strong yán qiū mén jūn chén bēn cuàn mǎ wéi yì xiōng mèi fú zhū strong
延秋門君臣奔竄 馬嵬驛兄妹伏誅
cí yuē:
詞曰:
xī rì qióng shē jí lì, jīn rì cán shān shèng shuǐ. pāo lí gōng yuàn zhì cuī wéi, wèn tuán shuí? xī rì huáng ēn dú juàn, jīn rì rén xīn dōu biàn. bīng shān xiāo jǐn yù huán juān, huǐ cóng qián.
昔日窮奢極麗,今日殘山剩水。 拋離宮院陟崔嵬,問團誰?昔日皇恩獨眷,今日人心都變。冰山消盡玉環捐,悔從前。
diào jì tiān zì zhāo jūn yuàn
調寄「添字昭君怨」
zì gǔ xián jūn xiāng yǔ xián fēi hòu, wú bù jǐn shēn xiū dé, kè jiǎn kè qín, shàng tǐ tiān xīn, xià hé rén yì, suǒ yǐ néng fáng huàn yú huàn wèi zuò zhī xiān, zhuǎn huò yú fú jiāng zhì zhī rì, shù jǐ sì fāng kě yǐ wú lǜ, wàn mín yīn ér dé suǒ. rú qí bù rán, wèi shàng zhě jiāo shē yín yì, bù zhī jìng tiān quàn mín ér jí è yōng liè zhī chén, yǔ nà gū chǒng shì shì bài jiǎn sàng jié de pín fēi qī wǎn, shàn zuò wēi fú, zhǐ xùn yī jǐ zhī sī, bù gù guó jiā zhī shì, yǐ zhì tiān nù rén yuàn, gān gē dùn qǐ, dì fāng shī shǒu, zōng shè jǐ qīng. bǐ mài guó quán chén, yǐ jí gǔ huò jūn xīn de nǚ zǐ xiǎo rén gù zhōng bù miǎn yú zhū lù, rán wàn mín yǐ shòu qí tú tàn, tiān zǐ qiě zhì yú méng chén. dào nà shí, fāng zī jiē tàn dào, zhuī huǐ qián fēi, zé yì hé yì zhī yǒu zāi! què shuō xuán zōng tīng xìn yáng guó zhōng zhī yán, cuī bī gē shū hàn chū zhàn, suì zhì quán jūn fù méi, zhǔ shuài zāo yāng. tóng guān shī xiàn, yú shì hé dōng huá yīn féng xǔ shàng luò děng chù, shǒu jiāng dōu qì chéng ér zǒu. táng cháo zhì dù, gè biān zhèn měi sān shí lǐ shè lì yī yān dūn, měi rì huáng hūn shí fēn, fàng yān yī jù, jiē dì zhì jīng, yǐ bào píng ān, wèi zhī píng ān huǒ. nà shí píng ān huǒ sān yè bù zhì, xuán zōng xīn shén huáng huò. hū fēi mǎ lián bào, shuō gē shū hàn sàng shī shī dì, zéi bīng chéng shèng ér jìn, shì bù kě dāng. xuán zōng dà jīng, lì jí zhào jí tíng chén shāng yì.
自古賢君相與賢妃後,無不謹身修德,克儉克勤,上體天心,下合人意,所以能防患於患未作之先,轉禍於福將至之日,庶幾四方可以無慮,萬民因而得所。如其不然,為上者驕奢淫佚,不知敬天勸民;而極惡庸劣之臣,與那估寵恃勢、敗檢喪節的嬪妃戚婉,擅作威福,只徇一己之私,不顧國家之事,以致天怒人怨,干戈頓起,地方失守,宗社幾傾。彼賣國權臣,以及蠱惑君心的女子小人固終不免於誅戮,然萬民已受其塗炭,天子且至於蒙塵。到那時,方咨嗟嘆悼,追悔前非,則亦何益之有哉!卻說玄宗聽信楊國忠之言,催逼哥舒翰出戰,遂至全軍覆沒,主帥遭殃。潼關失陷,於是河東、華陰、馮詡、上洛等處,守將都棄城而走。唐朝制度,各邊鎮每三十里設立一煙墩,每日黃昏時分,放煙一炬,接遞至京,以報平安,謂之平安火。那時平安火三夜不至,玄宗心甚惶惑。忽飛馬連報,說哥舒翰喪師失地,賊兵乘勝而進,勢不可當。玄宗大驚,立即召集廷臣商議。
yáng guó zhōng pà rén mán yuàn tā cuī zhàn zhī wù, dào xiān dà yán dào: gē shū hàn běn dāng zǎo zhàn, yǐ chéng zéi zhī wú bèi zhǐ yīn zhàn zhī bù zǎo, shǐ zéi zhuǎn shēng jiǎo móu, duò bǐ zhī jì. tóng píng zhāng shì wéi jiàn sù dào: qīng dí ér bài, huǐ yǐ wú jí wèi jīn zhī jì, yí sù zhēng zhū dào bīng rù yuán, gèng mìng dà jiāng dū shuài jīng zhōng xīn mù dīng zhuàng shǒu wèi jīng chéng. hàn lín chéng zhǐ qín guó zhēn dào: hái xū sù chì guō zi yí lǐ guāng bì děng, jí yí bīng yǐ yù zéi rù jīng zhī lù. yáng guó zhōng què zhǐ chén yín bù yǔ. xuán zōng wèn: zǎi xiàng zhī jiàn ruò hé? guó zhōng zòu dào: zhēng bīng yù zéi, dū bīng shǒu chéng, gù jiē yào zhe dàn tóng guān jì xiàn, zhǎng ān wēi shén, zéi shì fāng zhāng, jiàn bī jīng shī, wài bīng wèi néng jù jí, suǒ wèi yuǎn shuǐ nán jiù jìn huǒ. yǐ chén yú jiàn, mò rú chē jià zàn xìng xī shǔ, xiān shǐ shèng gōng ān wěn, bù wèi zéi fēn suǒ qīn rǎo, rán hòu xú dài wài bīng zhī zhì, nǎi wèi wàn quán zhī cè. xuán zōng wén zòu, wèi jí kāi yán, zhǐ jiàn hàn lín chéng zhǐ qín guó zhēn chū bān zòu dào: nì zéi fàn shùn, shì suī chāng pī, rán qǐ néng dí tiān cháo bīng lì. jí jīn guō zi yí lǐ guāng bì yán zhēn qīng zhāng xún děng, jiē lǚ zhàn lǚ shèng. jìn yòu bào dōng píng tài shǒu wú wáng dǐ yì shī, lǚ cì shā zéi shén duō. wén ān lù shān táng mà qí dǎng yán zhuāng gāo shàng shuō: rǔ qián rì quàn wǒ fǎn yǐ wèi jì chū wàn quán, jīn wǒ lǚ wèi guān jūn suǒ bī, wàn quán hé zài? gāo yán èr zéi wú yán kě duì. lù shān yù shā zhī, zuǒ yòu quàn jiě ér zhǐ. shì zéi qì yǐ cuò, xíng dāng zhēn miè. jīn wǒ bīng tóng guān zhī bài, shī zài wéi zhòng yì ér cuī chū zhàn, fēi jǐn gē shū hàn zhī zuì yě. ruò wài bīng yún jí, huī fù yǒu qī nài hé yǐ yī bài zhī gù, jù sī bēn bì? dà jià yī xíng, jīng dū shú shǒu? dú bù wèi zōng miào shè jì jì hū? xìng shǔ zhī shuō, chén yú yǐ wèi bù kě. xuán zōng chuán yù, zài yán zhū chén gè shū suǒ jiàn, zhū chén dōu wěi wěi mò duì, dàn huí zòu dào: róng chén děng fù zhōng shū gòng yì liáng cè fù zhǐ. xuán zōng mèn mèn bù yuè, suí bà cháo huí gōng.
楊國忠怕人埋怨他催戰之誤,倒先大言道:「哥舒翰本當早戰,以乘賊之無備;只因戰之不早,使賊轉生狡謀,墮彼之計。」同平章事韋見素道:「輕敵而敗,悔已無及;為今之計,宜速征諸道兵入援,更命大將督率京中新募丁壯守衛京城。」翰林承旨秦國楨道:「還須速敕郭子儀、李光弼等,急移兵以御賊入京之路。」楊國忠卻只沉吟不語。玄宗問:「宰相之見若何?」國忠奏道:「徵兵御賊,督兵守城,固皆要著;但潼關既陷,長安危甚,賊勢方張,漸逼京師,外兵未能遽集,所謂遠水難救近火。以臣愚見,莫如車駕暫幸西蜀,先使聖躬安穩,不為賊氛所侵擾,然後徐待外兵之至,乃為萬全之策。」玄宗聞奏,未及開言,只見翰林承旨秦國楨出班奏道:「逆賊犯順,勢雖猖披,然豈能敵天朝兵力。即今郭子儀、李光弼、顏真卿、張巡等,皆屢戰屢勝。近又報東平太守吳王抵義師,屢次殺賊甚多。聞安祿山塘罵其黨嚴莊、高尚說:『汝前日勸我反以為計出萬全,今我屢為官軍所逼,萬全何在?』高、嚴二賊無言可對。祿山欲殺之,左右勸解而止。是賊氣已挫,行當珍滅。今我兵潼關之敗,失在違眾議而催出戰,非盡哥舒翰之罪也。若外兵雲集,恢復有期;奈何以一敗之故,遽思奔避?大駕一行,京都孰守?獨不為宗廟社稷計乎?幸蜀之說,臣愚以為不可。」玄宗傳諭,在延諸臣各抒所見,諸臣都唯唯莫對,但回奏道:「容臣等赴中書共議良策覆旨。」玄宗悶悶不悅,隨罷朝回宮。
kàn guān, nǐ dào yáng guó zhōng wèi hé hū yǒu xìng shǔ zhī shuō? què yuán lái tā xiàng céng wèi jiàn nán jié dù shǐ, xī chuān shì tā de shú jìng. qián rì yī wén lù shān fǎn pàn, tā jí sī qiǎn xīn fù, mì yíng chǔ xù yú shǔ zhōng, yǐ bèi huǎn jí, gù jīn chàng yì xìng shǔ, tú zì biàn ěr. zhèng shì:
看官,你道楊國忠為何忽有幸蜀之說?卻原來他向曾為劍南節度使,西川是他的熟徑。前日一聞祿山反叛,他即私遣心腹,密營儲蓄於蜀中,以備緩急,故今倡議幸蜀,圖自便耳。正是:
zhǐ yīn zì jǐ yíng sān kū, qiáng yù jūn wáng zhù liù fēi.
只因自己營三窟,強欲君王駐六飛。
dāng xià guó zhōng jiàn zhòng lùn bù yī, shàng yì wèi jué, xiāng dào: qián rì tiān zǐ yòu yù qīn zhēng, yòu yù chán wèi, duō kuī wǒ zǐ mèi men quàn zhǐ. jīn rì xìng shǔ zhī jì, yě xū dé tā men qù sǒng cái miào. suì chéng jiān dǎ cóng biàn mén lái dào guó guó fū rén fǔ zhōng, xiāng yǔ mì yì qí shì. nà shí guó guó fū rén, zhèng cóng gōng zhōng yàn huì chū lái, tóng hán guó fū rén gè guī sī dì. měi jiā yī duì, duì zhe wǔ sè yī, chē zhàng yí cóng, dēng huǒ huī huáng, xiāng yìng rú bǎi huā zhī huàn fā, zhèng zài nà lǐ xià niǎn, bù dào tīng táng. qià hǎo guó zhōng huāng huāng zhāng zhāng de lái dào, kǒu zhōng zhǐ lián shēng dào: jí zǒu wèi shàng! jí zǒu wèi shàng! guó guó fū rén máng wèn: yǒu hé jí shì? guó zhōng dào: tóng guān shī shǒu, zéi bīng jiāng zhì, wèi jīn zhī jì, mò rú quàn shèng jià sù xìng shǔ zhōng. wǒ men yǒu jiā yè zài bǐ, dào nà lǐ kě bù shī fù guì, zhēng nài zhòng lùn fēn tán, shèng yì bù jué, xū dé nǐ zǐ mèi jí rù gōng qù, yǔ guì fēi yī tóng quàn jià wèi miào. ruò gèng chí yán, zéi xìn jǐn jí, rén xīn yī biàn, wǒ bèi jī fěn yǐ! guó guó fū rén wén yán zhe le huāng, bǎ jiā zhōng zhè zhuāng guài shì, qiě diū guò yī biān, jí yuē le hán guó fū rén, yī qí rù gōng. jiàn le yáng fēi, mì jiāng guó zhōng suǒ yán shù le yī biàn. zǐ mèi sān gè tóng jiàn xuán zōng, lì quàn zǎo zǎo xìng shǔ. nǐ yī jù, wǒ yī yán, jì yǐ tì qì, bù yóu xuán zōng bù cóng. suì mì zhào guó zhōng rù gōng gòng yì. guó zhōng yòu jí yán xìng shǔ zhī biàn, qiě yún: bì xià ruò míng yán xìng shǔ, tíng chén bì duō yì yì, bì zhì chí yán wù shì. jīn yí xū xià qīn zhēng zhī zhào, yī miàn jìng qǐ jià xī xíng. xuán zōng yī yán, suì xià zhào qīn zhēng, yǐ jīng zhào yǐn wèi fāng jìn wèi yù shǐ dài fū jiān zhì dùn shǐ, shǎo yǐn cuī guāng yuǎn wèi xī jīng liú shǒu jiāng jūn, mìng nèi guān biān lìng chéng zhǎng guǎn gōng mén suǒ yào, yòu tè mìng lóng wǔ jiāng jūn chén yuán lǐ, zhěng chì hù jià jūn shì, gěi yǔ qián bó, xuǎn xián jiù mǎ qiān yú pǐ bèi yòng, zǒng bù shǐ wài rén zhī dào. shì rì xuán zōng mì yí zhù běi nèi.
當下國忠見眾論不一,上意未決,相道:「前日天子又欲親征,又欲禪位,多虧我姊妹們勸止。今日幸蜀之計,也須得他們去聳才妙。」遂乘間打從便門來到虢國夫人府中,相與密議其事。那時虢國夫人,正從宮中宴會出來,同韓國夫人各歸私第。每家一隊,隊著五色衣,車仗儀從,燈火輝煌,相映如百花之煥發,正在那裡下輦,步到廳堂。恰好國忠慌慌張張的來到,口中只連聲道:「急走為上!急走為上!」虢國夫人忙問:「有何急事?」國忠道:「潼關失守,賊兵將至,為今之計,莫如勸聖駕速幸蜀中。我們有家業在彼,到那裡可不失富貴,爭奈眾論紛壇,聖意不決,須得你姊妹急入宮去,與貴妃一同勸駕為妙。若更遲延,賊信緊急,人心一變,我輩齏粉矣!」虢國夫人聞言着了慌,把家中這樁怪事,且丟過一邊,急約了韓國夫人,一齊入宮。見了楊妃,密將國忠所言述了一遍。姊妹三個同見玄宗,力勸早早幸蜀。你一句,我一言,繼以涕泣,不由玄宗不從。遂密召國忠入宮共議。國忠又極言幸蜀之便,且云:「陛下若明言幸蜀,廷臣必多異議,必至遲延誤事。今宜虛下親征之詔,一面竟起駕西行。」玄宗依言,遂下詔親征,以京兆尹魏方進為御史大夫兼置頓使,少尹崔光遠為西京留守將軍,命內官邊令誠掌管宮門鎖鑰,又特命龍武將軍陳元禮,整敕護駕軍士,給與錢帛,選閒廄馬千餘匹備用,總不使外人知道。是日玄宗密移駐北內。
zhì cì rì lí míng, dú yǔ yáng fēi zǐ mèi huáng tài zǐ bìng zài gōng zhōng de huáng yú fēi zhǔ huáng sūn yáng guó zhōng wéi jiàn sù wèi fāng jìn chén yuán lǐ, jí qīn jìn huàn guān gōng rén chū yán qiū mén ér qù. lín xíng zhī shí, xuán zōng yù zhào méi fēi jiāng cǎi píng tóng háng. yáng fēi zhǐ zhī dào: chē jià yí xiān fā, yú rén bù fáng lìng rì xú jìn. xuán zōng yòu yù biàn zhào zài jīng de wáng sūn wáng fēi, suí jià tóng háng. yáng guó zhōng dào: ruò rú cǐ, zé chí yán shí rì, qiě wài rén dōu zhī qí shì le. bù rú dà jià xiān xíng, xú jiàng mì zhǐ, zhào fù xíng zài kě yě. yú shì xuán zōng suì xíng. méi fēi yǔ zhū wáng sūn fēi zhǔ zhī zài wài zhě, jù bù dé cóng. chē jià jì xíng, rén yóu wèi zhī. bǎi guān yóu rù cháo, gōng mén shàng bì, yóu wén lòu shēng, sān wèi lì zhàng yǎn rán. jí gōng mén yī qǐ, gōng rén luàn chū, pín fēi bēn cuàn, xuān chuán shèng jià bù zhī hé wǎng, zhōng wài rǎo rǎng. qín guó mó qín guó zhēn liào xuán zōng bì rán xìng shǔ, fēi qí zhuī suí. qí yú guān yuán shì shù, sì chū táo bì. xiǎo mín zhēng rù gōng jìn jí guān huàn zhī jiā, dào qǔ cái bǎo, huò jìng qí lǘ shàng diàn. gōng zǐ wáng sūn, yǒu yī shí wú kě táo bì zhě, hào qì yú lù páng. hòu lái dù gōng bù céng yǒu āi wáng sūn shī yún:
至次日黎明,獨與楊妃姊妹、皇太子並在宮中的皇於、妃主、皇孫、楊國忠、韋見素、魏方進、陳元禮,及親近宦官宮人出延秋門而去。臨行之時,玄宗欲召梅妃江采苹同行。楊妃止之道:「車駕宜先發,餘人不妨另日徐進。」玄宗又欲遍召在京的王孫王妃,隨駕同行。楊國忠道:「若如此,則遲延時日,且外人都知其事了。不如大駕先行,徐降密旨,召赴行在可也。」於是玄宗遂行。梅妃與諸王孫妃主之在外者,俱不得從。車駕既行,人猶未知。百官猶入朝,宮門尚閉,猶聞漏聲,三衛立仗儼然。及宮門一啟,宮人亂出,嬪妃奔竄,喧傳聖駕不知何往,中外擾攘。秦國模、秦國楨料玄宗必然幸蜀,飛騎追隨。其餘官員士庶,四出逃避。小民爭入宮禁及官宦之家,盜取財寶,或竟騎驢上殿。公子王孫,有一時無可逃避者,號泣於路旁。後來杜工部曾有《哀王孫》詩云:
zhǎng ān chéng tóu bái tóu wū, yè fēi yán qiū mén shàng hū. yòu xiàng rén jiān zhuó dà wū, wū dǐ dá guān zǒu bì hú. jīn biān duàn zhé dà jiāng sǐ, gǔ ròu bù dé tóng chí qū. yāo xià bǎo yú qīng shān hú, kě lián wáng sūn qì lù yú. wèn zhī bù kěn dào xìng míng, dàn dào kùn kǔ qǐ wèi nú. yǐ jīng bǎi rì cuàn jīng jí, shēn shàng wú yǒu wán jī fū. gāo dì zi sūn jǐn lóng zhǔn, lóng zhǒng zì yǔ cháng rén shū. chái láng zài yì lóng zài yě, wáng sūn shàn bǎo qiān jīn qū. bù gǎn zhǎng yǔ lín jiāo qú, qiě wèi wáng sūn lì sī xū. zuó yè chūn fèng chuī xuè xīng, dōng lái tuó tuó mǎn jiù dōu. shuò fāng jiàn ér hǎo shēn shǒu, xī hé yǒng ruì jīn hé yú. qiè wén tài zǐ yǐ chuán wèi, shèng dé běi fú nán dān yú. huā mén lí miàn qǐng xuě chǐ, shèn wù chū kǒu tā rén jū. āi zāi wáng sūn shèn wù shū, wǔ líng jiā qì wú shí wú.
長安城頭白頭烏,夜飛延秋門上呼。又向人間啄大屋,屋底達官走避胡。金鞭斷折大將死,骨肉不得同馳驅。腰下寶魚青珊瑚,可憐王孫泣路隅。問之不肯道姓名,但道困苦乞為奴。已經百日竄荊棘,身上無有完肌膚。高帝子孫盡隆準,龍種自與常人殊。豺狼在邑龍在野,王孫善保千金軀。不敢長語臨交衢,且為王孫立斯須。昨夜春鳳吹血腥,東來橐駝滿舊都。朔方健兒好身手,昔何勇銳今何愚。竊聞太子已傳位,聖德北服南單于。花門厘面請雪恥,慎勿出口他人狙。哀哉王孫慎勿疏,五陵佳氣無時無。
qiě shuō xuán zōng cāng cù xī xìng, jià guò zuǒ cáng, zhǐ jiàn yǒu xǔ duō jūn yì, shǒu zhōng gè zhí cǎo bǎ zài nà lǐ cì hou. xuán zōng tíng chē wèn qí gù, yáng guó zhōng zòu dào: zuǒ cáng jī cái shén duō, yī shí bù néng zài qù, jiāng lái kǒng wèi zéi suǒ de, chén yì yù jǐn fén zhī, wú wèi zéi shǒu. xuán zōng jiū rán dào: hǎn lái ruò wú suǒ de, bì gèng kē qiú bǎi xìng, bù rú liú cǐ yǔ zhī, wù zhòng kùn wú mín. suì chì tuì jūn yì, qū chē qián jìn. cái guò le biàn qiáo, guó zhōng jí shǐ rén fén qiáo, yǐ fáng zhuī zhě. xuán zōng wén zhī, duō jiē dào: bǎi xìng gè yù bì zéi qiú shēng, nài hé jué qí shēng lù? nǎi chì gāo lì shì lǜ jūn shì sù wǎng pū miè zhī. hòu rén wèi xuán zōng yú huàn nán bēn zǒu zhī shí, yǒu cǐ èr měi shì, suǒ yǐ hòu lái dé réng guī gù xiāng, zhōng xiǎng shòu kǎo. zhèng shì:
且說玄宗倉猝西幸,駕過左藏,只見有許多軍役,手中各執草把在那裡伺候。玄宗停車問其故,楊國忠奏道:「左藏積財甚多,一時不能載去,將來恐為賊所得,臣意欲盡焚之,無為賊守。」玄宗揪然道:「喊來若無所得,必更苛求百姓,不如留此與之,勿重困吾民。」遂叱退軍役,驅車前進。才過了便橋,國忠即使人焚橋,以防追者。玄宗聞之,咄嗟道:「百姓各欲避賊求生,奈何絕其生路?」乃敕高力士率軍士速往撲滅之。後人謂玄宗於患難奔走之時,有此二美事,所以後來得仍歸故鄉,終享壽考。正是:
sān yán xīng tuì shě, tiān yì yuán yì huí.
三言星退舍,天意原易回。
cāng cù bù wàng mín, shù jǐ guó mài péi.
倉猝不忘民,庶幾國脈培。
xuán zōng jià zhì xián yáng wàng xián gōng, dì fāng guān yuán jù xiān táo bì, rì yǐ shǎng wǔ, yóu wèi jìn shí. bǎi xìng huò xiàn lì fàn, zá yǐ mài dòu wáng sūn bèi zhēng yǐ shǒu jū shí zhī, xū yú ér jǐn. xuán zōng hòu chóu qí zhí, hǎo yán wèi láo, bǎi xìng duō kū shī shēng, xuán zōng yì huī lèi bù zhǐ. zhòng bǎi xìng zhōng yǒu gè bái fà lǎo wēng, xìng guō míng cóng jǐn, tì qì jìn yán dào: ān lù shān bāo cáng huò xīn, yǐ fēi yī rì, dāng shí yǒu fù què ruò yán qí fǎn zhě, bì shàng zhé shā zhī, shǐ de chěng qí jiān nì, yǐ zhì chéng yú bō qiān. suǒ yǐ gǔ shèng wáng wù yán fǎng zhōng liáng, yǐ guǎng cōng míng yě. yóu jì sòng jǐng wèi xiāng, lǚ jìn zhí yán, tiān xià lài yǐ ān. rán pín suì yǐ lái, zhū chén jiē yǐ yán wèi huì, wéi ā yú qǔ róng, shì yǐ què mén zhī wài, bì xià jù bù dé ér zhī. cǎo yě zhī rén, zǎo zhī yǒu jīn rì jiǔ yǐ. dàn jiǔ zhòng yán suì, qū qū zhī xīn wú lù shàng dá, shì bù zhì cǐ, hé yóu de dǔ tiān yán miàn sù yǔ hū? xuán zōng dùn zú jiē tàn dào: cǐ jiē zhèn zhī bù míng, huǐ yǐ wú jí. wēn yán xiè qiǎn zhī. cóng xíng jūn shì fá shí, tīng qí sàn wǎng gè zhuāng cūn mì shí. shì yè sù jīn chéng guǎn yì, shèn shì bù kān.
玄宗駕至咸陽望賢宮,地方官員俱先逃避,日已晌午,猶未進食。百姓或獻糲飯,雜以麥豆;王孫輩爭以手掬食之,須臾而盡。玄宗厚酬其值,好言尉勞,百姓多哭失聲,玄宗亦揮淚不止。眾百姓中有個白髮老翁,姓郭名從謹,涕泣進言道:「安祿山包藏禍心,已非一日,當時有赴闕若言其反者,陛上輒殺之,使得逞其奸逆,以致乘輿播遷。所以古聖王務延訪忠良,以廣聰明也。猶記宋璟為相,屢進直言,天下賴以安。然頻歲以來,諸臣皆以言為諱,唯阿諛取容,是以闕門之外,陛下俱不得而知。草野之人,早知有今日久矣。但九重嚴邃,區區之心無路上達,事不至此,何由得睹天顏面訴語乎?」玄宗頓足嗟嘆道:「此皆朕之不明,悔已無及。」溫言謝遣之。從行軍士乏食,聽其散往各莊村覓食。是夜宿金城館驛,甚是不堪。
cì rì, jià lín zhì mǎ wéi yì, jiāng shì jī pí, dōu huái fèn nù. shì hé yuán jūn shǐ wáng sī lǐ cóng tóng guān bēn zhì, xuán zōng fāng zhī gē shū hàn bèi qín. yīn jí yǐ sī lǐ wèi hé xī lǒng yòu jié dù shǐ, lìng jí fù zhèn shōu jí sàn zú, yǐ hòu dōng tǎo. sī lǐ lín xíng, mì yǔ chén yuán lǐ dào: yáng guó zhōng zhào luàn qǐ xìn, zuì dà è jí, rén rén tòng hèn, pū céng quàn gē shū hàn jiāng jūn shàng biǎo, qǐng shā zhī, jiè qí bù cóng wǒ yán. jīn jiāng jūn hé bù pū shā cǐ zéi, yǐ kuài zhòng xīn? chén yuán lǐ dào: wú zhèng yǒu cǐ yì. suì yǔ dōng gōng nèi shì lǐ fǔ guó shāng yì, zhèng yù mì qǐ tài zǐ. qià zhí yǒu tǔ bō shǐ zhě èr shí yú rén, yīn lái yì hé hǎo, suí jià ér xíng. zhè yī rì zhē yáng guó zhōng mǎ qián, sù yǐ wú shí. guó zhōng wèi jí huí dá, chén yuán lǐ jí dà hū: yáng guó zhōng jiāo tōng fān shǐ móu fǎn, wǒ děng hé bù shā fǎn zéi! yú shì zhòng jūn yī qí gǔ zào qǐ lái. guó zhōng dà hài, jí cè mǎ bēn bì. zhòng jūn fēng yōng ér qián, bīng rèn luàn xià, dēng shí kǎn dào, tú gē zhī tǐ, qǐng kè ér jǐn. yǐ qiāng jiē qí shǒu yú yì mén wài, bìng shā qí zi hù bù shì láng yáng xuān. zhèng shì:
次日,駕臨至馬嵬驛,將士飢疲,都懷憤怒。適河源軍使王思禮從潼關奔至,玄宗方知哥舒翰被擒。因即以思禮為河西隴右節度使,令即赴鎮收集散卒,以候東討。思禮臨行,密語陳元禮道:「楊國忠召亂起釁,罪大惡極,人人痛恨,仆曾勸哥舒翰將軍上表,請殺之,借其不從我言。今將軍何不撲殺此賊,以快眾心?」陳元禮道:「吾正有此意。」遂與東宮內侍李輔國商議,正欲密啟太子。恰值有吐蕃使者二十餘人,因來議和好,隨駕而行。這一日遮楊國忠馬前,訴以無食。國忠未及回答,陳元禮即大呼:「楊國忠交通番使謀反,我等何不殺反賊!」於是眾軍一齊鼓譟起來。國忠大駭,急策馬奔避。眾軍蜂擁而前,兵刃亂下,登時砍倒,屠割肢體,頃刻而盡。以槍揭其首於驛門外,並殺其子戶部侍郎楊暄。正是:
rèn shì bīng shān gāo wàn zhàng, bù nán yī dàn fù dōng liú.
任是冰山高萬丈,不難一旦付東流。
guó zhōng cái bèi shā, còu qiǎo hán guó fū rén chéng chē ér zhì, zhòng jūn yī qí shàng qián, yě jiāng hán guó fū rén kǎn sǐ. guó guó fū rén yǔ qí zi fěi huī bìng guó zhōng de qī zǐ yòu ér, dōu táo zhì chén cāng. bèi xiàn lìng xuē jǐng xiān lǜ lì mín zhuī bǔ zhe, yě dōu bèi zhū lù. zhèng shì:
國忠才被殺,湊巧韓國夫人乘車而至,眾軍一齊上前,也將韓國夫人砍死。虢國夫人與其子斐徽並國忠的妻子幼兒,都逃至陳倉。被縣令薛景仙率吏民追捕着,也都被誅戮。正是:
xī nián yǎn sǎo méi, jīn rì xuè wū jǐng.
昔年演掃眉,今日血污頸。
kě lián tiān zǐ yí, zú nán bǎo shǒu lǐng.
可憐天子姨,卒難保首領。
hèn bù rú mù hóu, yòu huà qián zōng yǐng.
恨不如沐猴,幼化潛蹤影。
xuán zōng dāng rì wén yáng guó zhōng wèi zhòng jūn suǒ shā, jí chū zhì yì mén, yòng hǎo yán ān wèi zhòng jūn, lìng gè shōu duì. zhòng jūn zhǐ shì xuān nào rǎo rǎng, wéi zhù yì mén bù sàn. xuán zōng chuán wèn: ěr děng wèi hé hái bù sàn? zhòng jūn huá rán dào: fǎn zéi suī shā, zéi gēn yóu zài, hé gǎn biàn sàn? chén yuán lǐ zòu dào: zhòng rén zhī yì, yǐ guó zhōng jì zhū, guì fēi bù yí fù shì zhì zūn, fú hòu shèng duàn. xuán zōng jīng yà shī sè dào: fēi zǐ shēn jū gōng zhōng, guó zhōng jí móu fǎn, yǔ tā hé gān? gāo lì shì zòu dào: guì fēi chéng wú zuì, dàn zhòng jiāng shì yǐ shā guó zhōng, ér guì fēi yóu zài dì zuǒ yòu, qǐ néng zì ān. yuàn huáng yé shēn sī zhī, jiāng shì ān zé shèng gōng fāng wàn ān. xuán zōng mò rán diǎn tóu, zhuǎn bù huí yì, bù rěn rù xíng gōng, zhǐ yú yì páng xiǎo xiàng zhōng, yǐ zhàng chuí shǒu ér lì. jīng zhào sī lù wéi è, jí wéi jiàn sù zhī zǐ, nà shí zhèng shì lì yú cè, nǎi guì zòu dào: zhòng nù nán fàn, ān wēi zài qǐng kè jiān, yuàn bì xià gē ēn rěn yōu, yǐ níng guó jiā. xuán zōng nǎi bù rù xíng gōng, jiàn le guì fēi, yī zì yě shuō bù chū kǒu, dàn fǔ zhī ér kū mén wài huā shēng yù shén. gāo lì shì dào: shì yí sù jué. xuán zōng xié zhe guì fēi, chū zhì yì dào běi qiáng kǒu, dà kū dào: fēi zǐ, wǒ hé nǐ cóng cǐ yǒng bié yǐ! yáng fēi yì tì qì wū yàn dào: yuàn bì xià bǎo zhòng, qiè fù zuì liáng duō, sǐ wú suǒ hèn, qǐ róng lǐ fú ér sǐ. xuán zōng kū dào: yuàn zhàng fó lì, shǐ fēi zǐ shàn dì shòu shēng. huí gù gāo lì shì: rǔ kě yǐn zhì fó táng shàn chù zhī. shuō bà, dà kū ér rù. yáng fēi shàng fó táng lǐ fú bì, gāo lì shì fèng shàng luó jīn, cù lìng zì yì yú fó táng qián yī guǒ shù xià, nián sān shí yǒu bā, shí tiān bǎo shí wǔ zài liù yuè yě. yī, cǐ zhèng bái lè tiān zhǎng hèn gē zhōng suǒ yún:
玄宗當日聞楊國忠為眾軍所殺,急出至驛門,用好言安慰眾軍,令各收隊。眾軍只是喧鬧擾攘,圍住驛門不散。玄宗傳問:「爾等為何還不散?」眾軍譁然道:「反賊雖殺,賊根猶在,何敢便散?」陳元禮奏道:「眾人之意,以國忠既誅,貴妃不宜復侍至尊,伏候聖斷。」玄宗驚訝失色道:「妃子深居宮中,國忠即謀反,與他何干?」高力士奏道:「貴妃誠無罪,但眾將士已殺國忠,而貴妃猶在帝左右,豈能自安。願皇爺深思之,將士安則聖躬方萬安。」玄宗默然點頭,轉步回驛,不忍入行宮,只於驛旁小巷中,倚仗垂首而立。京兆司錄韋愕,即韋見素之子,那時正侍立於側,乃跪奏道:「眾怒難犯,安危在頃刻間,願陛下割恩忍憂,以寧國家。」玄宗乃步入行宮,見了貴妃,一字也說不出口,但撫之而哭;門外嘩聲愈甚。高力士道:「事宜速決。」玄宗攜着貴妃,出至驛道北牆口,大哭道:「妃子,我和你從此永別矣!」楊妃亦涕泣嗚咽道:「願陛下保重,妾負罪良多,死無所恨,乞容禮佛而死。」玄宗哭道:「願仗佛力,使妃子善地受生。」回顧高力士:「汝可引至佛堂善處之。」說罷,大哭而入。楊妃上佛堂禮佛畢,高力士奉上羅巾,促令自縊於佛堂前一果樹下,年三十有八,時天寶十五載六月也。噫,此正白樂天《長恨歌》中所云:
jiǔ zhòng chéng què yān chén shēng, qiān shèng wàn qí xī nán xíng. cuì huá yáo yáo xíng fù zhǐ, xī chū dōu mén bǎi yú lǐ. liù jūn bù fā wú nài hé, wǎn zhuǎn é jiè mǎ qián sǐ.
九重城闕煙塵生,千乘萬騎西南行。翠華搖搖行復止,西出都門百餘里。六軍不發無奈何,宛轉蛾屆馬前死。
hòu rén tí yǒng mǎ wéi pō shén duō, wéi dù zhēn qīng yī shī jí jiā. shī yún:
後人題詠馬嵬坡甚多,惟杜真卿一詩極佳。詩云:
yáng liǔ yī yī shuǐ pāi dī, chūn chéng máo wū yàn zhēng fēi.
楊柳依依水拍堤,春城茅屋燕爭飛。
hǎi táng zhèng hǎo dōng fēng è, láng jí cán hóng chèn mǎ tí.
海棠正好東風惡,狼藉殘紅襯馬蹄。
yáng fēi jì sǐ, gāo lì shì jí chū yì mén, duì zhòng xuān yán dào: fēi zǐ yáng shì, yǐ fèng shèng zhǐ cì sǐ le! zhòng jūn hái wèi kěn xìn, gāo lì shì fèng yù jiāng yáng fēi zhī shī, yòng xiù qīn fù yú tà shàng, zhì zhī yì tíng zhōng, chì chén yuán lǐ lǜ lǐng zhòng jūn jiāng rù shì. yuán lǐ jiē qí bàn qīn tái qí shǒu, yǐ shì zhòng rén, yú shì zhòng rén zhī qí guǒ sǐ, dōu miǎn jiǎ shì zhòu dùn shǒu hū wàn suì ér chū. xuán zōng mìng gāo lì shì sù jù guān liàn, cǎo cǎo de zàng zhī yú xī jiāo zhī wài, dào běi kǎn xià. cái zàng bì, shì nán fāng jìn lì zhī dào lái. xuán zōng chù wù sī rén, fàng shēng dà kū, jí mìng yǐ lì zhī jì yú jiā qián. zhāng yòu yǒu shī yún:
楊妃既死,高力士即出驛門,對眾宣言道:「妃子楊氏,已奉聖旨賜死了!」眾軍還未肯信,高力士奉諭將楊妃之屍,用繡衾覆於榻上,置之驛庭中,敕陳元禮率領眾軍將入視。元禮揭其半衾抬其首,以示眾人,於是眾人知其果死,都免甲釋胄頓首呼萬歲而出。玄宗命高力士速具棺殮,草草的葬之於西郊之外,道北坎下。才葬畢,適南方進荔枝到來。玄宗觸物思人,放聲大哭,即命以荔枝祭於家前。張祐有詩云:
jīng qí bù zhěng nài jūn hé, nán qù rén xī běi qù duō.
旌旗不整奈君何,南去人稀北去多。
chén tǔ yǐ cán xiāng fěn yàn, lì zhī yóu dào mǎ wéi pō.
塵土已殘香粉艷,荔枝猶到馬嵬坡。
xuán zōng huí gù wèi gāo lì shì dào: fēi zǐ xiàng cháng yǒu yì mèng, jīn rì yīng yǐ! lì shì dào: guì fēi hé mèng, lǎo nú wèi zhī. xuán zōng dào: fēi zǐ céng shuō lái, mèng yǔ zhèn tóng yóu lí shān, zhì xìng yuán yì duì shí. hòu yuàn hū huǒ fā, cāng cù chū zǒu, huí wàng yì mén zhōng, shù mù jù wèi liè yàn é yǒu èr lóng zhì, zhèn kuà bái lóng, qí xíng shén sù fēi zǐ kuà hēi lóng, qí xíng shén chí. zuǒ yòu wú rén, wéi jiàn yī péng tóu hēi miàn zhī wù, zhuàng rú guǐ mèi, zì yún: shì cǐ fēng zhī shén, chéng shàng dì zhī mìng, shòu fēi zǐ wèi yì zhōu mù cán yuán hòu. yī rán ér jué, míng rì jí wén yú yáng pàn xìn. rú jīn xiǎng qǐ lái, yǔ zhèn yóu lí shān, lí zhě lí yě, fāng shí huǒ fā, shī shí zhī zhào huǒ wèi bīng xiàng, yì mù jù fén, yì yǔ yì tóng, jiā mù yú páng yáng zì yě. zhèn kuà bái lóng, xī xíng zhī xiàng, fēi zǐ kuà hēi lóng, yōu yīn zhī xiàng. fēng shén zhě, shān guǐ yě, shān guǐ nǎi guǐ zì. yì zhōu mù cán yuán hòu, mù cán suǒ yǐ zhì sī, yì páng jiā sī, yì zì yě, zhèng yì sǐ yú mǎ wéi zhī zhào. gāo lì shì dào: mèng zhào bù xiáng, chéng rú shèng yù. lǎo nú yóu jì xī nián yù yī shù shì lǐ xiá zhōu, bǐ céng yǒng yī shī yún: yàn shì rén jiē qù, hán guān mǎ bù guī. ruò féng shān xià guǐ, huán shàng xì luó yī. bǐ shuō cǐ shī suǒ yán yīng zài hòu rì, yóu jīn sī zhī, yàn shì yī jù, zhǐ lù shān zhī pàn hán guān jù wèi gē shū hàn zhī bài. shān xià guǐ nǎi wéi zì, jí mǎ wéi yì yě guì fēi xiǎo zì yù huán, jīn rì lǎo nú fèng yǐ luó jīn zì yì, suǒ wèi huán shàng xì luó yī yě. dìng shù rú cǐ, shèng shàng yí zì kuān, bù bì guò yú shāng qíng. zhèng shuō jiān, chén yuán lǐ rén zòu, qǐng zhǐ yuē chì jūn duì qǐ xíng. xuán zōng chuán yù jí xíng. shí lè gōng zhāng yě hú zài cè, xuán zōng huī lèi xiàng tā shuō dào: cǐ qù jiàn mén, niǎo tí huā luò, shuǐ lǜ shān qīng, wú fēi zhù zhèn bēi dào fēi zǐ zhī yóu yě. zhèng shì:
玄宗回顧謂高力士道:「妃子向常有異夢,今日應矣!」力士道:「貴妃何夢,老奴未知。」玄宗道:「妃子曾說來,夢與朕同游驪山,至興元驛對食。後院忽火發,倉猝出走,回望驛門中,樹木俱為烈焰;俄有二龍至,朕跨白龍,其行甚速;妃子跨黑龍,其行甚遲。左右無人,惟見一蓬頭黑面之物,狀如鬼魅,自云:是此峰之神,承上帝之命,授妃子為益州牧蠶元後。依然而覺,明日即聞漁陽叛信。如今想起來,與朕游驪山,驪者離也,方食火發,失食之兆;火為兵像,驛木俱焚,驛與易同,加木於旁楊字也。朕跨白龍,西行之像,妃子跨黑龍,幽陰之像。峰神者,山鬼也,山鬼乃鬼字。益州牧蠶元後,牧蠶所以致絲,益旁加絲,縊字也,正縊死於馬嵬之兆。」高力士道:「夢兆不祥,誠如聖諭。老奴猶記昔年遇一術士李遐周,彼曾詠一詩云:『燕市人皆去,函關馬不歸。若逢山下鬼,環上系羅衣。』彼說此詩所言應在後日,由今思之,燕市一句,指祿山之叛;函關句謂哥舒翰之敗。山下鬼乃嵬字,即馬嵬驛也;貴妃小字玉環,今日老奴奉以羅巾自縊,所謂環上系羅衣也。定數如此,聖上宜自寬,不必過於傷情。」正說間,陳元禮人奏,請旨約飭軍隊起行。玄宗傳諭即行。時樂工張野狐在側,玄宗揮淚向他說道:「此去劍門,鳥啼花落,水綠山青,無非助朕悲悼妃子之由也。」正是:
hǎo jǐng bù kān chóu lǐ kàn, ǒu rán chù mù gèng shāng qíng.
好景不堪愁里看,偶然觸目更傷情。
wèi zhī hòu shì rú hé, qiě tīng xià huí fēn jiě.
未知後事如何,且聽下回分解。