chūn qiū èr tiáo
○《春秋》(二条)
àn chūn qiū zhī shū shì yě, chēng jūn, jūn wú dào chēng chén, chén zhī zuì. rú qí zhī jiǎn gōng, wèi wén shī dé, chén héng gòu nì, zuì mò dà yān. ér āi gōng shí sì nián, shū" qí rén shì qí jūn rén yú shū zhōu." sī zé xián jūn jiàn yì, ér zéi chén shì dǎng, qiú zhū jiù lì, lǐ dú yǒu wéi. dàn cǐ shì jué bǐ huò lín zhī hòu, dì zǐ zhuī shū qí shì. qǐ yóu yǐ suǒ xù zǔ, bù lèi jiāng shèng zhī néng zhě hū? hé qí guāi là zhī shén yě.
案《春秋》之书弑也,称君,君无道;称臣,臣之罪。如齐之简公,未闻失德,陈恒构逆,罪莫大焉。而哀公十四年,书”齐人弑其君壬于舒州。”斯则贤君见抑,而贼臣是党,求诸旧例,理独有违。但此是绝笔获麟之后,弟子追书其事。岂由以索续组,不类将圣之能者乎?何其乖剌之甚也。
àn chūn qiū zuǒ shì chuán shì jīng yún: miè ér bù yǒu qí dì yuē rù, rú rù chén, rù zhèng, rù xǔ, jí qí yì yě. zhì bǎi jǔ zhī yì, zi cháng zhī bài, gēng chén wú rù, dú shū yǐ yǐng. fū zhū hóu liè jué, bìng jiàn guó dū, wéi qǔ guó míng, bù chēng dōu hào. hé wéi yǐng zhī jiàn rù, yí qí chǔ míng, bǐ yú tā lì, yī hé guāi chuǎn! xún èr chuán suǒ zài, jiē yún rù chǔ, qǐ zuǒ shì zhī běn, dú wèi miù yú?
案《春秋左氏传》释《经》云:灭而不有其地曰入,如入陈,入郑,入许,即其义也。至柏举之役,子常之败,庚辰吴入,独书以郢。夫诸侯列爵,并建国都,惟取国名,不称都号。何为郢之见入,遗其楚名,比于他例,一何乖踳!寻二《传》所载,皆云入楚,岂《左氏》之本,独为谬欤?
zuǒ shì chuán èr tiáo
《左氏传》(二条)
zuǒ shì zhī xù shì yě, shù xíng shī zé bù lǐng yíng shì, máng guā fèi téng lùn bèi huǒ, zé qū fēn zài mù, xiū shì jùn zhěng yán shèng jié, zé shōu huò dōu jǐn jì bēn bài, zé pī mǐ héng qián shēn méng shì zé kāng kǎi yǒu yú chēng jué zhà zé qī wū kě jiàn tán ēn huì zé xù rú chūn rì jì yán qiè zé lǐn ruò qiū shuāng xù xīng bāng zé zī wèi wú liàng chén wáng guó zé qī liáng kě mǐn. huò yú cí rùn jiǎn dú, huò měi jù rù yǒng gē, diē dàng ér bù qún, zòng héng ér zì dé. ruò sī cái zhě, dài jiāng gōng móu zào huà, sī shè guǐ shén, zhù shù hǎn wén, gǔ jīn zhuō jué. rú èr chuán zhī xù shì yě, zhēn wú yì jù, yóu zhuì mǎn xíng, huá duō ér shǎo shí, yán zhuō ér guǎ wèi. ruò bì fāng yú zuǒ shì yě, fēi wéi bù kě wèi lǔ wèi zhī zhèng, chà jiān yàn háng, yì yǒu yún ní lù zǔ, jūn chén lǐ gé zhě yǐ.
《左氏》之叙事也,述行师则簿领盈视,哤聒沸腾;论备火,则区分在目,修饰峻整;言胜捷,则收获都尽;记奔败,则披靡横前;申盟誓则慷慨有余;称谲诈则欺诬可见;谈恩惠则煦如春日;纪严切则凛若秋霜;叙兴邦则滋味无量;陈亡国则凄凉可悯。或腴辞润简牍,或美句入詠歌,跌宕而不群,纵横而自得。若斯才者,殆将工侔造化,思涉鬼神,著述罕闻,古今卓绝。如二《传》之叙事也,榛芜溢句,疣赘满行,华多而少实,言拙而寡味。若必方于《左氏》也,非唯不可为鲁、卫之政,差肩雁行,亦有云泥路阻,君臣礼隔者矣。
zuǒ zhuàn chēng zhòng ní yuē:" bào zhuāng zi zhī zhì bù rú kuí, kuí yóu néng wèi qí zú." fū yǒu shēng ér wú shí, yǒu zhì ér wú xìng zhě, qí wéi cǎo mù hū? rán zì gǔ shè bǐ xīng, ér yǐ cǎo mù fāng rén zhě, jiē qǔ qí shàn è xūn yóu, róng kū zhēn cuì ér yǐ. bì yán qí hán líng chù zhì, yǐn shēn wéi huò, zé wú qí yì yě. xún kuí zhī xiàng rì qīng xīn, běn bù wèi zú, yóu rén dǔ qí xíng sì, qiáng wèi lì míng. yì yóu jīn sú wén shì, wèi niǎo míng wèi tí, huā fā wèi xiào. huā zhī yǔ niǎo, ān yǒu tí xiào zhī qíng zāi? bì yǐ rén wú xǐ nù, bù zhī āi yuè, biàn yún qí zhì bù rú huā, huā yóu shàn xiào, qí zhì bù rú niǎo, niǎo yóu shàn tí, kě wèi zhī dǎng yán zhě zāi? rú" bào zhuāng zi zhī zhì bù rú kuí, kuí yóu néng wèi qí zú", jí qí lì yě. ér zuǒ shì lù fū zǐ yī shí xì yán, yǐ wéi qiān zǎi dǔ lùn. chéng wēi wǎn zhī shēn lèi, diàn liáng zhí zhī gāo fàn, bù qí xī hū!
《左传》称仲尼曰:“鲍庄子之智不如葵,葵犹能卫其足。”夫有生而无识,有质而无性者,其唯草木乎?然自古设比兴,而以草木方人者,皆取其善恶薰莸,荣枯贞脆而已。必言其含灵畜智,隐身违祸,则无其义也。寻葵之向日倾心,本不卫足,由人睹其形似,强为立名。亦由今俗文士,谓鸟鸣为啼,花发为笑。花之与鸟,安有啼笑之情哉?必以人无喜怒,不知哀乐,便云其智不如花,花犹善笑,其智不如鸟,鸟犹善啼,可谓之谠言者哉?如“鲍庄子之智不如葵,葵犹能卫其足”,即其例也。而《左氏》录夫子一时戏言,以为千载笃论。成微婉之深累,玷良直之高范,不其惜乎!
gōng yáng zhuàn èr tiáo
○《公羊传》(二条)
gōng yáng yún:" xǔ shì zǐ zhǐ shì qí jūn."" hé wèi jiā shì? jī zǐ dào zhī bù jìn yě." qí cì yīn yán yuè zhèng zi chūn zhī shì jí, yǐ míng xǔ shì zǐ zhī dé zuì. xún zi chūn xiào dào, yì gǎn shén míng, gù yǐ fāng jià céng mǐn, lián zōng dīng guō. gǒu shì qīn bù dǎi yuè zhèng, biàn yǐ shì nì jiā míng, sī yì nǐ shī qí liú, zé fēi qí zuì. gài gōng yáng yuè zhèng, jù chū kǒng fù mén rén, sī yù gèng xiāng yǐn zhòng, qū jiā tán shù. suǒ yǐ yuè zhèng xíng shì, wú lǐ zhé shū, zhì shǐ biān cì bù lún, bǐ yù fēi lèi, yán zhī kě wèi chī guài yě.
《公羊》云:“许世子止弑其君。”“曷为加弑?讥子道之不尽也。”其次因言乐正子春之视疾,以明许世子之得罪。寻子春孝道,义感神明,固以方驾曾、闵,连踪丁、郭。苟事亲不逮乐正,便以弑逆加名,斯亦拟失其流,责非其罪。盖公羊、乐正,俱出孔父门人,思欲更相引重,曲加谈述。所以乐正行事,无理辄书,致使编次不伦,比喻非类,言之可为嗤怪也。
yǔ yuē:" péng lí zhī bīn, yǐ yú shí quǎn." sī zé dì zhī suǒ fù, wù bù chēng zhēn. àn qí mì ěr hǎi yú, lín jiè wéi cuò, gù shàng kè shí ròu, zhōng kè shí yú, sī jí qí zhī jiù sú yě. rán shí fáng kuài lǐ, shī rén suǒ guì, bì shī zhū tā guó, shì yuē zhēn xiū. rú gōng yáng zhuàn yún: jìn líng gōng shǐ yǒng shì shā zhào dùn, jiàn qí fāng shí yú sūn. yuē:" zi wèi jìn guó zhòng qīng ér shí sūn, shì zi zhī jiǎn yě. wú bù rěn shā zi." gài gōng yáng shēng zì qí bāng, bù xiáng jìn wù, yǐ dōng tǔ suǒ jiàn, wèi xī zhōu yì rán. suì mù bǐ jiā zhuàn, hū wèi fēi shí, zhe zhī shí lù, yǐ wéi gé yán fēi wéi yǔ zuǒ shì yǒu guāi, yì yú wù lǐ quán shuǎng zhě yǐ.
语曰:“彭蠡之滨,以鱼食犬。”斯则地之所富,物不称珍。案齐密迩海隅,鳞介惟错,故上客食肉,中客食鱼,斯即齐之旧俗也。然食鲂鲙鲤,诗人所贵,必施诸他国,是曰珍羞。如《公羊传》云:晋灵公使勇士杀赵盾,见其方食鱼飧。曰:“子为晋国重卿而食飧,是子之俭也。吾不忍杀子。”盖公羊生自齐邦,不详晋物,以东土所贱,谓西州亦然。遂目彼嘉馔,呼为菲食,著之实录,以为格言非惟与左氏有乖,亦于物理全爽者矣。
jí zhǒng jì nián yī tiáo
○《汲冢纪年》(一条)
yǔ yuē:" chuán wén bù rú suǒ jiàn." sī zé shǐ zhī suǒ shù, qí miù yǐ shèn, kuàng nǎi chuán xiě jiù jì, ér wéi qí běn lù zhě hū? zhì rú yú xià shāng zhōu zhī shū, chūn qiū suǒ jì zhī shuō, kě wèi bèi yǐ. ér zhú shū jì nián chū yú jìn dài, xué zhě shǐ zhī hòu qǐ shā yì, tài jiǎ shā yī yǐn, wén dīng shā jì lì, gòng bó míng hé zhèng huán gōng, xuān wáng zhī zǐ. zé yǔ jīng diǎn suǒ zài, guāi là shén duō. yòu mèng zǐ yuē: jìn wèi chūn qiū wèi chéng. xún jí zhǒng suǒ yǔ, jí chéng zhī liú xié? qí jìn chūn qiū piān yún:" píng gōng jí, mèng zhū pí kuī píng." zuǒ shì yì zài sī shì, ér yún" mèng huáng xióng rù mén". bì yǒu shě chuán wén ér qǔ suǒ jiàn, zé zuǒ zhuàn fēi ér jìn wén shí yǐ. wū hū! xiàng ruò èr shū bù chū, xué zhě wèi gǔ suǒ huò, zé dài chéng lóng gǔ, wú yóu jué wù yě.
语曰:“传闻不如所见。”斯则史之所述,其谬已甚,况乃传写旧记,而违其本录者乎?至如虞、夏、商、周之《书》,《春秋》所记之说,可谓备矣。而《竹书纪年》出于晋代,学者始知后启杀益,太甲杀伊尹,文丁杀季历,共伯名和;郑桓公,宣王之子。则与经典所载,乖剌甚多。又《孟子》曰:晋谓春秋为乘。寻《汲冢琐语》,即乘之流邪?其《晋春秋》篇云:“平公疾,梦朱罴窥屏。”《左氏》亦载斯事,而云“梦黄熊入门”。必有捨传闻而取所见,则《左传》非而《晋》文实矣。呜呼!向若二书不出,学者为古所惑,则代成聋瞽,无由觉悟也。
shǐ jì bā tiáo
○《史记》(八条)
fū biān nián xù shì, hùn zá nán biàn: jì chuán chéng tǐ, qū bié yì guān. xī dú tài shǐ gōng shū, měi guài qí suǒ cǎi duō shì zhōu shū guó yǔ shì běn zhàn guó cè zhī liú. jìn jiàn huáng jiā suǒ zhuàn jìn shǐ, qí suǒ cǎi yì duō shì duǎn bù xiǎo shū, shěng gōng yì yuè zhě, ruò yǔ lín shì shuō sōu shén jì yōu míng lù zhī lèi shì yě. rú cáo gàn liǎng shì jì, sūn tán èr yáng qiū, zé jiē bù zhī qǔ. gù qí zhōng suǒ zài měi shì, yí lüè shén duō. ruò yǐ gǔ fāng jīn, dāng rán zé zhī shǐ gōng yì tóng qí shī yǐ. sī zé qiān zhī suǒ lù, shèn wéi fū qiǎn, ér bān shì chēng qí qín zhě, hé zāi?
夫编年叙事,溷杂难辨:纪传成体,区别易观。昔读《太史公书》,每怪其所采多是《周书》、《国语》、《世本》、《战国策》之流。近见皇家所撰《晋史》,其所采亦多是短部小书,省功易阅者,若《语林》、《世说》、《搜神记》、《幽明录》之类是也。如曹、干两氏《纪》,孙、檀二《阳秋》,则皆不之取。故其中所载美事,遗略甚多。若以古方今,当然则知史公亦同其失矣。斯则迁之所录,甚为肤浅,而班氏称其勤者,何哉?
mèng jiān yòu yún, liú xiàng yáng xióng bó jí qún shū, jiē fú qí shàn xù shì. qǐ shí wú yīng xiù, yì wèi xióng bà zhě hū? bù rán, hé xū yù zhī shén yě. shǐ jì dèng tōng chuán yún:" wén dì bēng, jǐng dì lì." xiàng ruò dàn yún jǐng dì lì, bù yán wén dì bēng, sī yì kě zhī yǐ, hé yòng jiān shū qí shì hū? yòu cāng gōng chuán chēng qí" chuán huáng dì biǎn què zhī mài shū. wǔ sè zhěn bìng, zhī rén sǐ shēng, jué xián yí, dìng kě zhì." zhào zhào wèn qí suǒ zhǎng, duì yuē:" chuán huáng dì biǎn què zhī mài shū." yǐ xià tā wén, jǐn tóng shàng shuō. fū shàng jì yǒu qí shì, xià yòu zài qí yán, yán shì suī shū, wěi qū hé bié? àn qiān zhī suǒ shù, duō yǒu cǐ lèi, ér liú yáng fú qí shàn xù shì yě, hé zāi?
孟坚又云,刘向、扬雄博极群书,皆服其善叙事。岂时无英秀,易为雄霸者乎?不然,何虚誉之甚也。《史记·邓通传》云:“文帝崩,景帝立。”向若但云景帝立,不言文帝崩,斯亦可知矣,何用兼书其事乎?又《仓公传》称其“传黄帝、扁鹊之脉书。五色诊病,知人死生,决嫌疑,定可治。”诏召问其所长,对曰:“传黄帝、扁鹊之脉书。”以下他文,尽同上说。夫上既有其事,下又载其言,言事虽殊,委曲何别?案迁之所述,多有此类,而刘、扬服其善叙事也,何哉?
tài shǐ gōng zhuàn kǒng zǐ shì jiā, duō cǎi lún yǔ jiù shuō, zhì guǎn yàn liè zhuàn, zé bù qǔ qí běn shū. yǐ wéi shí sú suǒ yǒu, gù bù fù gèng zài yě. àn lún yǔ xíng yú jiǎng sì, liè yú xué guān, zhòng jiā biān lēi, zhǐ jué fán fèi. rú guǎn yàn zhě, zhū zǐ zá jiā, jīng shǐ wài shì, qì ér bù lù, shí dù yì wén. fū yǐ kě chú ér bù chú, yí qǔ ér bù qǔ, yǐ sī zhù shù, wèi dǔ jué yì.
太史公撰《孔子世家》,多采《论语》旧说,至《管晏列传》,则不取其本书。以为时俗所有,故不复更载也。案《论语》行于讲肆,列于学官,重加编勒,只觉繁费。如管、晏者,诸子杂家,经史外事,弃而不录,实杜异闻。夫以可除而不除,宜取而不取,以斯著述,未睹厥义。
xī kǒng zǐ lì kě qiào guān, bù yǐ lì chēng. hé zhě? dà shèng zhī dé, jù měi zhě zhòng, bù kě yǐ yī jiè biāo mò, chí wèi bǎi xíng duān shǒu yě. zhì rú dá zhě qī shí, fēn yǐ sì kē. ér tài shǐ gōng shù rú lín, zé bù qǔ yóu xià zhī wén xué zhe xún lì, zé bù yán rǎn jì zhī zhèng shì zhì yú huò zhí wèi chuán, dú yǐ zǐ gòng jū xiān. yǎn è yáng shàn, jì wàng cǐ yì chéng rén zhī měi, bù qí quē rú?
昔孔子力可翘关,不以力称。何者?大圣之德,具美者众,不可以一介标末,持为百行端首也。至如达者七十,分以四科。而太史公述《儒林》,则不取游、夏之文学;著《循吏》,则不言冉、季之政事;至于《货殖》为传,独以子贡居先。掩恶扬善,既忘此义;成人之美,不其阙如?
sī mǎ qiān zì xù chuán yún: wèi tài shǐ gōng qī nián, ér zāo lǐ líng zhī huò, yōu yú léi xiè. nǎi kuì rán ér tàn yuē: shì yǔ zhī zuì yě, shēn kuī bù yòng yǐ. zì xù rú cǐ, hé qí lüè zāi! fū yún" zāo lǐ líng zhī huò, yōu yú léi xiè" zhě zhà shì tóng líng xiàn méi, yǐ zhì yú xíng: yòu shì wèi líng suǒ jiān, huò zuì yú guó. suì lìng dú zhě nán de ér xiáng. lài bān gù zài qí yǔ rèn ān shū, shū zhōng jù shù bèi xíng suǒ yǐ. tǎng wú cǐ lù, hé yǐ kè míng qí shì zhě hū?
司马迁《自序传》云:为太史公七年,而遭李陵之祸,幽于缧绁。乃喟然而叹曰:是予之罪也,身亏不用矣。自叙如此,何其略哉!夫云”遭李陵之祸,幽于缧绁”者乍似同陵陷没,以寘于刑:又似为陵所间,获罪于国。遂令读者难得而详。赖班固载其《与任安书》,书中具述被刑所以。傥无此录,何以克明其事者乎?
hàn shū zài zǐ cháng yǔ rèn shǎo qīng shū, lì shuō zì gǔ shù zuò, jiē yīn huàn ér qǐ. mò yún:" bù wéi qiān shǔ, shì chuán lǚ lǎn." àn lǚ shì zhī xiū zhuàn yě, guǎng zhāo jùn kè, bǐ jī chūn líng, gòng jí yì wén, nǐ shū xún mèng, sī kān yī zì, gòu yǐ qiān jīn, zé dāng shí xuān bù, wèi rì jiǔ yǐ, qǐ yǐ qiān shǔ zhī hòu, fāng shǐ chuán hū? qiě bì yǐ shēn jì liú yí, shū fāng jiàn zhòng, zé yòu fēi guān zuò zhě běn yīn fā fèn zhù shū zhī yì yě. ér zhé yǐn yǐ zì yù, qǐ qí lún hū? ruò yào duō jǔ gù shì, chéng qí bó xué, hé bù yún yú qīng qióng chóu, zhù shū bā piān? ér yuē" bù wéi qiān shǔ, shì chuán lǚ lǎn". sī gài shí yǒu bù gāi, sī zhī wèi shěn ěr.
《汉书》载子长《与任少卿书》,历说自古述作,皆因患而起。末云:“不韦迁蜀,世传《吕览》。”案吕氏之修撰也,广招俊客,比迹春、陵,共集异闻,拟书《荀》、《孟》,思刊一字,购以千金,则当时宣布,为日久矣,岂以迁蜀之后,方始传乎?且必以身既流移,书方见重,则又非关作者本因发愤著书之义也。而辄引以自喻,岂其伦乎?若要多举故事,成其博学,何不云虞卿穷愁,著书八篇?而曰”不韦迁蜀,世传《吕览》”。斯盖识有不该,思之未审耳。
xī chūn qiū zhī shí, qí yǒu sù shā wèi zhě, jù jìn diàn shī, guō zuì chēng rǔ: fá lǔ xíng yàn, zāng jiān jué sǐ. cǐ yān guān jiàn bǐ, qí shì yóu zhù zhě yě. ér tài shǐ gōng yǔ rèn shǎo qīng shū, lùn zì gǔ xíng yú zhī rén wéi shì jūn zǐ suǒ jiàn zhě, wéi yǐ mí zi xiá wèi shǐ, hé qiǎn jìn zhī shén xié? dàn sù shā chū zuǒ shì chuán, hàn dài qí shū bù xíng, gù zǐ cháng bù zhī jiàn yě. fū bó kǎo qián gǔ, ér shě zī bù zài, zhì yú chéng chuán chē, tàn yǔ xué, yì hé wéi zhě zāi?
昔《春秋》之时,齐有夙沙卫者,拒晋殿师,郭最称辱:伐鲁行唁,臧坚抉死。此阉官见鄙,其事尤著者也。而太史公《与任少卿书》,论自古刑馀之人为士君子所贱者,唯以弥子瑕为始,何浅近之甚邪?但夙沙出《左氏传》,汉代其书不行,故子长不之见也。夫博考前古,而舍兹不载,至于乘传车,探禹穴,亦何为者哉?
wèi shì jiā tài shǐ gōng yuē:" shuō zhě jiē yuē,' wèi yǐ bù yòng xìn líng jūn, gù guó xuē ruò zhì yú wáng.' yú yǐ wéi bù rán. tiān fāng lìng qín píng hǎi nèi, qí yè wèi chéng, wèi suī dé ā héng zhī tú, hé yì hū?" fū lùn chéng bài zhě, gù dāng yǐ rén shì wéi zhǔ, bì tuī mìng ér yán, zé qí lǐ bèi yǐ. gài jìn zhī huò yě, yóu yí wú zhī bì jiàn qín zhī miè yě, yóu hú hài zhī wú dào zhōu zhī jì yě, yóu yōu wáng zhī huò bāo sì: lǔ zhī zhú yě, yóu chóu fù zhī wéi zi jiā. rán zé bài jìn yú hán, hú tū yǐ zhì qí zhào wáng qín zhě hú, shǐ huáng jiǔ míng qí shuō yǎn hú jī fú, zhāng yú xuān lì zhī nián zhēng qiān yǔ rú, xiǎn zì wén wǔ zhī shì. è míng zǎo zhe, tiān niè nán táo. jiǎ shǐ bǐ sì jūn cái ruò huán wén, dé tóng tāng wǔ, qí ruò zhī hé? gǒu tuī cǐ lǐ ér yán, zé wáng guó zhī jūn, tā jiē fǎng cǐ, ān dé yú wèi wú jī zhě zāi? fū guó zhī jiāng wáng yě ruò sī, zé qí jiāng xìng yě yì rán. gài guī hòu zhī wèi gōng zǐ yě, qí shì yuē: bā shì mò zhī yǔ jīng. bì shì zhī wèi dài fū yě, qí zhàn yuē: wàn míng qí hòu bì dà. jī zōng zhī zài shuǐ hǔ yě, yuè zhuó míng yú qí shān: liú xìng zhī zài zhōng yáng yě, jiāo lóng jiàng yú fēng zé. sī jiē ruì biǎo yú xiān, ér fú jū qí hòu. xiàng ruò sì jūn dé bù bàn gǔ, cái bù dǎi rén, zhōng néng zuò dēng dà bǎo, zì zhì chén jí yǐ hū? bì rú shǐ gōng zhī yì yě, zé yì dāng yǐ qí mìng yǒu bì zhì, lǐ wú kě cí, bù fù jiē qí zhì néng, sòng qí shén wǔ zhě yǐ. fū tuī mìng ér lùn xìng miè, wěi yùn ér wàng bāo biǎn, yǐ zhī chuí jiè, bù qí huò hū? zì zī yǐ hòu, zuò zhě zhù shù, wǎng wǎng ér rán. rú yú huàn wèi lüè yì yú shì nán dì wáng lùn, huò xù liáo dōng gōng sūn zhī bài, huò shù jiāng zuǒ chén shì zhī wáng, qí lǐ bìng yǐ mìng ér yán, kě wèi yǔ zǐ cháng tóng bìng zhě yě.
《魏世家》太史公曰:“说者皆曰,'魏以不用信陵君,故国削弱至于亡。'余以为不然。天方令秦平海内,其业未成,魏虽得阿衡之徒,曷益乎?”夫论成败者,固当以人事为主,必推命而言,则其理悖矣。盖晋之获也,由夷吾之愎谏;秦之灭也,由胡亥之无道;周之季也,由幽王之惑褒姒:鲁之逐也,由稠父之违子家。然则败晋于韩,狐突已志其兆;亡秦者胡,始皇久铭其说;檿弧箕服,彰于宣、厉之年;征褰与襦,显自文、武之世。恶名早著,天孽难逃。假使彼四君才若桓、文,德同汤、武,其若之何?苟推此理而言,则亡国之君,他皆仿此,安得于魏无讥者哉?夫国之将亡也若斯,则其将兴也亦然。盖妫后之为公子也,其筮曰:八世莫之与京。毕氏之为大夫也,其占曰:万名其后必大。姬宗之在水浒也,鸑鷟鸣于岐山:刘姓之在中阳也,蛟龙降于丰泽。斯皆瑞表于先,而福居其后。向若四君德不半古,才不逮人,终能坐登大宝,自致宸极矣乎?必如史公之议也,则亦当以其命有必至,理无可辞,不复嗟其智能,颂其神武者矣。夫推命而论兴灭,委运而忘褒贬,以之垂诫,不其惑乎?自兹以后,作者著述,往往而然。如鱼豢《魏略议》、虞世南《帝王论》,或叙辽东公孙之败,或述江左陈氏之亡,其理并以命而言,可谓与子长同病者也。
zhū hàn shǐ shí tiáo
○诸汉史(十条)
hàn shū xiào chéng jì zàn yuē:" chéng dì shàn xiū róng yí, shēng chē zhèng lì, bù nèi gù, bù jí yán, bù qīn zhǐ. lín cháo yuān hēi, zūn yán ruò shén, kě wèi mù mù tiān zǐ zhī róng mào yǐ." yòu wǔ xíng zhì yuē:" chéng dì hǎo wēi xíng, xuǎn qī mén láng jí sī nú kè shí yú rén, jiē bái shuǐ tǎn zé, zì chēng fù píng hòu jiā. huò chéng xiǎo chē, yù zhě zài yīn shàng, huò jiē qí, chū rù yuǎn zhì páng xiàn. gù gǔ yǒng jiàn yuē: bì xià zhòu yè zài lù, dú yǔ xiǎo rén xiāng suí. luàn fú gòng zuò, hùn xiáo wú bié. gōng qīng bǎi liáo, bù zhī bì xià suǒ zài, jī shù nián yǐ." yóu sī ér yán, zé chéng dì yú fú mān yóu, wū jí wú dù, suī wài shì yán zhòng, ér nèi sì qīng bó, rén jūn zhī wàng, bù qí quē rú. guān mèng jiān jì zhì suǒ yán, qián hòu zì xiāng máo dùn zhě yǐ.
《汉书·孝成纪赞》曰:“成帝善修容仪,升车正立,不内顾,不疾言,不亲指。临朝渊嘿,尊严若神,可谓穆穆天子之容貌矣。”又《五行志》曰:“成帝好微行,选期门郎及私奴客十余人,皆白水袒帻,自称富平侯家。或乘小车,御者在茵上,或皆骑,出入远至旁县。故谷永谏曰:陛下昼夜在路,独与小人相随。乱服共坐,混淆无别。公卿百寮,不知陛下所在,积数年矣。”由斯而言,则成帝鱼服嫚游,乌集无度,虽外饰严重,而内肆轻薄,人君之望,不其缺如。观孟坚《纪》、《志》所言,前后自相矛盾者矣。
guān tài shǐ gōng zhī chuàng biǎo yě, yú dì wáng zé xù qí zǐ sūn, yú gōng hóu zé jì qí nián yuè, liè xíng yíng yū yǐ xiāng shǔ, biān zì jí nǐ ér xiāng pái. suī yàn yuè wàn lǐ, ér yú jìng cùn zhī nèi quǎn yá kě jiē suī zhāo mù jiǔ dài, ér yú fāng chǐ zhī zhōng yàn háng yǒu xù, shǐ dú zhě yuè wén biàn dǔ, jǔ mù kě xiáng, cǐ qí suǒ yǐ wéi kuài yě. rú bān shì zhī gǔ jīn rén biǎo zhě, wéi yǐ pǐn zǎo xián yú, jī yáng shàn è wèi wù ěr. jì fēi guó jiā dì xí, lù wèi xiàng chéng, ér yǐ fù jiè chóng xíng, xiá shū xì zì, bǐ yú tā biǎo, dài fēi qí lèi yú! gài rén liè gǔ jīn, běn shū biǎo xiàn, bì lìn ér bù qù, zé yí yǐ zhì míng piān. shǐ zì shàng shàng, zhōng yú xià xià, bìng dāng míng wèi shì bǎng, xiǎn liè kē tiáo, yǐ zhǒng lèi wèi piān zhāng, chí yōu liè wèi cì dì. réng měi yú piān hòu yún yòu ruò gān pǐn, fán ruò gān rén. yì yóu dì lǐ zhì zhào shù jīng huá, mò chén biān sài, xiān liè zhōu jùn, hòu yán hù kǒu yě.
观太史公之创表也,于帝王则叙其子孙,于公侯则纪其年月,列行萦纡以相属,编字戢孴而相排。虽燕、越万里,而于径寸之内犬牙可接;虽昭穆九代,而于方尺之中雁行有叙,使读者阅文便睹,举目可详,此其所以为快也。如班氏之《古今人表》者,唯以品藻贤愚,激扬善恶为务尔。既非国家递袭,禄位相承,而以复界重行,狭书细字,比于他表,殆非其类欤!盖人列古今,本殊表限,必吝而不去,则宜以志名篇。始自上上,终于下下,并当明为示榜,显列科条,以种类为篇章,持优劣为次第。仍每于篇后云右若干品,凡若干人。亦犹《地理志》肇述京华,末陈边塞,先列州郡,后言户口也。
zì hàn yǐ jiàng, zuò zhě duō mén, suī xīn shū yǐ xíng, ér jiù lù réng zài, bì xiào qí shì, kě dé ér yán. àn liú shì chū xìng, shū wéi lù jiǎ ér yǐ. zǐ cháng shù chǔ hàn zhī shì, zhuān jù cǐ shū. pì fū xíng bù yóu jìng, yóu bù yóu hù, wèi zhī wén yě. rán guān qiān zhī suǒ zài, wǎng wǎng yǔ jiù bù tóng. rú lì shēng zhī chū yè pèi gōng, gāo zǔ zhī cháng gē hóng hú, fēi wéi wén jù yǒu bié, suì nǎi shì lǐ jiē shū. yòu hán wáng míng xìn dōu, ér zhé qù" dōu" liú" xìn", yòng shǐ chēng qí xìng míng, quán yǔ huái yīn bù bié. bān shì yī zhǔn tài shǐ, céng wú chí zhāng, jìng yán sī zhī, shēn suǒ wèi liǎo.
自汉已降,作者多门,虽新书已行,而旧录仍在,必校其事,可得而言。案刘氏初兴,书唯陆贾而已。子长述楚、汉之事,专据此书。譬夫行不由径,由不由户,未之闻也。然观迁之所载,往往与旧不同。如郦生之初谒沛公,高祖之长歌鸿鹄,非唯文句有别,遂乃事理皆殊。又韩王名信都,而辄去”都”留”信”,用使称其姓名,全与淮阴不别。班氏一准太史,曾无驰张,静言思之,深所未了。
sī mǎ qiān zhī xù chuán yě, shǐ zì chū shēng, jí hū xíng lì, shì wú chén xì, mò bù bèi chén, kě wèi shěn yǐ. ér jìng bù shū qí zì zhě, qǐ mò shēng suǒ wèi dà wàng zhě hū? ér bān gù réng qí běn chuán, liǎo wú sǔn yì, cǐ yòu hán zi suǒ yǐ zhì shǒu zhū zhī zhī shuō yě. rú gù zhī wèi qiān chuán yě, qí chū yí yún" qiān zì zǐ cháng, féng yì yáng xià rén, qí xù yuē" yún yún. zhì yú shì zhōng, zé yán" qí zì xù rú cǐ". zhù shù zhī tǐ, bù dàng rú shì yé?
司马迁之《叙传》也,始自初生,及乎行历,事无臣细,莫不备陈,可谓审矣。而竟不书其字者,岂墨生所谓大忘者乎?而班固仍其本传,了无损益,此又韩子所以致守株之之说也。如固之为《迁传》也,其初宜云“迁字子长,冯翊阳夏人,其序曰”云云。至于事终,则言“其自叙如此”。著述之体,不当如是耶?
mǎ qīng wèi zì xù chuán, jù zài qí jí zhōng. zǐ cháng yīn lù sī piān, jí wéi liè zhuàn, bān shì réng jiù, céng wú gǎi duó. xún gù yú mǎ yáng chuán mò, jiē yún qiān xióng zhī zì xù rú cǐ. zhì yú xiàng rú piān xià, dú wú cǐ yán. gài zhǐ píng tài shǐ zhī shū, wèi jiàn wén yuán zhī jí, gù shǐ yán wú huà yī, qí lì bù chún.
马卿为《自叙传》,具在其集中。子长因录斯篇,即为列传,班氏仍旧,曾无改夺。寻固于《马》、《扬》传末,皆云迁、雄之自叙如此。至于《相如》篇下,独无此言。盖止凭太史之书,未见文园之集,故使言无画一,其例不纯。
hàn shū dōng fāng shuò chuán, wěi suǒ fán suì, bù lèi zhū piān. qiě bù shù qí wáng mò suì shí jí zǐ sūn jì sì, zhèng yǔ sī mǎ xiàng rú sī mǎ qiān yáng xióng chuán xiāng lèi. xún qí chuán tǐ, bì màn qiàn zhī zì xù yě. dàn bān shì tuō lüè, gù shì mò zhī zhī.
《汉书·东方朔传》,委琐繁碎,不类诸篇。且不述其亡殁岁时及子孙继嗣,正与《司马相如》、《司马迁》、《扬雄》传相类。寻其传体,必曼倩之自叙也。但班氏脱略,故世莫之知。
sū zǐ qīng fù jiàn háng shì shén guǎ, wéi xuán chéng fù xián dé yè shāo duō. hàn shū biān sū shì zhī chuán, zé xiān yǐ sū jiàn biāo míng liè wéi xiāng zhī piān, zé bù yǐ wéi xián guān shǒu, bìng qí shī yě.
苏子卿父建行事甚寡,韦玄成父贤德业稍多。《汉书》编苏氏之传,则先以苏建标名;列韦相之篇,则不以韦贤冠首,并其失也。
bān gù chēng xiàng yǔ zéi yì dì, zì qǔ miè wáng. yòu yún: yú gōng gāo mén yǐ dài fēng, yán mǔ sǎo dì yǐ dài sàng. rú gù sī yán, zé shēn xìn fū tiān yuàn shén nù, fú shàn huò yín zhě yǐ. zhì yú qí fù yōu tōng yě, fù yǐ tiān mìng jiǔ dìng, fēi rén lǐ suǒ yí, gù shàn è wú zhēng, bào shī duō shuǎng, sī zé tóng xiàn yì shuō, qián hòu zì xiāng máo dùn zhě yān.
班固称项羽贼义帝,自取灭亡。又云:于公高门以待封,严母扫地以待丧。如固斯言,则深信夫天怨神怒,福善祸淫者矣。至于其赋《幽通》也,复以天命久定,非人理所移,故善恶无征,报施多爽,斯则同现异说,前后自相矛盾者焉。
huò wèn: zhāng fǔ zhe bān mǎ yōu liè lùn yún:" qiān xù sān qiān nián shì, wǔ shí wàn yán, gù xù èr bǎi nián shì, bā shí wàn yán, shì gù bù rú qiān yě. sī yán wéi shì hū?" dá yuē:" bù rán yě. àn tài shǐ gōng shū shàng qǐ huáng dì, xià jǐn zōng zhōu, nián dài suī cún, shì jī shū lüè. zhì yú zhàn guó yǐ xià, shǐ yǒu kě guān. rán qiān suī xù sān qiān nián shì, qí jiān xiáng bèi zhě, wéi hàn xìng qī shí yú zài ér yǐ. qí shěng yě zé rú bǐ, qí fán yě zé rú cǐ, qiú zhū zhé zhōng, wèi jiàn qí yí. bān shì hàn shū quán qǔ shǐ jì, réng qù qí rì zhě cāng gōng děng chuán, yǐ wéi qí shì fán wú, bù zú biān cì gù yě. ruò shǐ mǎ qiān yì dì ér chǔ, zhuàn chéng hàn shū, jiāng kǒng duō yán fèi cí, yǒu yú bān shì, ān dé yǐ cǐ ér dìng qí yōu liè xié?"
或问:张辅著《班马优劣论》云:“迁叙三千年事,五十万言,固叙二百年事,八十万言,是固不如迁也。斯言为是乎?”答曰:“不然也。案《太史公书》上起黄帝,下尽宗周,年代虽存,事迹殊略。至于战国已下,始有可观。然迁虽叙三千年事,其间详备者,唯汉兴七十余载而已。其省也则如彼,其繁也则如此,求诸折中,未见其宜。班氏《汉书》全取《史记》,仍去其《日者》、《仓公》等传,以为其事繁芜,不足编次故也。若使马迁易地而处,撰成《汉书》,将恐多言费辞,有逾班氏,安得以此而定其优劣邪?”
hàn shū duàn zhāng, shì zhōng xīn shì. rú shū pí cún mò, shí rù zhōng xīng, ér zhé yǐn yǔ qián shū gòng biān zhě, gài xù chuán zhī héng lì zhě ěr. xún yuè jì shān lüè bān shǐ, lēi chéng hàn jì, ér biāo lùn wáng mìng, liè zài mò piān. fū yǐ guī fěng kuí xiāo, yì dài guāng wǔ, hū yǐ dōng dōu zhī shì, zhuó jū xī hàn zhī zhōng, bì rú shì, zé bīn xì yōu tōng, yì yí tóng zài zhě yǐ.
《汉书》断章,事终新室。如叔皮存殁,时入中兴,而辄引与前书共编者,盖《序传》之恒例者耳。荀悦既删略班史,勒成《汉纪》,而彪《论王命》,列在末篇。夫以规讽隗嚣,翼戴光武,忽以东都之事,擢居西汉之中,必如是,则《宾戏》、《幽通》,亦宜同载者矣。