以耳目之玩,啟天下民窮財盡之禍也。」
yù shì bù fáng xiáng wèn guǎng wèn, dàn bù kě yǒu piān zhǔ xīn.
遇事不妨詳問、廣問,但不可有偏主心。
qīng yán zhòu fā, tīng yán zhī dà jiè yě.
輕言驟發,聽言之大戒也。
jūn zǐ chù shì zhǔ zhī yǐ zhèn jìng yǒu zhǔ zhī xīn, yùn zhī yǐ yuán huó bù jū zhī yòng, yǎng zhī yǐ cóng róng dūn dà zhī dù, xún zhī yǐ tuī xíng yǒu jiàn zhī xù, dài zhī yǐ xù jǐn bì zhì zhī xiào, yòu wèi cháng yǒu xīn qín xiào yuǎn zhī huǐ. jīn rén lín shì, cái qù ān pái, yòu bù nài chóu cháng, cǎo shuài hán hu, yǔ shì fú luàn, qǐ wú xìng chéng? jìng bù chéng gè chù shì zhī dào.
君子處事主之以鎮靜有主之心,運之以圓活不拘之用,養之以從容敦大之度,循之以推行有漸之序,待之以序盡必至之效,又未嘗有心勤效遠之悔。今人臨事,才去安排,又不耐躊腸,草率含糊,與事拂亂,豈無幸成?競不成個處事之道。
jūn zǐ yǔ rén gòng shì, dāng gōng rén jǐ ér bù sī. gǒu shì zhī chéng, bù bì gōng zhī chū zì wǒ yě bù xìng ér bài, bù bì jiù zhī guī zhū rén yě.
君子與人共事,當公人己而不私。苟事之成,不必功之出自我也;不幸而敗,不必咎之歸諸人也。
yǒu dāng rán yǒu zì rán yǒu ǒu rán. jūn zǐ jǐn qí dāng rán, tīng qí zì rán, ér bù gǎn yú ǒu rán xiǎo rén ní yú ǒu rán, fú qí zì rán, ér qì qí dāng rán. yī! ǒu rán bù kě dé, bìng qí dāng rán zhě shī zhī, kě āi yě.
有當然、有自然、有偶然。君子盡其當然,聽其自然,而不感於偶然;小人泥於偶然,拂其自然,而棄其當然。噫!偶然不可得,並其當然者失之,可哀也。
bù wèi wài hàn, bù yǐ wù yí, ér hòu kě yǐ rèn tiān xià zhī dà shì. bǐ yuè zhī zé yuè, nù zhī zé nù, qiǎn zhōng xiá liàng, cū xīn fú qì, fù rén rú zǐ néng xiào zhī, ér yù yǒu suǒ shù lì, nán yǐ. hé yě? qí suǒ yǐ dài yòng zhě wú jù yě.
不為外撼,不以物移,而後可以任天下之大事。彼悅之則悅,怒之則怒,淺衷狹量,粗心浮氣,婦人孺子能笑之,而欲有所樹立,難矣。何也?其所以待用者無具也。
míng bái jiǎn yì, cǐ sì zì kě xíng zhī zhōng shēn. yì xīn jī, rǎo shì duān, shì zì tóu jù wǎng yě.
明白簡易,此四字可行之終身。役心機,擾事端,是自投劇網也。
shuǐ zhī liú xíng yě, ài yú gāng, zé qiú tōng yú róu zhì zhě zhī yú shì yě, ài yú cǐ, zé qiú tōng yú bèi. zhí ài yǐ qiú tōng, zé yú zhī shén yě, tú láo ér shì bù jì.
水之流行也,礙於剛,則求通於柔;智者之於事也,礙於此,則求通於被。執礙以求通,則愚之甚也,徒勞而事不濟。
jì tiān xià dà shì, zhī zài jǐn yào chù yī zhāo liú xīn yòng lì, bié gè dōu gù bù dé.
計天下大事,只在緊要處一着留心用力,別個都顧不得。
pì zhī yì qí, zhī zài shū yíng shàng liú xīn, yī mǎ yī zú zhī shī hún bù fàng zài xīn xià, ruò guān zhě yǐ cǐ yù jì qí gāo dī, yì zhě yǐ cǐ yù luàn qí xīn mù, biàn bù jì shì. kuàng shàn chóu zhě yǐ yǔ wèi qǔ, yǐ sàng wèi dé shàn yì zhě ěr zhī shǐ tūn, yòu zhī shǐ jìn, cǐ qǐ xún cháng shí jiàn suǒ néng cè zāi? nǎi jiàn qí xiǎo shī ér jù jǔ náo zhī, bìn chì zhī, yīng xióng háo jié kě wèi qiè xiào yǐ, kě wèi tòng wǎn yǐ.
譬之奕棋,只在輸贏上留心,一馬一卒之失渾不放在心下,若觀者以此預計其高低,奕者以此預亂其心目,便不濟事。況善籌者以與為取,以喪為得;善奕者餌之使吞,誘之使進,此豈尋常識見所能策哉?乃見其小失而遽沮撓之,擯斥之,英雄豪傑可為竊笑矣,可為慟惋矣。
fū shì, zhì zhě zhī suǒ jiè yǐ chéng gōng, yú zhě zhī suǒ nì yǐ qǔ bài zhě yě. fū shì zhī shèng yě, tiān dì shèng rén bù néng cái, shì zhī shuāi yě, tiān dì shèng rén bù néng zhèn, yì yīn zhī ér yǐ. yīn zhī zhōng yù chù zhī quán, cǐ shàn yòng shì zhě yě, nǎi suǒ yǐ cái zhī zhèn zhī yě.
夫勢,智者之所藉以成功,愚者之所逆以取敗者也。夫勢之盛也,天地聖人不能裁,勢之衰也,天地聖人不能振,亦因之而已。因之中寓處之權,此善用勢者也,乃所以裁之振之也。
shì jūn zǐ bào jīng shì zhī jù, bì xiān zhī wǔ yòng. wǔ yòng zhī dào wèi jiāng, ér màn cháng shì zhī, cǐ xiǎo zhàng fū jì yǎng tóng xīn zhī suǒ wèi yě, shì bì bù jì. shì gù guì zé rén.
士君子抱經世之具,必先知五用。五用之道未將,而漫嘗試之,此小丈夫技癢、童心之所為也,事必不濟。是故貴擇人。
bù zé kě yǔ gòng shì zhī rén, zé bù jì jué xīn, bù kān qí rèn. huò yǐ xū wén xiāng qī, huò yǐ yì jiàn xiāng qīng, pì yǐ yù bēi fù xiǎo ér, ér bēn zǒu yú qí qū zhī fēng yě. shì gù guì dá shí. shí zhě, chéng shì zhī qī yě. jī yǒu kě chéng, huì yǒu kě jì, bù xiān bù hòu, zé qí dào yì xíng. bù dá yú shí. pì tóu zhǒng yú jiān dòng zhī hòu yě. shì gù guì shěn shì.
不擇可與共事之人,則不既厥心,不堪其任。或以虛文相欺,或以意見相傾,譬以玉杯付小兒,而奔走於崎嶇之峰也。是故貴達時。時者,成事之期也。機有可乘,會有可際,不先不後,則其道易行。不達於時。譬投種于堅凍之候也。是故貴審勢。
zhě, chéng shì zhī jí yě. dēng gāo ér zhāo, shùn fēng ér hū, bù láo bù fèi, ér qí yì jiù. bù shěn yú shì, pì xíng zhōu yú píng lù zhī dì yě. shì gù guì shèn fā. zuǒ pàn wàng, zhǎng lǜ què gù, shí jiàn dé lì yǐ, yòu sī qí hài, shí jiàn dé chéng yǐ, yòu lǜ qí bài, wàn wú kě yú zé zhí jí ér bù biàn. bù shèn suǒ fā, pì yè shè yí de yě. shì gù guì yí wù. fū shì yǒu dāng dǎo cháng xí gù zhě, yǒu dāng gǎi xián yì zhé zhě, yǒu dāng xìng fèi jǔ zhuì zhě, yǒu dāng jiù piān bǔ jiù zhě, yǒu yǐ xiǎo qì dà ér zú yǐ chéng qí dà zhě, yǒu lǐ qū yú shì ér bù hài qí wèi lǐ zhě, yǒu dāng sān lìng wǔ shēn zhě, yǒu dāng bù dòng shēng sè zhě. bù yí yú wù, pì miáo yǒu jiān cún, ér yù shí jù fén yě. zhà fū! fēi yǒu qí jù zhī nán, ér yòng qí jù zhě zhī nán yě.
者,成事之藉也。登高而招,順風而呼,不勞不費,而其易就。不審於勢,譬行舟於平陸之地也。是故貴慎發。左盼望,長慮卻顧,實見得利矣,又思其害,實見得成矣,又慮其敗,萬無可虞則執極而不變。不慎所發,譬夜射儀的也。是故貴宜物。夫事有當蹈常襲故者,有當改弦易轍者,有當興廢舉墜者,有當救偏補救者,有以小棄大而卒以成其大者,有理屈於勢而不害其為理者,有當三令五申者,有當不動聲色者。不宜於物,譬苗莠兼存,而玉石俱焚也。溠夫!非有其具之難,而用其具者之難也。
fǔ rú zhī yū shuō, qū shì zhī jū tán, sú zǐ zhī yōng shí, zào rén zhī qiǎn mì, jué zhě zhī yì yán, xiān fū zhī xié yǔ, jiē shì zhī chéng yě, móu duàn jiā zhī suǒ jì yě.
腐儒之迂說,曲士之拘談,俗子之庸識,躁人之淺覓,譎者之異言,憸夫之邪語,皆事之成也,謀斷家之所忌也。
zhì zhě zhī yú shì, yǒu yán zhī ér bù xíng zhě, yǒu suǒ yán fēi suǒ xíng zhě, yǒu xiān yán ér hòu xíng zhě, yǒu xiān xíng ér hòu yán zhě, yǒu xíng zhī jì chéng ér shǐ zhōng bù yán qí gù zhě, yào yì wèi guó jiā shēn yuǎn zhī lǜ, ér qiú yǐ bì jì ér yǐ.
智者之於事,有言之而不行者,有所言非所行者,有先言而後行者,有先行而後言者,有行之既成而始終不言其故者,要亦為國家深遠之慮,而求以必濟而已。
shàn yòng lì zhě jiù lì, shàn yòng shì zhě jiù shì, shàn yòng zhì zhě jiù zhì, shàn yòng cái zhě jiù cái, fū shì zhī wèi chéng. chéng zhě, zhī jǐ zhī wèi yě. shī qí suǒ chéng, zé bèi láo ér lì bù jiù, dé qí suǒ chéng, zé yǔ wù wú wǔ, yú wǒ wú kùn, ér tiān xià xiǎng qí lì.
善用力者就力,善用勢者就勢,善用智者就智,善用財者就財,夫是之謂乘。乘者,知幾之謂也。失其所乘,則倍勞而力不就,得其所乘,則與物無忤,於我無困,而天下享其利。
fán zhuó liàng tiān xià dà shì, quán yào gè róng tōng zhōu mì, yōu shēn lǜ yuǎn. yíng shì zhě zhī zhèng fāng miàn yě, yuǎn shì jìn shì, rì yǒu jìn shì zhèng ér yuǎn shì bù zhèng zhě jiào zhǎng jiào duǎn, yuē yǒu zhǔn yú duǎn ér bù zhǔn yú zhǎng zhě yīng shàng yīng xià, yuē yǒu hé yú shàng ér bù hé yú xià zhě gù zuǒ gù yòu, yuē yǒu xié yú zuǒ ér bù xié yú yòu zhě. jì ér yuǎn jìn zhǎng duǎn shàng xià zuǒ yòu zhī jiē yí yě, rán hòu zhí shéng mò yùn mù shí jiū qì yòng yǐ dìng wàn shì bù bá zhī jī. jīn zhī chù tiān xià shì zhě, cū xīn fú qì, qiǎn jiàn báo shí, dé qí yī fāng ér gù zhí yǐ qiú shèng. yǐ cǐ tú jiǔ dà zhī yè, wèi zhì ān zhī jì, nán yǐ.
凡酌量天下大事,全要個融通周密,憂深慮遠。營室者之正方面也,遠視近視,日有近視正而遠視不正者;較長較短,曰有準於短而不准於長者;應上應下,曰有合於上而不合於下者;顧左顧右,曰有協於左而不協於右者。既而遠近長短上下左右之皆宜也,然後執繩墨、運木石、鳩器用以定萬世不拔之基。今之處天下事者,粗心浮氣,淺見薄識,得其一方而固執以求勝。以此圖久大之業,為治安之計,難矣。
zì jīng sān shū, wèi kě jù zhēn yě yán chuán sān kǒu, wèi kě jù xìn yě.
字經三書,未可遽真也;言傳三口,未可遽信也。
qiǎo zhě, qì huà zhī zéi yě, wàn wù zhī huò yě, xīn shù zhī dù yě, cái yòng zhī zāi yě, jūn zǐ bù guì yān.
巧者,氣化之賊也,萬物之禍也,心術之蠹也,財用之災也,君子不貴焉。
jūn zǐ zhī chù shì yǒu zhēn jiàn yǐ, bù jù xíng yě, yòu yàn zhòng jiàn, chá zhòng qíng, xié zhū lǐ ér xié, xié zhū zhòng qíng zhòng jiàn ér xié, zé duàn yǐ bì xíng guǒ lǐ dāng rán, ér zhòng qíng zhòng jiàn zhī bù xié yě, yòu wěi qū yǐ xíng wú lǐ. jì bù biǎn lǐ, yòu bù hài rén, cǐ zhī wèi lǐ shù. yī! wéi shèng rén zhě néng zhī, liè jiào zhī lèi shì yě.
君子之處事有真見矣,不遽行也,又驗眾見,察眾情,協諸理而協,協諸眾情、眾見而協,則斷以必行;果理當然,而眾情、眾見之不協也,又委曲以行吾理。既不貶理,又不駭人,此之謂理術。噫!惟聖人者能之,獵較之類是也。
gàn tiān xià dà shì fēi qì bù jì. rán qì yù cáng, bù yù lù yù yì, bù yù yáng.
干天下大事非氣不濟。然氣欲藏,不欲露;欲抑,不欲揚。
xiān tiān jiē dì shì yè bù dòng shēng sè, bù jīng ěr mù, zuò dé tíng tíng tuǒ tuǒ, cǐ wèi dì yī miào shǒu, biàn shì rù shén. pì zhī tiān dì dāng chūn xià zhī shí, fā yù wàn wù, hé děng shèng dà liú xíng zhī qì! rán shì zhī bù jiàn, tīng zhī bù wén, qǐ wú fēng yǔ léi tíng, yì zhǐ shí fā jiān chū, bù xiǎn jiàng zuò wàn wù zhī jī, zhè cái shì huà gōng.
掀天揭地事業不動聲色,不驚耳目,做得停停妥妥,此為第一妙手,便是入神。譬之天地當春夏之時,發育萬物,何等盛大流行之氣!然視之不見,聽之不聞,豈無風雨雷霆,亦只時發間出,不顯匠作萬物之跡,這才是化工。
shū yú liào shì, ér zhuō yú móu shēn, míng zhé zhě zhī suǒ jù yě.
疏於料事,而拙於謀身,明哲者之所懼也。
shí chù zhe jiǎo, wěn chù xià shǒu.
實處着腳,穩處下手。
gū xī yī liàn, shì chù rén dà bìng tòng, dāng yì chù, suī chù gǔ ròu yì yào guǒ duàn lǔ mǎng jìng yí, shì chù shì dà bìng tòng, dāng jǐn yào chù, suī xì wēi yì yào jiǎn diǎn.
姑息依戀,是處人大病痛,當義處,雖處骨肉亦要果斷;鹵莽徑宜,是處事大病痛,當緊要處,雖細微亦要檢點。
zhèng zhí zhī rén néng rèn tiān xià zhī shì. qí cái qí shǒu xiǎo shì zì kě jiàn. ruò shuō xiǎo shì qiě fàng guò, dà shì dào shǒu cái jiàn dān dāng, zhè biàn shì shì shuō, dào dà shì dìng rán yě fàng guò le. sōng bǎi shēng, xiǎo biàn zhí, wèi yǒu shǐ qū ér zhōng zhí zhě yě. ruò yòng quán biàn shí lìng yǒu jiào liàng, yòu shì yī fù dāng shuō huà.
正直之人能任天下之事。其才、其守小事自可見。若說小事且放過,大事到手才見擔當,這便是飾說,到大事定然也放過了。松柏生,小便直,未有始曲而終直者也。若用權變時另有較量,又是一副當說話。
wú sǔn sǔn, wú yì yì, wú tōng tōng, wú sāi sāi, cǐ diào tiān dì zhī dào, lǐ rén wù zhī yí yě. rán rén jūn zì fèng wú xián yú sǔn sǔn, yú bǎi xìng wú xián yú yì yì jūn zǐ kuò lǐ lù wú xián yú tōng tōng, dù yù dòu wú xián yú sāi sāi.
無損損,無益益,無通通,無塞塞,此調天地之道,理人物之宜也。然人君自奉無嫌於損損,於百姓無嫌於益益;君子擴理路無嫌於通通,杜欲竇無嫌於塞塞。
shì wù zhī lǐ yǒu dìng, ér rén qíng yì jiàn qiān qí wàn jìng, wú dé qí dìng zhě ér xíng zhī, jí xíng jī kě yí, xīn shì nán bái, yì fù zhī wú kě nài hé. ruò zhuì zhuì wèi jī, suǒ suǒ zì míng, qǐ néng jiā zhì yī huì zāi? qiě rén bù wǒ xìn, biàn zhī hé yì? rén ruò wǒ xìn, hé shì yú biàn? ruò shì yǒu guān shè, zé bù dāng yǐ jiān mò fáng dà jì.
事物之理有定,而人情意見千歧萬徑,吾得其定者而行之,即形跡可疑,心事難白,亦付之無可奈何。若惴惴畏譏,瑣瑣自明,豈能家置一喙哉?且人不我信,辯之何益?人若我信,何事於辯?若事有關涉,則不當以緘默妨大計。
chù rén chù yǐ chù shì dōu yào yǒu yú, wú yú biàn wú jiù xìng, cǐ lǐ shén nán yán.
處人、處已、處事都要有餘,無餘便無救性,此里甚難言。
huǐ qián mò rú shèn shǐ, huǐ hòu mò rú gǎi tú, tú huǐ wú yì yě.
悔前莫如慎始,悔後莫如改圖,徒悔無益也。
jū xiāng ér yòu yú shù shí lǐ zhī jiàn, kēng kēng rán shǒu zhī yě, bǎi gōng bù pò, jí yóu dà dū, jiàn qiān lǐ zhī shì, máng rán zì shī yǐ. jū jīn ér yòu yú qiān wàn rén zhī jiàn, kēng kēng rán shǒu zhī yě, bǎi gōng bù pò, jí guān fén diǎn, jiàn qiān wàn nián zhī shì, máng rán zì shī yǐ. shì gù yòu jiàn bù kě niǔ, niǔ zé xiá, xiá zé bù zú yǐ shàn tiān xià zhī shì.
居鄉而囿於數十里之見,硜硜然守之也,百攻不破,及游大都,見千里之事,茫然自失矣。居今而囿於千萬人之見,硜硜然守之也,百攻不破,及觀墳典,見千萬年之事,茫然自失矣。是故囿見不可狃,狃則狹,狹則不足以善天下之事。
shì chū yú yì wài, suī zhì zhě yì qióng, bù kě yǐ kē zé yě.
事出於意外,雖智者亦窮,不可以苛責也。
tiān xià zhī huò duō yǐn chéng ér zú zhì, huò ǒu jī ér suì chéng. yǐn chéng zhě guì yù fáng, ǒu jī zhě guì jiān rěn.
天下之禍多隱成而卒至,或偶激而遂成。隱成者貴預防,偶激者貴堅忍。
dāng shì yǒu sì yào: jì pàn yào guǒ jué, pà shì mián zhí chí yào jiān nài, pà shì cuì jī kuò yào shēn chén, pà shì qiǎn yīng biàn yào jī jǐng, bó shì chí.
當事有四要:際畔要果決,怕是綿;執持要堅耐,怕是脆;機括要深沉,怕是淺;應變要機警,伯是遲。
jūn zǐ dòng dà shì shí lì ér wú yī hài, qí jǔ zhī yě, bì yǐ. rán tiān xià wú shí lì zhī shì, bù dé yǐ ér quán qí fēn shù zhī duō guǎ, lì qī ér hài sān zé wú quán qí lì ér fáng qí hài. yòu jiào qí shì shì zhī qīng zhòng, yì yǒu jiǔ hài ér yī lì zhě wèi zhī, suǒ lì zhòng ér suǒ hài qīng yě, suǒ lì jí ér suǒ hài huǎn yě, suǒ lì nán dé ér suǒ hài kě jiù yě, suǒ lì jiǔ yuǎn ér suǒ hài yī shí yě. cǐ bù kě yǔ qiǎn jiàn báo shí zhě dào.
君子動大事十利而無一害,其舉之也,必矣。然天下無十利之事,不得已而權其分數之多寡,利七而害三則吾全其利而防其害。又較其事勢之輕重,亦有九害而一利者為之,所利重而所害輕也,所利急而所害緩也,所利難得而所害可救也,所利久遠而所害一時也。此不可與淺見薄識者道。
dāng xū mò yàn jiǔ, jiǔ shí yǔ dé shí xiāng lín. ruò fèn qí jiǔ yě, ér jué jué zhī, shì bù néng rěn yú sī xū, ér gān qì qián láo, zuò shī hòu de yě. cǐ cóng shì zhě zhī dà jiè yě. ruò kàn de shì tǐ shěn, biàn bù bì xū, jí xū zhī jiǔ, yì dāng sù qù.
當需莫厭久,久時與得時相鄰。若憤其久也,而決絕之,是不能忍於斯須,而甘棄前勞,坐失後得也。此從事者之大戒也。若看得事體審,便不必需,即需之久,亦當速去。
zhāo sān mù sì, yòng shù zhě chéng zhà yǐ, rén qíng zhī jí zhì, yǒu yǐ zhāo sān mù sì wèi biàn zhě, yǒu yǐ cháo sì mù sān wèi biàn zhě, yào zài dāng qí suǒ jí. yuán fēi yú, qí zhōng bì yǒu suǒ dāng yě.
朝三暮四,用術者誠詐矣,人情之極致,有以朝三暮四為便者,有以朝四暮三為便者,要在當其所急。猿非愚,其中必有所當也。
tiān xià zhī huò fēi ǒu rán ér chéng yě, yǒu còu hé, yǒu bó jī, yǒu jī jiàn. còu hé zhě, zá ér bù kě jiě, zài tiān wèi fēng yǔ léi diàn, zài shēn wèi duō guò, zài rén wèi péng jiān, zài shì wèi zhòng è zāo huì, zài bìng wèi fēng hán shǔ shī, hé ér chéng bì. bó jī zhě, yǒng ér bù kě yù, zài tiān wèi xùn léi dà báo, zài shēn wèi fèn hěn, zài rén wèi héng nì zú jiā, zài shì wèi zhòu gǎn chéng xiōng, zài bìng wèi zhōng hán bào jué. jī jiàn zhě, jí zhòng ér bù kě fǎn, zài tiān wèi hán shǔ zhī xù, zài shēn wèi zuì è guàn yíng, zài rén wèi bāo cáng dài chěng, zài shì wèi dà bì jí huài, zài bìng wèi xuè qì shuāi léi tán huǒ yùn yù, yǎn yǎn bù kě zhī. cǐ sān chéng zhě, lǐ shì zhī zì rán, tiān dì wàn wù jiē bù néng wài, huò fú zhī lái, héng bì yóu zhī. gù jūn zǐ wèi shàn zé jí zhòng měi, ér fáng cuò lǚ zhī duō, fèn zhì jié ér jiè yī zhāo zhī nù, tǐ dào yǐ zhōng shēn, zī zī bù juàn, ér jué bù kě zhǎng zhī yù.
天下之禍非偶然而成也,有輳合,有搏激,有積漸。輳合者,雜而不可解,在天為風雨雷電,在身為多過,在人為朋奸,在事為眾惡遭會,在病為風寒暑濕,合而成痹。搏激者,勇而不可御,在天為迅雷大雹,在身為忿狠,在人為橫逆卒加,在事為驟感成凶,在病為中寒暴厥。積漸者,極重而不可反,在天為寒暑之序,在身為罪惡貫盈,在人為包藏待逞,在事為大敝極壞,在病為血氣衰羸、痰火蘊郁,;奄奄不可支。此三成者,理勢之自然,天地萬物皆不能外,禍福之來,恆必由之。故君子為善則籍眾美,而防錯履之多,奮志節而戒一朝之怒,體道以終身,孜孜不倦,而絕不可長之欲。
zài zhī lüè, bù rú yī zhī xiáng yě yī zhī xiáng, bù rú zài zhī xiáng yě, zài xiáng wú hòu yōu yǐ.
再之略,不如一之詳也;一之詳,不如再之詳也,再詳無後憂矣。
yǒu xú, dāng shì zhī miào dào yě. gù wàn wú kě lǜ zhī shì bèi shí yī, nán shì bèi bǎi yī, dà shì bèi qiān yī, bù cè zhī shì bèi wàn yī.
有徐,當事之妙道也。故萬無可慮之事備十一,難事備百一,大事備千一,不測之事備萬一。
zài wǒ yǒu yú zé zú yǐ dāng tiān xià zhī gǎn, yǐ bù zú dāng gǎn, wèi yǒu bù kùn zhě.
在我有餘則足以當天下之感,以不足當感,未有不困者。
shí yǒu yú, lǐ gǎn ér jí tòu cái yǒu yú, shì gǎn ér jí bàn lì yǒu yú, rèn gǎn ér jí shèng qì yǒu yú, biàn gǎn ér bù zhèn shēn yǒu yú, nèi wài gǎn ér bù bìng.
識有餘,理感而即透;才有餘,事感而即辦;力有餘,任感而即勝;氣有餘,變感而不震;身有餘,內外感而不病。
yǔ zhī bù cóng, zhēng zhī yù qíng, míng zhī nǎi jīng. bù yǔ bù zhēng, wú suǒ shì míng, hū hū míng míng, wú shì yǐ chéng, bǐ yì měng měng. xī rén wèi bù dòng shēng sè ér cuò tiān xià yú tài shān, yǔ yǐ wèi dòng shēng sè zé bù néng cuò tiān xià yú tài shān yǐ. gù yuē mò ér chéng zhī, bù yán ér xìn, cún hū dé xíng.
語之不從,爭之愈勍,名之乃驚。不語不爭,無所事名,忽忽冥冥,吾事已成,彼亦懵懵。昔人謂不動聲色而措天下於泰山,予以為動聲色則不能措天下於泰山矣。故曰默而成之,不言而信,存乎德行。
tiān xià zhī shì, zài yì wài zhě cháng duō. zhòng rén jiàn dé yǎn qián wú shì dōu fàng xià xīn, míng zhé zhī shì zhī zài yì wài zuò gōng fu, gù měi wàn quán ér wú hòu yōu.
天下之事,在意外者常多。眾人見得眼前無事都放下心,明哲之士只在意外做工夫,故每萬全而無後憂。
bù yǐ wài zhì zhě wèi róng rǔ, jí yǒu shòu yòng chù, rán xū shì lǐ miàn fēn shù zú shǐ dé.
不以外至者為榮辱,極有受用處,然須是裡面分數足始得。
jīn rén jiàn rén jìng màn, zhé yǒu xǐ yùn, xīn jiē wài zhòng zhě yě. cǐ mí bù pò, xiōng zhōng bīng tàn yī shēng.
今人見人敬慢,輒有喜慍,心皆外重者也。此迷不破,胸中冰炭一生。
yǒu yī jiè bì lìn zhě, yǒu qiān jīn kě qīng zhě, ér shì zhī lùn qǔ yǔ dòng, yuē suǒ zhí jǐ hé? cǐ luàn yǔ ěr.
有一介必吝者,有千金可輕者,而世之論取與動,曰所直幾何?此亂語耳。
cái yóu bīng yě, yòng zhī fá zuì diào mín, zé wèi rén yì zhī shī yòng zhī bào guǎ líng ruò, zé wèi jié duó zhī dào. shì gù jūn zǐ fēi wú cái zhī huàn, huàn bù shàn yòng cái ěr. gù wéi yǒu dé zhě néng yòng cái.
才猶兵也,用之伐罪弔民,則為仁義之師;用之暴寡凌弱,則為劫奪之盜。是故君子非無才之患,患不善用才耳。故惟有德者能用才。
cáng mò dà zhī hài, ér yǐ xiǎo lì zhōng qí yì cáng mò dà zhī lì, ér yǐ xiǎo hài yí qí xīn. cǐ sī zhě zhī suǒ bì duò, ér zhì zhě zhī suǒ dú jué yě.
藏莫大之害,而以小利中其意;藏莫大之利,而以小害疑其心。此思者之所必墮,而智者之所獨覺也。
jīn rén jiàn qián bèi xiān dá zuò shì bù zì zhèn bá, zhé shēng tàn hèn, bù zhī qú dāng wǒ shí yě huì tàn hèn rén fǒu? wǒ dāng qú shí néng miǎn hòu rén tàn hèn fǒu? shì bú dào shǒu, zé rén jǐn yì, dài jūn dào shǒu shí, shì shì nǔ lì bù qīng fàng guò biàn hǎo. zhǐ rèn xiāo xiāo zé rén, tā rì zòng wú kě tàn hèn, jīn rì yì fú báo zi yě.
今人見前輩先達作事不自振拔,輒生嘆恨,不知渠當我時也會嘆恨人否?我當渠時能免後人嘆恨否?事不到手,責人盡易,待君到手時,事事努力不輕放過便好。只任嘵嘵責人,他日縱無可嘆恨,今日亦浮薄子也。
qū qū yǔ rén jiào shì fēi, qí liàng yǔ suǒ jiào zhī rén xiāng qù jǐ hé?
區區與人較是非,其量與所較之人相去幾何?
wú shí jiàn dǐ rén, nán yǔ shuō huà piān shí jiàn dǐ rén, gèng nán yǔ shuō huà.
無識見底人,難與說話;偏識見底人,更難與說話。
liǎng jūn zǐ wú zhēng, xiāng ràng gù yě yī jūn zǐ yī xiǎo rén wú zhēng, yǒu róng gù yě.
兩君子無爭,相讓故也;一君子一小人無爭,有容故也。
zhēng zhě, liǎng xiǎo rén yě. yǒu shí zhě nài hé zì chù yú xiǎo rén? jí dé zhī wèi bì róng, ér kuàng wú yì yú dé yǐ bó xiǎo rén zhī míng, yòu xiǎo rén ér yú zhě.
爭者,兩小人也。有識者奈何自處於小人?即得之未必榮,而況無益於得以博小人之名,又小人而愚者。
fāng yán shì chù rén dà bìng tòng. shèng xián chù shì lí yī wēn hòu bù dé, gù yuē fàn ài zhòng, yuē hé ér bù tóng, yuē hé ér bù liú, yuē qún ér bù dǎng, yuē zhōu ér bù bǐ, yuē ài rén, yuē cí yàng, yuē qǐ dì, yuē lè zhǐ, yuē qīn mín, yuē róng zhòng, yuē wàn wù yī tǐ, yuē tiān xià yī jiā, zhōng guó yī rén. zhǐ nèn jǔ jǔ liáng liáng lěng luò nán qīn, biàn shì shì shàng yī gè ài wù. jí shǐ chí zhèng shǒu fāng, dú lì bù gǒu, yì fēi yòng shì zhī cái, zhǐ shì yī jié juàn jiè zhī tǔ ěr.
方嚴是處人大病痛。聖賢處世離一溫厚不得,故曰泛愛眾,曰和而不同,曰和而不流,曰群而不黨,曰周而不比,曰愛人,曰慈樣,曰豈弟,曰樂只,曰親民,曰容眾,曰萬物一體,曰天下一家,中國一人。只恁踽踽涼涼冷落難親,便是世上一個礙物。即使持正守方,獨立不苟,亦非用世之才,只是一節狷介之土耳。
móu tiān xià hòu shì shì zuì bù kě cǎo cǎo, dāng shēn sī yuǎn lǜ. zhòng rén zhī shí, tiān xià suǒ tóng yě, qiǎn mèi ér niǔ yú mù qián, qí cì yǒu zhòng rén kàn de yī bàn zhě, qí cì háo jié zhī shì yǔ liàn dá zhī rén dé qí dà gài zhě, qí cì jīng shí zhī rén yǒu kuàng shì dú dé zhī jiàn zhě, qí cì jīng lún cuò zhì dāng shí bù dòng shēng sè, hòu shì bù néng biàn yì zhě, zhì cǐ zé jīng yǐ, jǐn yǐ, wú yǐ fù jiā yǐ, cǐ zhī wèi dà zhì, cǐ zhī wèi zhēn cái. ruò ǒu dé zhī jiàn, jiè tīng zhī yán, qiào néng zì xǐ ér rǎng bì zhí yán tiān xià shì, cǐ lǎo chéng zhě zhī suǒ āi, ér shēn chén zhě zhī suǒ jù yě.
謀天下後世事最不可草草,當深思遠慮。眾人之識,天下所同也,淺昧而狃於目前,其次有眾人看得一半者,其次豪傑之士與練達之人得其大概者,其次精識之人有曠世獨得之見者,其次經綸措置、當時不動聲色,後世不能變易者,至此則精矣,盡矣,無以復加矣,此之謂大智,此之謂真才。若偶得之見,借聽之言,翹能自喜而攘臂直言天下事,此老成者之所哀,而深沉者之所懼也。
ér jīn zhǐ yī gè gǒu zì zhī wú shì jiè, wàn shì ān dé bù fèi chí?
而今只一個苟字支吾世界,萬事安得不廢弛?
tiān xià shì yào chéng shì dài shí, pì zhī jué yōng dài qí jiāng kuì, zé bìng zhě bù kǔ ér yōng zì yù, ruò huī fù dú rén, suī jí biān shǒu duàn bì, yóu chí yě.
天下事要乘勢待時,譬之決癰待其將潰,則病者不苦而癰自愈,若虺蝮毒人,雖即砭手斷臂,猶遲也。
fàn xiū bù jué jiù yàn, lù xiū bù kàn jiù zǒu, rén xiū bù zé jiù jiāo, huà xiū bù xiǎng jiù shuō, shì xiū bù sī jiù zuò.
飯休不嚼就咽,路休不看就走,人休不擇就交,話休不想就說,事休不思就做。
cān líng guī qí běn yì rén yě, ér yǔ shēn wú dāng, fǎn yǐ yì bìng qīn hòu kěn qiè běn ài rén yě, ér yǔ rén wú dāng, fǎn yǐ sù huò, gù jūn zǐ shèn yān.
參苓歸芪本益人也,而與身無當,反以益病;親厚懇切本愛人也,而與人無當,反以速禍,故君子慎焉。
liǎng xiāng mó dàng, yǒu jiē sǔn wú jù quán, tè dà xiǎo jiǔ jìn ěr. lì rèn zhōng rì duàn gē, bì yǒu quē zhé zhī shí dǐ shí zhōng rì mó lóng, yì yǒu kuī xiāo zhī jiàn. gù jūn zǐ bù yù dí rén yǐ zì quán yě.
兩相磨盪,有皆損無俱全,特大小久近耳。利刃終日斷割,必有缺折之時;砥石終日磨礱,亦有虧消之漸。故君子不欲敵人以自全也。
jiàn qián miàn zhī qiān lǐ, bù ruò jiàn bèi hòu zhī yī cùn. gù dá xiàn fēi nán, ér fǎn guān wèi nán jiàn jiàn fēi nán, ér jiàn bù jiàn wèi nán cǐ jǔ shì zhī suǒ mí, ér zhì zhě zhī dú jué yě.
見前面之千里,不若見背後之一寸。故達現非難,而反觀為難;見見非難,而見不見為難;此舉世之所迷,而智者之獨覺也。
yù jì rǔ guī, huǐ jiāng ān cí? lì jì rǔ guī, hài jiāng ān cí? qiǎo jì rǔ guī, zuì jiāng ān cí?
譽既汝歸,毀將安辭?利既汝歸,害將安辭?巧既汝歸,罪將安辭?
shàng shì huì yì, gù tǐ rén yě yǐ yì, guān rén yě yì yǐ yì. yì zhī gǎn rén yě shēn yú gǔ ròu, dài zhī shā rén yě dú yú fǔ yuè. ōu niǎo zhī yú fù zhī jī, huì yì yě, kě yǐ rén ér bù rú ōu hū? zhì yú zhēng sè fā shēng ér bù guān chá, zé yòu zài sè sī jǔ yǐ zhī xià.
上士會意,故體人也以意,觀人也亦以意。意之感人也深於骨肉,怠之殺人也毒於斧鉞。鷗鳥知漁父之機,會意也,可以人而不如鷗乎?至於征色發聲而不觀察,則又在色斯舉矣之下。
shì jūn zǐ yào rèn tiān xià guó jiā shì, xiān bǎ běn shēn chú wài. suǒ yǐ shuō cè míng wěi zhì, yán zì cè míng zhī hòu shēn yǐ fēi wǒ yǒu yǐ, kuàng fù guì hū? ruò yíng yíng yú fù guì shēn jiā, què shì shè jì cāng shēng wěi zhì yú wǒ yě, jūn zhī zéi chén hū? tiān zhī lù mín hū?
士君子要任天下國家事,先把本身除外。所以說策名委質,言自策名之後身已非我有矣,況富貴乎?若營營於富貴身家,卻是社稷蒼生委質於我也,君之賊臣乎?天之僇民乎?
shèng xián zhī liàng kōng kuò, shì dào xiōng zhōng rú yī yè zhī fàn cāng hǎi.
聖賢之量空闊,事到胸中如一葉之泛滄海。
shèng xián chù tiān xià shì, wěi qū yū xú, bù qīng xùn yī yǐ zhī qíng, yǐ wéi tiān xià zhī yù, yǐ pò tiān xià zhī fáng. shì gù dào yǒu bù dāng zhí, shì yǒu bù bì guǒ zhě, cǐ lèi shì yě.
聖賢處天下事,委曲紆徐,不輕徇一已之情,以違天下之欲,以破天下之防。是故道有不當直,事有不必果者,此類是也。
pì zhī háng dào rán, xún qū cóng yuǎn shùn qí chéng jī, ér bù gǎn yǐ yù sù shì yǐ zhī biàn zhě, shì bù kě yě. ruò bì yù jiǎn jié zhí suì, zé liǎng jīng chéng tú zhèng yǐ shéng mò, pò chéng chú yì, sāi hé yí shān, zhōng yǒu shù bǎi lǐ zhī jìn yǐ, ér rén qíng shì shì bù kě yě. shì yǐ chù shì yào xùn yǐ chū zhī, ér xué zhě jiē wù pà jìng qíng zhí xíng.
譬之行道然,循曲從遠順其成跡,而不敢以欲速適已之便者,勢不可也。若必欲簡捷直遂,則兩京程途正以繩墨,破城除邑,塞河夷山,終有數百里之近矣,而人情事勢不可也。是以處事要遜以出之,而學者接物怕徑情直行。
rè nào zhōng kōng lǎo le duō shǎo háo jié, xián dàn zī wèi wéi shèng xián cháng dé chū, jí dāng rè nào shí yě zhǐ yǐ zhè xián dàn xīn yīng zhī. tiān xià wàn shì wàn wù zhī lǐ dōu shì xián dàn zhōng qiú lái, rè nào chù shǐ yòng. shì gù, jìng zhě, dòng zhī mǔ.
熱鬧中空老了多少豪傑,閒淡滋味惟聖賢嘗得出,及當熱鬧時也只以這閒淡心應之。天下萬事萬物之理都是閒淡中求來,熱鬧處使用。是故,靜者,動之母。
xiōng zhōng wú yī háo qiàn quē, shēn shàng wú yī xiē diǎn rǎn, biàn shì xī huáng yǐ shàng rén, jí zài yí dí huàn nán zhōng, hé yì yù zhú chūn tái shàng?
胸中無一毫欠缺,身上無一些點染,便是羲皇以上人,即在夷狄患難中,何異玉燭春台上?
shèng rén xiān tiān jiē dì shì yè zhǐ guǎn zuò, zhǐ shì bù fèi lì chú hài qù è zhǐ guǎn zuò, zhǐ shì bù dòng qì dǎo xiǎn tóu jiān zhǐ guǎn zuò, zhǐ shì bù dòng xīn.
聖人掀天揭地事業只管做,只是不費力;除害去惡只管做,只是不動氣;蹈險投艱只管做,只是不動心。
shèng xián yòng gāng, zhǐ gòu jì nà yī jiàn shì biàn liǎo yòng míng, zhǐ gòu dé nà jiàn qíng biàn liǎo fèn wài bù shèng fēn háo. suǒ yǐ zuò shì wú hén jī, shén hún hòu, shì jì yǒu chéng, ér yì wú yì.
聖賢用剛,只夠濟那一件事便了;用明,只夠得那件情便了;分外不剩分毫。所以作事無痕跡,甚渾厚,事既有成,而亦無議。
shèng rén zhǐ yǒu yī zhǒng cái, qiān tōng wàn guàn suí shì hé yí, pì rú fù guì zhǐ jī yī zhǒng qián, mào yì bǎi huò dōu dé. zhòng rén zhī cái rú huò, qīng hú suī měi, bù kě yù hán qīng qiú suī wēn, bù kě dāng shǔ. yòu yǎng cái yào yǒu gēn běn, zé suí yù bù qióng yùn cái yào yǒu jī kuò, gù suí gǎn bù zhì chí cái yào yǒu hán xù, gù suí shì bù bài.
聖人只有一種才,千通萬貫隨事合宜,譬如富貴只積一種錢,貿易百貨都得。眾人之材如貨,輕縠雖美,不可禦寒;輕裘雖溫,不可當暑。又養才要有根本,則隨遇不窮;運才要有機括,故隨感不滯;持才要有涵蓄,故隨事不敗。
zuò yí sì zhī jī zhě, bǎi kǒu bù néng zì biàn fàn yī jiàn zhī zhēn zhě, bǎi kǒu nán duó qí zhí. cǐ shì zhī tōng huàn yě. shèng rén xū míng tōng biàn wěn hé rén qíng, rú rén zhī gān fèi zài qí fù zhōng, jì wú dùn qíng, yì wú wū zhí. gù rén yǒu gǎn qì zhě, yǒu kuì fú zhě, yǒu huān yuè zhě. gù yuē wéi shèng rén wèi néng tōng tiān xià zhī zhì, bù néng rú shèng rén, xiān yào gè xū xīn.
坐疑似之跡者,百口不能自辨;犯一見之真者,百口難奪其執。此世之通患也。聖〔人〕虛明通變吻合人情,如人之肝肺在其腹中,既無遁情,亦無誣執。故人有感泣者,有愧服者,有歡悅者。故曰惟聖人為能通天下之志,不能如聖人,先要個虛心。
shèng rén chù xiǎo rén bù lù xíng jī, zhōng jiān zì yǒu de yǐ, chù gāo yá dǒu qiàn, zhí qì zhuàng kuí jiē piān yě, jí bù lùn qǔ huò, jìn xiǎo wén fū yǐ. mèng zǐ jiàn lè zhèng zǐ cóng wáng huān, hé děng shēn è! jí chù wáng huān, yǔ xíng ér bù yǔ bǐ, suī rán, yóu xíng jī yǐ. kǒng zǐ chù yáng huò zhǐ shì gè dài fǎ, chù xiàng tuí zhǐ shì gè duǒ fǎ.
聖人處小人不露形跡,中間自有得已,處高崖陡塹,直氣壯頄皆偏也,即不論取禍,近小文夫矣。孟子見樂正子從王驩,何等深惡!及處王驩,與行而不與比,雖然,猶形跡矣。孔子處陽貨只是個紿法,處向魋只是個躲法。
jūn zǐ suǒ de bù wèn, gù qí suǒ xíng yì yì. yǒu xiǎo rén yú cǐ, rén zhě lián zhī, yì zhě è zhī, lǐ zhě chù zhī bù shī lǐ, zhì zhě chù zhī bù qǔ huò, xìn zhě tuī chéng yǐ yù zhī ér bù jì lì hài, wéi shèng rén chù xiǎo rén dé dāng kě zhī yí.
君子所得不問,故其所行亦異。有小人於此,仁者憐之,義者惡之,禮者處之不失禮,智者處之不取禍,信者推誠以御之而不計利害,惟聖人處小人得當可之宜。
bèi fā yú xiāng lín zhī dòu, qǐ shì è niàn tóu? dàn lèi yú cóng jǐng jiù rén yǐ. shèng xián bù wèi shàn yú xìng fēn zhī wài.
被發於鄉鄰之斗,豈是惡念頭?但類於從井救人矣。聖賢不為善於性分之外。
shì tú shàng zhǐ yīng chóu wú yì rén shì, gōng fū zhàn le bā fēn, gèng yǒu shèn jīng lì shí hòu xiū zhèng jīng zhí yè? wǒ cháng zì xǐ xíng sān zhǒng fāng biàn, shén yú bǐ wǒ yǒu yì: bù miàn yè rén, shěng qí pí yú yīng jiē bù qīng jì shū, shěng qí kùn yú cái dá bù qǐ qiú rén kàn gù, shěng qí nán yú qū chù.
仕途上只應酬無益人事,工夫占了八分,更有甚精力時候修正經職業?我嘗自喜行三種方便,甚於彼我有益:不面謁人,省其疲於應接;不輕寄書,省其困於裁答;不乞求人看顧,省其難於區處。
shì jūn zǐ zhōng shēn yīng chóu bù zhǐ yī shì, quán yào jiāng yī gè jìng dìng xīn zhuó liàng huǎn jí qīng zhòng wèi hòu xiān. ruò yīng jiāo gé qíng chù fēn zá shì, dōu shì yī wèi rè máng, diān dào luàn yīng, zhī cǐ biàn bù jiàn cún xīn dìng xìng zhī gōng, dāng shì chù wù zhī fǎ.
士君子終身應酬不止一事,全要將一個靜定心酌量緩急輕重為後先。若應轇轕情處紛雜事,都是一味熱忙,顛倒亂應,只此便不見存心定性之功,當事處物之法。
rú zhě xiān yào gè bù sú, cái bù sú yòu pà guāi sú. shèng rén zhǐ shì hé rén yì bān, zhōng jiān zì yǒu miào chù.
儒者先要個不俗,才不俗又怕乖俗。聖人只是和人一般,中間自有妙處。
chù tiān xià shì, xiān bǎ wǒ zì gé qǐ, qiān jūn wàn mǎ zhōng, xiān bǎ rén zì gé qǐ.
處天下事,先把我字閣起,千軍萬馬中,先把人字閣起。
chù huǐ yù, yào yǒu shí yǒu liàng. jīn zhī xué zhě, jǐn yǒu xiàng shàng dǐ, jiàn shì suǒ yù ér qū zhī, jiàn shì suǒ huǐ ér bì zhī, zhǐ shì shí bù dìng wén yù wǒ ér xǐ, wén huǐ wǒ ér nù, zhǐ shì liàng bù guǎng. zhēn shàn è zài wǒ, huǐ yù yú wǒ wú fēn háo xiāng gān.
處毀譽,要有識有量。今之學者,盡有向上底,見世所譽而趨之,見世所毀而避之,只是識不定;聞譽我而喜,聞毀我而怒,只是量不廣。真善惡在我,毀譽於我無分毫相干。
mǒu píng shēng zhǐ yù kāi kǒu jiàn xīn, bù jiě zuò tūn tǔ yǔ. huò yuē: kǒng fēi qí nán qí shèn zhī yì. yǔ jué rán jīng xiè yuē: gōng yán shèn shì. dàn qí nán qí shèn zài wèi yán zhī qián, xīn zhōng zé gè shì zì cái tuō kǒu, gèng bù fù yí, hé tūn tǔ zhī yǒu? tūn tǔ zhě, bàn míng bàn àn, shì yú kāi chéng xīn sān zì ài.
某平生只欲開口見心,不解作吞吐語。或曰:「恐非其難其慎之義。」予矍然驚謝曰:「公言甚是。但其難其慎在未言之前,心中擇個是字才脫口,更不復疑,何吞吐之有?吞吐者,半明半暗,似於開成心三字礙。」
jiē rén yào hé zhōng yǒu jiè, chù shì yào jīng zhōng yǒu guǒ, rèn lǐ yào zhèng zhōng yǒu tōng.
接人要和中有介,處事要精中有果,認理要正中有通。
tiān xià zhī shì cháng gǔ wǔ bù jiàn bà láo, yī shuāi xiē biàn nán zhèn jǔ. shì yǐ jūn zǐ tí xǐng jīng shén bù lìng hūn xuàn, yì shǐ jīn gǔ bù lìng dài duò, jù zhèn jǔ zhī nán yě.
天下之事常鼓舞不見罷勞,一衰歇便難振舉。是以君子提醒精神不令昏眩,役使筋骨不令怠惰,懼振舉之難也。
shí guān shí xíng shí xīn, wú bù fú rén zhī lǐ.
實官、實行、實心,無不孚人之理。
dāng dà shì, yào xīn shén dìng, xīn qì zú.
當大事,要心神定,心氣足。
shì jiān wú yī chù wú fú yì shì, wú yī rì wú fú yì shì, chuí dù liàng kuān hóng yǒu shòu yòng chù, bǐ jú liàng biǎn qiǎn zhě kōng zì ào hèn ěr.
世間無一處無拂意事,無一日無拂意事,椎度量寬弘有受用處,彼局量褊淺者空自懊恨耳。
tīng yán zhī dào xú shěn wèi xiān, zhí bù xìn zhī xīn yǔ zhí bì xìn zhī xīn, qí shī yī yě.
聽言之道徐審為先,執不信之心與執必信之心,其失一也。
wéi shèng rén néng xiān jué, qí cì mò rú xú shěn.
惟聖人能先覺,其次莫如徐審。
jūn zǐ zhī chù shì yě, yào wǒ jiù shì, bù lìng shì jiù wǒ qí zhǎng mín yě, yào wǒ jiù mín, bù lìng mín jiù wǒ.
君子之處事也,要我就事,不令事就我;其長民也,要我就民,不令民就我。
shàng zhì bù huǐ, xiáng yú shì xiān yě xià yú bù huǐ, mí yú shì hòu yě. wéi jūn zǐ duō huǐ. suī rán, huǐ rén shì, bù huǐ tiān mìng, huǐ wǒ bù huǐ rén. wǒ wú kě huǐ, zé tiān yě rén yě, tīng zhī yǐ.
上智不悔,詳於事先也;下愚不悔,迷於事後也。惟君子多悔。雖然,悔人事,不悔天命,悔我不悔人。我無可悔,則天也、人也,聽之矣。
mǒu yīng chóu shí yǒu yī dà bìng tòng, měi yú shì qián shū hū, shì hòu diǎn jiǎn, diǎn jiǎn hòu zhé huǐ lìn xián shí yōng tǎ, máng shí pò jí, pò jí hòu zhé chà cuò. huò yuē: cǐ shī xiān hòu zhe ěr. kěn bǎ diǎn jiǎn xīn fàng zài shì qián, shěng de diǎn jiǎn, yòu shěng de huǐ lìn. kěn bǎ jí pò xīn fàng zài xián shí, shěng de chà cuò, yòu shěng de qiān guà. dà shuài wǒ bèi bú shì shì lèi xīn, nǎi shì xīn lèi xīn. yī jǐn zhī bù néng, ér jǐn wú yì zhī jǐn yī qín zhī bù néng, ér qín wú jí zhī qín, yú cǐ xīn bèi kǔ, ér yú shì fǎn bù xiáng yān, hūn nuò shén yǐ! shū cǐ yǐ zì ràng.
某應酬時有一大病痛,每於事前疏忽,事後點檢,點檢後輒悔吝;閒時慵獺,忙時迫急,迫急後輒差錯。或曰:「此失先後着耳。」肯把點檢心放在事前,省得點檢,又省得悔吝。肯把急迫心放在閒時,省得差錯,又省得牽掛。大率我輩不是事累心,乃是心累心。一謹之不能,而謹無益之謹;一勤之不能,而勤無及之勤,於此心倍苦,而於事反不詳焉,昏懦甚矣!書此以自讓。
wú wèi rén wěi wěi, suì yǐ wèi shì wǒ yě wú wèi rén mò mò, suì yǐ wèi fú wǒ yě, wú wèi rén xù xù, suì yǐ wèi ài wǒ yě wú wèi rén bēi bēi, suì yǐ wèi gōng wǒ yě.
無謂人唯唯,遂以為是我也;無謂人默默,遂以為服我也,無謂人煦煦,遂以為愛我也;無謂人卑卑,遂以為恭我也。
shì dào shǒu qiě mò jí, biàn yào huǎn huǎn xiǎng xiǎng dé shí qiè mò huǎn, biàn yào jí jí xíng.
事到手且莫急,便要緩緩想;想得時切莫緩,便要急急行。
wǒ bù néng níng nài shì, ér lìng shì rú wú yì, bù zé zào fán wǒ bù néng hán róng rén, ér lìng rén rú wú yì, bù zé qiǎn nù. rú shì zé zhōng rì wú zì zài shí yǐ, ér shì zú yǐ fèn, rén zú yǐ yuàn, wǒ zú yǐ sǔn, cǐ wèi zhì yú.
我不能寧耐事,而令事如吾意,不則躁煩;我不能涵容人,而令人如吾意,不則譴怒。如是則終日無自在時矣,而事卒以僨,人卒以怨,我卒以損,此謂至愚。
yǒu yóu zhōng zhī yán, yǒu yóu kǒu zhī yán yǒu gēn xīn zhī sè, yǒu fú miàn zhī sè. gè bù tóng yě, yīng zhī zhě guì shěn.
有由衷之言,有由口之言;有根心之色,有浮面之色。各不同也,應之者貴審。
fù guì, jiā zhī zāi yě cái néng, shēn zhī yāng yě shēng míng, bàng zhī méi yě huān lè, bēi zhī jí yě. gù wéi chù shùn jìng wèi nán. zhǐ shì cháng yǒu jù xīn, chí yī bù zuò, zé miǎn yú huò.
富貴,家之災也;才能,身之殃也;聲名,謗之媒也;歡樂,悲之藉也。故惟處順境為難。只是常有懼心,遲一步做,則免於禍。
yǔ yún yī cuò èr wù zuì hǎo lǐ huì. fán yī cuò zhě, bì èr wù, gài cuò bì huǐ zuò, huǐ zuò zé xīn níng yú suǒ huǐ, bù xiá tā sī, yòu cuò yī shì. shì yǐ wú xīn chéng yī cuò, yǒu xīn chéng èr wù yě. lǐ jié yīng duì jiān zuì duō cǐ shī. gǒu yǒu cuò chù, gèng yí zhèn dìng, bù kě máng luàn, yī máng luàn zé xiāng yīn ér cuò zhě wú qióng yǐ.
語云一錯二誤最好理會。凡一錯者,必二誤,蓋錯必悔怍,悔怍則心凝於所悔,不暇他思,又錯一事。是以無心成一錯,有心成二誤也。禮節應對間最多此失。苟有錯處,更宜鎮定,不可忙亂,一忙亂則相因而錯者無窮矣。
chōng fán dì, wán dùn rén, fēn zá shì, chí zhì qī, fú nì shí, cǐ zhōng zuì hǎo yǎng huǒ. ruò jué liè fèn jī, huǐ bù kě yán nài dé guò shí, yǒu wú xiàn shòu yòng.
沖繁地,頑鈍人,紛雜事,遲滯期,拂逆時,此中最好養火。若決裂憤激,悔不可言;耐得過時,有無限受用。
dāng fán pò shì, shǐ lóng gǔ rén zhí zhuī zhú shí, qí shòu bìng mǎ duì hūn cán zhú, lǐ làn luàn sī, ér néng yì niàn bù zào, shēng sè bù dòng, yì bù hòu shì zhě, qí cái qì wú chéng fú zhī yǐ.
當繁迫事,使聾瞽人;值追逐時,騎瘦病馬;對昏殘燭,理爛亂絲,而能意念不躁,聲色不動,亦不後事者,其才器吾誠服之矣。
yì suǒ dāng wèi, lì suǒ néng wèi, xīn yù yǒu wèi, ér qīn yǒu wǎn dé huí, qī ná quàn dé zhǐ, zhǐ shì wú zhì.
義所當為,力所能為,心欲有為,而親友挽得回,妻拏勸得止,只是無志。
miào chù xiān dìng bù dé, kǒu chuán bù dé, lín shì lín shí, xiāng jǐ dù shì, huò zhǐ xū sè yì, huò zhǐ xū piàn yán, huò yòng jí léi, huò yòng jī yīn, wù zài dāng kě, bù bì bǐ jué, bù bì rén jīng, què yào shàn chí shàn fā, yī cuò biàn shì sǐ shēng guān.
妙處先定不得,口傳不得,臨事臨時,相幾度勢,或只須色意,或只須片言,或用疾雷,或用積陰,務在當可,不必彼覺,不必人驚,卻要善持善發,一錯便是死生關。
yì zhǔ yú ài, zé gòu mà pū jī jiē suǒ yǐ qīn zhī yě yì zhǔ yú è, zé jiǎng yù chóu móu jiē suǒ yǐ chóu zhī yě.
意主於愛,則詬罵撲擊皆所以親之也;意主於惡,則獎譽綢繆皆所以仇之也。
yǎng dìng zhě, shàng jiāo zé gōng ér bù pò, xià jiāo zé tài ér bù hū, chù qīn zé ài ér bù xiá, chù shū zé zhēn ér bù yàn.
養定者,上交則恭而不迫,下交則泰而不忽,處親則愛而不狎,處疏則真而不厭。
yǒu jìn yòng, yǒu tuì yòng, yǒu xū yòng, yǒu shí yòng, yǒu huǎn yòng, yǒu zhòu yòng, yǒu mò yòng, yǒu bù yòng zhī yòng, cǐ bā yòng zhě, zǎi shì zhī quán yě. ér yào zhī guī yú jì yì, bù yì, suī jì, jūn zǐ bù guì yě.
有進用,有退用,有虛用,有實用,有緩用,有驟用,有默用,有不用之用,此八用者,宰事之權也。而要之歸於濟義,不義,雖濟,君子不貴也。
zé rén yào hán xù, jì tài jǐn yào wěi wǎn, jì tài zhí yào yí sì, jì tài zhēn.
責人要含蓄,忌太盡;要委婉,忌太直;要疑似,忌太真。
jīn zǐ dì shòu fù xiōng zhī zé yě, shàng yǒu suǒ bù kān, ér kuàng tā rén hū? kǒng zǐ yuē: zhōng gào ér shàn dào zhī, bù kě zé zhǐ. cǐ yǔ bù zhǐ quán jiāo, yì kě yǎng qì.
今子弟受父兄之責也,尚有所不堪,而況他人乎?孔子曰:「忠告而善道之,不可則止。」此語不止全交,亦可養氣。
huò mò dà yú bù chóu rén ér yǒu chóu rén zhī cí sè, chǐ mò dà yú bù ēn rén ér zhà ēn rén zhī zhuàng tài.
禍莫大於不仇人而有仇人之辭色,恥莫大於不恩人而詐恩人之狀態。「
róu shèng gāng, nè zhǐ biàn, ràng kuì zhēng, qiān fú ào. shì gù tuì zhě dé cháng bèi, jìn zhě shī cháng bèi.
柔勝剛,訥止辯,讓愧爭,謙伏傲。是故退者得常倍,進者失常倍。
yú shǎo shí céng xiè dāng mì zhī yǔ, xiān jūn zé zhī, duì yuē: yǐ jiè wén zhě shǐ wù xiè yǐ. xiān jūn yuē: zi bù néng bì zi zhī kǒu, ér néng bì rén zhī kǒu hū? qiě jiè rén yǔ jiè jǐ shú nán? xiǎo zi shèn zhī.
余少時曾泄當密之語,先君責之,對曰:「已戒聞者使勿泄矣。」先君曰:「子不能必子之口,而能必人之口乎?且戒人與戒己孰難?小子慎之。」
zhōng fú, miào zhī zhì yě. gé tiān dòng wù bù zài xíng jī yán yǔ. shì wèi zhī mò gǒu wú chéng yǐ fú zhī, zhū jiē zāo pò ěr, tú qín wú yì yú yì niǎo bào luǎn yuē fú, cóng zhǎo cóng zi, xuè qì qián rù ér zi suí mǔ huà, qǐ zài shēng sè? qǐ shì zào zuò? xué zhě wù cǐ, zì bù yuàn tiān yóu rén.
中孚,妙之至也。格天動物不在形跡言語。事為之末;苟無誠以孚之,諸皆糟粕耳,徒勤無益於義;鳥抱卵曰孚,從爪從子,血氣潛入而子隨母化,豈在聲色?豈事造作?學者悟此,自不怨天尤人。
yīng wàn biàn, suǒ wàn lǐ, wéi chén jìng zhě dé zhī. shì gù shuǐ zhǐ zé néng zhào, héng dìng zé néng chēng. shì yì yǒu hūn hūn yīng chóu ér yì jì shì, mèng mèng tán dào ér yì yǒu fā míng zhě, fēi zī zhì gāo, zé ǒu rán hé yě, suǒ bù hé zhě hé xiàn?
應萬變,索萬理,惟沉靜者得之。是故水止則能照,衡定則能稱。世亦有昏昏應酬而亦濟事,夢夢談道而亦有發明者,非資質高,則偶然合也,所不合者何限?
huò mò dà yú bù tǐ rén zhī sī ér yòu kǔ zhī, chóu mò shēn yú bù huì rén zhī duǎn ér yòu jié zhī.
禍莫大於不體人之私而又苦之,仇莫深於不諱人之短而又訐之。
kěn tì bié rén xiǎng, shì dì yī děng xué wèn.
肯替別人想,是第一等學問。
bù pà qiān rì mì, zhǐ chóu yī shì shū. chéng le zài wú shū chù, xiǎo rén yǎn zhe, tú láo ěr xīn yǐ. pì zhī yú wù, yī háo qiàn quē, jiǔ zé zì yǒu qiàn quē chéng dāng shí pì zhī yú shēn, yī háo xū ruò, jiǔ zé zì yǒu xū ruò chéng dāng shí.
不怕千日密,只愁一事疏。誠了再無疏處,小人掩着,徒勞爾心矣。譬之於物,一毫欠缺,久則自有欠缺承當時;譬之於身,一毫虛弱,久則自有虛弱承當時。
zhì qí shēn yú shì fēi zhī wài, ér hòu kě yǐ zhé shì fēi zhī zhōng zhì qí shēn yú lì hài zhī wài, ér hòu kě yǐ guān lì hài zhī biàn.
置其身於是非之外,而後可以折是非之中;置其身於利害之外,而後可以觀利害之變。
yú guān chá jìn zhōng, měi shēng táng, shǒu lǐng guān fán sì rén, xiān yī táng guān, cì fēn bān duì yī, jiāng tuì zé yú yī shǒu, sì rén yòu yī gōng ér xíng. yī rì, sān rén zhě yǐ gōng chū?
余觀察晉中,每升堂,首領官凡四人,先揖堂官,次分班對揖,將退則余揖手,四人又一躬而行。一日,三人者以公出?
yī rén zài táng, ǒu wàng duì bān zhī wú rén, yòu hū yī xià, qǐ, kuì bù kě yán, qún lì rěn kǒu ér xiào. yú yī shǒu wèi zhī yuē: yǒu shì bù fáng xiān tuì. yī zhě tuì, qí sè dùn píng.
一人在堂,偶忘對班之無人,又忽揖下,起,愧不可言,群吏忍口而笑。余揖手謂之曰:「有事不妨先退。」揖者退,其色頓平。
xī yú jīn dà tóng rì, xiàn chéng dào rèn, yú ràng bǐ jiē shǒu, chéng tā gù ér shī zhān, yú miàn zé bù lì yuē: nài hé bù yǐ lǐ gào xīn guān? chéng kuì xiè, zhōng gōng yàn bù jiě róng, yú shén huǐ zhī. ǒu cǐ jǔ néng yǎn rén guò, kě bǔ qián shī yǐ. yīn shí zhī yǐ chōng zhōng hòu zhī duān yún.
昔余今大同日,縣丞到任,余讓筆揭手,丞他顧而失瞻,余面責簿吏曰:「奈何不以禮告新官?」丞愧謝,終公宴不解容,余甚悔之。偶此舉能掩人過,可補前失矣。因識之以充忠厚之端雲。
shàn yòng rén dǐ, shì gè rén dōu yòng dé bù shàn yòng rén dǐ, shì gè rén yòng bù dé.
善用人底,是個人都用得;不善用人底,是個人用不得。
yǐ duō è qì rén, ér yǐ xiǎo shī fā duān, shì jí qì zhě yǐ kǒu shí ér zì qǔ bù wěi zhī jī yě. céng yǒu yī lì nù tà rén, yú zhàng ér shù zhī yòu qiè tóng shě qián, yòu zhàng ér shù zhī. qiě jiè zhī yuē: rǔ shèn, sān fàn bù rǔ róng yǐ. yī rì zài yàn zuì ér qǐn, yú jì xíng yǐ, ér hū zhī bù zhì, jì zhì, tuō jí, shí zuì yě. yú zhú zhī chū. yǔ rén yuē: yú bìng bù néng cóng, suì zhú wǒ. rén yuē: mǒu gōng yǒu dé qì, nǎi yǐ jí zhú rén yé? bù zhī yú è zhī yě, yǐ jī qiān ér zhú zhī yě, yǐ xiǎo shī zé yú zhī zhuō yě. suī rán, bǐ jiè kǒu yǐ zì bái, kě wèi tā rì gèng zhǔ zhī xiān róng, yú zhuō hé huǐ?
以多惡棄人,而以小失發端,是藉棄者以口實而自取不韙之譏也。曾有一隸怒撻人,余杖而恕之;又竊同舍錢,又杖而恕之。且戒之曰:「汝慎,三犯不汝容矣。」一日在燕醉而寢,余既行矣,而呼之不至,既至,託疾,實醉也。余逐之出。語人曰:「余病不能從,遂逐我。」人曰:「某公有德器,乃以疾逐人耶?」不知余惡之也,以積愆而逐之也,以小失則余之拙也。雖然,彼藉口以自白,可為他日更主之先容,余拙何悔?
shǒu duàn bù kě tài kuò, tài kuò zé tián sāi nán wán tóu xù bù kě tài fán, tài fán zé zhào guǎn bú dào.
手段不可太闊,太闊則填塞難完;頭緒不可太繁,太繁則照管不到。
dé le zhēn shì fēi, cái lùn gōng shì fēi. ér jīn shì fēi bù dàn zhuō fēng bǔ yǐng, qiě wú fēng wú yǐng, bù zhī hé chù shēng lái, wàng tīng zhě jù xìn shì shí yǐ dìng shì fēi. yuē: wǒ wú sī yě. yī ! gù wú sī yǐ, cǎi líng zhǐ jí bào gōng xiàng bó, shú wèi biàn zhī?
得了真是非,才論公是非。而今是非不但捉風捕影,且無風無影,不知何處生來,妄聽者遽信是實以定是非。曰:我無私也。噫 !固無私矣,彩苓止棘、暴公巷伯,孰為辯之?
gù kě shǐ zhī kuì yě, nǎi shǐ zhī yuàn gù kě shǐ zhī huǐ yě, nǎi shǐ zhī nù gù kě shǐ zhī gǎn yě, nǎi shǐ zhī hèn. xiǎo rén dāng rú shì yé?
固可使之愧也,乃使之怨;固可使之悔也,乃使之怒;固可使之感也,乃使之恨。曉人當如是耶?
bú yào shǐ rén yǒu guò.
不要使人有過。
qiān rěn jiē jū zūn zhī dào, jiǎn pǔ jiē jū fù zhī dào. gù yuē: bēi bù xué gōng, pín bù xué jiǎn.
謙忍皆居尊之道,儉樸皆居富之道。故曰:卑不學恭,貧不學儉。
háo xióng zhī qì suī zhèng duō cū, zhǐ yòng tā yī fēn, biàn zú jì shì, nà jiǔ fēn dōu duō le, fǎn yǐ fèn shì yǐ.
豪雄之氣雖正多粗,只用他一分,便足濟事,那九分都多了,反以憤事矣。
jūn zǐ bù shòu rén bù dé yǐ zhī qíng, bù kǔ rén bù gǎn bù cóng zhī shì.
君子不受人不得已之情,不苦人不敢不從之事。
jiào rén shí liù zì: yòu yē, jiǎng quàn, tí sī, jǐng jué, hán yù xūn táo, gǔ wǔ, xìng zuò.
教人十六字:誘掖,獎勸,提撕,警覺,涵育;薰陶,鼓舞,興作。
shuǐ jī nì liú, huǒ jī héng fā, rén jī luàn zuò, jūn zǐ shèn qí suǒ yǐ jī zhě. kuì zhī, zé xiǎo rén kě shǐ wèi jūn zǐ, jī zhī, zé jūn zǐ kě shǐ wèi xiǎo rén.
水激逆流,火激橫發,人激亂作,君子慎其所以激者。愧之,則小人可使為君子,激之,則君子可使為小人。
shì qián rěn yì, zhèng shì rěn nán zhèng shì huǐ yì, shì hòu huǐ nán.
事前忍易,正事忍難;正事悔易,事後悔難。
shuō jǐn yǒu qiān shuō, shì què wú liǎng shì. gù tán dào zhě bì yào zhū yī shì ér hòu jīng, móu shì zhě bì dìng yú yī shì ér hòu jì.
說盡有千說,是卻無兩是。故談道者必要諸一是而後精,謀事者必定於一是而後濟。
shì jiān shì gè yǒu qià hǎo chù, shèn yī fēn zhě dé yī fēn, hū yī fēn zhě shī yī fēn, quán shèn quán dé, quán hū quán shī. xiǎo shì duō hū, hū xiǎo zé shī dà yì shì duō hū, hū yì zé shī nán. cún xīn jūn zǐ zì dé zhī tǐ yàn zhōng ěr.
世間事各有恰好處,慎一分者得一分,忽一分者失一分,全慎全得,全忽全失。小事多忽,忽小則失大;易事多忽,忽易則失難。存心君子自得之體驗中耳。
dào yī chù wèn yī chù fēng sú, guǒ bù dà hài, xiāng yǔ xún zhī, wú yǔ xiāng wǔ. guǒ yú yì yǒu fáng, huò bù yán ér mò mò zhuǎn yí, huò wǎn yán ér xú xú gǎn dòng, bǐ jiāng bù jué ér tóng guī yú wǒ yǐ. ruò jí yán lì sè, shì jǐ fēi rén, shì jī yě, zì jiā qǔ huò bù xī, kě xī hǎo shì zuò bù chéng.
到一處問一處風俗,果不大害,相與循之,無與相忤。果於義有妨,或不言而默默轉移,或婉言而徐徐感動,彼將不覺而同歸於我矣。若疾言厲色,是己非人,是激也,自家取禍不惜,可惜好事做不成。
shì yǒu kě yǐ yì qǐ zhě, bù bì nì shǒu jiù lì yǒu kě yǐ dú duàn zhě, bù bì guān wàng zhòng rén. ruò jiù lì dāng, zhòng rén shì, mò fēi xiōng zhōng dào lǐ ér bǐ xiān dé zhī zhě yě, fāng xǐ jiù lì miǎn wú láo, fāng xǐ zhòng jiàn yìn wú shì, hé kě bié shēng yì jiàn yǐ zuò cōng míng zāi?
事有可以義起者,不必泥守舊例;有可以獨斷者,不必觀望眾人。若舊例當,眾人是,莫非胸中道理而彼先得之者也,方喜舊例免吾勞,方喜眾見印吾是,何可別生意見以作聰明哉?
cǐ jì rén zhī hòu zhě zhī suǒ dāng zhī yě.
此繼人之後者之所當知也。
shàn yòng míng zhě, yòng zhī yú àn shàn yòng mì zhě, yòng zhī yú shū.
善用明者,用之於暗;善用密者,用之於疏。
nǐ shuō dǐ shì wǒ biàn cóng, wǒ bú shì cóng nǐ, wǒ zì cóng shì, réng sī zhī yǒu? nǐ shuō dǐ bú shì wǒ biàn bù cóng, bú shì bù cóng nǐ, wǒ zì bù cóng bú shì, hé xián zhī yǒu?
你說底是我便從,我不是從你,我自從是,仍私之有?你說底不是我便不從,不是不從你,我自不從不是,何嫌之有?
rì yòng chóu zuò, shì shì wù wù yào hé tiān lǐ rén qíng. suǒ wèi hé zhě, rú wù zhī yǒu dǐ gài rán, fāng zhě bù yǔ yuán zhě hé, dà zhě bù yǔ xiǎo zhě hé, yī zhě bù yǔ zhèng zhě hé.
日用酬酢,事事物物要合天理人情。所謂合者,如物之有底蓋然,方者不與圓者合,大者不與小者合,欹者不與正者合。
fù zhū qí shàng ér bù guǎng bù xiá, páng shì qí xì ér ruò yǒu ruò wú. yī wù yǒu yī wù zhī hé, bù xiāng kǔ yǔ wàn wù gè yǒu qí hé, bù xiāng jiǎ jiè. cǐ zhī wèi tiān zé, cǐ zhī wèi dà zhōng, cǐ zhī wèi tiān xià wàn shì wàn wù gè dé qí suǒ, ér shèng rén zhī suǒ yǐ cóng róng zhōng, xián zhě zhī suǒ yǐ jīng yī qiú, zhòng rén zhī suǒ yǐ zuì xīn mèng yì cuò xíng luàn shī zhě yě.
覆諸其上而不廣不狹,旁視其隙而若有若無。一物有一物之合,不相苦窳;萬物各有其合,不相假借。此之謂天則,此之謂大中,此之謂天下萬事萬物各得其所,而聖人之所以從容中,賢者之所以精一求,眾人之所以醉心夢意、錯行亂施者也。
shì yǒu bù dāng wèi ér wèi zhě, gù bú shì yǒu bù dāng huǐ ér huǐ zhě, yì bú shì.
事有不當為而為者,固不是;有不當悔而悔者,亦不是。
shèng xián zhōng shǐ wú èr xīn, zhǐ shì jiàn dé dìng le. zuò shí yuán bù cuò, zuò hòu rú hé huǐ?
聖賢終始無二心,只是見得定了。做時原不錯,做後如何悔?
jí yǒu xiōng jiù, yì shì zuò shí biàn dà shou qì rú cǐ.
即有凶咎,亦是做時便大[ 扌棄] 如此。
xīn shí bù rán, ér jī shí rán. rén zhí qí rán zhī jī, wǒ biàn qí bù rán zhī xīn, suī bǎi kǒu, bù xiāng xìn yě. gù jūn zǐ bù shì rén yǐ kě yí zhī jī, bù zì wū qí nán biàn zhī xīn. hé zhě? zhèng dà zhī xīn fú rén yǒu sù, guāng míng zhī xíng wú suǒ yǎn fù yě. tǎng yǒu yí wǒ zhě, rèn zhī ér yǐ, xiāo xiāo hé wèi?
心實不然,而跡實然。人執其然之跡,我辨其不然之心,雖百口,不相信也。故君子不示人以可疑之跡,不自誣其難辨之心。何者?正大之心孚人有素,光明之行無所掩覆也。倘有疑我者,任之而已,嘵嘵何為?
dà zhàng fū kàn de shēng sǐ zuì qīng, suǒ yǐ bù kěn sǐ zhě, jiāng yǐ qiú sǐ suǒ yě. sǐ dé qí suǒ, zé wèi shàn yòng sǐ yǐ. chéng rén qǔ yì, sǐ zhī suǒ yě, suī sǐ xián yú shēng yě.
大丈夫看得生死最輕,所以不肯死者,將以求死所也。死得其所,則為善用死矣。成仁取義,死之所也,雖死賢於生也。
jiāng jì ér qí qí sī lǜ zhī bù qí zhě, bù wéi è niàn, jiù shì shàn niàn yě shì bù gāi dòng de. zhè sān rì lǐ, shí shí kè kè zhī zài nà suǒ jì zhě shēn shàng, gèng wú bié gè xiǎng tóu, gù yuē jīng bái yī xīn. cái yī háo zá biàn bú shì jīng bái, cái èr biàn bú shì yī xīn, gù jūn zǐ píng rì wú xié mèng, qí rì wú zá mèng.
將祭而齊其思慮之不齊者,不惟惡念,就是善念也是不該動的。這三日裡,時時刻刻只在那所祭者身上,更無別個想頭,故曰精白一心。才一毫雜便不是精白,才二便不是一心,故君子平日無邪夢,齊日無雜夢。
zhāng sǐ yǒu zhī guò, cǐ shì dì yī bù rén. shēng ér gào zhī yě, wàng qí néng gǎi, bǐ jí wén zhī yě, shàng néng zì bái, sǐ ér zhāng zhī, fū hé wèi zhě? suī shí guò yě, wú wèi yǎn zhī.
彰死友之過,此是第一不仁。生而告之也,望其能改,彼及聞之也,尚能自白,死而彰之,夫何為者?雖實過也,吾為掩之。
zhēng lì qǐ yú rén gè yǒu yù, zhēng yán qǐ yú rén gè yǒu jiàn. wéi jūn zǐ yǐ dàn bó zì chù, yǐ zhī néng ràng rén, xiōng zhōng yǒu wú xiàn kuài huó chù.
爭利起於人各有欲,爭言起於人各有見。惟君子以淡泊自處,以知能讓人,胸中有無限快活處。
chī zhè yī zhù fàn, shì hé rén zhǒng huò dǐ? chuān zhè yī pǐ bó, shì hé rén zhī rǎn dǐ?
吃這一箸飯,是何人種獲底?穿這一匹帛,是何人織染底?
dà shà gāo táng, rú hé gāi wǒ zhù jū? ān chē sì mǎ, rú hé gāi wǒ chéng zuò? huò bǎo nuǎn zhī xiū, sī zuò zhě zhī láo xiǎng zūn róng zhī lè, sī gōng zhě zhī kǔ, cǐ shì dài fū rì yè bù kě wàng qíng zhě yě. bù rán, qí fù sī shì sī mín duō yǐ.
大廈高堂,如何該我住居?安車駟馬,如何該我乘坐?獲飽暖之休,思作者之勞;享尊榮之樂,思供者之苦,此士大夫日夜不可忘情者也。不然,其負斯世斯民多矣。
zhǐ dà gōng le, biàn shì bāo hán tiān xià qì xiàng.
只大公了,便是包涵天下氣象。
dìng jìng ān lǜ dé, cǐ wǔ zì shí shí yǒu, shì shì yǒu, lí le cǐ wǔ zì biàn shì mèng làng zuò.
定、靜、安、慮、得,此五字時時有,事事有,離了此五字便是孟浪做。
gōng rén yì, gōng jǐ nán gōng jǐ yì, gōng jǐ yú rén nán gōng yǐ yú rén yì, wàng rén jǐ zhī jiè ér bù zhī wǒ zhī wèi shuí nán. gōng rén chù, rén néng gōng zhě yě gōng yǐ chù, jǐ yì gōng zhě yě. zhì yú gōng jǐ yú rén, zé bù yǐ wǒ wèi xián shí, dāng guì wǒ fù wǒ.
公人易,公己難;公己易,公己於人難;公已於人易,忘人己之界而不知我之為誰難。公人處,人能公者也;公已處,己亦公者也。至於公己於人,則不以我為嫌時,當貴我富我。
tài rán chù zhī ér bù xián yú zūn jǐ shì, dāng yì wǒ lì wǒ. gōng rán xíng zhī ér bù xián yú lì mín, fēi fù guì wǒ, yì lì wǒ yě. wǒ zhě, tiān xià zhī wǒ yě. tiān xià míng fēn jì gāng yú wǒ hū jì, zé wǒ zhě, míng fēn jì gāng zhī jù yě. hé xián zhī yǒu? cǐ zhī wèi gōng jǐ yú rén, suī rán, yóu wèi néng wàng qí dào, wèi huà yě. shèng rén chù fù guì yì lì zhī dì, ér wàng qí shēn wèi tiān xià láo kǔ bēi yīn, ér yì wàng qí shēn. fēi yuē wǒ fēn dāng rán yě, fēi yuē wǒ zhì yù rán yě. pì tòng zhě zhī bì shēn yín, lè zhě zhī bì tán xiào, yǎng zhě zhī bì pá sāo, zì rán ér yǐ. pì chán zhī míng qiū, jī zhī tí xiǎo, cǎo mù zhī róng kū, zì rán ér yǐ. fū rú shì, suī fù zhī shǐ huī qí xīn, nù zhī shǐ báo qí yì, bù néng yě kuàng cǐ fēn bù jǐn, ér cǐ xīn shǎo dài hū? kuàng rén qíng wèi fú, ér wéi rén shì zé hū? fū shì zhī wèi wàng rén jǐ zhī jiè, ér bù zhī wǒ zhī wèi shuí. bù zhī wǒ zhī wèi shuí, zé yì bù zhī rén zhī wèi shuí yǐ. bù zhī rén wǒ zhī wèi shuí, zé liù hé hùn yī, ér tài hé yuán qì sāi yú tiān dì zhī jiān yǐ. bì rú shì ér hòu wèi zhī rén.
泰然處之而不嫌於尊己事,當逸我利我。公然行之而不嫌於厲民,非富貴我,逸利我也。我者,天下之我也。天下名分紀綱於我乎寄,則我者,名分紀綱之具也。何嫌之有?此之謂公己於人,雖然,猶未能忘其道,未化也。聖人處富貴逸利之地,而忘其身;為天下勞苦卑因,而亦忘其身。非曰我分當然也,非曰我志欲然也。譬痛者之必呻吟,樂者之必談笑,癢者之必爬搔,自然而已。譬蟬之鳴秋,雞之啼曉,草木之榮枯,自然而已。夫如是,雖負之使灰其心,怒之使薄其意,不能也;況此分不盡,而此心少怠乎?況人情未孚,而惟人是責乎?夫是之謂忘人己之界,而不知我之為誰。不知我之為誰,則亦不知人之為誰矣。不知人我之為誰,則六合混一,而太和元氣塞於天地之間矣。必如是而後謂之仁。
cái xià shǒu biàn xiǎng dào jiū jìng chù.
才下手便想到究竟處。
lǐ shì shù jiē yǒu zì rán. shèng rén bù yǔ zì rán dòu, xiān zhī bù gǎn yú zhī, cóng zhī bù gǎn yíng zhī, dài zhī bù gǎn nài zhī, yǎng zhī bù gǎn qiáng zhī. gōng zài níng jīng bù yīng qí fēng, miào zài mò chéng bù jiē qí míng. fū shì yǐ lǐ shì shù jiē wèi wǒ yòng, ér xiāng wàng yú bù zhēng. yī! fēi shàn jì tiān xià zhī shì zhě, bù zú yǐ yǔ cǐ.
理、勢、數皆有自然。聖人不與自然斗,先之不敢於之,從之不敢迎之,待之不敢奈之,養之不敢強之。功在凝精不攖其鋒,妙在默成不揭其名。夫是以理、勢、數皆為我用,而相忘於不爭。噫!非善濟天下之事者,不足以語此。
xīn yī qì chún, kě yǐ gé tiān dòng wù, tiān xià wú bù chéng zhī wù yǐ.
心一氣純,可以格天動物,天下無不成之務矣。
wò qí jī shǐ zì xī, kāi qí qiào shǐ zì jiào, fā qí méng shǐ zì zhēng, tí qí gāng shǐ zì zhāng, cǐ lǎo shì zhī shù hū? yuē: fēi yě. èr dì sān wáng yù shì zhī dà fǎ bù guò shì yě. jiě qí suǒ bù dé bù dòng, tóu qí suǒ bù dé bù hǎo, shì qí suǒ bù dé bù bì. tiān xià gù yǒu dǐ sǐ ér wéi wú yì zhǐ zhě, cāo zhī yǒu yào ér diān duó qí xīn gù yě. huà gōng wú tā shù, yì zhǐ shì rú cǐ.
握其機使自息,開其竅使自噭,發其萌使自崢,提其綱使自張,此老氏之術乎?曰:非也。二帝三王御世之大法不過是也。解其所不得不動,投其所不得不好,示其所不得不避。天下固有抵死而惟吾意指者,操之有要而敁敪其心故也。化工無他術,亦只是如此。
duì yōu rén wù lè, duì kū rén wù xiào, duì shī yì rén wù jīn.
對憂人勿樂,對哭人勿笑,對失意人勿矜。
yǔ qín shòu xī zé zāi? yú qín shòu yòu hé nán yān? cǐ shì mèng zǐ dà pái qiǎn. chū ài jìng rén shí, jiù ān pái zhè niàn tóu, zài bù shēng qì. yú yīn kuò chōng pái yí héng nì zhī fǎ, cǐ wài yǒu shí: yī yuē yǔ xiǎo rén chù, jìn dé zhī zī yě. bǐ wǔ yù shén, wǒ rěn yù jiān, yú wǒ xī sǔn zāi? shī yuē: tā shān zhī shí, kě yǐ gōng yù. èr yuē bù yù xiǎo rén, bù zú yǐ yàn wǒ zhī liàng. shū yuē: yǒu róng dé nǎi dà. sān yuē bǐ héng nì zhě zhì yú zì fǎn, ér zhōng yóu bù dé miǎn yān. qí rén zhī wán bèi shén yǐ, yī yǔ zhī xiào bì qǐ huò duān. bīng fǎ yún: qiú ér bù dé zhě, tiāo yě wú yīng. sì yuē shǐ ài jìng yǐ, yòu zì fǎn ér rén lǐ yǐ, yòu zì fǎn ér zhōng yǐ. wǒ lǐ yì zhí, wǒ guò yì guǎ. qí zú yě nǎi bù rěn yú yī chěng yǐ yǎn jiù shàn, ér yǔ bǐ fēn è, zhì zhě bù wèi. tài shǐ gōng yuē: wú qì qián xiū ér suì xīn guò. wǔ yuē shì fēi zhī xīn, rén jiē yǒu zhī. bǐ gù zì mèi qí tiān, ér zé wǒ wú yǐ, gōng lùn zì míng, wú yì fù zhī bù biàn gǔ rén yún: táo lǐ bù yán, xià zì chéng qī. liù yuē zì fǎn wú què. bǐ yù nán yíng, ān xīn yǐ dài zhī, jiān kǒu yǐ tīng zhī, bǐ jì bì qióng.
與禽獸奚擇哉?於禽獸又何難焉?此是孟子大排遣。初愛敬人時,就安排這念頭,再不生氣。余因擴充排遺橫逆之法,此外有十:一曰與小人處,進德之資也。彼侮愈甚,我忍愈堅,於我奚損哉?《詩》曰:「他山之石,可以攻玉。」二曰不遇小人,不足以驗我之量。《書》曰:「有容德乃大。」三曰彼橫逆者至於自反,而忠猶不得免焉。其人之頑悖甚矣,一與之校必起禍端。兵法云:「求而不得者,挑也無應。」四曰始愛敬矣,又自反而仁禮矣,又自反而忠矣。我理益直,我過益寡。其卒也乃不忍於一逞以掩舊善,而與彼分惡,智者不為。太史公曰:「無棄前修而祟新過。」五曰是非之心,人皆有之。彼固自昧其天,而責我無已,公論自明,吾亦付之不辯;古人云:「桃李不言,下自成蹊。」六曰自反無闕。彼欲難盈,安心以待之,緘口以聽之,彼計必窮。
bīng zhì yuē: bù yīng bù dòng, dí jiāng zì jìng. qī yuē kě bì zé bì zhī, rú tài wáng zhī qù bīn kě xià zé xià zhī, rú hán xìn zhī kuà xià. gǔ rén yún: shēn yù qū, dào yù zūn.
兵志曰:「不應不動,敵將自靜。」七曰可避則避之,如太王之去邠;可下則下之,如韓信之跨下。古人云:「身愈詘,道愈尊。」
yòu yuē: zhōng shēn ràng pàn, bù shī yī duàn. bā yuē fù zhī tiān. tiān dào yǒu zhī, zhī wǒ zhě qí tiān hū? shī yuē: tóu bǐ yǒu hào. jiǔ yuē wěi zhī mìng. rén shēng xiàng yǔ, huò shùn huò wǔ, huò hé huò lí, huò shū zhī ér qīn, huò hòu zhī ér yí, huò ǒu zāo ér jiě, huò jiǔ gòu ér wēi. lǔ píng gōng jiāng chū ér yù zāng cāng, sī mǎ niú wèi dì zǐ ér yǒu huán tuí, qǐ fēi mìng yé? shí yuē wài níng bì yǒu nèi yōu. xiǎo rén qīn líng zé jù huàn fáng wēi zhǎng lǜ què gù, ér bù gǎn chǐ rán. yǒu sì xīn zé bǎi huò qián xiāo. mèng zǐ yuē: chū zé wú dí guó wài huàn zhě, guó héng wáng. sān zì fǎn hòu, jūn zǐ cún xīn yóu rú cǐ. bǐ ài rén bù qīn lǐ, rén bù dá ér jù nù, yǔ fū bù ài rén bù jìng rén ér wàng rén zhī ài jìng jǐ yě, qí qù.
又曰:「終身讓畔,不失一段。」八曰付之天。天道有知,知我者其天乎?《詩》曰:「投彼有昊。」九曰委之命。人生相與,或順或忤,或合或離,或疏之而親,或厚之而疑,或偶遭而解,或久構而危。魯平公將出而遇臧倉,司馬牛為弟子而有桓魋,豈非命耶?十曰外寧必有內憂。小人侵陵則懼患、防危、長慮、卻顧,而不敢侈然。有肆心則百禍潛消。孟子曰:「出則無敵國外患者,國恆亡。」三自反後,君子存心猶如此。彼愛人不親禮,人不答而遽怒,與夫不愛人、不敬人而望人之愛敬己也,其去。
héng nì néng jǐ hé zāi?
橫逆能幾何哉?
guò zé wàng rén, wáng shēn zhī niàn yě. jūn zǐ xiāng yǔ, yào liǎng yǒu tuì xīn, bù kě liǎng yǒu jìn xīn. zì fǎn zhě, tuì xīn yě. gù gāng liǎng jìn zé suì, róu liǎng jìn zé qū, wàn fú jiē shēng yú tuì fǎn.
過責望人,亡身之念也。君子相與,要兩有退心,不可兩有進心。自反者,退心也。故剛兩進則碎,柔兩進則屈,萬福皆生於退反。
shī zhě bù zhī, shòu zhě bù zhī, chéng dòng yú tiān zhī nán, ér xīn tōng yú hǎi zhī běi, shì wèi shén yīng wǒ yì cái méng, bǐ yì jí jué, bù qí chū yán, kě yǐ mò huì, shì wèi niàn yīng wǒ yǐ mù shòu zhī, bǐ yǐ mù shòu zhī, rén jiē bù zhī, shāng rén dú jué, shì wèi bù yán zhī yīng wǒ gù qiáng zhī, bǐ gù fú zhī, yáng yì ér yīn tóng, shì wèi bù yīng zhī yīng.
施者不知,受者不知,誠動於天之南,而心通於海之北,是謂神應;我意才萌,彼意即覺,不俟出言,可以默會,是謂念應;我以目授之,彼以目受之,人皆不知,商人獨覺,是謂不言之應;我固強之,彼固拂之,陽異而陰同,是謂不應之應。
míng hū cǐ zhě, kě yǐ tán bīng yǐ.
明乎此者,可以談兵矣。
bēi yòu yǒu guò, shèn qí suǒ yǐ zé ràng zhī zhě: duì zhòng bù zé, kuì huǐ bù zé, mù yè bù zé, zhèng yǐn shí bù zé, zhèng huān qìng bù zé, zhèng bēi yōu bù zé, jí bìng bù zé.
卑幼有過,慎其所以責讓之者:對眾不責,愧悔不責,暮夜不則,正飲食不責,正歡慶不責,正悲憂不責,疾病不責。
jǔ shì zhī yì lùn yǒu wǔ: qiú zhī tiān lǐ ér shùn, jí zhī rén qíng ér ān, kě àn shèng xián, kě zhì shén míng, ér bù bì yú tiān xià suǒ tóng, yuē gōng lùn. qíng yǒu suǒ biàn, yì yǒu suǒ fú, chěng biàn bó yǐ jì qí yī piān zhī shuō, yuē sī lùn. xīn wú sī qū, qì shén háo xióng, bù chá shì zhī xū shí shì zhī nán yì lǐ zhī kě fǒu, zhí yī yú zhī jiàn, niǔ shí sú zhī xí, jì bù zhèng dà, yòu bù jīng míng, yíng hōng wā áo, tōng guó chéng yī jiā zhī shuō, ér bù kě yǔ shèng xián píng zhèng tōng dá zhī shí, yuē wàng lùn. zào wěi tóu jiān, wēng zī guǐ mì, wèi bù gēn zhī yán, bō zhòng rén zhī ěr, qiān kǒu chéng gōng, jiǔ chuán chéng shí, zú shǐ yí yóu wèi juē zhí, yuē wū lùn. chēng rén zhī shàn, xiōng wú chèng chǐ, huò yú xiǎo lián qū jǐn, gǎn qí zhào yì xiàng gōng, xǐ yī jī zhī yì qì, yuè yī shà zhī dào yán, bù guān dà jié, bù jiào shēng píng, bù jǔ quán tǐ, bú yào yǒng zhōng, ér jù xǔ zhī, yuē wú shí zhī lùn. wū hū! yì lùn zhī nán yě jiǔ yǐ, tīng zhī zhě kě fú chá yǔ?
舉世之議論有五:求之天理而順,即之人情而安,可按聖賢,可質神明,而不必於天下所同,曰公論。情有所便,意有所拂,逞辯博以濟其一偏之說,曰私論。心無私曲,氣甚豪雄,不察事之虛實、勢之難易、理之可否,執一隅之見,狃時俗之習,既不正大,又不精明,蠅哄蛙嗷,通國成一家之說,而不可與聖賢平正通達之識,曰妄論。造偽投奸,滃訾詭秘,為不根之言,播眾人之耳,千口成公,久傳成實,卒使夷由為蹻跖,曰誣論。稱人之善,胸無秤尺,惑於小廉曲謹,感其照意象恭,喜一激之義氣,悅一霎之道言,不觀大節,不較生平,不舉全體,不要永終,而遽許之,曰無識之論。嗚呼!議論之難也久矣,聽之者可弗察與?
jiǎn jìng chén mò zhī rén fā yòng chū lái bù kě dāng, gù tíng xù zhī shuǐ yī jué bù kě yù yě, zhé chù zhī wù qí dú bù kě dāng yě, qián fú zhī shòu yī měng bù kě jìn yě. qīng xiè zhòu jǔ, bào yǔ jí fēng ěr, zhì zhě bù jù yān.
簡靜沉默之人發用出來不可當,故停蓄之水一決不可御也,蟄處之物其毒不可當也,潛伏之獸一猛不可禁也。輕泄驟舉,暴雨疾風耳,智者不懼焉。
píng jū wú shì zhī shí, zé zhàng fū bù kě shéng yǐ fù rén zhī shǒu yě, jí qí lín nán shǒu sǐ, zé dāng yǔ zhēn nǚ liè fù bǐ jié jiē rén chù zhòng zhī jì, zé jūn zǐ wèi cháng shì rén yǐ lián yú zhī jī yě, jí qí rèn dào tú yì, zé dāng yǔ zhuàng shì jiàn zú zhēng yǒng.
平居無事之時,則丈夫不可繩以婦人之守也,及其臨難守死,則當與貞女烈婦比節;接人處眾之際,則君子未嘗示人以廉隅之跡也,及其任道徒義,則當與壯士健卒爭勇。
huò zhī chéng yě bì yǒu jiàn, qí jī yě fèn yú jī. zhì zhě yú qí jiàn yě jué zhī, yú qí jī yě xiāo zhī, shén zé jué zhī. jué zhī bì xū miào shǒu, pì zhī yáng rán, yù ér nèi kuì, bù rú wài jué chéng ér hòu jué, bù rú zǎo sàn.
禍之成也必有漸,其激也奮於積。智者於其漸也絕之,於其積也消之,甚則決之。決之必須妙手,譬之瘍然,郁而內潰,不如外決;成而後決,不如早散。
hán yǎng bù dìng de, è yán dào ěr xiān sī yù qì, qì píng zài méi cuò de. yī bù píng, ráo nǐ zuò dé shì, yě dài zhe wǔ fēn guò shī zài.
涵養不定的,惡言到耳先思馭氣,氣平再沒錯的。一不平,饒你做得是,也帶着五分過失在。
jí yán jù sè lì shēng nù qì, yuán wú yòng chù. wàn shì wàn wù zhǐ yǐ xīn píng qì hé chù zhī, zì yǒu miào yīng. yú biǎn, měi zuò cǐ shī, shū yǐ zì jǐng.
疾言、遽色、厲聲、怒氣,原無用處。萬事萬物只以心平氣和處之,自有妙應。余褊,每坐此失,書以自警。
cháng jiàn yī lùn rén zhě yún: qú zhǐ bǎ tiān xià shì rèn zhēn zuò, ān dé bù bài? yú wén zhī shén jīng yà, qiè yì tiān xià shì jǐn rèn zhēn zuò qù, hái zuò dé bù xiàng, ruò zhī zài jiǎ jiè miàn mù shàng zuò gōng fu, chéng shén dào lǐ? tiān xià shì zhǐ rèn zhēn zuò le. gèng yǒu shèn shuō? hé shì bù chéng? fāng jīn dà bìng tòng, zhèng huàn zài bù kěn rèn zhēn zuò, suǒ yǐ dà gāng cháng zhèng dào lǐ wú rén fú chí, dà kě shāng xīn. jiē fū! wǔ zi zhī yú, suǒ wèi rèn zhēn yě yǔ?
嘗見一論人者云:「渠只把天下事認真做,安得不敗?」余聞之甚驚訝,竊意天下事盡認真做去,還做得不象,若只在假借面目上做工夫,成甚道理?天下事只認真做了。更有甚說?何事不成?方今大病痛,正患在不肯認真做,所以大綱常、正道理無人扶持,大可傷心。嗟夫!武子之愚,所謂認真也與?
rén rén yīn xún hūn hū, zài zuì mèng zhōng guò le yī shēng, huài fèi le tiān xià duō shǎo shì!
人人因循昏忽,在醉夢中過了一生,壞廢了天下多少事!
wéi yōu qín tì lì zhī jūn zǐ, cháng zì xīng xīng shuǎng jué.
惟憂勤惕勵之君子,常自惺惺爽覺。
míng yì lǐ yì, shí shí shì nán míng yì lǐ fǔ rú kě néng, shí shí shì fēi tōng rú bù néng yě. shí shí yì, shí shì nán shí shí jiàn zhě kě néng, shí shì fēi zǎo jiàn zhě bù néng yě.
明義理易,識時勢難;明義理腐儒可能,識時勢非通儒不能也。識時易,識勢難;識時見者可能,識勢非蚤見者不能也。
shí shì ér zǎo tú zhī, zì bù zhì yú jí zhòng, hé shí zhī zú yōu?
識勢而蚤圖之,自不至於極重,何時之足憂?
zhǐ yǒu wú jī ér shēng yí, zài wú yǒu yì ér néng yǎn zhě, kě bù wèi zāi?
只有無跡而生疑,再無有意而能掩者,可不畏哉?
lìng rén kě wèi, wèi yǒu bù è zhī zhě, è shēng huǐ lìng rén kě qīn, wèi yǒu bù ài zhī zhě, ài shēng yù.
令人可畏,未有不惡之者,惡生毀;令人可親,未有不愛之者,愛生譽。
xiān shì tǐ dài shén hūn, shì dào shǒu máng jiǎo luàn, shì guò xīn ān yì sàn, cǐ shì zhī zéi yě. bīng jiā yóu bù lì cǐ.
先事體怠神昏,事到手忙腳亂,事過心安意散,此事之賊也。兵家尤不利此。
shàn yòng lì zhě, jǔ bǎi jūn ruò yī yǔ, shàn yòng zhòng zhě, cāo wàn lǚ ruò yī rén.
善用力者,舉百鈞若一羽,善用眾者,操萬旅若一人。
méi zhè diǎn zhēn qíng, kě xī le fán wén chǐ fèi yǒu zhè diǎn zhēn qíng, hé xián yú èr guǐ yī jū?
沒這點真情,可惜了繁文侈費;有這點真情,何嫌於二簋一掬?
bǎi dài ér xià, bǎi lǐ ér wài, lùn rén zhǐ shì gè ěr biān zhǐ shàng, bìng jī ér wū zhī, nà néng lùn xīn? wū hū! wén shì shàng kě qīng lùn rén hū zāi? cǐ tiān qiǎn guǐ zé suǒ xì, shèn zhī!
百代而下,百里而外,論人只是個耳邊紙上,並跡而誣之,那能論心?嗚呼!文士尚可輕論人乎哉?此天譴鬼責所系,慎之!
huò wèn: yuàn yóu zhī niàn, dǐ shì nán kè, nài hé? yuē: jūn zì lái yuàn yóu, yuàn yóu chū shèn de? tiān zhī shuǐ hàn wèi nüè bù pà rén yuàn, sǐ zì sǐ ěr, shuǐ hàn bái ruò yě rén zhī tān cán wú yàn bù bó nǐ yóu, hèn zì hèn ěr, tān cán zì ruò yě. cǐ jiē wú kě nài hé zhě. jīn qiě bù wàng jūn zì xiū zì zé, zhǐ jiāng zhè wú kě nài hé shì nǎo luàn xīn cháng, yòu tiān le xǔ duō tòng kǔ, bù ruò dàn rán ān zhī, tǎo xiē pián yí. qí rén dà xiào ér qù.
或問:「怨尤之念,底是難克,奈何?」曰:「君自來怨尤,怨尤出甚的?天之水旱為虐不怕人怨,死自死耳,水旱白若也;人之貪殘無厭不伯你尤,恨自恨耳,貪殘自若也。此皆無可奈何者。今且不望君自修自責,只將這無可奈何事惱亂心腸,又添了許多痛苦,不若淡然安之,討些便宜。」其人大笑而去。
jiàn shì yì, rèn shì nán. dāng jú zhě zhǐ pà bù néng shí jiàn dé, guǒ shí jiàn dé, zé sǐ shēng yǐ zhī, róng rǔ yǐ zhī, gèng guǎn shén yī jiā fēi zhī, quán guó fēi zhī, tiān xià fēi zhī.
見事易,任事難。當局者只怕不能實見得,果實見得,則死生以之,榮辱以之,更管甚一家非之,全國非之,天下非之。
rén shì zhě, shì yóu rén shēng yě. qīng xīn shěng shì, qǐ bù zài rén?
人事者,事由人生也。清心省事,豈不在人?
bì hù yú xiāng lín zhī dòu, suī yǒu jiě fēn zhī zhì, xī zhēng zhī lì, bù wèi yě, suī rěn ér bù dé wèi zhī yáng zhū. wàng jiā yú huái xiāng zhī shí, suī yǒu shì jiā zhī yōu, gǔ ròu zhī nán, bù gù yě, suī láo ér bù dé wèi zhī mò dí.
閉戶於鄉鄰之斗,雖有解紛之智,息爭之力,不為也,雖忍而不得謂之楊朱。忘家於懷襄之時,雖有室家之憂,骨肉之難,不顧也,雖勞而不得謂之墨翟。
liú sú wū shì zhōng zhēn nán zuò rén, yòu tiào tuō bù chū, zhǐ shì qīng ér bù jī jiù hǎo.
流俗污世中真難做人,又跳脫不出,只是清而不激就好。
ēn mò dào wú yǐ jiā chù: qíng báo yì hòu, ài zhòng chéng xì.
恩莫到無以加處:情薄易厚,愛重成隙。
yù wèi biàn wèi, kōng yán hé yì? bù wèi biàn bù wèi, kōng yán hé yì?
欲為便為,空言何益?不為便不為,空言何益?
yǐ zhì gōng zhī ěr tīng zhì sī zhī kǒu, shùn zhí yì míng yǐ yǐ zhì gōng zhī xīn xíng zhì sī zhī wén, chù zhì yì fǎ yǐ. gù jiān tīng zé bù bì, jīng chá zé bù xuàn, shì kě cóng róng, bù bì jí jù yě.
以至公之耳聽至私之口,舜、跖易名矣;以至公之心行至私之聞,黜陟易法矣。故兼聽則不蔽,精察則不眩,事可從容,不必急遽也。
mǒu jū guān, yàn wú qíng zhě zhī duō yán, měi cái yì zhī. gài wú yàn zhī yù, fēi fèn zhī qiú, ruò yǐ wēn yán jiē zhī, bǐ kěn qǐ wú yǐ, fán suǒ bù xiū, fēi yán jù zé yī rì zhī yīng chóu jǐ hé? jí bù shǔ rì kàn de rén yǒu bù jǐn zhī qíng, yì bù shǐ tōng, yì wèi jǐn shàn. cháng tí èr yǔ yú sī shǔ yún: yào shuō de jǐn zhe dōu shuō, wǒ bù chēn nǐ bù gāi cóng wèi gǎn qīng cóng, nǐ xiū guài wǒ. huò yuē: bì jìng wǎng rì shì.
某居官,厭無情者之多言,每裁抑之。蓋無厭之欲,非分之求,若以溫顏接之,彼懇乞無已,煩瑣不休,非嚴拒則一日之應酬幾何?及部署日看得人有不盡之情,抑不使通,亦未盡善。嘗題二語於私署云:「要說的盡着都說,我不嗔你;不該從未敢輕從,你休怪我。」或曰:「畢竟往日是。」
tóng tú ér yù, nán bì nǚ, qí bì bù, qīng bì zhòng, yì bì nán, bēi yòu bì zūn zhǎng.
同途而遇,男避女,騎避步,輕避重,易避難,卑幼避尊長。
shì zhī suǒ jí, lǐ zhī suǒ jié, shèng rén bù dé ér háo fà yě. gù bǎo gū yǐ shí kè fēn sǐ shēng, míng cì yǐ xiāng lín fēn de shī. yǐn shéng zhī jué, duò wǎ zhī suì, fēi bì dāng duàn dāng bì zhī chù, jūn zǐ bù bì rú cǐ qū qū yě.
勢之所極,理之所截,聖人不得而毫髮也。故保辜以時刻分死生,名次以相鄰分得失。引繩之絕,墮瓦之碎,非必當斷當敝之處,君子不必如此區區也。
zhì lǐ fǎ yǐ chuí wàn shì shéng tiān xià zhě, xū shì shí zhōng zhī shèng rén zhēn zhuó tiān lǐ rén qíng zhī zhì ér wèi zhī. yī yǐ lì jí, wú yī háo jiǎo fú xīn, wú yī háo chéng chuàng xīn, wú yī háo yī qiè xīn, yán yě ér yú rén qíng bù kǔ, kuān yě ér yú tiān zé bù luàn, bǐ tiān xià kěn cóng ér wàn shì xiàng ān. gù yuē: lǐ zhī yòng, hé wèi guì. hé zhī yī zì, zhì lǐ fǎ shí hé xià biàn yǒu, qǐ bù wèi měi? yí lǐ bù zhī shì hé rén zhì zuò, yǒu jìn yú yū kuò zhě, yǒu jìn yú pò ài zhě, yǒu jìn yú jiǎo fú zhě, dà shuài shì gè yán kē fán xì zhī shèng rén suǒ wèi, xiōng zhōng yòu dài gè chéng chuàng jiǎo fú xīn, ér yī qiè zhī. hòu shì yǐ wèi zhōu gōng yě, suì xiāng yán ér shǒu zhī, bì jìng bù biàn yú rén qíng zhě, chéng le gè wàn shì xū chē. shì yǐ fán mì zhě jī rén zào xīn, ér tiān xià jiē táo yú kuò dà jiǎn zhí zhī zhōng yán jùn zhě jī rén pàn xīn, ér tiān xià jiē táo yú xiāo yáo fàng zì zhī dì. shén zhī zhě, nǎi suǒ qū zhī yě. cǐ bù kě yī èr zhǐ. yú dú lǐ, gài xīn bù ān ér kǒu bù gǎn dào zhě, bù chì bǎi yú shì yě. ér sòng rú bù chá lǐ zhī qíng, yòu yú jié wén shàng zēng yī zhòng suǒ yào, yǔ xiǎo zi hé gǎn yán?
制禮法以垂萬世、繩天下者,須是時中之聖人斟酌天理人情之至而為之。一以立極,無一毫矯拂心,無一毫懲創心,無一毫一切心,嚴也而於人情不苦,寬也而於天則不亂,俾天下肯從而萬世相安。故曰:「禮之用,和為貴。」和之一字,制禮法時合下便有,豈不為美?《儀禮》不知是何人製作,有近於迂闊者,有近於迫隘者,有近於矯拂者,大率是個嚴苛繁細之聖人所為,胸中又帶個懲創矯拂心,而一切之。後世以為周公也,遂相沿而守之,畢竟不便於人情者,成了個萬世虛車。是以繁密者激人躁心,而天下皆逃於闊大簡直之中;嚴峻者激人畔心,而天下皆逃於逍遙放恣之地。甚之者,乃所驅之也。此不可一二指。余讀《禮》,蓋心不安而口不敢道者,不啻百餘事也。而宋儒不察《禮》之情,又於節文上增一重鎖鑰,予小子何敢言?
lǐ wú bù bào, bù bì kāi duō shì zhī duān yuàn wú bù chóu, bù kě zhǒng nán yán zhī hèn.
禮無不報,不必開多事之端怨;無不酬,不可種難言之恨。
zhōu zhōng shī huǒ, xū sī jiù fǎ.
舟中失火,須思救法。
xiàng zhù jiā bīng wán, xū yào jiā dé qǐ.
象箸夾冰丸,須要夾得起。
xiāng xián zhī jìng shèn, bù ruò xiāng wàng zhī nù lì.
相嫌之敬慎,不若相忘之怒詈。
shì jūn zǐ zhī xiāng yǔ yě, bì qiú xié zhū lǐ yì, jiāng shì sú jì jiào yī qiè tuō jǐn. jīn shì hào wèi zhī lǐ zhě quán bù lǐ huì shèng xián běn yì, zhǐ shì jié wén xí shú, shì tǐ ān liàn, càn rán kě guān, rén biàn chēng zhī, zì jiā xīn rán zì dé, tài rán zé rén. jiē fū! zì fán wén mí shàng ér xiān wáng zhī dào yān méi, tiān xià zhī kǔ xiāng zé, qún xiāng zhú zhě, jiē mò shì zhī mí wén yě. qiú zhī yú dào, shí jiǔ bù hé, cǐ zhī wèi xí shàng. xí shàng huài rén, rú yǐn kuáng quán.
士君子之相與也,必求協諸禮義,將世俗計較一切脫盡。今世號為知禮者全不理會聖賢本意,只是節文習熟,事體諳練,燦然可觀,人便稱之,自家欣然自得,泰然責人。嗟夫!自繁文彌尚而先王之道湮沒,天下之苦相責,群相逐者,皆末世之靡文也。求之於道,十九不合,此之謂習尚。習尚壞人,如飲狂泉。
xué zhě chù shì chù rén, xiān yào shí gè lǐ yì zhī zhōng. zhèng zhè gè zhōng zhèng chù, yào xī zhī wú háo lí zhī chà, chù zhī wú guò bù jí zhī miù, biàn shì shèng rén.
學者處事處人,先要識個禮義之中。正這個中正處,要析之無毫釐之差,處之無過不及之謬,便是聖人。
dāng jí jù rǒng zá shí, zhǐ bù dòng huǒ, zé shén yǒu yú ér bù láo shì, cóng róng ér jiù lǐ. yī dòng huǒ, zhǒng zhǒng dōu bù jì.
當急遽冗雜時,只不動火,則神有餘而不勞事,從容而就理。一動火,種種都不濟。
yǔ píng shēng chù rén chù shì, lèi qiè zhī bìng gǒng jū qí jiǔ, yī xiàng zài zhè lǐ kè, zhǐ píng xiāo mó bù qù. shǐ zhī bù měi zhī zhì biàn huà shén nán, ér kuàng yǐ wú héng zhī zhì bù shēn zhī yǎng, rú hé néng biàn huà dé? ruò zhì dìng ér yǎng shēn, biàn shì xià yú yě yí dé yī bàn.
予平生處人處事,淚切之病廾居其九,一向在這裡克,只憑消磨不去。始知不美之質變化甚難,而況以無恆之志、不深之養,如何能變化得?若志定而養深,便是下愚也移得一半。
yǔ píng shēng zuò shì fā yán, yǒu yī dà bìng tòng, zhǐ shì gè jǐn zì, shì yǐ wú hán xù, bù hún hòu, wèi zhōng shēn zhī dà jiè.
予平生做事發言,有一大病痛,只是個盡字,是以無涵蓄,不渾厚,為終身之大戒。
fán dāng shì, wú lùn shì fēi xié zhèng, dōu yào cóng róng yùn jí, ruò yī bù dāng yì biàn fèn huì ér jué liè zhī, cǐ rén zhōng fēi yuǎn qì.
凡當事,無論是非邪正,都要從容蘊藉,若一不當意便忿恚而決裂之,此人終非遠器。
yǐ lèi ér fā zhě, bì yǐ wú ér fèi, cǐ bù zì hán yǎng zhōng lái, suàn bù dé yǒu gēn běn dǐ xué zhě. hán yǎng zhōng rén, yù dāng wèi zhī shì, lái dé bù xǐ, ruò lǎn ruò chí, chí dé shén jiān, bù yí bù xiē. bǐ rǎng bì dǐ zhǎng ér rèn tiān xià zhī shì, nán shuō bú shì yì qì, bì jìng dào jǐn tóu chù bù quán měi.
以淚而發者,必以無而癈,此不自涵養中來,算不得有根本底學者。涵養中人,遇當為之事,來得不徙,若懶若遲,持得甚堅,不移不歇。彼攘臂抵掌而任天下之事,難說不是義氣,畢竟到盡頭處不全美。
tiān dì wàn wù zhī lǐ jiē shǐ yú cóng róng, ér zú yú jí cù. jí cù zhě jǐn qì yě, cóng róng zhě chū qì yě. shì cóng róng zé yǒu yú wèi, rén cóng róng zé yǒu yú nián.
天地萬物之理皆始於從容,而卒於急促。急促者盡氣也,從容者初氣也。事從容則有餘味,人從容則有餘年。
fán rén yīng chóu duō bù jīng sī, yī xiàng rèn qíng zuò qù, suǒ yǐ dòng duō yǒu huǐ. ruò xīn tóu yǒu yī fēn jiǎn diǎn, biàn yǒu yī fēn de chù, zhì zhě zhī hū gù bù ruò yú zhě zhī xiáng yě.
凡人應酬多不經思,一向任情做去,所以動多有悔。若心頭有一分檢點,便有一分得處,智者之忽固不若愚者之詳也。
rì rì xíng bù pà qiān wàn lǐ, cháng cháng zuò bù pà qiān wàn shì.
日日行不怕千萬里,常常做不怕千萬事。
shì jiàn dào wú bù kě shí biàn zhǎn jié zuò, bú yào liú liàn, ér nǚ zǐ zhī qíng bù zú yǐ yǔ bàn dà shì zhě yě.
事見到無不可時便斬截做,不要留戀,兒女子之情不足以語辦大事者也。
duàn zhī yī shì, yuán wèi yì suǒ dāng xíng, qiè niàn yǒu qiān chán, shì yǒu chè ài, bù dé tuō rán shuǎng jié, cái tòng shā shā xià yī gè duàn zì, rú dāo zhǎn fǔ qí yì bān. zǒng rán zhī zài dà tóu nǎo chù chéng yī gè shì zì, dì èr yì yòu dōu fàng xià, kuàng ér nǚ qíng lì hài niàn, nà gù dé tā? ruò dài nǐ bǎi kě yì qiān chèn xīn, yī xiē hǎo shì zuò bù chéng.
斷之一事,原謂義所當行,郄念有牽纏,事有掣礙,不得脫然爽潔,才痛煞煞下一個斷字,如刀斬斧齊一般。總然只在大頭腦處成一個是字,第二義又都放下,況兒女情、利害念,那顧得他?若待你百可意、千趁心,一些好事做不成。
xiān zhòng rén ér wèi, hòu zhòng rén ér yán.
先眾人而為,後眾人而言。
zài xié rén qián fā zhèng lùn, bù wèn yǒu xīn wú xīn, cǐ shì bù mó zhī hèn. jiàn tān zhě tán lián dào, yǐ bù kān wén yòu shuō mǒu guān rú hé lián, yì nán kān yòu shuō mǒu guān tān, yù yì nán kān kuàng yòu quàn rǔ dāng lián, kuàng yòu zé rǔ rú hé tān, bǐ hé yǐ dāng zhī? huò yuē: dāng rú hé? yuē: wèi zài, zé jìn tuì zài wǒ, xíng fǎ kě yě. wèi bù zài, ér qíng yì xiāng guān, mì fěng kě yě. ruò yǔ wǒ wú gān shè, zé qián kǒu ér yǐ. lǐ rù mén ér wèn huì, cǐ yì dāng huì zhě.
在邪人前發正論,不問有心無心,此是不磨之恨。見貪者談廉道,已不堪聞;又說某官如何廉,益難堪;又說某官貪,愈益難堪;況又勸汝當廉,況又責汝如何貪,彼何以當之?或曰:「當如何?」曰:「位在,則進退在我,行法可也。位不在,而情意相關,密諷可也。若與我無干涉,則鉗口而已。」禮入門而問諱,此亦當諱者。
tiān xià shì zuì bù kě xiān bì ér yù dào zhī, yǐ dìng yǐ, lín shí hái yǒu biàn gèng, kuàng wèi dìng zhě hū? gù níng yǒu bù zhī zhī míng, wú yí shī yán zhī huǐ.
天下事最不可先必而豫道之,已定矣,臨時還有變更,況未定者乎?故寧有不知之名,無貽失言之悔。
jǔ shì xiāo xiāo jīng jīng bù dé xiāng ān, zhǐ shì dǐ sǐ méi zì jiā bú shì ěr. ruò zhǐ bǎ zì jiā bú shì dōu rèn, zài tì bié rén rèn yī fēn, biàn shì qīng níng shì jiè, liǎng wàng yán yǐ.
舉世囂囂兢兢不得相安,只是抵死沒自家不是耳。若只把自家不是都認,再替別人認一分,便是清寧世界,兩忘言矣。
rén rén zì zé zì jǐn, bù zhí sì hǎi wú zhēng, mí yǔ zhòu jiān jiē tài hé zhī qì yǐ.
人人自責自盡,不直四海無爭,彌宇宙間皆太和之氣矣。
dāng chù dōu yào gè zì qiáng bù xī zhī xīn, tiān xià hé shì bù dé le? tiān xià hé rén bù néng chù?
當處都要個自強不息之心,天下何事不得了?天下何人不能處?
guī mó xiān yào gè kuò dà, yì sī xiān yào gè ān xián, gǔ zhī rén yuē jǐ ér fēng rén, gù qún xià lè wèi zhī yòng, ér suǒ de cháng bèi. xú sī ér shěn chù, gù jǐ bù láo ér shì jí jīng xiáng. biǎn jí èr zì, chù shì zhī dà ài yě.
規模先要個闊大,意思先要個安閒,古之人約己而豐人,故群下樂為之用,而所得常倍。徐思而審處,故己不勞而事極精詳。褊急二字,處世之大礙也。
fán rén chū dòng yī niàn shì rú cǐ, jí zuò chū lái qiè bú shì rú cǐ, shì qù huí gù yòu jué bú shì rú cǐ, zhǐ shì shí jiàn bù dìng. shèng xián cái fā yī niàn, shǐ zhōng rú yī, jí yǒu sī suǒ, bù guò zhōu xiáng cǐ yī niàn ěr. gài shèng xián yǒu de yú yù yǎng, gù ān xián zhòng rén qǔ bàn yú lín shí, gù xuàn huò.
凡人初動一念是如此,及做出來郄不是如此,事去回顧又覺不是如此,只是識見不定。聖賢才發一念,始終如一,即有思索,不過周詳此一念耳。蓋聖賢有得於豫養,故安閒;眾人取辦於臨時,故昡惑。
chù rén bù kě rèn jǐ yì, yào xī rén zhī qíng chù shì bù kě rèn jǐ jiàn, yào xī shì zhī lǐ.
處人不可任己意,要悉人之情;處事不可任己見,要悉事之理。
tiān xià wú nán chù zhī shì, zhǐ xiāo de liǎng gè rú zhī hé tiān xià wú nán chù zhī rén, zhǐ xiāo de sān gè bì zì chéng.
天下無難處之事,只消得兩個「如之何」;天下無難處之人,只消得三個「必自成」。
rén qíng yào nài xīn tǐ tā, tǐ dào xī chù, zé rén kě guǎ guò, wǒ kě guǎ yuàn.
人情要耐心體他,體到悉處,則人可寡過,我可寡怨。
shì bù guān xì dōu xiē guò dào guān xì shí huǐ zhī hé jí? shì xìng bù bài dōu ráo guò, dào bài shì shí chéng zhī hé yì? shì yǐ jūn zǐ bù hū xiǎo fáng, qí bài yě bù shù bài, fáng qí zài zhǎn. cǐ xīn yǔ páng guān zhě yì bān, hé shì bù jì?
事不關係都歇過到關係時悔之何及?事幸不敗都饒過,到敗事時懲之何益?是以君子不忽小防,其敗也不恕敗,防其再展。此心與旁觀者一般,何事不濟?
shì dào rén xīn mín shēng guó jì, cǐ shì shì jūn zǐ sì dà zé rèn. zhè lǐ dōu yǒu jīng lüè, dōu néng zhāng zhǔ, cǐ shì shì jūn zǐ sì dà gōng yè.
世道、人心、民生、國計,此是士君子四大責任。這裡都有經略,都能張主,此是士君子四大功業。
qíng yǒu kě tōng, mò yú jiù yǒu zhě guò cái yì, yǐ shēng guǎ ēn zhī yuàn shì zài dé yǐ, mò yú jiù wú zhě wàng zēng shè, yǐ kāi duō shì zhī mén. ruò lǐ dāng gé shí dāng xìng, hé yú shì shì rén qíng, zé fēi suǒ jū yǐ.
情有可通,莫於舊有者過裁抑,以生寡恩之怨;事在得已,莫於舊無者妄增設,以開多事之門。若理當革、時當興,合於事勢人情,則非所拘矣。
yì rán fèn yǒu wèi zhī zhì, dào shǒu lái zhǐ zuò dé wǔ fēn. qú fēi bù zì xìn, wèi lín shì zhī zhì xiàng suī dǔ, jì lín shì zhī lì liàng bù zú yě. gù píng jū guān rén yǐ zì xǐng, zhǐ kě xìn dé yī bàn.
毅然奮有為之志,到手來只做得五分。渠非不自信,未臨事之志向雖篤,既臨事之力量不足也。故平居觀人以自省,只可信得一半。
bàn tiān xià dà shì, yào jīng xiáng, yào tōng biàn, yào guǒ duàn, yào zhí chí. cái sōng ruǎn dài chí, hé yì shǔ tóu shé wěi? chú tiān xià dà jiān, yào gù lǜ, yào shēn chén, yào tū zú, yào jié jué, cái zhāng huáng shū màn, shì yīng hǔ kǎn lóng lín.
辦天下大事,要精詳,要通變,要果斷,要執持。才鬆軟怠弛,何異鼠頭蛇尾?除天下大奸,要顧慮,要深沉,要突卒,要潔絕,才張皇疏慢,是攖虎欿龍鱗。
lì hài sǐ shēng jiān yǒu yì rán bù duó zhī jiè, cǐ wèi dà zhí chí. jīng jí xǐ nù shì wú zú rán jù biàn zhī róng, cǐ wèi zhēn hán yǎng.
利害死生間有毅然不奪之介,此謂大執持。驚急喜怒事無卒然遽變之容,此謂真涵養。
lì fù qiū shān wèi zú xióng, dì fù wàn shān, cǐ shēn hái fù dì. liàng bāo cāng hǎi bù wèi dà, tiān bāo sì hǎi, wú liàng yù bāo tiān.
力負邱山未足雄,地負萬山,此身還負地。量包滄海不為大,天包四海,吾量欲包天。
tiān bù kě qī, rén bù kě qī, hé chù mán cáng xiē zǐ? xìng fēn dāng jǐn zhí fēn dāng jǐn, mò jiào jiǔ quē fēn háo.
天不可欺,人不可欺,何處瞞藏些子?性分當盡職分當盡,莫教久缺分毫。
hé shì hé fēi, hé zhǎng hé duǎn, dàn kàn bǎi rěn zhī tú. bù yīn bù gǔ, bù chī bù lóng, zì qǔ yī zhāo zhī fèn.
何是何非,何長何短,但看百忍之圖。不喑不瞽,不痴不聾,自取一朝之忿。
zhí wàn gǔ gāng cháng, xiān lì dìng zì jiā dì bù zuò liǎng jiān shì yè, xiān tuī kāi wù wǒ fān lí.
植萬古綱常,先立定自家地步;做兩間事業,先推開物我藩籬。
ái bù guò dǐ shì, mò rú zǎo xíng huǐ wú jí zhī yán, hé sì xiū shuō.
捱不過底事,莫如早行;悔無及之言,何似休說。
gǒu shí bù gǒu zhēn bù gǒu, máng chù wú máng zài wú máng.
苟時不苟真不苟,忙處無忙再無忙。
qiān liù yáo, huà huà jiē jí shù yī zì, chù chù kě xíng.
《謙》六爻,畫畫皆吉;恕一字,處處可行。
cái féng lè chù xū zhī kǔ, jì méi xián shí nà yǒu máng.
才逢樂處須知苦,既沒閒時那有忙。
shēng lái bù gǎn fú wú fā, yì dào hé fáng duàn cǐ tóu.
生來不敢拂吾發,義到何妨斷此頭。
liàng xián liù hé ài, shēn fù wǔ yuè qīng.
量嫌六合隘,身負五嶽輕。
xiū mǎi guì hòu jiàn, xiū zhú zhòng rén jiàn.
休買貴後賤,休逐眾人見。
nán hū néng rěn, miào zài bù yán.
難乎能忍,妙在不言。
xiū máng xiū lǎn, bù lǎn bù máng.
休忙休懶,不懶不忙。