dú chǔ kàn bù pò, hū chù kàn bù pò, láo juàn shí kàn bù pò, jí jù cāng cù shí kàn bù pò, jīng yōu zhòu gǎn shí kàn bù pò, zhòng dà dú dāng shí kàn bù pò, wú bì yǐ wéi shèng rén.
独处看不破,忽处看不破,劳倦时看不破,急遽仓卒时看不破,惊忧骤感时看不破,重大独当时看不破,吾必以为圣人。
shèng rén zuò chū lái dōu shì dé xìng, xián rén zuò chū lái dōu shì qì zhì, zhòng rén zuò chū lái dōu shì xí sú, xiǎo rén zuò chū lái dōu shì sī yù.
圣人做出来都是德性,贤人做出来都是气质,众人做出来都是习俗,小人做出来都是私欲。
hàn rú zá dào, sòng rú ài dào. sòng rú zì yǒu sòng rú jú miàn, xué zhě ruò rù dào, qiě xiū zhe sòng rú héng qí xiōng zhōng, zhǐ dú liù jīng sì shū ér tǐ wán zhī, jiǔ jiǔ xiōng cì zì shì bù tóng. ruò kàn sòng rú, xiān kàn lián xī míng dào.
汉儒杂道,宋儒隘道。宋儒自有宋儒局面,学者若入道,且休着宋儒横其胸中,只读六经四书而体玩之,久久胸次自是不同。若看宋儒,先看濂溪、明道。
yī zhǒng rén nán yuè yì nán shì, zhǐ shì dù liàng biǎn xiá, bù shī wéi jūn zǐ yī zhǒng rén yì shì yì yì yuè, zhè shì tān wū ruǎn ruò, bù shī wéi xiǎo rén.
一种人难悦亦难事,只是度量褊狭,不失为君子;一种人易事亦易悦,这是贪污软弱,不失为小人。
wèi xiǎo rén suǒ jiàn zhě, rǔ yě wèi jūn zǐ suǒ qì zhě, chǐ yě.
为小人所荐者,辱也;为君子所弃者,耻也。
xiǎo rén yǒu nèn yī fù xié xīn cháng, biàn yǒu yī duàn xié jiàn shí yǒu yī duàn xié jiàn shí, biàn yǒu yī duàn xié yì lùn yǒu yī duàn xié yì lùn, biàn yǐn yī xiàng xié péng dǎng, zuò chū yī fān xié jǔ dòng. qí yì lùn yě, yuán yǐn fù huì, jǐn chéng yī jiā zhī yán, gōng zhī zé yuán zhuǎn qiān jiù ér běn kě pò qí jǔ dòng yě, jiè shàn gōng shàn, nì è jì è, shàn wèi qí qiáng zhī jì, jī zhī zé yí sì qiān chán ér bù kě duàn. cǐ xiǎo rén zhī yóu, ér jiè jūn zǐ zhī jī zhě yě.
小人有恁一副邪心肠,便有一段邪见识;有一段邪见识,便有一段邪议论;有一段邪议论,便引一项邪朋党,做出一番邪举动。其议论也,援引附会,尽成一家之言,攻之则圆转迁就而本可破;其举动也,借善攻善,匿恶济恶,善为骑墙之计,击之则疑似牵缠而不可断。此小人之尤,而借君子之迹者也。
cǐ jí jūn zǐ zhī míng, ér jì xiǎo rén zhī sī zhě yě. wáng guó bài jiā, duān shì sī rén.
此藉君子之名,而济小人之私者也。亡国败家,端是斯人。
míng bái xiǎo rén, gāng lì xiǎo rén, zhè dōu bù zú hèn. suǒ yǐ yì è yīn róu yáng zhǐ shì yí gè, wéi yīn xiǎn fú ér duō ruì, biàn huàn ér mò cè, bó zá ér yí sì, pì zhī guāng tiān huà rì, hēi bái fēn míng, rén suǒ gòng jiàn, àn shì huì yè, duō shǎo mái fú, duō shǎo lèi xiàng, cǐ yīn yáng zhī suǒ yǐ bié yě. yú tíng chù zhì, wéi yuē yōu míng, qí yǐ shì fū?
明白小人,刚戾小人,这都不足恨。所以易恶阴柔阳只是一个,惟阴险伏而多瑞,变幻而莫测,驳杂而疑似,譬之光天化日,黑白分明,人所共见,暗室晦夜,多少埋伏,多少类象,此阴阳之所以别也。虞廷黜陟,惟曰幽明,其以是夫?
fù yú dào dé zhě bù jīn shì gōng, yóu jīn shì gōng, dào dé bù zú yě fù yú xīn dé zhě bù jīn wén jiàn, yóu jīn huò jiàn, xīn dé bù zú yě. wén yì zì duō fú báo zhī xīn yě, fù guì zì xióng, bēi lòu zhī jiàn yě. cǐ èr rén zhě, jiē kě lián yě, ér xióng fù guì zhě gèng bù shù yú zhàng fū. xíng bǐ qí dōng hōng shèng dà zhī tài, jiē jūn zǐ zhī suǒ yù ǒu zhě yě. ér bǐ qiě zhì jiāo yì de, kě bǐ shú shén yān?
富于道德者不矜事功,犹矜事功,道德不足也;富于心得者不矜闻见,犹矜获见,心得不足也。文艺自多浮薄之心也,富贵自雄,卑陋之见也。此二人者,皆可怜也,而雄富贵者更不数于丈夫。行彼其冬烘盛大之态,皆君子之所欲呕者也。而彼且志骄意得,可鄙孰甚焉?
shì jūn zǐ zài chén shì zhōng, bǎi tuō dé kāi, bù wéi suǒ shù fù bǎi tuō dé jìng, bù wéi suǒ wū miè, cǐ zhī wèi tiān tǐng rén háo.
士君子在尘世中,摆脱得开,不为所束缚;摆脱得净,不为所污蔑,此之谓天挺人豪。
cáng míng yuǎn lì, sù yè jí jí hū shí xíng zhě, shèng rén yě. wéi míng xiū, wèi lì quàn, sù yè jí jí hū shí xíng zhě, xián rén yě. bù zhàn míng biāo, bù xún lì kǒng, qì hūn zhì duò, huāng dé fèi yè zhě, zhòng rén yě. xuàn xū míng, yú shí lì, ér nèi cún jiǎo kuài zhī xīn, yīn wèi niǎo shòu zhī xíng zhě, dào zéi yě.
藏名远利,夙夜汲汲乎实行者,圣人也。为名修,为利劝,夙夜汲汲乎实行者,贤人也。不占名标,不寻利孔,气昏志惰,荒德废业者,众人也。炫虚名,渔实利,而内存狡狯之心,阴为鸟兽之行者,盗贼也。
quān zi lǐ gàn shí shì, xián zhě kě néng quān zi wài gàn dà shì fēi háo jié bù néng. huò yuē:" quān zi wài kě gàn hū?" yuē:" shì sú suǒ wèi quān zi wài, nǎi shèng xián suǒ wèi xìng fèn nèi yě. rén shǒu yī guān, guān qiú yī chēng, nèi wài jiē ruò rén yān, tiān xià kě shù jī yǐ, suǒ wèi quān zi nèi gàn shí shì zhě yě. xīn qiè yōu shì, zhì zài kuāng shí, gǒu lì tiān xià, wén fǎ suǒ bù néng jū, gǒu jì chéng gōng, xíng jī suǒ bù bì bì, zé quān zi wài gàn dà shì zhě yě.
圈子里干实事,贤者可能;圈子外干大事非豪杰不能。或曰:“圈子外可干乎?”曰:“世俗所谓圈子外,乃圣贤所谓性分内也。人守一官,官求一称,内外皆若人焉,天下可庶几矣,所谓圈子内干实事者也。心切忧世,志在匡时,苟利天下,文法所不能拘,苟计成功,形迹所不必避,则圈子外干大事者也。
shí gāo qiān gǔ, lǜ zhōu liù hé, wǎn mò shì zhī tuí fēng, hái xiān wáng zhī yǎ dào, shǐ hǎi nèi fù cháng qín hàn yǐ qián zhī zī wèi, zé yòu quān zi yǐ shàng rén yǐ. shì yǒu sī rén hū? wú jiāng yǔ zhī gòng liú tì yǐ. nǎi ruò kēng kēng niǔ zhòng jiàn, zhuì zhuì xún bì guī, wēi yí wén cí, càn rán kě guān, qín shèn qiān mò, jū rán guǎ guò, shì rén yě, dàn kě wèi gāo guān ěr, shì dào xī lài yān?
识高千古,虑周六合,挽末世之颓风,还先王之雅道,使海内复尝秦汉以前之滋味,则又圈子以上人矣。世有斯人乎?吾将与之共流涕矣。乃若硁硁狃众见,惴惴循弊规,威仪文辞,灿然可观,勤慎谦默,居然寡过,是人也,但可为高官耳,世道奚赖焉?
dá rén luò yè qióng tōng, fú yún shēng sǐ gāo shì pì nì gǔ jīn, wán nòng liù hé shèng rén gǔ jīn yī xī, wàn wù yī shēn zhòng rén chén qì tiān zhēn, xīng jí shì wèi.
达人落叶穷通,浮云生死;高士睥睨古今,玩弄六合;圣人古今一息,万物一身;众人尘弃天真,腥集世味。
yáng jūn zǐ qǔ huò, yīn jūn zǐ dú miǎn yáng xiǎo rén qǔ huò, yīn xiǎo rén dé fú. yáng jūn zǐ gāng zhèng zhí fāng, yīn jūn yú róu jiā wēn hòu yáng xiǎo rén bào qìng fàng sì, yīn xiǎo rén jiān huí zhì qiǎo.
阳君子取祸,阴君子独免;阳小人取祸,阴小人得福。阳君子刚正直方,阴君于柔嘉温厚;阳小人暴庆放肆,阴小人奸回智巧。
gǔ jīn shì lǜ yǒu sān pǐn: shàng shì bù hǎo míng, zhōng shì hǎo míng, xià shì bù zhī hǎo míng.
古今士率有三品:上士不好名,中士好名,下士不知好名。
shàng shì yí dào dé, zhōng shì zhòng gōng míng, xià shì zhòng cí zhāng, dǒu shāo zhī rén zhòng fù guì.
上士宜道德,中士重功名,下士重辞章,斗筲之人重富贵。
rén liú pǐn gé, yǐ jūn zǐ xiǎo rén dìng zhī, dà shuài yǒu jiǔ děng, yǒu jūn zǐ zhōng jūn zǐ, cái quán dé bèi, wú wǎng bù yí zhě yě. yǒu jūn zǐ, yōu yú dé ér duǎn yú cái zhě yě. yǒu shàn rén, xún yǎ wēn pǔ, jǐn zú zì shǒu, shí jiàn suī zhèng, ér bù néng zì jué, gōng xíng suī lì, ér bù néng zì bǎo. yǒu zhòng rén, cái dé shí jiàn jù wú zú qǔ, yǔ shì fú chén, qū lì bì hài, lù lù fēng sú zhōng wú zì biǎo yì. yǒu xiǎo rén, piān qì xié xīn, wéi jǐ sī shì zhí, gǒu dé suǒ yù, yì bù hài wù. yǒu xiǎo rén zhōng xiǎo rén, tān cán yīn hěn, zì yì suǒ jí, ér cái zú yǐ jì zhī, liǎn yuàn hù zhōng, wú suǒ gù jì. wài yǒu shì xiǎo rén zhī jūn zǐ, gāo jùn qí jué, bù jiù sú jiǎn, rán guī mó hóng yuǎn, xiǎo cī cháng lèi, bù zú yǐ bìng zhī. yǒu shì jūn zǐ zhī xiǎo rén, lǎo zhà nóng wén, shàn cáng qiǎo jiè, wèi tiān xià zhī dà è, zhàn tiān xià zhī dà míng, shì xìng bù bài dāng shí, hòu shì jiē wèi suǒ qī ér jìng bù zhī zhě. yǒu jūn zǐ xiǎo rén zhī jiān, xíng yì jìn zhèng ér piān, yǔ yì jìn dào ér zá, xué yuán tōng biàn jìn yú sú, shàng gǔ piáo zé rù yú fǔ, kuān biàn gū xī, yán biàn měng zhì. shì rén yě, yǒu jūn zǐ zhī xīn, yǒu xiǎo rén zhī guò zhě yě, měi zhì hài dào, xué zhě chéng zhī.
人流品格,以君子小人定之,大率有九等,有君子中君子,才全德备,无往不宜者也。有君子,优于德而短于才者也。有善人,恂雅温朴,仅足自守,识见虽正,而不能自决,躬行虽力,而不能自保。有众人,才德识见俱无足取,与世浮沉,趋利避害,禄禄风俗中无自表异。有小人,偏气邪心,惟己私是殖,苟得所欲,亦不害物。有小人中小人,贪残阴狠,恣意所极,而才足以济之,敛怨怙终,无所顾忌。外有似小人之君子,高峻奇绝,不就俗检,然规模弘远,小疵常类,不足以病之。有似君子之小人,老诈浓文,善藏巧借,为天下之大恶,占天下之大名,事幸不败当时,后世皆为所欺而竞不知者。有君子小人之间,行亦近正而偏,语亦近道而杂,学圆通便近于俗,尚古朴则入于腐,宽便姑息,严便猛鸷。是人也,有君子之心,有小人之过者也,每至害道,学者成之。
yǒu sú jiǎn, yǒu lǐ jiǎn. yǒu tōng dá, yǒu fàng dá. jūn zǐ tōng dá yú lǐ jiǎn zhī zhōng, sāo shì fàng dá yú sú jiǎn zhī wài. shì zhī wú shí zhě, zhuān yǐ xiǎo jié xì xíng dìng rén pǐn, dà kě xiào yě.
有俗检,有礼检。有通达,有放达。君子通达于礼检之中,骚士放达于俗检之外。世之无识者,专以小节细行定人品,大可笑也。
shàng cái wèi ér bù wéi, zhōng cái zhī jiàn yǒu wéi, xià cái yī wú suǒ wéi.
上才为而不为,中才只见有为,下才一无所为。
xīn shù píng yì, zhì xíng chéng zhí, yǔ yán shū shuǎng, wén zhāng míng dá, qí rén bì jūn zǐ yě. xīn shù wēi nuǎn, zhì xíng guǐ mì, yǔ yán tūn tǔ, wén zhāng huì sè, qí rén yì kě zhī yǐ.
心术平易,制行诚直,语言疏爽,文章明达,其人必君子也。心术微暖,制行诡秘,语言吞吐,文章晦涩,其人亦可知矣。
yǒu guò bù hài wèi jūn zǐ, wú guò kě zhǐ dǐ, zhēn zé shèng rén, wěi zé dà jiān, fēi xiāng yuàn zhī mèi shì, zé xiǎo rén zhī qī shì yě.
有过不害为君子,无过可指底,真则圣人,伪则大奸,非乡愿之媚世,则小人之欺世也。
cóng yù zé rú fù shān, jiàn dào zé ruò jiáo là, cǐ xià yú zhī jí zhě yě.
从欲则如附膻,见道则若嚼蜡,此下愚之极者也。
yǒu hán yǎng rén xīn sī jí xì, suī yīng cāng cù, ér xiōng zhōng yī rán xiá yù, zì wú cū shū zhī bìng. xīn cū biàn shì xué bù jì chù.
有涵养人心思极细,虽应仓卒,而胸中依然暇豫,自无粗疏之病。心粗便是学不济处。
gōng yè zhī shì, qīng xū zhě yǐ wéi cū cái, bù zhī yáo shùn yǔ tāng gāo kuí jì qì gōng yè hū? qīng xū hū? bǎo shí nuǎn yī ér gōng sāo mò zhī shì, huà xuán xū zhī lǐ, wèi qín zhèng shì zhě wèi sú lì, wèi gōng nóng sāng zhě wèi bǐ fū, cǐ bì huà zhī mín yě, yáo shùn zhī shì wú zhī.
功业之士,清虚者以为粗才,不知尧、舜、禹、汤、臯、夔、稷、契功业乎?清虚乎?饱食暖衣而工骚墨之事,话玄虚之理,谓勤政事者为俗吏,谓工农桑者为鄙夫,此敝化之民也,尧、舜之世无之。
guān rén kuò yǐ wǔ pǐn: gāo zhèng zá yōng xià. dú xíng qí shí yuē gāo pǐn, xián zhì zhě liú. zé zhōng yǒu zhí yuē zhèng pǐn, shèng xián zhě liú. yǒu shàn yǒu guò yuē zá pǐn, quàn chéng kě yòng. wú duǎn wú zhǎng yuē yōng pǐn, wú yì shì yòng. xié wěi èr zhǒng yuē xià pǐn, shèn wú yòng zhī.
观人括以五品:高、正、杂、庸、下。独行奇识曰高品,贤智者流。择中有执曰正品,圣贤者流。有善有过曰杂品,劝惩可用。无短无长曰庸品,无益世用。邪伪二种曰下品,慎无用之。
qì jié xìn bù guò rén, yǒu chū yī shí zhī gǎn kǎi, zé xiǎo rén néng wéi jūn zǐ zhī shì yǒu chū yú yī niàn zhī piāo qiè, zé xiǎo rén néng dào jūn zǐ zhī míng. yì yǒu chū niàn shén lì, jiǔ ér qū qí yǎ cāo, dāng wēi néng fèn ān ér sàng qí píng shēng zhě, cǐ jiē bù zì hán yǎng zhōng lái.
气节信不过人,有出一时之感慨,则小人能为君子之事;有出于一念之剽窃,则小人能盗君子之名。亦有初念甚力,久而屈其雅操,当危能奋安而丧其平生者,此皆不自涵养中来。
ruò shèng xián xué wèn, zhì sǐ gèng wú pò zhàn.
若圣贤学问,至死更无破绽。
wú gēn běn dǐ qì jié, rú jiǔ hàn ōu rén, zuì shí yǒng, xǐng shí suǒ rán wú fēn háo qì lì. wú xué wèn dǐ shí jiàn, rú páo rén yáng zào, miàn qián míng, bèi hòu zuǒ yòu wú yī xiē zhào gù, ér wú zhī zhě shǎng qí yī shí, huò qí yī piān, měi jī jié tàn fú, xìn yǐ zhōng shēn.
无根本底气节,如酒汉殴人,醉时勇,醒时索然无分毫气力。无学问底识见,如庖人炀灶,面前明,背后左右无一些照顾,而无知者赏其一时,惑其一偏,每击节叹服,信以终身。
xū! nán yán yě.
吁!难言也。
zhòng è bì chá, shì rén zhě zhī xīn. bù rén zhě wén rén zhī è, xǐ tán lè dào. shū báo zhě wén rén zhī è, shēn xìn bù yí. wéi zhǎng zhě zhī è míng yì yǐ wū rén, ér zuò è zhě zhī hǎo wèi wū shàn yě, jì chá wéi rén suǒ è zhě hé rén, yòu chá yán zhě hé xīn, yòu chá zhì è zhě hé yóu, nài xīn liú yì, dú de qí zhēn, guǒ zài wèi yě, zé xìn rèn bù yí, guǒ bù zài wèi yě, zé jǔ pì wú èr, guǒ rú rén suǒ zhòng shāng yě, zé fú jiù bì lì. wū hū!
众恶必察,是仁者之心。不仁者闻人之恶,喜谈乐道。疏薄者闻人之恶,深信不疑。惟长者知恶名易以污人,而作恶者之好为诬善也,既察为人所恶者何人,又察言者何心,又察致恶者何由,耐心留意,独得其真,果在位也,则信任不疑,果不在位也,则举辟无贰,果如人所中伤也,则扶救必力。呜呼!
cǐ dào bù míng jiǔ yǐ.
此道不明久矣。
dǎng gù zhū jūn, zhǐ shì biǎn qiǎn wú dù liàng. shēn dāng zhuó shì, zì chǔ qīng liú, pì zhī jīng wèi, bù yán zì bié. zhèng dāng zūn hǎi bīn ér chù, yǐ dài tiān xià zhī qīng yě, què nǎi míng jiǎn zì fù, qì jié xiāng gāo, zhì mǎn yì de, bēi shì yī shì ér jiàn tà zhī, jī bàng quán shì ér gǒu zhì zhī, shǐ rén wèi jì fèng chéng yù chì yù jiāo, jī jīn yào zhī nù, kuì quán shì zhī dú, yī zhāo ér chéng zài xū zhī xiōng, qí sǐ bù zú xī yě. shī chēng" míng zhé bǎo shēn", kǒng chēng" mò zú yǒu róng, miǎn yú xíng lù", qǐ guì huò qīng shì zhí, gān dǐng huò rú yí zāi? shēn chén èr zi, dé zhī guō lín zōng jǐ yǐ. gù chú jùn jí wú dào zhōng zhī zuì rén yě, jǐn yù yú bēi wū ěr. ruò zhāng jiǎn zé yòu lǐ yīng fàn pāng zhī zuì rén, kě zhū yě fū!
党锢诸君,只是褊浅无度量。身当浊世,自处清流,譬之泾渭,不言自别。正当遵海滨而处,以待天下之清也,却乃名检自负,气节相高,志满意得,卑视一世而践踏之,讥谤权势而狗彘之,使人畏忌奉承愈炽愈骄,积津要之怒,溃权势之毒,一朝而成载胥之凶,其死不足惜也。《诗》称“明哲保身”,孔称“默足有容,免于刑戮”,岂贵货清市直,甘鼎镬如饴哉?申、陈二子,得之郭林宗几矣。顾厨俊及吾道中之罪人也,仅愈于卑污耳。若张俭则又李膺、范滂之罪人,可诛也夫!
wèn:" yán zǐ líng hé rú?" yuē:" fù guì lì dá zhī shì bù kě wú cǐ zhǒng gāo rén, dàn péng yǒu bù dé jiā yú jūn chén zhī shàng. wǔ chén yǔ shùn tóng liáo yǒu, jīn rì bǐ jiān, míng rì běi miàn ér chén zhī, hé hài qí wèi shèng rén? ruò yǒu yòng shì zhī cái, bào yōu shì zhī zhì, péng shí zhī suǒ jiǎng qiú, zhèng yù dà xíng, jìng shī yǐ kāng, tiān xià shú jūn shú chén, zhèng bù bì ěr.
问:“严子陵何如?”曰:“富贵利达之世不可无此种高人,但朋友不得加于君臣之上。五臣与舜同僚友,今日比肩,明日北面而臣之,何害其为圣人?若有用世之才,抱忧世之志,朋时之所讲求,正欲大行,竟施以康,天下孰君孰臣,正不必尔。
rú yù yuǎn yǐn gāo dǎo, hé chǔ bù kě cáng shēn, biàn bú jiàn guāng wǔ yě de, jì jiàn yǐ, yóu yǒu shì dì, ér jiā zú qí fù yān, kǒng dào lǐ bù dàng rú shì, ruò guāng wǔ zhě zé dà yǐ.
如欲远引高蹈,何处不可藏身,便不见光武也得,既见矣,犹友视帝,而加足其腹焉,恐道理不当如是,若光武者则大矣。
jiàn shì xián zhě, jiù zhuó yì huí hù, suī yǒu guò chà, dōu xiàng hǎo biān tì tā xiǎng jiàn shì bù xián zhě, jiù zhuó yì sōu suǒ, suī yǒu piān cháng, dōu xiàng è biān tì tā xiǎng, zì sòng rú yǐ lái lǜ zuò cǐ shī. dà jiǎ dōu shì gè piān shí jiàn, suǒ wèi hǎo ér bù zhī qí è, è ér bù zhī qí měi zhě. wéi shèng rén biàn wú cǐ shī, zhǐ shì cǐ xīn xū píng.
见是贤者,就着意回护,虽有过差,都向好边替他想;见是不贤者,就着意搜索,虽有偏长,都向恶边替他想,自宋儒以来率坐此失。大叚都是个偏识见,所谓好而不知其恶,恶而不知其美者。惟圣人便无此失,只是此心虚平。
yùn jiè zhī shì shēn chén, fù hè zhī shì hóng zhòng, wò xuán zhī shì yuán tōng, kāng jì zhī shì jīng mǐn. fǎn shì jiē fán cái yě, jí cōng míng biàn bó wú bǔ yān.
蕴藉之士深沉,负荷之士弘重,斡旋之士圆通,康济之士精敏。反是皆凡才也,即聪明辩博无补焉。
jūn zǐ zhī jiāo pà jī, xiǎo rén zhī jiāo pà hé. sī èr zhě, huò rén zhī guó, qí zuì jūn yě.
君子之交怕激,小人之交怕合。斯二者,祸人之国,其罪均也。
shèng rén bǎ dé dìng lǐ, bǎ bù dé dìng shì. shì fēi, lǐ yě. chéng bài, shì yě.
圣人把得定理,把不得定势。是非,理也。成败,势也。
yǒu shì bù kě wèi ér yóu wèi zhī zhě, wéi qí lǐ ér yǐ. zhī cǐ zé sān rén kě yǔ wǔ chén bǐ shì gōng, kǒng zǐ kě yǔ yáo shùn jiào zhèng zhì.
有势不可为而犹为之者,惟其理而已。知此则三仁可与五臣比事功,孔子可与尧、舜较政治。
wèi shì yú huǒ, jiē chún jīn yě. wèi shì yú shì, jiē wán rén yě. wéi shèng rén wú wǎng ér bù kě. xià shèng rén yī děng jiē yǒu suǒ bù zú, jiē kě shì ér bài. fū sān dài ér xià rén wù, qǐ shén xiāng yuǎn zāi? shēng ér suǒ duǎn bù yù yú suǒ shì, zé quán míng dìng lùn, kě yǐ gài guān, bù xìng ér ǒu shì qí suǒ bù zú, zé bù miǎn wèi lèi. fū shì bù shì zhī jiān, bù kě yǐ dìng rén pǐn yě. gù jūn zǐ guān rén bù dài shì, ér rén wù gāo xià zhōng shēn shì yè bù shuǎng fēn háo, bǐ qí shén shí zì zài shì yǎn zhī wài ěr.
未试于火,皆纯金也。未试于事,皆完人也。惟圣人无往而不可。下圣人一等皆有所不足,皆可试而败。夫三代而下人物,岂甚相远哉?生而所短不遇于所试,则全名定论,可以盖棺,不幸而偶试其所不足,则不免为累。夫试不试之间,不可以定人品也。故君子观人不待试,而人物高下终身事业不爽分毫,彼其神识自在世眼之外耳。
shì zhī tuí bō, míng zhī qí dāng biàn, niǔ yú zhòng jiē wèi zhī ér bù gǎn dòng shì zhī yì jǔ, míng zhī qí dāng wèi, niǔ yú zhòng jiē bù wéi ér bù gǎn dòng, shì yì zhòng rén ér yǐ. tí bào zhī ér dé yī guǒ bǐng, wèi gǎn zhé shí, mǔ cháng zhī ér hòu rù kǒu, bǐ bù zhī qí kě shí yǔ fǒu yě. jì zhī zhī yǐ, yóu yǐ zhòng rén wéi xíng zhǐ, kě kuì yě fū wéi yīng xióng háo jié bù xùn xí yǐ jū fēi, néng wéi sú ér rèn dào, fū shì zhī wèi dú fù. wū hū! cǐ yōng rén zhì qiǎo zhī shì, suǒ wèi shēng shì ér hǎo yì zhě yě.
世之颓波,明知其当变,狃于众皆为之而不敢动;事之义举,明知其当为,狃于众皆不为而不敢动,是亦众人而已。提抱之儿得一果饼,未敢辄食,母尝之而后入口,彼不知其可食与否也。既知之矣,犹以众人为行止,可愧也夫惟英雄豪杰不徇习以居非,能违俗而任道,夫是之谓独复。呜呼!此庸人智巧之士,所谓生事而好异者也。
tǔ qì bù kě wú, ào qì bù kě yǒu. shì qì zhě, míng yú rén jǐ zhī fēn, shǒu zhèng ér bù guǐ suí. ào qì zhě, mèi yú shàng xià zhī děng, hào gāo ér bù sù wèi. zì chǔ zhě měi yǐ ào rén wéi shì qì, guān rén zhě měi yǐ shì qì wèi ào rén. bēi fū! gù wéi yǒu shì qì zhě néng qiān jǐ xià rén. bǐ zuò rén zhě hūn yè qǐ āi, huò bù kě zhī yǐ.
土气不可无,傲气不可有。士气者,明于人己之分,守正而不诡随。傲气者,昧于上下之等,好高而不素位。自处者每以傲人为士气,观人者每以士气为傲人。悲夫!故惟有士气者能谦己下人。彼做人者昏夜乞哀,或不可知矣。
tǐ jiě shén hūn zhì xiāo qì jǔ, tiān xià shì bú shì zhè bān rén gàn dǐ. jiē bì dǐ zhǎng, shǐ zhì fèn xīn, tiān xià shì yě bú shì zhè bān rén gàn dǐ. gàn tiān xià shì zhě, zhì shēn yǒng chén shén xián qì dìng, yǒu suǒ bù yán, yán bì dāng, yǒu suǒ bù wéi, wèi bì chéng. bù zì hào ér lù cái, bù qīng shì yǐ xìng gōng, cǐ zhēn cái yě, shì xiān shí zhī. jìn shì wéi qián èr zhǒng rén, nǎi hù xiāng jī, shí zhě xū xiào zhī.
体解神昏、志消气沮,天下事不是这般人干底。接臂抵掌,矢志奋心,天下事也不是这般人干底。干天下事者,智深勇沉、神闲气定,有所不言,言必当,有所不为,为必成。不自好而露才,不轻试以幸功,此真才也,世鲜识之。近世惟前二种人,乃互相讥,识者胥笑之。
xián rén jūn zǐ, nà yī zhǒng rén lǐ méi yǒu? bǐ fū xiǎo rén, nà yī zhǒng rén lǐ méi yǒu?
贤人君子,那一种人里没有?鄙夫小人,那一种人里没有?
shì sú dōu zài nà jué wèi shàng dìng rén pǐn, bǎ nà xié zhèng què zuò dì èr zhe kàn. jīn yǒu pū lì qǐ gài zhī rén, tè dì zuò zhōng xiào jié yì zhī shì, wèi tiān dì jiān lì dà gāng cháng, wǒ dāng běi miàn shī shì zhī huán shì dá guān guì rén, shì fǔ shǒu jū qí xià yǐ. lùn dào cǐ, nà fù guì lì dá yǔ zhè zhōng xiào jié yì bǐ lái, qǐ zhí tài shān hóng máo zāi? rán zé pǐ fū pǐ fù wèi kě qīng, ér xià shì hán rú qí zì shì yì bù kě miǎo rán xiǎo yě. gù lùn shì fēn, suī bào guān zhī lì, yì yǒu suǒ xià yǐ shēn qí zūn. lùn xìng fēn, zé yáo shùn yǔ tú rén kě yī ràng yú yī táng. lùn xīn tán dào, shú guì shú jiàn? shú zūn shú bēi? gù tiān dì wèn wéi dào guì, tiān dì jiān rén wéi dé dào zhě guì.
世俗都在那爵位上定人品,把那邪正却作第二着看。今有仆隶乞丐之人,特地做忠孝节义之事,为天地间立大纲常,我当北面师事之;环视达官贵人,似俛首居其下矣。论到此,那富贵利达与这忠孝节义比来,岂直太山鸿毛哉?然则匹夫匹妇未可轻,而下士寒儒其自视亦不可渺然小也。故论势分,虽抱关之吏,亦有所下以伸其尊。论性分,则尧、舜与途人可揖让于一堂。论心谈道,孰贵孰贱?孰尊孰卑?故天地问惟道贵,天地间人惟得道者贵。
shān lín chǔ shì cháng yǎng yí gè ào màn qīng rén zhī xiàng, cháng jī yī fù tòng fèn bù píng zhī qì, cǐ shì dà bìng tòng.
山林处士常养一个傲慢轻人之象,常积一腹痛愤不平之气,此是大病痛。
hǎo míng zhī rén chōng qí xīn, fù mǔ xiōng dì qī zǐ dōu gù bu de, hé zhě? míng wú liǎng chéng, bì xiāng xíng ér hòu xiǎn. yè rén zhèng fù rǎng yáng, chén zhòng zi è xiōng shòu é, zhōu zé zòu qī pò jiè, jiē hǎo míng zhī xīn wèi zhī yě.
好名之人充其心,父母兄弟妻子都顾不得,何者?名无两成,必相形而后显。叶人证父攘羊,陈仲子恶兄受鹅,周泽奏妻破戒,皆好名之心为之也。
shì zhī rén cháng bǎ hǎo shì ràng yǔ tā rén zuò, ér gān jū yǐ yú bù xiào, yòu yào lüè gè hǎo míng r zài shēn shàng, ér dǐ tā rén wéi bù xiào. bēi fū! shì yì qí bù xiào yě.
世之人常把好事让与他人做,而甘居已于不肖,又要掠个好名儿在身上,而诋他人为不肖。悲夫!是益其不肖也。
lǐ shèng rén zhī kǒu yì, lǐ zhòng rén zhī kǒu nán. zhì rén zhī kǒu yì wèi zhòng rén, zhòng rén zhī kǒu nán wéi shèng rén, qǐ zhí dāng shí zhī huǐ yù, jí qiān gǔ yīng xióng háo jié zhī shì, jié yì zhèng zhí zhī rén, yī rù yì lùn zhī jiā, bǐ zāng cǐ fǒu, gè chěng piān zhí, hù wèi cí huáng.
理圣人之口易,理众人之口难。至人之口易为众人,众人之口难为圣人,岂直当时之毁誉,即千古英雄豪杰之士,节义正直之人,一入议论之家,彼臧此否,各骋偏执,互为雌黄。
pì zhī wǔ wén lì chū rù rén zuì, wéi qí suǒ yù, qiú qí yǒu dà gōng zhì zhèng zhī jiàn, sǐ zhě fù shēng. ér xiǎng fú zhě jǐ rén? shì shēng zhě sì kǒu, ér sǐ zhě hán yuān yě. yī! shǐ zāng pǐ rén wù zhě, ér chū yú wú wén zhī shì, yóu xī rén zhī xìng yě. bǐ shàn zhù zuò zhī míng, hào wèi yī shì rén jié, ér lì yán bù shèn, zé shì yù chéng yú tíng wèi, jiù sǐ ér mò zhī biàn yě, bù rén mò dà yān. shì gù jūn zǐ zhī lùn rén, yǔ qí kè yě níng shù.
譬之舞文吏出入人罪,惟其所欲,求其有大公至正之见,死者复生。而响服者几人?是生者肆口,而死者含冤也。噫!使臧否人物者,而出于无闻之士,犹昔人之幸也。彼擅著作之名,号为一世人杰,而立言不慎,则是狱成于廷尉,就死而莫之辩也,不仁莫大焉。是故君子之论人,与其刻也宁恕。
zhèng zhí zhě bì bù zhōng hòu, zhōng hòu zhě bì bù zhèng zhí. zhèng zhí rén zhí gāng cháng fú shì dào, zhōng hòu rén yǎng hé píng péi gēn běn. rán ér jī tiān xià zhī huò zhě, zhèng zhí zhī rén yǎng tiān xià zhī huò zhě, zhōng hòu zhī guò yě. cǐ sì zì jiān ér yǒu zhī, wéi shí zhōng zhī shèng.
正直者必不忠厚,忠厚者必不正直。正直人植纲常扶世道,忠厚人养和平培根本。然而激天下之祸者,正直之人;养天下之祸者,忠厚之过也。此四字兼而有之,惟时中之圣。
lù cái shì shì jūn zǐ dà bìng tòng, yóu qí shèn yú shì cái. lù zhě, bù cáng qí suǒ yǒu yě. shì zhě, xū piāo qí suǒ wú yě.
露才是士君子大病痛,尤其甚于饰才。露者,不藏其所有也。饰者,虚剽其所无也。
shì yǒu sān bù gù: háng dào jì shí rén gù bu de ài shēn, fù guì lì dá rén gù bu de ài dé, quán shēn yuǎn hài rén gù bu de ài tiān xià.
士有三不顾:行道济时人顾不得爱身,富贵利达人顾不得爱德,全身远害人顾不得爱天下。
qí shì nán yán ér yú xīn wú kuì zhě, níng miè qí kě zhī zhī jī. gù jūn zǐ wèi xīn shòu è, tài bó shì yǐ. qíng yǒu suǒ bù rěn, ér yì bù dé bù rán zhě, níng fù dà bù wěi zhī míng. gù jūn zǐ wèi lǐ shòu è, zhōu gōng shì yǐ. qíng yǒu kě jīn, ér fǎ bù kě fèi zhě, níng zì jū yú rěn yǐ shēn fǎ. gù jūn zǐ wèi fǎ shòu è, wǔ hòu shì yǐ. rén jiē wèi zhī, ér wǒ dú bù wéi, zé yǎn qí míng yǐ fēn bàng. gù jūn zǐ wèi zhòng shòu è, sòng zǐ hǎn shì yǐ.
其事难言而于心无愧者,宁灭其可知之迹。故君子为心受恶,太伯是已。情有所不忍,而义不得不然者,宁负大不韪之名。故君子为理受恶,周公是已。情有可矜,而法不可废者,宁自居于忍以伸法。故君子为法受恶,武侯是已。人皆为之,而我独不为,则掩其名以分谤。故君子为众受恶,宋子罕是已。
bù yù wèi xiǎo rén, bù néng wéi jūn zǐ. bì jìng zuò shèn me rén? yuē: zhòng rén. jì zhòng rén, dāng yǔ zhòng rén wǔ yǐ, ér liè qí shēn míng yú shì dài fū zhī lín kě hū? gù zhòng rén ér yǒu shì dài fū zhī xíng zhě róng, shì dài fū ér wèi zhòng rén zhī xíng zhě rǔ.
不欲为小人,不能为君子。毕竟作甚么人?曰:众人。既众人,当与众人伍矣,而列其身名于士大夫之林可乎?故众人而有士大夫之行者荣,士大夫而为众人之行者辱。
tiān zhī shēng rén, suī xià yú yì yǒu yī qiào zhī míng tīng qí zì wèi yòng. ér jí zhì zhī, yì yǒu kě guān ér bù kě wèi zhī cái. suǒ wèi cái zhě, néng wéi rén yòng, kě yuán kě fāng, néng yīn néng yáng, ér bù yǐ yǐ yòng zhě yě, yǐ jǐ yòng jiē piān cái yě.
天之生人,虽下愚亦有一窍之明听其自为用。而极致之,亦有可观而不可谓之才。所谓才者,能为人用,可圆可方,能阴能阳,而不以已用者也,以己用皆偏才也。
xīn píng qì hé ér yǒu qiáng yì bù kě duó zhī lì, bǐng gōng chí zhèng ér yǒu yuán tōng bù kě jū zhī quán, kě yǐ yǔ rén pǐn yǐ.
心平气和而有强毅不可夺之力,秉公持正而有圆通不可拘之权,可以语人品矣。
cóng róng ér bù hòu shì, jí jù ér bù shī róng, tuō lüè ér bù shū hū, jiǎn jìng ér bù liáng báo, zhēn shuài ér bù bǐ lǐ, wēn rùn ér bù zhī wéi, guāng míng ér bù qiǎn fú, chén jìng ér bù yīn xiǎn, yán yì ér bù kē kè, zhōu zā ér bù fán suì, quán biàn ér bù jué zhà, jīng míng ér bù cāi chá, yì kě yǐ wéi chéng rén yǐ.
从容而不后事,急遽而不失容,脱略而不疏忽,简静而不凉薄,真率而不鄙俚,温润而不脂韦,光明而不浅浮,沉静而不阴险,严毅而不苛刻,周匝而不烦碎,权变而不谲诈,精明而不猜察,亦可以为成人矣。
hòu dé zhī shì néng yǎn rén guò, shèng dé zhī shì bù lìng rén yǒu guò. bù lìng rén yǒu guò zhě, tǐ qí bù dé yǐ zhī xīn, zhī qí bì zhì zhī qíng, ér yù suì zhī zhě yě.
厚德之士能掩人过,盛德之士不令人有过。不令人有过者,体其不得已之心,知其必至之情,而预遂之者也。
liè shì sǐ zhì, shǒu shì sǐ zhí, rèn shì sǐ yuàn, fèn shì sǐ dòu, tān shì sǐ cái, zào shì sǐ yán.
烈士死志,守士死职,任士死怨,忿士死斗,贪士死财,躁士死言。
zhī qí bù kě wèi ér suì ān zhī zhě, dá rén zhì shì zhī jiàn yě zhī qí bù kě wèi ér yóu jí lì yǐ tú zhī zhě, zhōng chén xiào zǐ zhī xīn yě.
知其不可为而遂安之者,达人智士之见也;知其不可为而犹极力以图之者,忠臣孝子之心也。
wú shí zhī shì yǒu sān chǐ: chǐ pín, chǐ jiàn, chǐ lǎo. huò yuē:" jūn zǐ dú wú chǐ yǔ?" yuē:" yǒu chǐ. qīn zài ér pín chǐ, yòng xián zhī shì ér jiàn chǐ, nián lǎo ér dé yè wú wén chǐ."
无识之士有三耻:耻贫,耻贱,耻老。或曰:“君子独无耻与?”曰:“有耻。亲在而贫耻,用贤之世而贱耻,年老而德业无闻耻。”
chū kāi kǒu biàn shì shā wěi yǔ, chū xià shǒu biàn shì jìn tóu zhe, cǐ rén dà wú hán xù, dà bù jì shì, xué zhě jiè zhī.
初开口便是煞尾语,初下手便是尽头着,此人大无含蓄,大不济事,学者戒之。
yí gè sú niàn tou, yī shuāng sú yǎn mù, yī kǒu sú huà shuō, rèn jiào cōng míng cái biàn, kě xī cuò huó le yī shēng.
一个俗念头,一双俗眼目,一口俗话说,任教聪明才辩,可惜错活了一生。
huò wèn:" jūn zǐ xiǎo rén biàn zhī zuì nán?" yuē:" jūn zǐ ér jìn xiǎo rén zhī jī, xiǎo rén ér wèi jūn zǐ zhī tài, cǐ chéng nán biàn. ruò qí dà dū, zé rú zào bái bù kě yǎn yě. jūn zǐ róng mào dūn dà lǎo chéng, xiǎo rén róng mào fú báo suǒ xiè. jūn zǐ píng yì, xiǎo rén qiāo qī jūn zǐ chéng shí, xiǎo rén jiān zhà jūn zǐ duō ràng, xiǎo rén duō zhēng jūn zǐ shǎo wén, xiǎo rén duō tài. jūn zǐ zhī xīn zhèng zhí guāng míng, xiǎo rén zhī xīn xié qū wēi nuǎn. jūn zǐ zhī yán yǎ dàn zhì zhí, wéi yǐ dá yì xiǎo rén zhī yán xiān nóng róu zé, wù yú kě rén. jūn zǐ yú rén qīn ér bù nì, yí liàng ér bù yǎng qí guò xiǎo rén yú rén xiá ér zhì qíng, yú yuè ér duō jì qí fēi. jūn zǐ chǔ shì kě yǐ méng tiān zhì rì, suī gǔ ròu ér bù ā xiǎo rén chǔ shì dī áng shì tài rén qíng, suī mèi lǐ ér bù gù. jūn zǐ lín yì kāng kǎi dāng qián, wéi shì tiān xià guó jiā rén wù zhī lì bìng, qí huò fú huǐ yù liǎo bù guān xīn xiǎo rén fáng yì zé guān wàng gù jì, xiān lǜ jué lù shēn jiā qī zǐ zhī biàn fǒu, shì shè jì cāng shēng màn bù shǔ jǐ. jūn zǐ shì shàng, lǐ bù gǎn bù gōng, nán shǐ rèn dào xiǎo rén shì shàng, shēn bù zhī wèi wǒ, cè yì suí rén. jūn zǐ yù xià, fáng qí xié ér tǐ qí bì zhì zhī qíng xiǎo rén yù xià, suì wú yù ér wàng bǐ tóng rán zhī yuàn. jūn zǐ zì fèng jié jiǎn tián yǎ, xiǎo rén zì fèng tài chǐ mí wén. jūn zǐ qīn xián ài shì, lè dào rén zhī shàn xiǎo rén jí xián dù néng, lè dào rén zhī fēi. rú cǐ lèi zhě, sè sè dùn shū. kǒng zǐ rì:" huàn bù zhī rén", wú yǐ wéi zhōng rì xiāng yǔ, qí lèi kě fēn, suī shàn jīn chí, zì yǒu bù kě yǎn zhě zài yě.
或问:“君子小人辩之最难?”曰:“君子而近小人之迹,小人而为君子之态,此诚难辩。若其大都,则如皂白不可掩也。君子容貌敦大老成,小人容貌浮薄琐屑。君子平易,小人跷蹊;君子诚实,小人奸诈;君子多让,小人多争;君子少文,小人多态。君子之心正直光明,小人之心邪曲微暖。君子之言雅淡质直,惟以达意;小人之言鲜浓柔泽,务于可人。君子与人亲而不昵,宜谅而不养其过;小人与人狎而致情,谀悦而多济其非。君子处事可以盟天质日,虽骨肉而不阿;小人处事低昂世态人情,虽昧理而不顾。君子临义慷慨当前,惟视天下国家人物之利病,其祸福毁誉了不关心;小人防义则观望顾忌,先虑爵禄身家妻子之便否,视社稷苍生漫不属己。君子事上,礼不敢不恭,难使任道;小人事上,身不知为我,侧意随人。君子御下,防其邪而体其必至之情;小人御下,遂吾欲而忘彼同然之愿。君子自奉节俭恬雅,小人自奉汰侈弥文。君子亲贤爱士,乐道人之善;小人嫉贤妒能,乐道人之非。如此类者,色色顿殊。孔子日:”患不知人“,吾以为终日相与,其类可分,虽善矜持,自有不可掩者在也。
jīn zhī lùn rén zhě, yú cí shòu bù lùn dào yì, zhǐ yǐ cí wéi shì, gù cí níng jiǎo lián, ér bì tān ài zhī xián. yú qǔ yǔ bù lùn dào yì, zhǐ yǐ yǔ wéi shì, gù yǔ níng shāng huì, ér bì lìn sè zhī xián. yú yuàn nù bù lùn dào yì, zhǐ yǐ rěn wéi shì, gù lǐ suī dāng xiào, ér bì wú liàng zhī xián. yì dāng míng fēn, rén jiē bìng qí yú ér yǐ jù ào jīn líng wèi jié gài lǐ dāng chí tǐ, rén jiē bìng qí jù ér yǐ guò lǐ zú gōng wèi shèng dé. wéi jiǎn shì qǔ zhě, bù biàn lǐ yǒu dāng fēng wéi mò shì guì zhě, bù lùn shì yǒu dāng yán. cǐ jiē chá lǐ bù jīng, guì xián zhī ér wàng qí guò zhě yě. yī! yǔ bù jí zhě chéng yǒu jiàn yǐ, qí zéi dào jūn yě.
今之论人者,于辞受不论道义,只以辞为是,故辞宁矫廉,而避贪爱之嫌。于取与不论道义,只以与为是,故与宁伤惠,而避吝啬之嫌。于怨怒不论道义,只以忍为是,故礼虽当校,而避无量之嫌。义当明分,人皆病其谀而以倨傲矜陵为节概;礼当持体,人皆病其倨而以过礼足恭为盛德。惟俭是取者,不辩礼有当丰;惟默是贵者,不论事有当言。此皆察理不精,贵贤知而忘其过者也。噫!与不及者诚有间矣,其贼道均也。
niǔ qiǎn shí xiá wén, zhí piān jiàn qū shuō, shǒu lòu guī gé tào, sī rén yě ruò wéi xiāng lǐ cháng rén, bù zú qīng zhòng, ruò jū gāo wèi yǒu lìng míng, qí huài shì jiào bù xì.
狃浅识狭闻,执偏见曲说,守陋规格套,斯人也若为乡里常人,不足轻重,若居高位有令名,其坏世教不细。
yǐ cū shū xīn kàn gǔ rén qīn qiè zhī yǔ, yǐ fán zào xīn kàn gǔ rén jìng shēn zhī yǔ, yǐ fú fàn xīn kàn gǔ rén xuán xì zhī yǔ, yǐ qiǎn xiá xīn kàn gǔ rén bó qià zhī yǔ, biàn jiā pǐn é, zhēn mèng làng rén yě.
以粗疏心看古人亲切之语,以烦躁心看古人静深之语,以浮泛心看古人玄细之语,以浅狭心看古人博洽之语,便加品隲,真孟浪人也。
wén jiāng yǔ shì huán gōng, wǔ hòu miè táng zǐ sūn, gèng qí guó miào, cǐ èr fù zhě, jiē guó zéi yě, ér fù zàng yú mù, fù jì yú miào, lǐ fǎ ān zài? cǐ qiān gǔ wèi fǎn yī dà àn yě. huò yuē:" zi wú fèi mǔ zhī yì." yī! shì yán yě, lǘ yán shì jǐng ér nǚ zhī shí yě, yǐ lǐ yán, sān gāng zhī zhòng děng yú tiān dì, tiān xià gòng zhī. zi zhī shēn, zǔ miào chéng jì zhī shēn, fēi rén zǐ suǒ de ér yǒu yě. mǔ zhī zuì, zōng miào jūn fù zhī zuì, fēi rén zǐ suǒ de ér bì yě. wén jiāng wǔ hòu, zhuāng gōng zhōng zōng ān dé ér sī zhī? yǐ qíng yán, shì wú shēn zhě yǔ wǒ tóng qiū líng, yì wú xìng zhě yǔ wǒ tóng xuè shí zǔ fù zhī xīn yuè hū? nù hū? duì zǐ ér yán zé mǔ zūn, duì zǔ fù ér yán, zé wú mǔ chén qiè yě. yǐ xuè shǔ ér yán, zǔ fù wǒ tóng xìng, ér mǔ yì xìng yě, zi wèi mǔ wàng shēn kě yě, bù gǎn chóu, suī shā wǒ kě yě bù gǎn chóu. zōng miào yě, fù yě, wǒ dé ér zhuān zhī hū?. zhuān zǔ fù zhī miào yǐ jì qí sī, bù xiào zhòng shēng wǒ zhī ēn, ér wàng zǔ fù zhī chóu, yì bù xiào bù tǐ zǔ fù zhī xīn, qiáng suǒ chóu ér yǔ zhī gòng tǔ tóng láo, yì bù xiào. èr fù zhī zuì dāng zhū, wú wéi rén zi bù rěn xíng, yì bù gǎn xíng yě yǒu wéi guó tǎo zéi zhě, wú bù dàng wén, yì bù gǎn zuì yě. bù zhū bù tǎo, wèi wú mǔ zhě bū lù zhī yuán xiōng yě. zàng yú tā suǒ, shí yú bié gōng, chēng hòu fū rén ér bù xì yú fū, zhōng shēn āi dào, yǐ shāng wú zhī bù xìng ér yǐ. zhuāng gōng zhōng zōng jiē hūn yōng zhī zhǔ, wú wú zé yǐ. wú hèn dāng shí dà chén xiàn jūn yú dà guò ér bù gù yě. huò yuē:" zàng wǒ xiǎo jūn wén jiāng, fū zǐ jì xǔ zhī yǐ, yú hé zuì, yān?" yuē:" cǐ hú shì shī zhòng ní zhī yì yě. zhòng ní gài shāng lǔ jūn chén zhī mèi lǐ, ér tè zhe qí shì yǐ shì jī ěr. yuē wǒ yán bù dàng wǒ ér wǒ zhī yě, yuē xiǎo jūn yán bù chéng xiǎo jūn ér xiǎo jūn zhī yě. yǔ lì shì fū rén tóng shū ér bù yì qí cí, zhòng ní zhī xīn qǐ wú bié bái zhì cǐ zāi?' bù rán, jiāng shì huì qí hóu, měi xíng bì shū qí è, è zhī shēn rú cǐ ér kěn xǔ qí wèi wǒ xiǎo jūn yé?" huò yuē:" zi niǔ yú mǔ zhòng ér bù gǎn bù zūn, shòu niǔ yú jūn mìng ér bù gǎn bù cóng, shì yì quán biàn zhī lǐ ěr." yú yuē:" fǒu! fǒu! sòng huán fū rén chū ěr, xiāng gōng lì ér bù gǎn yíng qí mǔ, shèng rén bù zuì. xiāng gōng zhī báo ēn ér měi fū rén zhī shǒu lǐ, kuàng èr fù zhī zuì mí màn yǔ zhòu wàn bèi yú chū zhě, chén zǐ wàng zǔ fù zhī zhòng, ér zūn yī zuì dà è jí zhī mǔ, yǐ shēn qí sī, tiān lǐ mín yí miè yǐ. dào zhī bù míng yī zhì shì zāi! yú ān dé ér wàng yán?"
文姜与弒桓公,武后灭唐子孙,更其国庙,此二妇者,皆国贼也,而祔葬于墓,祔祭于庙,礼法安在?此千古未反一大案也。或曰:“子无废母之义。”噫!是言也,闾阎市井儿女之识也,以礼言,三纲之重等于天地,天下共之。子之身,祖庙承继之身,非人子所得而有也。母之罪,宗庙君父之罪,非人子所得而庇也。文姜、武后,庄公、中宗安得而私之?以情言,弒吾身者与我同丘陵,易吾姓者与我同血食;祖父之心悦乎?怒乎?对子而言则母尊,对祖父而言,则吾母臣妾也。以血属而言,祖父我同姓,而母异姓也,子为母忘身可也,不敢仇,虽杀我可也不敢仇。宗庙也,父也,我得而专之乎?。专祖父之庙以济其私,不孝;重生我之恩,而忘祖父之仇,亦不孝;不体祖父之心,强所仇而与之共土同牢,亦不孝。二妇之罪当诛,吾为人子不忍行,亦不敢行也;有为国讨贼者,吾不当闻,亦不敢罪也。不诛不讨,为吾母者逋戮之元凶也。葬于他所,食于别宫,称后夫人而不系于夫,终身哀悼,以伤吾之不幸而已。庄公、中宗皆昏庸之主,吾无责矣。吾恨当时大臣陷君于大过而不顾也。或曰:“葬我小君文姜,夫子既许之矣,于何罪,焉?”曰:“此胡氏失仲尼之意也。仲尼盖伤鲁君臣之昧礼,而特着其事以示讥尔。曰我言不当我而我之也,曰小君言不成小君而小君之也。与历世夫人同书而不异其词,仲尼之心岂无别白至此哉?‘不然,姜氏会齐侯,每行必书其恶,恶之深如此而肯许其为我小君耶?”或曰:“子狃于母重而不敢不尊,授狃于君命而不敢不从,是亦权变之礼耳。”余曰:“否!否!宋桓夫人出耳,襄公立而不敢迎其母,圣人不罪。襄公之薄恩而美夫人之守礼,况二妇之罪弥漫宇宙万倍于出者,臣子忘祖父之重,而尊一罪大恶极之母,以伸其私,天理民彝灭矣。道之不明一至是哉!余安得而忘言?”
píng shēng wú yī rén chēng yù, qí rén kě zhī yǐ. píng shēng wú yī rén dǐ huǐ, qí rén yì kě zhī yǐ. dà rú tiān, shèng rú kǒng zǐ, wèi cháng jǐn kě rén yì. shì rén yě, wú fēn jūn zǐ xiǎo rén jiē gǎn jī zhī, shì zài tiān yǔ shèng rén shàng, xián yé? bù xiào yé? wǒ bù kě zhī yǐ.
平生无一人称誉,其人可知矣。平生无一人诋毁,其人亦可知矣。大如天,圣如孔子,未尝尽可人意。是人也,无分君子小人皆感激之,是在天与圣人上,贤耶?不肖耶?我不可知矣。
xún háng shǔ mò shì tóu jīn jiàn shí, shèn bù jīn qū shì chāi qún jiàn shí, dà dāo kuò fǔ shì zhàng fū jiàn shí, néng fāng néng yuán néng dà néng xiǎo shì shèng rén jiàn shí.
寻行数墨是头巾见识,慎步矜趋是钗裙见识,大刀阔斧是丈夫见识,能方能圆、能大能小是圣人见识。
chūn qiū rén jì kě fǒu, wèi lǐ yì, xī tǐ miàn. zhàn guó rén zhǐ shì jì lì hài, jī xiè biàn zhà, gǒu móu chéng jì dé, gù shén tǐ miàn? shuō shén xiū chǐ?
春秋人计可否,畏礼义,惜体面。战国人只是计利害,机械变诈,苟谋成计得,顾甚体面?说甚羞耻?
tài hé zhōng fā chū, jīn shí kě chuān, hé kuàng mín wù yǒu bù fú gé zhě hū?
太和中发出,金石可穿,何况民物有不孚格者乎?
zì gǔ shèng xián zī zī jí jí, tì lì yōu qín, zhǐ shì yǐ jì shì ān mín wèi jǐ rèn, yǐ jiǎn shēn yuē jǐ wèi xiān tú. zì yǒu zhī yǐ zhì yú gài guān, shàng yǒu wèi bì zhī xìng fēn, bù liǎo zhī xīn yuán, bù wéi kǒng mèng, suī fó lǎo mò dí shēn hán jiē yǒu yī zhǒng bì ér hòu yǐ niàn tou, shì yǐ shēng bù wéi shì jiān zhuì yóu zhī wù, sǐ bù wéi yōu míng fú dàng zhī guǐ.
自古圣贤孜孜汲汲,惕励忧勤,只是以济世安民为己任,以检身约己为先图。自有知以至于盖棺,尚有未毕之性分,不了之心缘,不惟孔、孟,虽佛、老、墨翟、申、韩皆有一种毙而后已念头,是以生不为世间赘疣之物,死不为幽冥浮荡之鬼。
nǎi xī jìn wáng yǎn bèi yī chū, yǐ shēn wéi lǎn sǎn zhī wù, bǎi bù jīng xīn, fàng dàng yú lǐ fǎ zhī wài, yī wú suǒ jì, yǐ fú tán xuán yǔ wèi dé shèng zhī qīng, yǐ miè lǐ fèi jiào wèi dé dào zhī běn, yǐ làng yóu yú shān shuǐ zhī jiān wèi gāo rén, yǐ xián bēi yú zāo qū zhī lín wèi dá shì, rén fèi zhí yè, jiā shàng xū wú, bù zhǐ wáng jìn, yòu kāi tiān xià hòu shì dēng lín tí yǒng zhī huò zhǎng duò màn fàng sì zhī fēng, yǐ zhì yú jīn. zhuī yuán luàn běn, yì kāi xìn yú zhuāng liè ér jī è yú cháo yóu. yǒu shì dào zhī zé zhě, yí suǒ jiè yǐ.
乃西晋王衍辈一出,以身为懒散之物,百不经心,放荡于礼法之外,一无所忌,以浮谈玄语为得圣之清,以灭理废教为得道之本,以浪游于山水之间为高人,以衔杯于糟曲之林为达士,人废职业,家尚虚无,不止亡晋,又开天下后世登临题咏之祸;长惰慢放肆之风,以至于今。追原乱本,益开衅于庄、列、而基恶于巢、由。有世道之责者,宜所戒矣。
wēi zǐ bào jì qì guī zhōu, wèi zōng sì yě. yǒu sòng zhī fēng, dàn shǐ xiān wáng xuè shí, zé shù shí shì zhī shén líng yǒu tuō, wǒ kě yě, jī zǐ kě yě, dàn shǔ zi tā zhě yī rén yì kě yě, ruò yuē shì yì xìng yǐ gǒu fù guì ér bì zhī xián zé qiǎn zhī hū? qí wèi shí yě, wéi shì jī zǐ kě wèi yí qí, ér hóng fàn zhī chén cháo xiǎn zhī fēng, shì yì bù kě yǐ yǐ hū?
微子抱祭器归周,为宗祀也。有宋之封,但使先王血食,则数十世之神灵有托,我可也,箕子可也,但属子她者一人亦可也,若曰事异姓以苟富贵而避之嫌则浅之乎?其为识也,惟是箕子可为夷齐,而洪范之陈、朝鲜之封,是亦不可以已乎?
yuē: xì lèi zhī chén, shì qiú fǎng dào, dài yǐ bù chén zhī lǐ ér shǐ zuò bīn, gù shèng rén zhī suǒ bù rěn fù yě. cǐ yì dá jié zhī yī shì, bù kě wèi hòu shì zōng chén jiè kǒu.
曰:系累之臣,释囚访道,待以不臣之礼而使作宾,固圣人之所不忍负也。此亦达节之一事,不可为后世宗臣借口。
wú xīn zhě gōng, wú wǒ zhě míng. dāng jú zhī jūn zǐ bù rú páng guān zhī zhòng rén zhě, yǒu xīn yǒu wǒ zhī gù yě.
无心者公,无我者明。当局之君子不如旁观之众人者,有心有我之故也。
jūn zǐ háo jié zhàn jīng tì lì, dāng dà shì yǒng wǎng zhí qián xiǎo rén háo jié fàng zòng zì suī, pīn yī mìng héng xíng zhí zhuàng.
君子豪杰战兢惕励,当大事勇往直前;小人豪杰放纵恣睢,拼一命横行直撞。
lǎo zi yóu lóng bú shì zūn měi zhī cí, gài biàn huà mò cè, yuān shēn bù lù zhī wèi yě.
老子犹龙不是尊美之辞,盖变化莫测,渊深不露之谓也。
lè yào zhī nèi wài. shèng xián zhī lè zài xīn, gù shùn nì qióng tōng suí chù jiē tài zhòng rén zhī lè zài wù, gù shān xī huā niǎo yù jìng cái shēng.
乐要知内外。圣贤之乐在心,故顺逆穷通随处皆泰;众人之乐在物,故山溪花鸟遇境才生。
kě hèn dú dǐ shì gǔ rén shū, zuò dǐ shì sú rén shì.
可恨读底是古人书,作底是俗人事。
yán yǔ yǐ bù xiào ér duō, ruò jiē shàng zhì rén, gèng bù xū yī yǔ.
言语以不肖而多,若皆上智人,更不须一语。
néng yòng tiān xià ér bù néng yòng qí shēn, jūn zǐ xī zhī. shàn yòng qí shēn zhě, shàn yòng tiān xià zhě yě.
能用天下而不能用其身,君子惜之。善用其身者,善用天下者也。
cū háo rén yě zì zhèng qì, dàn yī xiàng nèn dǐ biàn bù kě yú rén dào.
粗豪人也自正气,但一向恁底便不可与人道。
xué zhě bù néng xǐ yì gǎi guò, fēi shì bù zhī, zhǐ shì jī yōng jiǔ guàn. zì jiā yóu bù dé zì jiā, biàn méi yī xiē zhǐ wàng. ruò zhēn zhèng gé zhì le, biàn yóu bù dé zì jiā, yù bà bù néng yǐ.
学者不能徙义改过,非是不知,只是积慵久惯。自家由不得自家,便没一些指望。若真正格致了,便由不得自家,欲罢不能矣。
kǒng mèng yǐ qián rén wù zhǐ shì jiàn dà, jiàn dà biàn bù jū luán xiǎo jiā shì, rén xún háng shǔ mò, shǐ shā le zhǐ chéng jiù gè juàn zhě.
孔、孟以前人物只是见大,见大便不拘孪小家势,人寻行数墨,使杀了只成就个狷者。
zhōng rì bù xiē kǒu, wú yī jù kě yì zhī yán, gāo yú jiān mò zhě bǎi bèi yǐ.
终日不歇口,无一句可议之言,高于缄默者百倍矣。
yuè shì cōng míng rén yuè jiào huì bù dé.
越是聪明人越教诲不得。
qiáng shù, xū shì yǒu zhè shù xīn cái hǎo. miǎn qiǎng tuī qù, ruò shì tā rén jī hán tòng chǔ mò rán tōng bù dòng xīn, shì shù niàn yǐ wú, gèng qiáng gè shén? hái xū shì yǎng gè shù chū lái, cái hǎo yǔ tā shuō qiáng.
强恕,须是有这恕心才好。勉强推去,若视他人饥寒痛楚漠然通不动心,是恕念已无,更强个甚?还须是养个恕出来,才好与他说强。
dào mò dà yú mán xīn mèi jǐ, ér qiè jié cì zhī.
盗莫大于瞒心昧己,而窃劫次之。
míng dào shòu yòng chǔ, yīn dé zhī fó lǎo, kāng jié shòu yòng chǔ, yīn dé zhī zhuāng liè, rán zuò yòng zì shì wú rú. gài néng nú pú sì shì, ér bù wéi qí suǒ yòng zhě. cǐ yǔ rén bù gǎn dào, shēn yú fó lǎo zhī zhuāng liè zhě zì rán mò shí de.
明道受用处,阴得之佛、老,康节受用处,阴得之庄、列,然作用自是吾儒。盖能奴仆四氏,而不为其所用者。此语人不敢道,深于佛、老之庄、列者自然默识得。
xiāng yuán shì shì bú shì wěi, mèng zǐ yě zhǐ dìng tā gè shì zì. jīn rén què bǎ shì zì zuò wěi zì kàn, bù wéi qiàn què, qiě mò jiǎn le tā zuì.
乡原是似不是伪,孟子也只定他个似字。今人却把似字作伪字看,不惟欠确,且末减了他罪。
bù dàng shì, bù zhī zì jiā bù jì. cái suí yù zhǎng, shí yǐ qióng jīng. zuò tán xiān shēng zhǐ hǎo shuō lǐ ěr.
不当事,不知自家不济。才随遇长,识以穷精。坐谈先生只好说理耳。
chén nì le, rú shén fù, rú guǐ mí, quán yóu bù dé zì jiā, bù pà nǐ míng jiàn zhēn zhī. yǎn jiàn de shēn yuān dǒu jiàn, xīn ān yì kěn dǐ zhí qián zhuàng qù, dào cǐ fān rán tiào chū, wú fēn háo nián dài, fēi tiān xià dì yī dà yǒng bù néng. xué zhě xū yào zhī cǐ.
沉溺了,如神附,如鬼迷,全由不得自家,不怕你明见真知。眼见得深渊陡涧,心安意肯底直前撞去,到此翻然跳出,无分毫黏带,非天下第一大勇不能。学者须要知此。
cháo fù xǔ yóu, shì jiān yào cǐ děng rén zuò shèn? hé kuì chén mén, zhǎng jǔ jià nì zhī shì dào yǐ bù kě wèi, zì yǒu wú dào zé yǐn yī zhǒng dào lǐ. cháo yóu yī pài yǒu xǔ duō rén jiē wū zhuó yáo shùn, huì tǔ gāo kuí, zì wèi kuàng gǔ gāo rén, ér bù zhī bù shì wú yì jié yī shēn yǐ bìng tiān xià, wú dào zhī zuì rén yě. qiě shì wú cháo xǔ bù hài qí wèi táng yú, wú yáo shùn gāo kuí, cháo xǔ yě méi ān dùn chù, shuí chéng jiù nǐ gè gāo rén?
巢父、许由,世间要此等人作甚?荷蒉晨门,长沮架溺知世道已不可为,自有无道则隐一种道理。巢、由一派有许多人皆污浊尧、舜,哕吐臯、夔,自谓旷古高人,而不知不仕无义洁一身以病天下,吾道之罪人也。且世无巢、许不害其为唐虞,无尧、舜、臯、夔,巢、许也没安顿处,谁成就你个高人?
ér jīn shì dài fū jù shǒu shí, zhǐ wèn wǒ bèi bēn bēn máng máng áo áo jiān jiān, shì wèi tiān xià guó jiā, yù jì shì ān mín hū? shì wèi shēn jiā qī zǐ, yù wèi gāo jīn duō hū? shì zhī zhì luàn, mín zhī sǐ shēng, guó zhī ān wēi, zhǐ yú zhè liǎng gè niàn tou dìng le. jiē fū!
而今士大夫聚首时,只问我辈奔奔忙忙、熬熬煎煎,是为天下国家,欲济世安民乎?是为身家妻子,欲位高金多乎?世之治乱,民之死生,国之安危,只于这两个念头定了。嗟夫!
wú bèi rì duō ér shì yì kǔ, wú bèi rì guì ér mín rì qióng, shì hé guì yú yǒu wú bèi zāi?
吾辈日多而世益苦,吾辈日贵而民日穷,世何贵于有吾辈哉?
zhǐ qì shèng ér sè fú, biàn jiàn suǒ de dǐ qiǎn. suì yǎng zhī rén ān xiáng chén jìng, qǐ wú kāng kǎi jī qiè, fā qiáng gāng yì shí, bì jìng bù qīng nèn de.
只气盛而色浮,便见所得底浅。邃养之人安详沉静,岂无慷慨激切,发强刚毅时,毕竟不轻恁的。
yǐ jī wèi zhí, yǐ qiǎn wèi chéng, jiē xián zhě zhī guò.
以激为直,以浅为诚,皆贤者之过。
píng pǐn gǔ rén, bì xū xiōng zhōng yǒu duàn dào lǐ, rú quán píng héng zhí, rán hòu néng chēng qīng zhòng. ruò zhí piān jiàn qū shuō, mèi yú shí bù zhī qí shì, zé qí bìng bù chá qí xīn, wèi cháng shēn chǔ qí dì, wèi cháng xīn chóu qí shì, ér rì mǒu fēi yě, mǒu guò yě, shì gǔ zhǐ xīng lóng yì lè, dà kě xiào yě. jūn zǐ chǐ zhī.
评品古人,必须胸中有段道理,如权平衡直,然后能称轻重。若执偏见曲说,昧于时不知其势,责其病不察其心,未尝身处其地,未尝心筹其事,而日某非也,某过也,是瞽指星、聋议乐,大可笑也。君子耻之。
xiǎo yǒng jiào zào, qiǎo yǒng sè xiào, dà yǒng chén yì, zhì yǒng wú qì.
小勇噭燥,巧勇色笑,大勇沉毅,至勇无气。
wéi shàn qù è shì, qū jí bì xiōng huò yǐ. yīn yáng yì duān zhī shuō yě, sì fēi lèi zhī
为善去恶是,趋吉避凶惑矣。阴阳异端之说也,祀非类之
guǐ, ráng bái zhì zhī zāi, qí nán de zhī fú, ní wú sǔn yì zhī shí, rì zōng qū bì zhī xié shù. bēi fū! yú mín zhī dǐ sǐ ér bù wù yě. jí wù zhī zhě, yì niǔ tiān xià jiē rán, ér bù gǎn yì. zhì yǒu míng gōng dà rén, yóu jí xìn shàng. wū hū! fǎn jīng yǐ zhèng xié tè, jiāng shuí wàng zāi?
鬼,禳白致之灾,祈难得之福,泥无损益之时,日宗趋避之邪术。悲夫!愚民之抵死而不悟也。即悟之者,亦狃天下皆然,而不敢异。至有名公大人,尤极信尚。呜呼!反经以正邪慝,将谁望哉?
fū wù yú zhě zhēn, zhì zhě wěi yú zhě wán, zhì zhě sàng. wú lùn rén, jí niǎo zhī fǎn bǔ, zhì zhī gěng jiè míng jiū, jūn píng zhuān yī, suī jiū hé ér bù liú, yàn zhī zhēn jìng zì shǒu, zōu yú zhī rén, xiè zhì zhī lì zhèng jí xié, hé cháng yǒu jiǎo wěi zāi? rén yì rán, rén zhī quán qí tiān zhě, jiē fēi zhì qiǎo zhě yě. cái zhì qiǎo, zé qí tiān lí yǐ lí zé qí tiān kě duó, wéi yú zhě zhī tiān bù kě duó. gù qiú dào zhēn, dāng qiú zhī yú qiú bù èr xīn zhī chén yǐ rèn tiān xià shì, yì dāng qiú zhī yú. fū yú zhě hé cháng bù zhì zāi? yú zhě zhī zhì, chún zhèng zhuān yī zhī zhì yě.
夫物愚者真,智者伪;愚者完,智者丧。无论人,即鸟之返哺,雉之耿介鸣鸠,均平专一,睢鸠和而不流,雁之贞静自守,驺虞之仁,獬豸之隶正嫉邪,何尝有矫伪哉?人亦然,人之全其天者,皆非智巧者也。才智巧,则其天漓矣;漓则其天可夺,惟愚者之天不可夺。故求道真,当求之愚;求不二心之臣以任天下事,亦当求之愚。夫愚者何尝不智哉?愚者之智,纯正专一之智也。
miàn sè bù fú, yǎn guāng bù luàn, biàn zhī xiōng zhōng jìng dìng fēi jiǔ yǎng bù néng. lǐ yuē:" yǎn ruò sī, ān dìng cí, shàn xíng róng, yǒu dào qì xiàng yǐ."
面色不浮,眼光不乱,便知胸中静定非久养不能。《礼》曰:“俨若思,安定辞,善形容,有道气象矣。”
yú tiān lǐ jí jí zhě, yú rén yù bì dàn yú sī shì dān dān zhě, yú gōng wù bì shū yú xū wén yè yè zhě, yú běn shí bì báo.
于天理汲汲者,于人欲必淡;于私事耽耽者,于公务必疏;于虚文烨烨者,于本实必薄。
shèng xián bǎ chí dé yì zì zuì gān jìng, wú fēn háo lì zì gān rǎo. zhòng rén cái yǒu yì jǔ, biàn bù miǎn yǒu gè lì zì lái rǎo luàn. lì zì bù dé, biàn zuò yì zì bù chéng.
圣贤把持得义字最干净,无分毫利字干扰。众人才有义举,便不免有个利字来扰乱。利字不得,便做义字不成。
dào zì kǒng mèng yǐ hòu, wú rén shí sān dài yǐ shàng miàn mù. hàn rú wú jiàn yú jīng, sòng rú wú jiàn yú dà.
道自孔、孟以后,无人识三代以上面目。汉儒无见于精,宋儒无见于大。
yǒu yōu shì zhī shí xīn, xuàn rán yù lèi, yǒu jì shì zhī shí cái, shī chù zhé yí. sī rén yě, wǒ yuàn wèi yè lǚ zhí biān. ruò jù tán zhǐ shàng, wēi yán bù guān guó jiā zhì hū zhēng zǒu chén zhōng, zhòng zhé bù zhī lí shù sǐ shēng, jí pǐn gé yǒu qīng zhuó, jūn yú yǔ zhòu wú bǔ yě.
有忧世之实心,泫然欲泪,有济世之实才,施处辄宜。斯人也,我愿为曳履执鞭。若聚谈纸上,微言不关国家治忽;争走尘中,众辙不知黎庶死生,即品格有清浊,均于宇宙无补也。
ān zhòng shēn chén shì dì yī měi zhì. dìng tiān xià zhī dà nàn zhě, cǐ rén yě. biàn tiān xià zhī dà shì zhě, cǐ rén yě. gāng míng guǒ duàn cì zhī. qí tā fú báo hǎo rèn, qiào néng zì xǐ, jiē xíng bù dǎi zhě yě. jí jiàn zhū xíng shì ér shī wéi wú shù, fǎn yǐ fèn shì, cǐ děng zhǐ kě jū tán lùn zhī kē ěr.
安重深沉是第一美质。定天下之大难者,此人也。辩天下之大事者,此人也。刚明果断次之。其它浮薄好任,翘能自喜,皆行不逮者也。即见诸行事而施为无术,反以偾事,此等只可居谈论之科耳。
rèn yǒu qī nán: fán rèn yào tí gāng zhì lǐng, yí zōng hé zhī cái. zhòng rèn yào shěn móu dú duàn, yí zhèn jìng zhī cái. jí rèn yào guān biàn huì tōng, yí míng mǐn zhī cái. mì rèn yào cáng jī xiāng kě, yí zhōu shèn zhī cái. dú rèn yào dān dāng zhí chí, yí gāng yì zhī cái. jiān rèn yào rèn xián qǔ shàn, yí bó dà zhī cái. yí rèn yào nèi míng wài lǎng, yí jià yù zhī cái. tiān zhī shēng rén, gè yǒu piān cháng. guó jiā zhī yòng rén, bèi yòng qún zhǎng. rán ér tóu zhī suǒ xiàng zhé bù jì shì zhě, suǒ yòng fēi suǒ zhǎng, suǒ zhǎng fēi suǒ yòng yě.
任有七难:繁任要提纲挚领,宜综核之才。重任要审谋独断,宜镇静之才。急任要观变会通,宜明敏之才。密任要藏机相可,宜周慎之才。独任要担当执持,宜刚毅之才。兼任要任贤取善,宜博大之才。疑任要内明外朗,宜驾驭之才。天之生人,各有偏长。国家之用人,备用群长。然而投之所向辄不济事者,所用非所长,所长非所用也。
cāo jìn tuì yòng shě zhī quán zhě, yào zhī dà tǐ. ruò zhuān yǐ xiǎo zhī guān rén, zé zhuō luò qí wěi zhī shì dōu zài suǒ yí. hé zhě? dūn dà jié zhě bù wéi xì jǐn, yǒu yuǎn lüè zhě huò wú xiǎo cái, jiān jù rèn zhě huò wú jié shí ér cōng míng cái biàn mǐn gěi yuán tōng zhī shì, jié wén xí shú wén jiàn guǎng qià zhī rén, lèi bù néng bì huǎn jí zhī yòng. jiē fū! nán yán zhī yǐ.
操进退用舍之权者,要知大体。若专以小知观人,则卓荦奇伟之士都在所遗。何者?敦大节者不为细谨,有远略者或无小才,肩巨任者或无捷识;而聪明材辩、敏给圆通之士,节文习熟、闻见广洽之人,类不能裨缓急之用。嗟夫!难言之矣。
shì zhī yù bù yù, gù shàng zhī suǒ ài zēng yě.
士之遇不遇,顾上之所爱憎也。
jū guān niàn tou yǒu sān yòng: niàn niàn yòng zhī jūn mín, zé wèi jí shì. niàn niàn yòng zhī tào shù, zé wèi sú lì. niàn niàn yòng zhī shēn jiā, zé wèi zéi chén.
居官念头有三用:念念用之君民,则为吉士。念念用之套数,则为俗吏。念念用之身家,则为贼臣。
xiǎo lián qǔ jǐn zhī tǔ, xún tú shǒu zhé zhī rén, dāng tài píng shí, shǐ zhì yī fāng lǐ yī shì, jǐn néng běn zhí. ruò dìng nán jué yí, yīng zú dǎo xiǎn, níng yòng pò zhàn rén, bù yòng xún cháng rén. suī háo hàn zhī kuí, rèn xiá zhī xióng, jià yù yǒu fāng, gèng zú yǐ jiàn qí gōng, chéng dà wù. yī! nán yǔ qū jú zhě dào.
小廉曲谨之土,循涂守辙之人,当太平时,使治一方、理一事,尽能本职。若定难决疑,应卒蹈险,宁用破绽人,不用寻常人。虽豪悍之魁,任侠之雄,驾御有方,更足以建奇功,成大务。噫!难与曲局者道。
shèng rén bēi shí mǐn sú, xián rén tòng shì jí sú, zhòng rén hùn shì zhú sú, xiǎo rén bài cháng luàn sú. wū hū! xiǎo rén huài zhī, zhòng rén cóng zhī, suī mǐn suī jí, jìng wú yì yǐ. gù míng wáng zài shàng, zé yí fēng yì sú.
圣人悲时悯俗,贤人痛世疾俗,众人混世逐俗,小人败常乱俗。呜呼!小人坏之,众人从之,虽悯虽疾,、竞无益矣。故明王在上,则移风易俗。
guān rén zhǐ liàng qí xīn, xīn gǒu wú tā jī, jiē kě yuán. rú xià guān zhī gōng yìng wèi bèi, lǐ jié ǒu shū, cǐ qǐ yǒu yì jiǎn ào hū? jiǎn ào shàng guān yǐ qǔ zuì, shén yú zhě bù wéi yě, hé nù zhī yǒu? gōng yìng fēng yì, lǐ jié bēi qū, cǐ qǐ jìng róng hū? jiāng yǐ shuō wǒ wèi jìn qǔ zhī dì yě, hé gǎn zhī yǒu?
观人只谅其心,心苟无他迹,皆可原。如下官之供应未备,礼节偶疏,此岂有意简傲乎?简傲上官以取罪,甚愚者不为也,何怒之有?供应丰溢,礼节卑屈,此岂敬戎乎?将以说我为进取之地也,何感之有?
jīn zhī guó yǔ xiāng píng, jiē shéng rén yǐ xì xíng, xì xíng yī kuī, ruò bù kě róng yú qīng yì, zhì yú dà jié dōu tuō lüè fèi zhuì, hún bù shuō qǐ. dào zhī bù míng, yì zhì cǐ hū?
今之国语乡评,皆绳人以细行,细行一亏,若不可容于清议,至于大节都脱略废坠,浑不说起。道之不明,亦至此乎?
kě tàn yě yǐ!
可叹也已!
fán jiàn shí, chū yú dào lǐ zhě dì yī, chū yú qì zhì zhě dì èr, chū yú shì sú zhě dì sān, chū yú zì sī zhě wéi xià. dào lǐ jiàn shí, kě jiàn tiān dì, kě zhì guǐ shén, kě tuī sì hǎi, kě dá wàn shì, zhèng dà gōng píng, guāng míng yì jiǎn, cǐ yáo shùn yǔ tāng wén wǔ zhōu kǒng xiāng yǔ shòu shòu zhě shì yě. qì zhì jiàn shí, rén zhě wèi zhī rén, zhì zhě wèi zhī zhì. gāng qì duō zhě wèi xián zhì, wèi gāo míng róu qì duō zhě wèi chén qián, wèi qiān rěn. yí huì yī yǐn lǎo zhuāng shēn hán gè fā míng qí zhì zhī suǒ jìn shì yǐ.
凡见识,出于道理者第一,出于气质者第二,出于世俗者第三,出于自私者为下。道理见识,可建天地,可质鬼神,可推四海,可达万世,正大公平,光明易简,此尧、舜、禹、汤文、武、周、孔相与授受者是也。气质见识,仁者谓之仁,智者谓之智。刚气多者为贤智,为高明;柔气多者为沉潜,为谦忍。夷、惠、伊尹、老、庄、申、韩各发明其质之所近是已。
shì sú jiàn shí, niǔ yú chuán xí zhī jiù, bù biàn shì fēi ān yú ěr mù zhī cháng, suì wèi yī jù. jiào zhī zé miǎo bù xiāng rù, gōng zhī zé láo bù kě pò qiǎn yōng bēi lòu ér bù kě tán wáng dào. zì qín hàn táng sòng yǐ cǎi, chuàng yè zhōng xīng, wǎng wǎng duō zuò cǐ bìng. gù lǐ yuè wén zhāng, yīn lòu jiù jiǎn, jì gāng fǎ dù, yuán shì yīn shí. èr dì sān wáng zhǐ qù léng qù mù jiā shui bù céng shì cháng, miǎo bù rù mèng mèi, kě wèi liú tì zhě, cǐ bèi yě yǐ. sī jiàn shí, lì hài róng rǔ héng yú xiōng cì, shì fēi kě fǒu mí qí běn zhēn, yuán yǐn gēn jù yì zú chéng yī jiā zhī shuō, fù huì kuò chōng jǐn kě xuàn zhòng rén zhī tīng. qín huáng běn yóu guān yě, ér tuō yán xún shòu sì yuè hàn wǔ běn qióng bīng yě, ér tuō yán zhāng huáng liù shī. dào zì duō qí, shì yǒu liǎng duān, shàn biàn zhě bù néng shǐ fú, bù zhī zhě jiē wèi suǒ huò. shì rén yě shè shǐ páng guān, wèi cháng bù míng, wéi shì dāng jú, biàn bù chú jǐ, qí liú zhī bì, zhì yú huò guó jiā luàn shì dào ér bù gù, qǐ bù dà kě yōu dà kě jù zāi? gù shèng xián dǎo xiǎn lǚ wēi, bǎ zì jiā dā zài zhōng jiān dìng yì jué móu, bǎ zì jiā chú zài wài miàn, jí jiàn shí duǎn cháng bù gǎn zì bì, bù hài qí dà gōng wú wǒ zhī xīn yě.
世俗见识,狃于传习之旧,不辩是非;安于耳目之常,遂为依据。教之则藐不相入,攻之则牢不可破;浅庸卑陋而不可谈王道。自秦、汉、唐、宋以彩,创业中兴,往往多坐此病。故礼乐文章,因陋就简,纪纲法度,缘势因时。二帝三王旨趣〔楞去木加氵〕不曾试尝,邈不入梦寐,可为流涕者,此辈也已。私见识,利害荣辱横于胸次,是非可否迷其本真,援引根据亦足成一家之说,附会扩充尽可眩众人之听。秦皇本游观也,而托言巡狩四岳;汉武本穷兵也,而托言张皇六师。道自多歧,事有两端,善辩者不能使服,不知者皆为所惑。是人也设使旁观,未尝不明,惟是当局,便不除己,其流之弊,至于祸国家乱世道而不顾,岂不大可忧大可惧哉?故圣贤蹈险履危,把自家搭在中间;定议决谋,把自家除在外面,即见识短长不敢自必,不害其大公无我之心也。
fán wèi wài suǒ shèng zhě, jiē nèi bù zú yě wèi xié suǒ duó zhě, jiē zhèng bù zú yě.
凡为外所胜者,皆内不足也;为邪所夺者,皆正不足也。
èr zhě rú chí héng rán, zhè biān dī yī fēn, nà biān jí áng yī fēn, wèi yǒu háo fà xiāng xià zhě yě.
二者如持衡然,这边低一分,那边即昂一分,未有毫发相下者也。
shàn wéi míng zhě, jiè kǒu yǐ yǎn zhēn xīn bù shàn wéi míng zhě, wú xīn ér shòu è míng.
善为名者,借口以掩真心;不善为名者,无心而受恶名。
xīn jī zhī jiān, bù kě yǐ bù biàn yě. cǐ guān rén zhě zhī suǒ hū yě.
心迹之间,不可以不辩也。此观人者之所忽也。
zì zhōng yōng zhī dào bù míng, ér rén zhī xiāng bìng wú zhōng yǐ. juàn jiè zhī rén bìng hé yì zhě wèi shú ruǎn, hé yì zhī rén bìng juàn jiè zhě wèi guāi lì shuài zhēn zhī rén bìng shèn mì zhě wèi shēn xiǎn, shèn mì zhī rén bìng shuài zhēn zhě wèi cū shū jīng míng zhī rén bìng hún hòu zhě wèi hán hu, hún hòu zhī rén bìng jīng míng zhě wèi kē kè. shǐ zhì yú kǒng zǐ, wú zhī qí bì yǒu gōng àn yǐ kǒng zǐ zhě, hé qiān shèng yú yī shēn, cuì wàn shàn yú yī xīn, suí shì ér shí chū zhī, yīn rén ér tōng biàn zhī, yuán shén bù zhì, huà cái wú duān. qí suǒ zì wèi, bù kě yǐ jiào rén zhě yě. hé yě? nán yǐ yán chuán yě. jiàn rén zhī wèi, bù yǐ bèi zé yě. cì yě? nán yǐ sù huà yě.
自中庸之道不明,而人之相病无终已。狷介之人病和易者为熟软,和易之人病狷介者为乖戾;率真之人病慎密者为深险,慎密之人病率真者为粗疏;精明之人病浑厚者为含糊,浑厚之人病精明者为苛刻。使质于孔子,吾知其必有公案矣;孔子者,合千圣于一身,萃万善于一心,随事而时出之,因人而通变之,圆神不滞,化裁无端。其所自为,不可以教人者也。何也?难以言传也。见人之为,不以备责也。伺也?难以速化也。
guān cāo cún zài lì hài shí, guān jīng lì zài jī pí shí, guān dù liàng zài xǐ nù shí, guān cún yǎng zài fēn huá shí, guān zhèn dìng zài zhèn jīng shí.
观操存在利害时,观精力在饥疲时,观度量在喜怒时,观存养在纷华时,观镇定在震惊时。
rén yán zhī bù shí zhě shí jiǔ, tīng yán ér yì xìn zhě shí jiǔ, tīng yán ér yì zhuàn zhě shí jiǔ. yǐ yì xìn zhī xīn, tīng bù shí zhī yán, bō xǐ chuán zhī kǒu, hé yóu hé zhí? ér liú chuán hǎi nèi, jì zài shǐ cè, yuān zhě yuān, xìng zhě xìng. wū hū! nán yán zhī yǐ.
人言之不实者十九,听言而易信者十九,听言而易传者十九。以易信之心,听不实之言,播喜传之口,何由何跖?而流传海内,纪载史册,冤者冤,幸者幸。呜呼!难言之矣。
kǒng mén xīn chuán, wéi yǒu yán zi yī rén, zēng zǐ biàn shǔ dì èr děng.
孔门心传,惟有颜子一人,曾子便属第二等。
míng wàng shén lóng, fēi dà chén zhī fú yě rú sù xíng wú qiān, rén yán bù zú chóu yě.
名望甚隆,非大臣之福也;如素行无愆,人言不足仇也。
jǐn cōng míng dǐ shì jǐn hūn yú, jǐn mù nè dǐ shì jǐn zhì huì.
尽聪明底是尽昏愚,尽木讷底是尽智慧。
tòu wù tiān dì wàn wù zhī qíng, rán hòu kě yǔ yán xìng.
透悟天地万物之情,然后可与言性。
sēng dào huàn guān qǐ gài, wèi yǒu bù xǔ qí wèi shèng xián zhě. wǒ rú yī rú guān qiě bù lèi rú, bǐ gù dé yǐ chī zhī, nài hé yǐ wéi yì lèi yě, ér bǐ yí zhī hū?
僧道、宦官、乞丐,未有不许其为圣贤者。我儒衣儒冠且不类儒,彼顾得以嗤之,奈何以为异类也,而鄙夷之乎?
yíng shān bǎo yù, mǎn hǎi zhū jī, rèn rén zì yì cǎi qǔ, bìng wú jìn lì què duó, ér shù shǒu wèi zú, gān shǒu jiān nán, yú yì ěr cǐ hū?
盈山宝玉,满海珠玑,任人恣意采取,并无禁厉榷夺,而束手畏足,甘守艰难,愚亦尔此乎?
gào zi xǔ dà lì liàng, wú lùn kě fǒu, zhǐ yí gè bù dòng xīn, qǐ wú gǔ qì rén suǒ néng? kě xī zhǐ shì méi xué wèn, suǒ wèi qí zhì ěr lì yě.
告子许大力量,无论可否,只一个不动心,岂无骨气人所能?可惜只是没学问,所谓其至尔力也。
qiān gǔ yī tiáo dà lù, yáo shùn yǔ tāng wén wǔ kǒng mèng yóu zhī.
千古一条大路,尧、舜、禹、汤、文、武、孔、孟由之。
cǐ shì guān lù gǔ lù, qǐ rén dào zhí dōu yǒu fèn, dōu xǔ yóu, rén zì bù yóu ěr. huò yuē:" xū shì gēn zhāo shù shèng rén zǒu." yuē:" gè rén zǒu gè rén lù. shù shèng rén zhě, zǒu dǐ shì shuí dǐ lù? kěn shí zài zǒu, jiǎo zōng ér zì shì àn hé."
此是官路古路,乞人盗跖都有分,都许由,人自不由耳。或曰:“须是跟着数圣人走。”曰:“各人走各人路。数圣人者,走底是谁底路?肯实在走,脚踪儿自是暗合。”
gōng shì hòu míng, míng shì hòu gōng. sān dài ér xià, qí gōng míng zhī shì jué shǎo. shèng rén yǐ dào dé wèi gōng míng zhě yě, xián rén yǐ gōng míng wéi gōng míng zhě yě, zhòng rén yǐ fù guì wèi gōng míng zhě yě.
功士后名,名士后功。三代而下,其功名之士绝少。圣人以道德为功名者也,贤人以功名为功名者也,众人以富贵为功名者也。
jiàn tiān xià zhī dà shì gōng zhě, quán yào yǎn jiè dà. yǎn jiè dà zé shí jiàn zì bié.
建天下之大事功者,全要眼界大。眼界大则识见自别。
tán zhì dào, shù qiān nián lái zhǐ yǒu gè táng yú yǔ tāng wén wǔ, zuò yòng zì shì bù móu.
谈治道,数千年来只有个唐虞禹汤文武,作用自是不侔。
shuāi zhōu ér hòu, zhí dào yú jīn, gāo zhī zhě wèi xiǎo kāng, bēi zhī zhě wèi yōng lòu. táng yú shí guāng jǐng, bǎi xìng mèng yě mèng bù zháo. chuàng yè chuí tǒng zhī jūn chén, bì yǒu èr dì wǔ chén zhī xué shù ér hòu kě. ruò jiāng hòu shì yǎn jiè lì yī dài guī mó, rú hé shì hǎo?
衰周而后,直到于今,高之者为小康,卑之者为庸陋。唐虞时光景,百姓梦也梦不着。创业垂统之君臣,必有二帝五臣之学术而后可。若将后世眼界立一代规模,如何是好?
yī qiē rén wèi è, yóu kě yán yě, wéi dú shū rén bù kě wèi è. dú shū rén wéi è, gèng wú jiào huà zhī rén yǐ. yī qiē rén fàn fǎ yóu kě yán yě, zuò guān rén bù kě fàn fǎ. zuò guān rén fàn fǎ, gèng wú jìn zhì zhī rén yǐ.
一切人为恶,犹可言也,惟读书人不可为恶。读书人为恶,更无教化之人矣。一切人犯法犹可言也,做官人不可犯法。做官人犯法,更无禁治之人矣。
zì yǒu shū qì yǐ lái, chuān záo fù huì, zuò cōng míng yǐ luàn zhēn zhě, bù kě shèng jì.
自有书契以来,穿凿附会,作聪明以乱真者,不可胜纪。
wú zhī zhě jiè xìn ér hào gǔ zhī míng, yǐ wù tiān xià hòu shì cāng shēng. bù yǒu dòng jiàn tiān dì wàn wù zhī xìng qíng zhě chū ér zhèng zhī, mí wù hé yǒu jí zāi? xū xīn jūn zǐ, níng quē yí kě yě.
无知者借信而好古之名,以误天下后世苍生。不有洞见天地万物之性情者出而正之,迷误何有极哉?虚心君子,宁阙疑可也。
jūn zǐ dāng shì, zé xiǎo rén jiē wèi jūn zǐ, zhì cǐ bù wéi jūn zǐ, zhēn xiǎo rén yě xiǎo rén dāng shì, zé zhōng rén jiē wèi xiǎo rén, zhì cǐ bù wéi xiǎo rén, zhēn jūn zǐ yě.
君子当事,则小人皆为君子,至此不为君子,真小人也;小人当事,则中人皆为小人,至此不为小人,真君子也。
xiǎo rén yì yǒu hǎo shì, è qí rén zé bìng cī gòng shì jūn zǐ yì yǒu guò chà, hǎo qí rén zé bìng shì qí fēi, jiē piān yě.
小人亦有好事,恶其人则并疵共事;君子亦有过差,好其人则并饰其非,皆偏也。
wú yù dǐ yǒu, wú sī dǐ nán. èr shì néng wú qíng yù, ér bù néng wú sī. wú sī wú yù, zhèng sān jiào zhī suǒ fēn yě. cǐ zhōng zuì yào liú xīn lǐ huì, fēi niǔ yú wén jiàn zhāng jù zhī suǒ néng wù yě.
无欲底有,无私底难。二氏能无情欲,而不能无私。无私无欲,正三教之所分也。此中最要留心理会,非狃于闻见、章句之所能悟也。
dào lǐ zhōng zuò rén, tiān xià gǔ jīn dōu shì yí yàng qì zhì zhōng zuò rén, biàn zì qiān zhuàng wàn tài.
道理中作人,天下古今都是一样;气质中作人,便自千状万态。
lùn zào dào zhī děng jí, shì bù néng yuè xián ér shèng, yuè shèng ér tiān. lùn wéi xué zhī zhì xiàng, bù fēn shì shèng xián, biàn yào xī tiān.
论造道之等级,士不能越贤而圣,越圣而天。论为学之志向,不分士、圣、贤,便要希天。
é yuān tòu chè, zēng zǐ dūn piáo, zi sī zhěn xì, mèng zǐ háo shuǎng.
额渊透彻,曾子敦朴,子思缜细,孟子豪爽。
duō xué ér shí, yuán shì zhōng rén yǐ xià yī zhǒng xué wèn. gù fū zǐ zì yán duō wén, zé qí shàn ér cóng zhī, duō jiàn ér shí zhī. jiào zǐ zhāng duō wén quē yí, duō jiàn quē dài. jiào rén bó xué yú wén. jiào yán zi bó zhī yǐ wén. dàn bú dào yī guàn dì wèi, zhōng bù chéng jiū jìng.
多学而识,原是中人以下一种学问。故夫子自言多闻,择其善而从之,多见而识之。教子张多闻阙疑,多见阙殆。教人博学于文。教颜子博之以文。但不到一贯地位,终不成究竟。
gù dùn jiàn liǎng mén, gè yuán zī xìng. jīn rén yǐ yī guàn wèi rù mén shàng děng tiān zī, zì shì liǎo wù, fēi suǒ wàng yú zhōng rén, qí wù hòu xué bù xì.
故顿渐两门,各缘资性。今人以一贯为入门上等天资,自是了悟,非所望于中人,其误后学不细。
wú lǐ zhī yán, bù néng huò shì wū rén. zhǐ shì tā cōng míng cái biàn, fù huì chéng yī duàn huà shuō, shén yǒu zī wèi, wú zhī zhī rén xīn rán cóng zhī, luàn dào zhī zuì bù xì. shì jiān cǐ zhǒng huà shí jū qí liù qī, jì bó qiě jiǔ, fēi zhī dào zhī jūn zǐ, shú néng biàn zhī?
无理之言,不能惑世诬人。只是他聪明才辩,附会成一段话说,甚有滋味,无知之人欣然从之,乱道之罪不细。世间此种话十居其六七,既博且久,非知道之君子,孰能辩之?
jiān zhōng dōu bù róng fā, cǐ zhì zhě zhī suǒ chéng, ér sī zhě zhī suǒ mèi yě.
间中都不容发,此智者之所乘,而思者之所昧也。
míng dào zài zhū lù zhī jiān.
明道在朱、陆之间。
míng dào bù là chén āi, duō le kàn shì lǎo yī chuān zhōng shì jū nì, shǎo le kàn zhuāng liè.
明道不落尘埃,多了看释、老;伊川终是拘泥,少了看庄、列。
mí mí yì wù, míng mí nán xǐng. míng mí yú, mí míng zhì. mí rén zhī mí, yī míng zé tiào tuō míng rén zhī mí, míng zhī ér xiàn nì. míng rén zhī míng, bù bǎo qí shēn mí rén zhī míng, mò cāo qí bǐng. míng míng kě yǔ gòng tài píng, míng mí kě yǔ gòng huàn yōu.
迷迷易悟,明迷难醒。明迷愚,迷明智。迷人之迷,一明则跳脱;明人之迷,明知而陷溺。明人之明,不保其身;迷人之明,默操其柄。明明可与共太平,明迷可与共患忧。
cháo yóu pī juàn fó lǎo zhuāng liè, zhǐ shì rèn de wǒ zì zhēn, jiāng tiān dì wàn wù zhǐ shì chéng jiù wǒ. yáo shùn yǔ tāng wén wǔ kǒng mèng, zhǐ shì rèn de rén zì zhēn, jiāng cǐ shēn xīn xìng mìng zhǐ shì wèi tiān xià guó jiā.
巢、由披卷佛、老、庄、列,只是认得我字真,将天地万物只是成就我。尧、舜、禹、汤、文、武、孔、孟,只是认得人字真,将此身心性命只是为天下国家。
wén huǐ bù kě jù xìn, yào kàn huǐ rén zhě yǔ huǐ yú rén zhě zhī rén pǐn. huǐ rén zhě xián, zé suǒ huǐ zhě sǔn huǐ rén zhě bù xiào, zé suǒ huǐ zhě zhòng. kǎo chá zhī nián, wén yī huǐ yán rú huò gǒng bì, bù xiá jì suǒ cóng lái, wǎng rén duō yǐ.
闻毁不可遽信,要看毁人者与毁于人者之人品。毁人者贤,则所毁者损;毁人者不肖,则所毁者重。考察之年,闻一毁言如获珙璧,不暇计所从来,枉人多矣。
shì zhòng rén, jí dāng qǔ qí piān cháng shì xián zhě, zé dāng wàng yǐ zhōng dào.
是众人,即当取其偏长;是贤者,则当望以中道。
shì jūn zǐ gāo tán kuò lùn, yǔ xì tàn xuán, jiē fēi shí jì, jǐn yào zài shì yòng jì shì.
士君子高谈阔论,语细探玄,皆非实际,紧要在适用济事。
gù jīn zhī chēng zhuō dùn zhě yuē bù zhōng yòng, chēng hūn yōng zhě yuē bù jì shì. cǐ suī yàn yǔ kǒu tóu, yú cháng kuì zhī tóng zhì zhě, hé yì shì wù hū?
故今之称拙钝者曰不中用,称昏庸者曰不济事。此虽谚语口头,余尝愧之同志者,盍亦是务乎?
xiù yǎ wēn wén, zhèng róng jǐn jié, qīng miào míng táng suǒ yí. ruò dǎo tāng huǒ, rèn jīn gé, shí niú tūn xiàng zhī qì, tián hǎi yí shān zhī zhì, sǐ xiào sǐ zhōng, qiān chuí bǎi zhé, wèi kě zhuān wàng zhī sī rén.
秀雅温文,正容谨节,清庙明堂所宜。若蹈汤火,衽金革,食牛吞象之气,填海移山之志,死孝死忠,千捶百折,未可专望之斯人。
bù zuò tǎo pián yí dǐ xué wèn, biàn shì zhēn rú.
不做讨便宜底学问,便是真儒。
qiān wàn rén wú wǎng, hè shā lǎo zi. lǎo zi shì bǎo shēn xué wèn.
千万人吾往,赫杀老子。老子是保身学问。
qīn shū shēng ài zēng, ài zēng shēng huǐ yù, huǐ yù shēng huò fú. cǐ zhì zhě zhī suǒ dān dān zhù yì, ér duān rén zhèng shì zhī suǒ tuō lüè ér bù gù zhě yě. cǐ gè tí mù kǎo rén pǐn zhě bù kě bù zhī.
亲疏生爱憎,爱憎生毁誉,毁誉生祸福。此智者之所耽耽注意,而端人正士之所脱略而不顾者也。此个题目考人品者不可不知。
jīng shén zhǐ gù dé yī biān, rèn nǐ cōng míng zhì qiǎo, yǒu suǒ mì bì yǒu suǒ shū. wéi píng xīn lǜ wù, wú háo fà sī yì zhě, dāng shū dāng mì, yī zhǔn yǔ dào ér rén zì xiāng wàng.
精神只顾得一边,任你聪明智巧,有所密必有所疏。惟平心率物,无毫发私意者,当疏当密,一准予道而人自相忘。
dú shū yào kàn sān dài yǐ shàng rén wù shì shèn xué shí, shén qì dù, shén zuò yòng. hàn zhī cū qiǎn, biàn zhe shì sú sòng zhī jú cù, shǐ luò yū fǔ, rú hé jiàn sān dài yǐ qián jǐng xiàng?
读书要看三代以上人物是甚学识,甚气度,甚作用。汉之粗浅,便着世俗;宋之局促,使落迂腐,如何见三代以前景象?
zhēn shì zhēn fēi, wéi shì fēi zhě zhī zhī, páng guān zhě bù miǎn xìn jī ér wū qí xīn, kuàng mén wài zhī rén, kuàng qiān lǐ zhī wài, bǎi nián zhī hòu hū? qí bù yú zhī yù, qiú quán zhī huǐ, jiē ài zēng yě. qí ài sēng zhě, jiē ēn yuàn yě. gù gōng shǐ yì, xìn shǐ nán.
真是真非,惟是非者知之,旁观者不免信迹而诬其心,况门外之人,况千里之外,百年之后乎?其不虞之誉,求全之毁,皆爱憎也。其爱僧者,皆恩怨也。故公史易,信史难。
huò wèn:" mǒu gōng rú hé?" yuē:" kě wèi háo jié yīng xióng, bù kě wèi duān rén zhèng shì."
或问:“某公如何?”曰:“可谓豪杰英雄,不可谓端人正士。”
wèn:" mǒu gōng rú hé?: yuē:" kě wèi duān rén zhèng shì, bù kě wèi dá jié tōng rú." dá jié tōng rú, nǎi duān rén zhèng shì zhōng háo jié yīng xióng zhě yě.
问:“某公如何?:曰:”可谓端人正士,不可谓达节通儒。“达节通儒,乃端人正士中豪杰英雄者也。
míng shí rú xíng yǐng. wú shí zhī míng, zào wù suǒ jì, ér jiǎo wěi zhě tān zhī, àn xiū zhě bì zhī.
名实如形影。无实之名,造物所忌,而矫伪者贪之,暗修者避之。
" yí gé niú yáng, bó zhòng wǎng gēng", shì wú cǐ shì. shèng rén suī wěi qū jiào rén, wèi cháng bù yǐ chéng xīn zhí dào jiāo lín guó. jié zài zé gé fēi tāng zhī shǔ guó yě, xī wèn qí bù zhāo, jí zhī qí wú xī shēng yǐ. bó zhī niú yáng, qǐ kě yǐ cháng yí gé bó yé? gé qǐ zhēn wú niú yáng yé? yǒu bó zhī zhòng, zì gēng bù xiá, ér yòu shǐ wèi gé gēng, wú nǎi hòu shì shì ēn hǎo míng zhān zhān xù xù zhě zhī suǒ wéi hū? bù rán, gé suī xiǎo, yì xiān wáng zhī jiàn guó yě, níng zhì wú niú yáng zī shèng zāi? jí kě yǐ gōng ér bù jì, dāng quàn yù zhī yǐ. huò gào zhī tiān zǐ, yǐ míng zhèng qí zuì yǐ. hé zhì yí niú yáng wǎng wèi zhī gēng zāi? kě yǐ bù gào tiān zǐ ér miè qí guó, gù kě yǐ bù jiào zhī, zì gòng jì shì ér dài zhī láo qiě fèi hū? bù rán, shì duō bǐ zhī zuì, ér wǒ dé yǐ jiè kǒu yě. shì bó zhě, jiǎ rén yì jì tān yù zhī suǒ wéi yě. mèng zǐ cǐ yán, qí yì liú tài wáng hǎo huò hào sè zhī lèi yǔ?
“遗葛牛羊,亳众往耕”,似无此事。圣人虽委曲教人,未尝不以诚心直道交邻国。桀在则葛非汤之属国也,奚问其不招,即知其无牺牲矣。亳之牛羊,岂可以常遗葛伯耶?葛岂真无牛羊耶?有亳之众,自耕不暇,而又使为葛耕,无乃后世市恩好名、沾沾煦煦者之所为乎?不然,葛虽小,亦先王之建国也,宁至无牛羊粢盛哉?即可以供而不祭,当劝谕之矣。或告之天子,以明正其罪矣。何至遗牛羊往为之耕哉?可以不告天子而灭其国,顾可以不教之,自供祭事而代之劳且费乎?不然,是多彼之罪,而我得以借口也。是伯者,假仁义济贪欲之所为也。孟子此言,其亦刘太王好货好色之类与?
hàn yǐ lái rú zhě yī jiàn dà bìng tòng, zhǐ shì shì gǔ fēi jīn. jīn rén jiàn shí zuò wéi bù rú gǔ rén, cǐ qí dà dū. zhì yú fēng huì suǒ yí, shì jí suǒ biàn, lǐ yì suǒ qǐ, zì yǒu jīn rén jīng yú gǔ rén chù. èr dì zhě, xià zhī gǔ yě. xià zhě, yīn zhī gǔ yě. yīn zhě, zhōu zhī gǔ yě. qí shí zhì dù wén wèi sān dài bù xiāng zǔ shù, ér dá zhě jiē yǐ wéi shì.
汉以来儒者一件大病痛,只是是古非今。今人见识作为不如古人,此其大都。至于风会所宜,势极所变,礼义所起,自有今人精于古人处。二帝者,夏之古也。夏者,殷之古也。殷者,周之古也。其实制度文为三代不相祖述,而达者皆以为是。
sòng rú nì gǔ, gèng bù kǎo gǔ xī zhēn wěi, jīn shì shì fēi. zhī rú jì sì yī jié, gǔ rén xí dì bù biàn yú yǐn shí, gù shàng fǔ guǐ biān dòu, qí qì jiē gāo. jīn jì gǔ rén yòng zhī, cóng qí shí yě. zǐ sūn jì zǔ kǎo, zhǐ yí yòng zǔ kǎo cháng yòng suǒ yí, ér fǔ guǐ biān dòu shì shè kě hū? gǔ zhě mù ér bù fén, bù kě shí yě, gù bù mù jì. hòu shì fù mǔ tǐ pò suǒ cáng, wēi rán qiū lǒng, jīn yù shè rén zi suǒ dǔ jì zhě ér jìng shù cùn zhī mù kě hū? zé mù jì shì bù kě yǐ yě. zhū rú cǐ lèi shén duō, jiē gǔ rén suǒ xiào zhě yě. shǐ gǔ rén shēng yú jīn, jǔ dòng bì bù rú cǐ.
宋儒泥古,更不考古昔真伪,今世是非。只如祭祀一节,古人席地不便于饮食,故尚簠簋笾豆,其器皆高。今祭古人用之,从其时也。子孙祭祖考,只宜用祖考常用所宜,而簠簋笾豆是设可乎?古者墓而不坟,不可识也,故不墓祭。后世父母体魄所藏,巍然丘壠,今欲舍人子所睹记者而敬数寸之木可乎?则墓祭似不可已也。诸如此类甚多,皆古人所笑者也。使古人生于今,举动必不如此。
rú zhě wéi yǒu jiàn yè lì gōng shì nán shì. zì gǔ rú zhě chéng míng duō shì jiǎng xué zhù shù, rén wèi cháng jǐn shì suǒ yán, kǒng shì hòu zòng bù xié qì, qí shí chéng gè shì gōng bù láng bèi yǐ bài zhě dìng bù duō rén.
儒者惟有建业立功是难事。自古儒者成名多是讲学著述,人未尝尽试所言,恐试后纵不邪气,其实成个事功不狼狈以败者定不多人。
ér jīn jiǎng xué bù wéi míng dào, zhǐ wèi jiǎo shèng, zì miàn cí yǔ jiān ná zhù yì diǎn bàn diǎn cuò, biàn yào lián piān lěi dú biàn gè zú. zhè shì shèn me xīn cháng? jiǎng shén xué wèn?
而今讲学不为明道,只为角胜,字面词语间拿住一点半点错,便要连篇累牍辨个足。这是甚么心肠?讲甚学问?
dé rén bù gǎn bù rán zhī qíng yì, dé rén zì rán zhī qíng nán. qín hàn ér hòu jiē dé rén bù gǎn bù rán zhī qíng zhě yě.
得人不敢不然之情易,得人自然之情难。秦、汉而后皆得人不敢不然之情者也。
zhòng rén dàn yú yì zhōng xún gè lì zì, zài méi yú lì zhōng xún gè yì zì.
众人但于义中寻个利字,再没于利中寻个义字。
xìng fēn míng fēn bú shì liǎng xiàng, jìn xìng fēn dǐ bù ào míng fēn. zhào zhī jiàn, bù kěn jiàn zhī zhào zhī yì, wǎng zhí yì zhī shì. jīn zhī jiǎng xué zhě, líng fàn míng fēn, zì wèi gāo jié. kǒng zǐ chéng tián wěi lì hé cháng bù zhé yāo qū xī yú dài fū zhī tíng hū? yī! dào bù míng jiǔ yǐ.
性分、名分不是两项,尽性分底不傲名分。召之见,不肯见之;召之役,往执役之事。今之讲学者,陵犯名分,自谓高洁。孔子乘田委吏何尝不折腰屈膝于大夫之庭乎?噫!道不明久矣。
zhōng gāo dì, zuò měi guān, yù de yuàn zú, zhè bú shì liǎo què yī shēng shì. zhǐ shì zuò rén bù duān, huò wú guò kě chēng, ér fēn háo wú bǔ yú shì, zé gāo dì měi guān fǎn yǐ yì wú zhī zhě yě. ér shì gù yǐ cǐ zì duō, yǔ bù zhī qí hé xīn.
中高第,做美官,欲得愿足,这不是了却一生事。只是作人不端,或无过可称,而分毫无补于世,则高第美官反以益吾之者也。而世顾以此自多,予不知其何心。
yǐn yì zhī shì zhǐ yōu yú tān róng liàn shì rén, bì jìng zài háng dào jì shí zhě zhī xià. jūn zǐ zhòng zhī, suǒ yǐ xiū fù guì lì dá zhī liú yě. ruò gāo zì biāo bǎng, chén shì cháo shēn ér zì wèi qīng liú, ào rán dú de, zé shèng shì zhī zuì rén yě. fū bù shì wú yì, yǔ zhòu nèi jiē rú zhě shì, nài zhī hé jié shēn yú jǐ qì tiān xià lǐ luàn yú bù wén, ér yòu fēi xiào yáo shùn jì qì zhī chóu zāi? shǐ tiān xià ér jiē wǒ yě, wǒ qiě bù dé yǒu qí shēn, kuàng yǒu cǐ lè hū? yǔ wú yòng shì jù, xíng jiāng lǎo sāng má jiān, gù gǎn yún.
隐逸之士只优于贪荣恋势人,毕竟在行道济时者之下。君子重之,所以羞富贵利达之流也。若高自标榜,尘视朝绅而自谓清流,傲然独得,则圣世之罪人也。夫不仕无义,宇宙内皆儒者事,奈之何洁身娱己弃天下理乱于不闻,而又非笑尧舜稷契之俦哉?使天下而皆我也,我且不得有其身,况有此乐乎?予无用世具,行将老桑麻间,故敢云。
gǔ zhī lùn xián bù xiào zhě, bù yuē yōu míng zé yuē wǎng zhí, zé zhī guāng míng dòng dá zhě wèi xián, yǐn fú shēn xiǎn zhě wèi bù xiào. zhēn shuài shuǎng kuài zhě wèi xián, wò xuán zhuǎn zhé zhě wèi bù xiào. gù xián zhě rú bái rì qīng tiān, yī jiàn jí zhī qí xīn shì. bù xiào zhě rú shēn gǔ huì yè, qióng nián mò cè qí qiǎn shēn. xián zhě rú jí shǐ jí xián, gèng wú yī xiē huí gù. wǎng zhě rú qū pán shéng, bù zhī duō shǎo jī guān. gù yú tíng yuē" chù zhì yōu míng", kǒng zǐ yuē" jǔ zhí cuò wǎng". guān rén zhě zhī yòng míng, shě shì wú suǒ qǔ yǐ.
古之论贤不肖者,不曰幽明则曰枉直,则知光明洞达者为贤,隐伏深险者为不肖。真率爽快者为贤,斡旋转折者为不肖。故贤者如白日青天,一见即知其心事。不肖者如深谷晦夜,穷年莫测其浅深。贤者如疾矢急弦,更无一些回顾。枉者如曲盘绳,不知多少机关。故虞廷曰“黜陟幽明”,孔子曰“举直错枉”。观人者之用明,舍是无所取矣。
pǐn dì dà chén lǜ yǒu liù děng, shàng yān zhě kuān hòu shēn chén, yuǎn shí jiān zhào, zào fú yú wú xíng, xiāo huò yú wèi rán, wú zhì míng yǒng gōng, ér tiān xià yīn shòu qí cì. qí cì gāng míng rèn shì, kāng kǎi gǎn yán, ài guó rú jiā, yōu shí rú bìng, ér bù miǎn tài lù fēng máng, dé shī xiāng bàn. qí cì tián jìng zhú shí, dòng xún gù shì, lì bù néng xìng, hài bù néng chú. qí cì chí lù yǎng wàng, bǎo shēn gù chǒng, guó jiā ān wēi, lüè bù jiè huái. qí cì tān gōng qǐ, hù chǒng zhāng wēi, bì shì rèn qíng, rǎo luàn guó zhèng. qí cì jiān xiǎn xiōng yín, shān nüè sì dú, zéi shāng shàn lèi, gǔ huò jūn xīn, duàn guó jiā mìng mài, shī sì hǎi rén wàng.
品第大臣率有六等,上焉者宽厚深沉,远识兼照,造福于无形,消祸于未然,无智名勇功,而天下阴受其赐。其次刚明任事,慷慨敢言,爱国如家,忧时如病,而不免太露锋芒,得失相半。其次恬静逐时,动循故事,利不能兴,害不能除。其次持禄养望,保身固宠,国家安危,略不介怀。其次贪功启,怙宠张威,愎是任情,扰乱国政。其次奸险凶淫,煽虐肆毒,贼伤善类,蛊惑君心,断国家命脉,失四海人望。
jí kuān guò hòu zú gōng qū jǐn zhī rén, luàn shì kě yǐ bǎo shēn, zhì shì kě yǐ dūn sú. ruò cǎo mèi jīng lún, cāng cù chóu huà, hé tiān xià zhī zhòng, xiāng sì hǎi zhī nán, yǒng bǎi shì zhī xiū, xuán qián zhuǎn kūn, ān mín fù wù, zì yǒu yī děng yīng xióng háo jié, qú bèi dāng shù zhī gāo gé.
极宽过厚足恭曲谨之人,乱世可以保身,治世可以敦俗。若草昧经纶,仓卒筹划,荷天下之重,襄四海之难,永百世之休,旋乾转坤,安民阜物,自有一等英雄豪杰,渠辈当束之高阁。
qì cǐ shēn cāo zhí zhī cháng ér yǐ yuán ruǎn gū sú yù, wàng guó jiā yuǎn dà zhī huàn ér yǐ kuān hòu fú sī ēn, qiǎo qū rén suǒ wèi jiàn zhī lì, shàn bì rén suǒ wèi shí zhī hài, lì shēn yú bǎi huò bù qīn zhī dì, shì chéng ér wǒ yǒu gōng, shì bài ér wǒ wú jiù, cǐ zhì qiǎo shì yě, guó jiā xī lài yān!
弃此身操执之常而以圆软沽俗誉,忘国家远大之患而以宽厚巿私恩,巧趋人所未见之利,善避人所未识之害,立身于百祸不侵之地,事成而我有功,事败而我无咎,此智巧士也,国家奚赖焉!
wěi zuì lüè gōng, cǐ xiǎo rén shì. yǎn zuì kuā gōng, cǐ zhòng rén shì. ràng měi guī gōng, cǐ jūn zǐ shì. fēn yuàn gòng guò, cǐ shèng dé shì.
委罪掠功,此小人事。掩罪夸功,此众人事。让美归功,此君子事。分怨共过,此盛德事。
shì jūn zǐ lì shēn nán, shì bù gǒu shí jiàn nán, shì bù sú.
士君子立身难,是不苟;识见难,是不俗。
shí fēn shí jiàn rén yǔ jiǔ fēn zhě shuō, biàn bù néng liǎo wù, kuàng yú zhì xiāng qù bù chì bèi zǒng. ér yī bù dàng yì zhé nù ér qì zhī, zé gāo kuí jì qì yī fù zhōu zhào qì rén duō yǐ. suǒ guì hū yǒu shí ér jū rén shàng zhě, zhèng yǐ qí néng jiù wú shí zhī rén, yīn qí wēi zhǎng ér shàn yòng zhī yě.
十分识见人与九分者说,便不能了悟,况愚智相去不翅倍蓗。而一不当意辄怒而弃之,则皋、夔、稷、契、伊、傅、周、召弃人多矣。所贵乎有识而居人上者,正以其能就无识之人,因其微长而善用之也。
dà fán yú rén qíng bù jìn, jí xíng néng zhuō yuè, dào zhī zéi yě. shèng rén zhī dào, rén qíng ér yǐ.
大凡与人情不近,即行能卓越,道之贼也。圣人之道,人情而已。
yǐ lín gāo ān lè lǎn sǎn xīn zuò guān, wèi yǒu bù huāng dài zhě. yǐ zài jiā zhì shēng yíng chǎn xīn zuò guān, wèi yǒu bù tān bǐ zhě.
以林皋安乐懒散心做官,未有不荒怠者。以在家治生营产心做官,未有不贪鄙者。
shǒu xiān wáng zhī dà fáng, bù wéi gǒu qiě rén kāi qī dòu, cǐ rú zhě zhī cāo shàng yě. fū xiān wáng zhī dào ér bù zhī yǔ zhòu, cǐ rú zhě zhī shì gōng yě.
守先王之大防,不为苟且人开蹊窦,此儒者之操尚也。敷先王之道而布之宇宙,此儒者之事功也。
shì jūn zǐ xū yǒu sān dài yǐ qián yī fù jiàn shí, rán hòu kě yǐ jìn tuì jīn, quán héng dào fǎ, kě yǐ chéng jì shì zhī yè, kě yǐ jiàn bù shì zhī gōng.
士君子须有三代以前一副见识,然后可以进退今,权衡道法,可以成济世之业,可以建不世之功。
jiǎo jī zhī rén jiā bēi yōng yī děng, qí hài dào jūn yě. wú jì zhá chén zhòng zǐ shí miáo guō jù zhī lèi shì yǐ. jūn zǐ jiǎo shì sú zhǐ dào qià hǎo chù biàn zhǐ, jiǎo wǎng zhǐ shì qiú zhí, ruò guò zhí zé bǐ zuǒ wǎng ér wǒ yòu wǎng yě. gù shèng xián zhī rú héng, chǔ shì yǔ shì dī áng, fēn háo bù dé gāo xià, shǐ tiān xià xiǎo rán zhī dà zhōng zhì zhèng zhī suǒ zài, rán hòu wèi bù guǐ yú dào.
矫激之人加卑庸一等,其害道均也。吴季札、陈仲子、时苗、郭巨之类是已。君子矫世俗只到恰好处便止,矫枉只是求直,若过直则彼左枉而我右枉也。故圣贤之如衡,处事与事低昂,分毫不得高下,使天下晓然知大中至正之所在,然后为不诡于道。
qū rú liàn tiě gōu, zhí shì tuō gōng xián, bù mì fēng hóu guì, hé wéi sǐ dào biān. yǎ shì wú qí míng, yōu rén jué yǐn tè.
曲如炼铁钩,直似脱弓弦,不觅封侯贵,何为死道边。雅士无奇名,幽人绝隐慝。
tí tāng yīn miào mò lián: qiān gǔ xíng xiāo gǔ yǐ xiǔ, dān xīn yóu zì xuè xiān xiān.
题汤阴庙末联:千古形销骨已朽,丹心犹自血鲜鲜。
jì suǒ zhī yún: dào gāo huǐ zì lái, míng zhòng shēn nán yǐn.
寄所知云:道高毁自来,名重身难隐。