zhào yǒu rén lún, shì chēng jiā guó. fù fù zǐ zi, jūn jūn chén chén, qīn shū jì biàn, děng chà yǒu bié. gài" zǐ wéi fù yǐn, zhí zài qí zhōng", lún yǔ zhī shùn yě lüè wài bié nèi, yǎn è yáng shàn, chūn qiū zhī yì yě. zì zī yǐ jiàng, shuài yóu jiù zhāng. shǐ shì yǒu shì shè jūn qīn, bì yán duō yǐn huì, suī zhí dào bù zú, ér míng jiào cún yān. qí yǒu wǔ cí nòng zhá, shì fēi wén guò, ruò wáng yǐn yú yù huǐ rǔ xiāng líng, zi yě xiū wén shì fēn xiāng xiè. yòng shě yóu hū yì shuō, wēi fú xíng hū bǐ duān, sī nǎi zuò zhě zhī chǒu xíng, rén lún suǒ tóng jí yě. yì yǒu shì měi píng xū, cí duō wū yǒu: huò jiǎ rén zhī měi, jí wèi sī huì huò wū rén zhī è, chí bào jǐ chóu. ruò wáng shěn wèi lù shù biǎn zhēn zhī zhào, lù jī jìn shǐ xū zhāng jù gé zhī fēng, bān gù shòu jīn ér shǐ shū, chén shòu jiè mǐ ér fāng chuán. cǐ yòu jì yán zhī jiān zéi, zài bǐ zhī xiōng rén, suī sì zhū shì cháo, tóu bì chái hǔ kě yě.
肇有人伦,是称家国。父父子子,君君臣臣,亲疏既辨,等差有别。盖“子为父隐,直在其中”,《论语》之顺也;略外别内,掩恶扬善,《春秋》之义也。自兹已降,率由旧章。史氏有事涉君亲,必言多隐讳,虽直道不足,而名教存焉。其有舞词弄札,饰非文过,若王隐、虞预毁辱相凌,子野、休文释纷相谢。用舍由乎臆说,威福行乎笔端,斯乃作者之丑行,人伦所同疾也。亦有事每凭虚,词多乌有:或假人之美,藉为私惠;或诬人之恶,持报己仇。若王沈《魏录》述贬甄之诏,陆机《晋史》虚张拒葛之锋,班固受金而始书,陈寿借米而方传。此又记言之奸贼,载笔之凶人,虽肆诸市朝,投畀豺虎可也。
rán zé shǐ zhī bù zhí, dài yǒu qí shū, gǒu qí shì yǐ zhāng, zé jīn wú suǒ qǔ. qí yǒu wǎng xián zhī suǒ wèi chá, lái zhě zhī suǒ bù zhī, jīn lüè guǎng yì wén, yòng biāo xiān jué. àn hòu hàn shū gēng shǐ chuán chēng qí nuò ruò yě, qí chū jí wèi, nán miàn lì, cháo qún chén, xiū kuì liú hàn, guā xí bù gǎn shì. fū yǐ shèng gōng shēn zài wēi jiàn, yǐ néng jié kè bào chóu, bì nàn lù lín, míng wéi háo jié. ān yǒu guì wéi rén zhǔ, ér fǎn zhì yú sī zhě hū? jiāng zuò zhě qū bǐ ā shí, dú chéng guāng wǔ zhī měi yú yán mèi zhǔ, yòng xuě bó shēng zhī yuàn yě. qiě zhōng xīng zhī shǐ, chū zì dōng guān, huò míng huáng suǒ dìng, huò mǎ hòu yōu kān, ér yán zuò líng zhǎng, jiǎn shū mò gǎi, suì shǐ tā xìng zhuī xuǎn, kōng chuán wěi lù zhě yǐ. chén shì guó zhì liú hòu zhǔ chuán yún:" shǔ wú shǐ zhí, gù zāi xiáng mí wén." àn huáng qì jiàn yú zǐ guī, qún niǎo duò yú jiāng shuǐ, chéng dū yán yǒu jǐng xīng chū, yì zhōu yán wú zǎi xiàng qì, ruò shǐ guān bù zhì, cǐ shì cóng hé ér shū? gài yóu fù rǔ shòu kūn, gù jiā zī bàng yì zhě yě.
然则史之不直,代有其书,苟其事已彰,则今无所取。其有往贤之所未察,来者之所不知,今略广异闻,用标先觉。案《后汉书·更始传》称其懦弱也,其初即位,南面立,朝群臣,羞愧流汗,刮席不敢视。夫以圣公身在微贱,已能结客报仇,避难绿林,名为豪杰。安有贵为人主,而反至于斯者乎?将作者曲笔阿时,独成光武之美;谀言媚主,用雪伯升之怨也。且中兴之史,出自东观,或明皇所定,或马后攸刊,而炎祚灵长,简书莫改,遂使他姓追选,空传伪录者矣。陈氏《国志·刘后主传》云:”蜀无史职,故灾祥靡闻。”案黄气见于姊归,群鸟堕于江水,成都言有景星出,益州言无宰相气,若史官不置,此事从何而书?盖由父辱受髡,故加兹谤议者也。
gǔ zhě zhū hóu bìng zhēng, shèng fù wú héng, ér tā shàn bì chēng, jǐ è bù huì. dǎi hū jìn gǔ, wú wén zhì gōng, guó zì chēng wéi wǒ zhǎng, jiā xiāng wèi wèi bǐ duǎn. ér wèi shōu yǐ yuán shì chū yú biān yì, jiàn wǔ zhū huá, suì gāo zì biāo jǔ, bǐ sāng gān yú jī hàn zhī guó qū jiā pái yì, tóng jiàn yè yú mán mò zhī bāng. fū yǐ dí guó xiāng chóu, jiāo bīng jié yuàn, zài zhū yí xí, yōng kě zhì wū, liè zhū xiāng sù, nán wéi wàng shuō. gǒu wèi dá cǐ yì, ān kě yán yú shǐ xié? fū shǐ zhī qū bǐ wū shū, bù guò yī èr, yǔ qí zuì fù, wèi shī yǐ duō. ér wèi shōu zá yǐ yù yán, dài jiāng guò bàn, gù yǐ cāng jié yǐ jiàng, hǎn jiàn qí liú, ér lǐ shì qí shū chēng wéi shí lù zhě, hé yě? gài yǐ zhòng guī wáng kǎo wèi dá, bó qǐ yǐ gōng fǔ xiāng jiā, zì chū dà míng, shì tóng yuán tàn, jì wú dé bù bào, gù xū měi xiāng chóu. rán bì wèi zhāo gōng zhī lǐ, wú bù xìn yě. yǔ yuē:" míng qí wèi zéi, dí nǎi kě fú." rú wáng shào zhī kàng cí bù náo, kě yǐ fāng jià gǔ rén. ér wèi shū chí lùn jī yáng, chēng qí yǒu cán zhèng zhí. fū bù zhāng qí zuì, ér qīng sì qí zhū, cǐ suǒ wèi bīng qǐ wú míng, nán wéi zhì shèng zhě. xún cǐ lùn zhī zuò, gài yóu jūn mào shū fǎ bù yǐn, qǔ jiù dāng shí. huò yǒu jiǎ shǒu shǐ chén, yǐ fù sī mén zhī chǐ, bù rán, hé è zhí chǒu zhèng, dào zēng zhǔ rén zhī shén hū!
古者诸侯并争,胜负无恒,而他善必称,己恶不讳。逮乎近古,无闻至公,国自称为我长,家相谓为彼短。而魏收以元氏出于边裔,见侮诸华,遂高自标举,比桑乾于姬、汉之国;曲加排抑,同建邺于蛮貊之邦。夫以敌国相仇,交兵结怨,载诸移檄,庸可致诬,列诸缃素,难为妄说。苟未达此义,安可言于史邪?夫史之曲笔诬书,不过一二,语其罪负,为失已多。而魏收杂以寓言,殆将过半,固以仓颉已降,罕见其流,而李氏《齐书》称为实录者,何也?盖以重规亡考未达,伯起以公辅相加,字出大名,事同元叹,既无德不报,故虚美相酬。然必谓昭公知礼,吾不信也。语曰:”明其为贼,敌乃可服。”如王劭之抗词不挠,可以方驾古人。而魏书持论激扬,称其有惭正直。夫不彰其罪,而轻肆其诛,此所谓兵起无名,难为制胜者。寻此论之作,盖由君懋书法不隐,取咎当时。或有假手史臣,以复私门之耻,不然,何恶直丑正,盗憎主人之甚乎!
gài shuāng xuě jiāo xià, shǐ jiàn zhēn sōng zhī cāo guó jiā sāng luàn, fāng yàn zhōng chén zhī jié. ruò hàn mò zhī dǒng chéng gěng jì, jìn chū zhī zhū gě wú qiū, qí xìng ér yǒu liú bǐng yuán càn, zhōu miè ér yǒu wáng qiān wèi jiǒng, sī jiē pò jiā xùn guó, shì sǐ yóu shēng. ér lì dài zhū shǐ, jiē shū zhī yuē nì, jiāng hé yǐ jī yáng míng jiào, yǐ quàn shì jūn zhě hū! gǔ zhī shū shì yě, lìng zéi chén nì zǐ jù jīn zhī shū shì yě, shǐ zhōng chén yì shì xiū. ruò shǐ nán dǒng yǒu líng, bì qiè chǐ yú jiǔ quán zhī xià yǐ.
盖霜雪交下,始见贞松之操;国家丧乱,方验忠臣之节。若汉末之董承、耿纪,晋初之诸葛、毋丘,齐兴而有刘秉、袁粲,周灭而有王谦、尉迥,斯皆破家殉国,视死犹生。而历代诸史,皆书之曰逆,将何以激扬名教,以劝事君者乎!古之书事也,令贼臣逆子惧;今之书事也,使忠臣义士羞。若使南、董有灵,必切齿于九泉之下矣。
zì liáng chén yǐ jiàng, suí zhōu ér wǎng, zhū shǐ jiē zhēn guān nián zhōng qún gōng suǒ zhuàn, jìn gǔ yì xī, qíng wěi kě qiú. zhì rú cháo tíng guì chén, bì fù zǔ yǒu chuán, kǎo qí xíng shì, jiē zǐ sūn suǒ wéi, ér fǎng bǐ liú sú, xún zhū gù lǎo, shì yǒu bù tóng, yán duō shuǎng shí. xī qín rén bù sǐ, yàn fú shēng zhī hòu wū shǔ lǎo yóu cún, zhī gé liàng zhī duō wǎng. sī zé zì gǔ suǒ tàn, qǐ dú yú jīn zāi!
自梁、陈已降,隋、周而往,诸史皆贞观年中群公所撰,近古易悉,情伪可求。至如朝廷贵臣,必父祖有传,考其行事,皆子孙所为,而访彼流俗,询诸故老,事有不同,言多爽实。昔秦人不死,验苻生之厚诬;蜀老犹存,知葛亮之多枉。斯则自古所叹,岂独于今哉!
gài shǐ zhī wèi yòng yě, jì gōng sī guò, zhāng shàn dàn è, dé shī yī zhāo, róng rǔ qiān zǎi. gǒu wéi sī fǎ, qǐ yuē néng guān. dàn gǔ lái wéi wén yǐ zhí bǐ jiàn zhū, bù wén yǐ qū cí huò zuì. shì yǐ yǐn hóu sòng shū duō wàng, xiāo wǔ zhī ér wù yóu bó qǐ wèi shǐ bù píng, qí xuān lǎn ér wú qiǎn. gù lìng shǐ chén dé ài zēng yóu jǐ, gāo xià zài xīn, jìn bù dàn yú gōng xiàn, tuì wú kuì yú sī shì, yù qiú shí lù, bù yì nán hū? wū hū! cǐ yì yǒu guó jiā zhě suǒ yí chéng gé yě.
盖史之为用也,记功司过,彰善瘅恶,得失一朝,荣辱千载。苟违斯法,岂曰能官。但古来唯闻以直笔见诛,不闻以曲词获罪。是以隐侯《宋书》多妄,萧武知而勿尤;伯起《魏史》不平,齐宣览而无谴。故令史臣得爱憎由己,高下在心,进不惮于公宪,退无愧于私室,欲求实录,不亦难乎?呜呼!此亦有国家者所宜惩革也。