strong lǐ èr shí qī yán gé èr shí qī jiā lǐ shí èr strong
礼二十七 沿革二十七 嘉礼十二
tiān zǐ jìng fù yú hàn wèi jìn
天子敬父(虞 汉 魏 晋)
yú shùn jiàn dì wèi, nǎi zài tiān zǐ jīng qí, wǎng cháo gǔ sǒu, wéi jǐn yǐ zǐ dào.
虞舜践帝位,乃载天子旌旗,往朝瞽瞍,唯谨以子道。
hàn gāo dì wǔ rì yī zhāo tài gōng, hòu jiā zūn hào wèi tài shàng huáng. jù zhuī zūn zǔ kǎo piān.
汉高帝五日一朝太公,后加尊号为太上皇。(具追尊祖考篇。)
wèi fèi dì cháng dào gōng huáng jǐng yuán yuán nián shí yī yuè, yàn wáng biǎo hè dōng, chēng chén. dì jí yàn wáng yǔ zhī zǐ, yǔ chēng chén, gù yǐ wéi yí. zhào yuē:" gǔ zhī wáng zhě, huò yǒu bù chén. jīn wáng yí yī cǐ, biǎo bù chēng chén hū? yòu dāng wèi bào dá. fū xì dà zōng zhě, jiàng qí sī qīn, kuàng suǒ xì zhě zhòng yé! ruò biàn tóng zhī chén qiè, zhèn suǒ wèi ān. qí jiē yī lǐ diǎn chù, dāng wù jǐn qí yí." yǒu sī yì zòu, yǐ wéi:" lǐ mò chóng yú zūn zǔ, zhì mò zhòng yú wáng diǎn. bì xià shào dà zōng zhī zhòng, chóng sān zǔ zhī yè. fú wéi yàn wáng tǐ zūn qī shǔ, zhèng wèi fān fú, gōng bǐng qián sù, yǐ xiān wàn guó, qí yú wáng diǎn, chǎn jì dà shùn, chéng yí gē yǐ fēi cháng zhī zhì, fèng yǐ bù chén zhī lǐ. chén děng píng yì, yǐ wéi: yàn wáng zhāng biǎo, kě tīng rú jiù shì zhōng zhào suǒ shī, yí yuē huáng dì jìng wèn dài wáng shì yù." yì yòu yún:" zhì yú zhì shū, guó zhī jiù diǎn, cháo tíng suǒ yǐ biàn zhāng yú tiān xià zhě yě. yí xún fǎ gù, yuē zhì zhào yàn wáng." yì yòu yuē:" fán zhào mìng zhì shū zòu shì shàng shū wén shū, yǒu yīng chēng yàn wáng zhě, jiē yún shàng zì qí fēi zōng miào zhù jì zhī shì, bù dé chēng wáng míng zòu shì shàng shū jí lì rén, jiē bù dé chù wáng huì: yǐ zhāng shū lǐ, jiā yú qún hòu. shù shàng zūn wáng diǎn zūn zǔ zhī zhì, fǔ shùn shèng zhǐ jìng chéng zhī xīn."
魏废帝常道公璜景元元年十一月,燕王表贺冬,称臣。(帝即燕王宇之子,宇称臣,故以为疑。)诏曰:"古之王者,或有不臣。今王宜依此,表不称臣乎?又当为报答。夫系大宗者,降其私亲,况所系者重耶!若便同之臣妾,朕所未安。其皆依礼典处,当务尽其宜。"有司议奏,以为:"礼莫崇於尊祖,制莫重於王典。陛下绍大宗之重,崇三祖之业。伏惟燕王体尊戚属,正位藩服,躬秉虔肃,以先万国,其於王典,阐济大顺,诚宜割以非常之制,奉以不臣之礼。臣等平议,以为:燕王章表,可听如旧式;中诏所施,宜曰皇帝敬问大王侍御。"议又云:"至於制书,国之旧典,朝廷所以辨章於天下者也。宜循法故,曰制诏燕王。"议又曰:"凡诏命、制书、奏事、上书、文书,有应称燕王者,皆云上字;其非宗庙助祭之事,不得称王名;奏事上书及吏人,皆不得触王讳:以彰殊礼,加於群后。庶上遵王典尊祖之制,俯顺圣旨敬承之心。"
jìn hé qí yì yuē:" fù mǔ zhī zūn, nǐ zé tiān dì jūn qīn zhī dào, zī jìng shì tóng. jīn chéng shòu mìng yùn, jūn lín lǜ tǔ, ér fù yǐ zi shī tiān lù, bù gǎn zi tiān zǐ, yǐ míng wáng zhě zhī dào, ér zi suī yǐ wéi tiān zǐ bì yǒu zūn yě. tuī sī yǐ yán, fù zì bì chén tiān wèi zhī jūn, ér zi zì bì zūn tiān xìng zhī fù."
晋何琦议曰:"父母之尊,拟则天地;君亲之道,资敬是同。今承受命运,君临率土,而父以子尸天禄,不敢子天子,以明王者之道,而子虽以为天子必有尊也。推斯以言,父自必臣天位之君,而子自必尊天性之父。"
huáng hòu jìng fù mǔ hòu hàn jìn dōng jìn
皇后敬父母(后汉 晋 东晋)
hòu hàn xiàn dì huáng hòu fù tún qí xiào wèi bù qí tíng hòu fú wán cháo hè gōng tíng, wán bài rú zhòng chén jí huáng hòu zài lí gōng, hòu bài rú zi lǐ. sān gōng bā zuò yì:" huò yǐ wéi, huáng hòu tiān xià zhī mǔ yě, wán suī hòu fù, bù kě lìng hòu dú bài yú cháo. huò yǐ wéi, dāng jiāo bài, lìng hòu cún rén zǐ zhī dào, wán bù fèi rén chén zhī yì. yòu zi zūn bù jiā yú fù mǔ,' suī wèi tiān wáng hòu, yóu yuē wú jì jiāng', yù lìng wán yóu xíng fù fǎ, hòu zhuān fèng zi lǐ, gōng sī zhī cháo, hòu dāng dú bài. huò yǐ wéi, huáng hòu zhì zūn, fù yì zhì qīn, jiāo bài zé fù zǐ wú bié, wán bài zé shāng zǐ dào, hòu bài zé sǔn zhì zūn, yù lìng gōng cháo zhě wán bài rú zhòng chén, yú gōng gōng hòu bài rú zi. bù zhī sì zhě, hé shì zhèng lǐ?" zhèng xuán yì yuē:" sì zhě bù tóng, yì yǒu yóu yān. tiān zǐ suǒ bù chén zhě sān, qí yī, hòu zhī fù mǔ yě. tiān zǐ shàng bù chén, kuàng yú hòu hū! chūn qiū lǔ yǐn gōng èr nián, jì liè xū lái nì nǚ. dōng, bó jī guī yú jì. yòu huán bā nián, jì gōng lái, suì nì wáng hòu yú jì. jiǔ nián, jì jì jiāng guī yú jīng shī. huò yán nì nǚ, huò yán nì wáng hòu, gài yì yǒu suǒ jiàn yě. nǚ suī jià wèi lín guó fū rén, qí zūn wú yǐ jiā yú fù mǔ jià yú tiān zǐ zhě, cǐ suī jǐ nǚ, chéng yán yuē wáng hòu, míng dāng shí zhī zūn, dé jiā fù mǔ yě. jì jì jiāng guī yú jīng shī, gèng chēng qí zì zhě, de xíng lǐ ér jiè zhī, qí zūn ān kě jiā fù mǔ ěr. jīn bù qí tíng hòu zài jīng shī, lǐ shì chū rù, yí cóng chén lǐ. ruò hòu xī lí gōng, jí guī níng fù mǔ, cóng zǐ lǐ." chéng xiàng zhēng shì bǐng yuán bó yuē:" xiào jīng yún:' fù zǐ zhī dào, tiān xìng yě.' míng wáng zhī zhāng, xiān chén shì fù zhī xiào. nǚ zǐ zi chū, jiàng qí fù mǔ, fù rén wài chéng, bù néng èr tǒng ěr. chūn qiū zuǒ shì chuán yuē:' jì liè xū lái nì nǚ.' liè guó zūn tóng, nì zhě qiān bù gǎn zì chéng, gù yǐ zài fù mǔ zhī cí yán zhī, lǐ dí bì sān ràng zhī yì yě. jì gōng nì wáng hòu yú jì zhě, zhì zūn yǐ wú wài, cí wú suǒ qū, chéng yán yuē wáng hòu. jì jì jiāng guī yú jīng shī, zūn yǐ chéng, chēng jì jiāng, cóng jì, zi zūn bù jiā yú fù mǔ zhī míng wén yě. rú huáng hòu yú gōng tíng guān liáo zhī zhōng, lìng fù dú bài, wéi gǔ zhī dào, sī yì hé shī. hàn gāo wǔ rì yī zhāo tài shàng huáng, jiā lìng jī zǐ dào bù jìn, yù wēi gǎn zhī, lìng tài shàng huáng yōng huì què xíng chēng chén. suī qù shèng jiǔ yuǎn, lǐ wén quē rán, fù zǐ zhī yì, wǔ pǐn zhī cháng, bù yì zhī dào, níng wèi gōng sī yì jié? gōng tíng zé wèi chén, zài jiā zé wèi fù, shì wéi lǐ ér wú cháng yě. yán zi shì fù wú guì jiàn, yòu yún zǐ bù jué fù."
后汉献帝皇后父、屯骑校尉不其亭侯伏完朝贺公庭,完拜如众臣;及皇后在离宫,后拜如子礼。三公八座议:"或以为,皇后天下之母也,完虽后父,不可令后独拜於朝。或以为,当交拜,令后存人子之道,完不废人臣之义。又子尊不加於父母,'虽为天王后,犹曰吾季姜',欲令完犹行父法,后专奉子礼,公私之朝,后当独拜。或以为,皇后至尊,父亦至亲,交拜则父子无别,完拜则伤子道,后拜则损至尊,欲令公朝者完拜如众臣,於公宫后拜如子。不知四者,何是正礼?"郑玄议曰:"四者不同,抑有由焉。天子所不臣者三,其一,后之父母也。天子尚不臣,况於后乎!春秋鲁隐公二年,纪裂繻来逆女。冬,伯姬归於纪。又桓八年,祭公来,遂逆王后於纪。九年,纪季姜归於京师。或言逆女,或言逆王后,盖义有所见也。女虽嫁为邻国夫人,其尊无以加於父母;嫁於天子者,此虽己女,成言曰王后,明当时之尊,得加父母也。纪季姜归於京师,更称其字者,得行礼而戒之,其尊安可加父母耳。今不其亭侯在京师,礼事出入,宜从臣礼。若后息离宫,及归宁父母,从子礼。"丞相徵事邴原驳曰:"孝经云:'父子之道,天性也。'明王之章,先陈事父之孝。女子子出,降其父母,妇人外成,不能二统耳。春秋左氏传曰:'纪裂繻来逆女。'列国尊同,逆者谦不敢自成,故以在父母之辞言之,礼敌必三让之义也。祭公逆王后於纪者,至尊以无外,辞无所屈,成言曰王后。纪季姜归於京师,尊已成,称季姜,从纪,子尊不加於父母之明文也。如皇后於公庭官僚之中,令父独拜,违古之道,斯义何施。汉高五日一朝太上皇,家令讥子道不尽,欲微感之,令太上皇拥篲卻行称臣。虽去圣久远,礼文阙然,父子之义,五品之常,不易之道,宁为公私易节?公庭则为臣,在家则为父,是违礼而无常也。言子事父无贵贱,又云子不爵父。"
jìn wǔ dì tài kāng yuán nián, yáng huáng hòu qīn cán. yí zhù yuē:" huáng hòu chéng niǎn, qún chén jiē bài, ān chāng jūn píng lì. ān chāng jūn, yáng huáng hòu fù yě. zhì tán, xià niǎn, hòu nǎi bài ān chāng jūn. jí shēng tán, hòu nǎi wèi ān chāng jūn shè tà yú qí wèi. zhì hái, hòu fù bài."
晋武帝太康元年,杨皇后亲蚕。仪注曰:"皇后乘辇,群臣皆拜,安昌君平立。(安昌君,杨皇后父也。)至坛,下辇,后乃拜安昌君。及升坛,后乃为安昌君设榻於其位。至还,后复拜。"
dōng jìn mù dì yǒng hé jiǔ nián, chǔ tài hòu jiàn fù, bó shì hú nè yì cóng hàn bǐng yuán yì. yòu àn wǔ dì yáng hòu gōng tíng zhī nèi, huáng hòu bài ān chāng jūn yě, zé gōng yáng zhuàn zi zūn bù jiā yú fù mǔ yān. bó shì xú chán yī zhèng xuán yì yuē:" chén wén chéng jūn zhī fǎ, dǎo yǐ zhōng xiào, lì dài tóng zhī. gù zhèng xuán yì, wáng tíng zhèng jūn chén zhī lǐ, sī dí quán fù zǐ zhī qīn, shì dà shùn zhī dào yě. àn xiān cháo yáng xuán zhī, yáng hòu zhī fù yě. gōng cháo zhī jìng, gōng bǐng chén jié hòu zhī guī níng, yì zhí zi lǐ. suī wú jì zhù, jīn zhāo shì bèi shí. ér xiān cán yí, nǎi tài kāng zhōng shì, zhì huì dì zhī dài, xuán zhī biàn zì bù kě tóng hàn dài. sì shuō zhī yì, lì dài chuí yí, cǐ lùn bù chéng, yóu lái shàng yǐ." zhōng shū jiān hé chōng yuē:" rú chán suǒ zhèng, kě chì yù shǐ, zuǒ jiāng jūn rù zài gōng tíng, zé xiū chén jìng huáng tài hòu guī níng zhī rì, zé quán zi lǐ. shēn shè nèi wài fèng xíng." tài hòu zhào:" diǎn lǐ wèi xiáng, qíng suǒ bù ān." sī tú cài mó yì:" fù zǐ zhě, tiān lún zhī jí zūn yě jūn chén zhě, rén jué zhī zhì jìng yě. xiān wáng zhī zhì, bù yǐ rén jué zhī guì, jiā yú tiān lún zhī zūn. jīng yuē' suī tiān zǐ, bì yǒu zūn yě'. yán yǒu fù yě. shì yǐ yú shùn hàn zǔ suī shēn wéi dì, fù wèi pǐ fū, jìng shì zhī lǐ, bù yì quǎn mǔ zhī zhōng, cǐ xiān shèng zhī yí fàn yě. zhèng xuán zhù lǐ, yán' zi shì fù, wú guì jiàn'. yòu yún' zi bù jué fù, xián bēi zhī yě'. jiā qí jué wèi, yóu suǒ bù gǎn, kuàng nǎi nán miàn ér shòu bài hū! jīn huáng tài hòu suī lín cháo, wáng zhě zhī fù, běn wú bài lǐ." hé chōng yòu zòu:" yī zhèng xuán yì, jūn chén, fù zǐ zhī dào cún yān. yàn wáng chēng chén yú wèi, dòu wǔ lù shàng shū yú hàn, yǐ xíng zhī jiù diǎn yě." yàn wáng, wèi fèi dì fù. dòu wǔ, hàn dòu hòu fù. tài hòu zhào:" jù suǒ qǐ jiù diǎn, chéng wú yǐ xiāng yì, rán cǐ shí suǒ sǒng jù bù níng zhě yě." hé chōng yǔ yǔ yì shū:" chǔ jiāng jūn hái cháo, zhí tài hòu lín cháo, shí yì chǔ hóu suī hòu fù, nǎi jìn chén yě, yí yòng zhèng yì. huò wèi chǔ shēng yí bù bài ěr, bù chēng chén, yàn wáng fēi bǐ yě. yòu wèi dòu wǔ suī shòu jué tài hòu, lù shàng shū shì, ér hàn wú bài wén wèi yí, gù kǒng dà yì guāi cuò. chǔ hóu jì bù bài, biàn shì yì xìng tài shàng huáng yě. cǐ wēi wēi, yì shù xìng bù gǎn ān." yì dá yuē:" zhōng gǔ yǐ shàng, wèi yǒu mǔ hòu lín cháo, nǚ zhǔ dāng yáng zhě yě, nǎi qǐ hàn ěr, suī huò quán yí, pū suǒ bù rán chù yě. dài zhǔ suī yǒu yòu méng, wàn jī jì yú zhǒng zǎi, wú yǐ kūn dé líng gān yǐ. dāng jīn hòu dé xián míng, chǔ hóu dǎng zhèng, de lìng cān èr ā héng, xiá ěr zhī xìng. yì zhě wèi yàn wáng bù zú wéi zhǔn, dòu wǔ wú bài wén, cǐ zhì bù chū xián shèng yě. wǔ jì shòu qí jué wèi, yì wú bù bài lǐ yě. zhèng jūn zhī yán, shì hé qíng lǐ. jīn tài hòu jì lín tiān wèi, chǔ hóu biàn shì rén chén, rén chén ér bù bài jūn wèi, shòu guān ér bù xún tiān zé, qiè suǒ wèi ān. ruò yù yuǎn zhǔn gǔ yì,' suī wèi tiān wáng hòu, yóu yuē wú jì jiāng', qín hàn yǐ qián shì bù yǔ jīn tóng. hàn jiā tài shàng huáng, tài shàng wèi jiàn chóng dài, jí shì zi wèi tiān zǐ fù wèi shàng zhě ěr, nǎi jiàn chóng hào wèi guān dì wáng wèi fēi yù yě. jīn chǔ hóu yóu lái jìn chén, bù kě dé zhǔn."
东晋穆帝永和九年,褚太后见父,博士胡讷议从汉邴原议。又按武帝杨后公庭之内,皇后拜安昌君也,则公羊传子尊不加於父母焉。博士徐禅依郑玄议曰:"臣闻成均之法,导以忠孝,历代同之。故郑玄意,王庭正君臣之礼,私觌全父子之亲,是大顺之道也。按先朝羊玄之,羊后之父也。公朝之敬,躬秉臣节;后之归宁,亦执子礼。虽无记注,今朝士备识。而先蚕仪,乃太康中事,至惠帝之代,玄之便自不可同汉代。四说之异,历代垂疑,此论不成,由来尚矣。"中书监何充曰:"如禅所正,可饬御史,左将军入在公庭,则修臣敬;皇太后归宁之日,则全子礼。申摄内外奉行。"太后诏:"典礼未详,情所不安。"司徒蔡谟议:"父子者,天伦之极尊也;君臣者,人爵之至敬也。先王之制,不以人爵之贵,加於天伦之尊。经曰'虽天子,必有尊也'。言有父也。是以虞舜、汉祖虽身为帝,父为匹夫,敬事之礼,不异畎亩之中,此先圣之遗范也。郑玄注礼,言'子事父,无贵贱'。又云'子不爵父,嫌卑之也'。加其爵位,犹所不敢,况乃南面而受拜乎!今皇太后虽临朝,王者之父,本无拜礼。"何充又奏:"依郑玄议,君臣,父子之道存焉。燕王称臣於魏,窦武录尚书於汉,已行之旧典也。"(燕王,魏废帝父。窦武,汉窦后父。)太后诏:"具所启旧典,诚无以相易,然此实所悚惧不宁者也。"(何充与庾翼书:"褚将军还朝,值太后临朝,时议褚侯虽后父,乃晋臣也,宜用郑议。或谓褚生宜不拜耳,不称臣,燕王非比也。又谓窦武虽受爵太后,录尚书事,而汉无拜文为疑,故恐大义乖错。褚侯既不拜,便是异姓太上皇也。此巍巍,亦庶姓不敢安。"翼答曰:"中古以上,未有母后临朝,女主当阳者也,乃起汉耳,虽或权宜,仆所不然处也。代主虽有幼蒙,万机寄於冢宰,无以坤德陵乾矣。当今后德贤明,褚侯谠正,得令参贰阿衡,遐迩之幸。议者谓燕王不足为准,窦武无拜文,此制不出贤圣也。武既受其爵位,亦无不拜理也。郑君之言,適合情礼。今太后既临天位,褚侯便是人臣,人臣而不拜君位,受官而不循天则,窃所未安。若欲远准古义,'虽为天王后,犹曰吾季姜',秦汉以前事不与今同。汉加太上皇,太上未见崇戴,即是子为天子父为上者耳,乃见崇号位、冠帝王为非喻也。今褚侯由来晋臣,不可得准。")
yǎng lǎo yú xià shāng zhōu hòu hàn wèi hòu wèi běi qí hòu zhōu dà táng
养老(虞 夏 商 周 后汉 魏 后魏 北齐 后周 大唐)
yú shì shēn yī ér yǎng lǎo, fán yǎng lǎo zhī fú, jiē qí shí wáng suǒ yǔ qún chén yàn zhī fú yě. yǒu yú shì zhì, shēn yī ér yǐ. kǒng yǐng dá yún:" rén jūn yǎng lǎo yǒu sì zhǒng: yī shì yǎng sān lǎo wǔ gēng èr shì zǐ sūn wèi guó sǐ nàn, ér wáng yǎng sǐ zhě fù zǔ sān shì yǎng zhì shì zhī lǎo sì shì yǐn hù xiào nián yǎng shù rén zhī lǎo. sì dài jiē rán." yǎng guó lǎo yú shàng xiáng, yǎng shù lǎo yú xià xiáng, ér yòng yàn lǐ. xiáng, yǎng yě. shàng xiáng, yòu xué dà xué yě, zài xī jiāo. xià xiáng, zuǒ xué xiǎo xué yě, zài guó zhōng wáng gōng zhī dōng. qí lǐ shàng yǐ. xiàn yǎng qì tǐ ér bù qǐ yán, xiàn, fǎ yě. yǎng zhī wèi fǎ qí dé xíng, zì wǔ dì zé yǒu sī yě. yǒu shàn zé jì zhī, wèi dūn shǐ. dūn shǐ, shǐ dūn hòu zhě yě.
虞氏深衣而养老,(凡养老之服,皆其时王所与群臣燕之服也。有虞氏质,深衣而已。孔颖达云:"人君养老有四种:一是养三老五更;二是子孙为国死难,而王养死者父祖;三是养致仕之老;四是引户校年养庶人之老。四代皆然。")养国老於上庠,养庶老於下庠,而用燕礼。(庠,养也。上庠,右学大学也,在西郊。下庠,左学小学也,在国中王宫之东。)其礼尚矣。宪养气体而不乞言,(宪,法也。养之为法其德行,自五帝则有斯也。)有善则记之,为惇史。(惇史,史惇厚者也。)
xià shì yàn yī ér yǎng lǎo, gǎi yú zhì ér shàng hēi yī shang. yǎng guó lǎo yú dōng xù, yǎng shù lǎo yú xī xù, ér yòng xiǎng lǐ. dōng xù, dōng jiāo yě, yì tài xué, zài guó zhōng wáng gōng zhī dōng. xī xù zài xī jiāo.
夏氏燕衣而养老,(改虞制而尚黑衣裳。)养国老於东序,养庶老於西序,而用飨礼。(东序,东胶也,亦太学,在国中王宫之东。西序在西郊。)
yīn rén gǎo yī ér yǎng lǎo, yīn shàng bái ér gǎo yī shang. yǎng guó lǎo yú yòu xué, yǎng shù lǎo yú zuǒ xué, ér yòng shí lǐ. shí yīn sì. xià tóng.
殷人缟衣而养老,(殷尚白而缟衣裳。)养国老於右学,养庶老於左学,而用食礼。(食音嗣。下同。)
zhōu zhì, xuán yī ér yǎng lǎo, xuán yī sù shang. yǎng guó lǎo yú dōng jiāo, jiāo zhī yán jiū yě. yǎng shù lǎo yú yú xiáng, yú xiáng zài guó zhī xī jiāo, jiē xué míng yě. yì zhě, sì dài xiāng biàn ěr. huò shàng xī, huò shàng dōng, huò guì zài guó, huò guì zài jiāo. zhōu zhī xiǎo xué, wèi yǒu yú shì zhī xiáng zhì, shì yǐ míng yú xiáng yún. qí lì xiāng xué yì rú zhī. jiān yòng yú yàn xià xiǎng yīn shí zhī lǐ. jiān yòng zhī, bèi yīn yáng yě. fán yǐn yǎng yáng qì, fán shí yǎng yīn qì yáng yòng chūn xià, yīn yòng qiū dōng. xià guān luó shì zhòng chūn luó chūn niǎo, xiàn jiū yǐ yǎng guó lǎo. chūn niǎo, zhé ér shǐ chū zhě. shì shí yīng huà wéi jiū. jiū yǔ chūn niǎo biàn jiù wèi xīn, yí yǐ yǎng lǎo zhù shēng qì yě. yuè lìng: zhòng qiū, tiān zǐ" yǎng shuāi lǎo, shòu jǐ zhàng, xíng mí zhōu yǐn shí". xíng yóu cì yě. wǔ shí yǎng yú xiāng, liù shí yǎng yú guó, qī shí yǎng yú xué, dá yú zhū hóu. tiān zǐ zhū hóu yǎng lǎo tóng yě. bā shí bài jūn mìng, yī zuò zài zhì, jiǔ shí shǐ rén shòu. mìng wèi jūn bù qīn xiǎng shí, bì yǐ qí lǐ zhì zhī. fán sān wáng yǎng lǎo, jiē yǐn nián. yǐ ér yǐn hù xiào nián, dāng háng fù chú yě. lǎo rén zhòng duō, fēi xián zhě bù kě jiē yǎng. qǐ yán hé yǔ zhī lǐ, jiē xiǎo yuè zhèng zhào zhī yú dōng xù. qǐ yán, yǎng lǎo rén zhī xián zhě, yīn cóng qǐ shàn yán kě xíng zhě yě. hé yǔ, wèi xiāng shè xiāng yǐn jiǔ dà shè yàn shè zhī shǔ yě. xiāng shè jì yuē:" gǔ zhě yú lǚ yě yǔ." fán dà hé lè, bì suì yǎng lǎo. dà hé lè wèi chūn rù xué shì cài hé wǔ, qiū bān xué hé shēng. yú shì shí yě, tiān zǐ zé shì xué yān. suì yǎng lǎo zhě, wèi yòng qí míng rì yě. tiān zǐ shì xué, dà xīn gǔ zhēng, suǒ yǐ jǐng zhòng yě. zǎo mèi shuǎng jī gǔ, yǐ zhào zhòng. jǐng yóu qǐ yě. zhōu lǐ:" fán yòng lè, dà xū yǐ gǔ zhēng xué shì." zhòng zhì, rán hòu tiān zǐ zhì, nǎi mìng yǒu sī xíng shì, xìng zhì jié, jì xiān shī xiān shèng yān. xìng yóu jǔ yě. zhì, cháng yě. jié yóu lǐ yě. shǐ yǒu sī shè qí shì, jǔ cháng lǐ jì xiān shī xiān shèng. bù qīn jì zhī zhě, shì xué guān lǐ ěr, fēi wéi bǐ bào yě. yǒu sī zú shì fǎn mìng. gào jì bì yě. jì bì, tiān zǐ nǎi rù. shǐ zhī yǎng yě, yòu zhī yǎng lǎo zhī chù. fán dà hé lè, bì suì yǎng lǎo, shì yǐ wǎng yān. yán shǐ, shǐ lì xué yě. shì dōng xù, shì diàn yú xiān lǎo, qīn diàn zhī zhě, jǐ suǒ yǒu shì yě. yǎng lǎo dōng xù, zé shì shì xué yú shàng xiáng. suì shè sān lǎo wǔ gēng qún lǎo zhī xí wèi yān. sān lǎo wǔ gēng gè yī rén yě. jiē nián lǎo gèng shì zhì shì zhě yě, néng gèng zhī sān dé wǔ shì yě. tiān zǐ yǐ fù xiōng yǎng zhī, shì tiān xià zhī xiào tì yě. míng yǐ sān wǔ zhě, qǔ xiàng sān chén wǔ xīng, tiān suǒ yīn yǐ zhào míng tiān xià zhě. sān lǎo rú bīn, wǔ gēng rú jiè, qún lǎo rú zhòng bīn yě. shì zhuàn shěng lǐ, yǎng lǎo zhī zhēn jù, qīn shì qí suǒ yǒu. suì fā yǒng yān, tuì xiū zhī, yǐ xiào yǎng yě. fā yǒng wèi yǐ lè nà zhī. tuì xiū zhī wèi jì yíng ér rù, xiàn zhī yǐ lǐ, xiàn bì ér lè què. fǎn, dēng gē qīng miào. fǎn wèi xiàn qún lǎo bì, jiē shēng jiù xí yě. fǎn jiù xí, nǎi xí gōng yú xī jiē shàng, gē qīng miào yǐ lè zhī. jì gē ér yǔ, yǐ chéng zhī yě. yán fù zǐ jūn chén cháng yòu zhī dào. yǔ, tán shuō yě. gē bèi ér lǚ, lǚ ér shuō fù zǐ jūn chén cháng yòu zhī dào. xià guǎn xiàng, wǔ dà wǔ. xiàng zhōu wǔ wáng fá zhòu zhī lè yě. yǒu sī gào yǐ lè què, què, zhōng yě. wáng nǎi mìng gōng hóu bó zǐ nán jí qún lì yuē:" fǎn yǎng lǎo yú dōng xù." zhōng zhī yǐ rén yě. qún lì, xiāng suì zhī guān. wáng yú yàn zhī mò, ér mìng zhū hóu shí cháo huì zài cǐ zhě, gè fǎn yǎng lǎo rú cǐ lǐ, shì zhōng qí rén xīn. shí sān lǎo wǔ gēng, tiān zǐ tǎn ér gē shēng, zhí jiàng ér kuì, zhí jué ér yìn, miǎn ér zǒng gàn, suǒ yǐ jiào zhū hóu zhī tì yě. miǎn ér zǒng gàn, qīn zài wǔ wèi yě. sān zhě, dào chéng yú sān, wèi tiān dì rén yě. lǎo zhě, jiù yě, shòu yě. shī yún" fāng shū yuán lǎo", shū chēng wú yí gǒu lǎo zhī yán, zé wǎng suǒ qiān. wǔ zhě, xùn yú wǔ pǐn. gèng zhě, gèng yě, wǔ dài zhǎng zǐ gèng xiāng dài, yán qí néng yǐ shàn dào gǎi gèng jǐ yě. gù sān lǎo wǔ gēng jiē qǔ yǒu dào, qī nán nǚ wán jù zhě wèi zhī. zhèng xuán yuē:" lǎo gèng, hù yán zhī ěr, jiē lǎo rén gèng zhī sān dé wǔ shì zhě yě." cài yōng yuē:" gèng dāng wèi sǒu."
周制,玄衣而养老,(玄衣素裳。)养国老於东胶,(胶之言纠也。)养庶老於虞庠,虞庠在国之西郊,(皆学名也。异者,四代相变耳。或上西,或上东,或贵在国,或贵在郊。周之小学,为有虞氏之庠制,是以名虞庠云。其立乡学亦如之。)兼用虞燕夏飨殷食之礼。(兼用之,备阴阳也。凡饮养阳气,凡食养阴气;阳用春夏,阴用秋冬。)夏官罗氏仲春罗春鸟,献鸠以养国老。(春鸟,蛰而始出者。是时鹰化为鸠。鸠与春鸟变旧为新,宜以养老助生气也。)月令:仲秋,天子"养衰老,授几杖,行糜粥饮食"。(行犹赐也。)五十养於乡,六十养於国,七十养於学,达於诸侯。(天子诸侯养老同也。)八十拜君命,一坐再至,九十使人受。(命谓君不亲飨食,必以其礼致之。)凡三王养老,皆引年。(已而引户校年,当行复除也。老人众多,非贤者不可皆养。)乞言合语之礼,皆小乐正诏之於东序。(乞言,养老人之贤者,因从乞善言可行者也。合语,谓乡射、乡饮酒、大射、燕射之属也。乡射记曰:"古者於旅也语。")凡大合乐,必遂养老。(大合乐谓春入学释菜)(合舞,秋颁学合声。於是时也,天子则视学焉。遂养老者,谓用其明日也。)天子视学,大昕鼓徵,所以警众也。(早昧爽击鼓,以召众。警犹起也。周礼:"凡用乐,大胥以鼓徵学士。")众至,然后天子至,乃命有司行事,兴秩节,祭先师先圣焉。(兴犹举也。秩,常也。节犹礼也。使有司摄其事,举常礼祭先师先圣。不亲祭之者,视学观礼耳,非为彼报也。)有司卒事反命。(告祭毕也。祭毕,天子乃入。)始之养也,(又之养老之处。凡大合乐,必遂养老,是以往焉。言始,始立学也。)適东序,释奠於先老,(亲奠之者,己所有事也。养老东序,则是视学於上庠。)遂设三老五更群老之席位焉。(三老五更各一人也。皆年老更事致仕者也,能更知三德五事也。天子以父兄养之,示天下之孝悌也。名以三五者,取象三辰五星,天所因以照明天下者。三老如宾,五更如介,群老如众宾也。)適馔省醴,养老之珍具,(亲视其所有。)遂发咏焉,退脩之,以孝养也。(发咏谓以乐纳之。退修之谓既迎而入,献之以醴,献毕而乐阕。)反,登歌清庙。(反谓献群老毕,皆升就席也。反就席,乃席工於西阶上,歌清庙以乐之。)既歌而语,以成之也。言父子君臣长幼之道。(语,谈说也。歌备而旅,旅而说父子君臣长幼之道。)下管象,舞大武。(象周武王伐纣之乐也。)有司告以乐阕,(阕,终也。)王乃命公侯伯子男及群吏曰:"反养老於东序。"终之以仁也。(群吏,乡遂之官。王於燕之末,而命诸侯时朝会在此者,各反养老如此礼,是终其仁心。)食三老五更,天子袒而割牲,执酱而馈,执爵而酳,冕而总干,所以教诸侯之悌也。(冕而总干,亲在舞位也。三者,道成於三,谓天地人也。老者,旧也,寿也。诗云"方叔元老",书称无遗耇老之言,则罔所愆。五者,训於五品。更者,更也,五代长子更相代,言其能以善道改更己也。故三老五更皆取有道,妻、男女完具者为之。郑玄曰:"老、更,互言之耳,皆老人更知三德五事者也。"蔡邕曰:"更当为叟。")
hòu hàn míng dì yǒng píng èr nián sān yuè, yǐ lǐ gōng wèi sān lǎo, huán róng wèi wǔ gēng, shuài qún chén yǎng yú bì yōng. yuè lìng zhāng jù yuē:" sān lǎo, guó lǎo yě. wǔ gēng, shù lǎo yě." yīng shào hàn guān yí yuē:" sān lǎo wǔ gēng, sān dài suǒ zūn. ān chē ruǎn lún, sòng yíng zhì jiā, tiān zǐ dú bài yú píng." dèng chén yuē:" hàn zhí yǐ yī gōng wèi sān lǎo, wǔ gēng wú cháng." xiān jí rì, sī tú shàng tài fù ruò jiǎng shī gù sān gōng rén míng, yòng qí dé xíng nián qí gāo zhě yī rén wéi sān lǎo, cì yī rén wéi wǔ gēng yě. lú zhí yuē:" xuǎn sān gōng lǎo zhě wèi sān lǎo, qīng dài fū zhōng lǎo zhě wèi wǔ gēng yě." jiē fú dōu zhù dà páo dān yī, zào yuán lǐng xiù zhōng yī, guān jìn xián, fú yù zhàng. wǔ gēng yì rú zhī, bù zhàng. jiē zhāi yú tài xué jiǎng táng. qí rì, shèng yú xiān dào bì yōng lǐ diàn, yù zuò dōng xiāng, qiǎn shǐ zhě ān chē ruǎn lún yíng sān lǎo wǔ gēng. tiān zǐ yíng yú mén píng, jiāo lǐ, dào zì zuò jiē, sān lǎo shēng zì bīn jiē. zhì jiē, tiān zǐ yī rú lǐ. sān lǎo shēng, dōng miàn, sān gōng shè jǐ, jiǔ qīng zhèng lǚ, tiān zǐ qīn tǎn gē shēng, zhí jiàng ér kuì, zhí jué ér yìn, zhù gěng zài qián, zhù yì zài hòu. wǔ gēng nán miàn, sān gōng jìn gōng lǐ, yì rú zhī. qiáo zhōu wǔ jīng rán fǒu yuē:" hàn chū huò yún sān lǎo dá tiān zǐ bài, zāo wáng mǎng luàn, fǎ dù cán quē. hàn zhōng xīng, dìng lǐ yí, qún chén yù lìng sān lǎo dá bài. chéng mén xiào wèi dǒng jūn bó yún:' suǒ yǐ yǎng sān lǎo, yǐ jiào shì fù mǔ zhī dào yě. ruò dá bài, shì shǐ tiān xià dá zi bài yě.'" qiáo zhōu lùn yuē:" lǐ, shī fú shàng fú, yóu yǐ fēi qīn zhī gù dá zi bài, shì jiàn yì guó jūn, yì dá shì bài, shì jiē bù dé shì yóu zǐ yě." yú xǐ yuē:" hàn yí, yú mén píng jiāo lǐ, jiāo lǐ jí dá bài yǐ. zhōng xīng miù cóng jūn yí, hòu yǐ gé zhī, shén dé lǐ yì." míng rì jiē yì quē xiè ēn, yǐ jiàn lǐ yù tài zūn zhe gù yě. hé dì yǐ lǔ pī wèi sān lǎo, ān dì yì yǐ lǔ pī wèi sān lǎo, yòu yǐ lǐ chōng wèi sān lǎo. yuán chū sì nián, zhào yuē:" yuè lìng zhòng qiū,' yǎng shuāi lǎo, shòu jǐ zhàng, xíng mí zhōu'. fāng jīn bā yuè, àn bǐ zhī shí, jùn xiàn duō bù fèng xíng, suī yǒu mí zhōu, kāng bǐ ní tǔ xiāng bàn, bù kě yǐn shí." àn cǐ zhào, hàn dài yóu yī yuè lìng shī zhèng shì. líng dì yǐ yuán féng wèi sān lǎo, cì yǐ yù zhàng. yù zhàng zhǎng jiǔ chǐ, duān yǐ jiū wèi shì, jiū zhě bù yàn zhī niǎo, yù lǎo rén zhī bù yàn yě.
后汉明帝永平二年三月,以李躬为三老,桓荣为五更,帅群臣养於辟雍。(月令章句曰:"三老,国老也。五更,庶老也。"应劭汉官仪曰:"三老、五更,三代所尊。安车软轮,送迎至家,天子独拜於屏。"邓辰曰:"汉直以一公为三老,五更无常。")先吉日,司徒上太傅若讲师故三公人名,用其德行年耆高者一人为三老,次一人为五更也。(卢植曰:"选三公老者为三老,卿大夫中老者为五更也。")皆服都纻大袍单衣,皂缘领袖中衣,冠进贤,扶玉杖。五更亦如之,不杖。皆斋於太学讲堂。其日,乘舆先到辟雍礼殿,御坐东厢,遣使者安车软轮迎三老、五更。天子迎於门屏,交礼,道自阼阶,三老升自宾阶。至阶,天子揖如礼。三老升,东面,三公设几,九卿正履,天子亲袒割牲,执酱而馈,执爵而酳,祝鲠在前,祝饐在后。五更南面,三公进供礼,亦如之。(谯周五经然否曰:"汉初或云三老答天子拜,遭王莽乱,法度残缺。汉中兴,定礼仪,群臣欲令三老答拜。城门校尉董钧驳云:'所以养三老,以教事父母之道也。若答拜,是使天下答子拜也。'"谯周论曰:"礼,尸服上服,犹以非亲之故答子拜,士见异国君,亦答士拜,是皆不得视犹子也。"虞喜曰:"汉仪,於门屏交礼,交礼即答拜矣。中兴谬从钧仪,后已革之,甚得礼意。")明日皆诣阙谢恩,以见礼遇太尊著故也。和帝以鲁丕为三老,安帝亦以鲁丕为三老,又以李充为三老。元初四年,诏曰:"月令仲秋,'养衰老,授几杖,行糜粥'。方今八月,按比之时,郡县多不奉行,虽有糜粥,糠粃泥土相半,不可饮食。"(按此诏,汉代犹依月令施政事。)灵帝以袁逢为三老,赐以玉杖。(玉杖长九尺,端以鸠为饰,鸠者不咽之鸟,欲老人之不咽也。)
wèi gāo guì xiāng gōng gān lù èr nián, tiān zǐ qīn shuài qún sī xíng yǎng lǎo zhī lǐ yú tài xué, mìng wáng xiáng wèi sān lǎo, zhèng xiǎo tóng wèi wǔ gēng. xiáng nán miàn, jǐ zhàng, yǐ shī dào zì jū. tiān zǐ běi miàn, qǐ yán. xiáng chén míng wáng shèng dì jūn chén zhèng huà zhī yào yǐ xùn zhī, wén zhě mò bù dǐ lì.
魏高贵乡公甘露二年,天子亲帅群司行养老之礼於太学,命王祥为三老,郑小同为五更。祥南面,几杖,以师道自居。天子北面,乞言。祥陈明王圣帝君臣政化之要以训之,闻者莫不砥砺。
hòu wèi xiào wén dì tài hé shí liù nián, zhào yǐ qián sī tú wèi yuán wèi sān lǎo, qián dà hóng lú qīng yóu míng gēn wèi wǔ gēng. yú míng táng shè guó lǎo wèi shù lǎo wèi yú jiē xià. huáng dì zài bài sān lǎo, qīn tǎn gē shēng, zhí jiàng ér kuì, zhí jué ér yìn yú wǔ gēng xíng sù bài zhī lǐ cì guó lǎo shù lǎo yī fú yǒu chà. jì ér sān lǎo yán yuē:" zì gǔ rén suǒ chóng, mò zhòng yú xiào shùn. rán wǔ xiào liù shùn, tiān xià zhī suǒ xiān. yuàn bì xià zhòng zhī, yǐ huà sì fāng." dì yuē:" xiào shùn zhī dào, tiān dì zhī jīng, jīn chéng sān lǎo míng yán, míng zhī zhèn huái." wǔ gēng yán yuē:" fū zhì xiào tōng líng, zhì shùn gǎn yōu, gù jīng yún' xiào tì zhī zhì, tōng yú shén míng, guāng yú sì hǎi'. yuàn bì xià niàn zhī, yǐ jì lí shù." dì yuē:" wǔ gēng zhù sān lǎo yǐ yán zhì fàn, fū zhǎn dé yīn. dāng kè jǐ fù lǐ, yǐ xíng lái shòu." lǐ bì, nǎi cì bù wǎn yī chéng. zhào yuē:" sān lǎo kě gěi shàng gōng zhī lù, wǔ gēng kě shí yuán qīng zhī fèng, gōng yǎng zhī wèi, yì tóng qí lì."
后魏孝文帝太和十六年,诏以前司徒尉元为三老,前大鸿胪卿游明根为五更。於明堂设国老位、庶老位於阶下。皇帝再拜三老,亲袒割牲,执酱而馈,执爵而酳;於五更行肃拜之礼;赐国老、庶老衣服有差。既而三老言曰:"自古人所崇,莫重於孝顺。然五孝六顺,天下之所先。愿陛下重之,以化四方。"帝曰:"孝顺之道,天地之经,今承三老明言,铭之朕怀。"五更言曰:"夫至孝通灵,至顺感幽,故经云'孝悌之至,通於神明,光於四海'。愿陛下念之,以济黎庶。"帝曰:"五更助三老以言至范,敷展德音。当克己复礼,以行来授。"礼毕,乃赐步輓一乘。诏曰:"三老可给上公之禄,五更可食元卿之俸,供养之味,亦同其例。"
běi qí zhì, zhòng chūn lìng chén, chén yǎng lǎo lǐ. xiān yī rì, sān lǎo wǔ gēng zhāi yú guó xué. huáng dì jìn xián guān, xuán shā páo, zhì bì yōng, rù zǒng zhāng táng. liè gōng xuán. wáng gōng yǐ xià jí guó lǎo shù lǎo gè dìng wèi. sī tú yǐ yǔ yí wǔ bēn ān chē, yíng sān lǎo wǔ gēng yú guó xué. bìng jìn xián guān, xuán fú, hēi xì, sù dài. guó zǐ shēng hēi jiè zé, qīng jīn, dān yī, chéng mǎ cóng yǐ zhì. huáng dì shì jiàn, zhí tǐng, yíng yú mén nèi. sān lǎo zhì mén, wǔ gēng qù mén shí bù, jiē jiàng chē yǐ rù. huáng dì bài, sān lǎo wǔ gēng shè qí dá bài. huáng dì yī jìn, sān lǎo zài qián, wǔ gēng zài hòu, shēng zì yòu jiē, jiù yán. sān lǎo zuò, wǔ gēng lì. huáng dì shēng táng, běi miàn. gōng qīng shēng zì zuǒ jiē, běi miàn. sān gōng shòu jǐ zhàng, qīng zhèng lǚ, guó lǎo shù lǎo gè jiù wèi. huáng dì bài sān lǎo, qún chén jiē bài. bù bài wǔ gēng. nǎi zuò. huáng dì xī miàn, sù bài wǔ gēng. jìn zhēn xiū jiǔ shí, qīn tǎn gē shēng, zhí jiàng yǐ kuì, zhí jué ér yìn. yǐ cì jìn wǔ gēng. yòu shè jiǔ yǐ yú guó lǎo shù lǎo. huáng dì shēng yù zuò, sān lǎo nǎi lùn wǔ xiào liù shùn, diǎn xùn dà gāng. huáng dì xū gōng qǐng shòu, lǐ bì ér hái. yòu dū xià jí wài zhōu rén nián qī shí yǐ shàng, cì jiū zhàng huáng mào. yǒu chì zé gěi, bù wéi cháng yě.
北齐制,仲春令辰,陈养老礼。先一日,三老五更斋於国学。皇帝进贤冠,玄纱袍,至辟雍,入总章堂。列宫悬。王公以下及国老庶老各定位。司徒以羽仪武贲安车,迎三老五更於国学。并进贤冠,玄服,黑舄,素带。国子生黑介帻,青衿,单衣,乘马从以至。皇帝释剑,执珽,迎於门内。三老至门,五更去门十步,皆降车以入。皇帝拜,三老五更摄齐答拜。皇帝揖进,三老在前,五更在后,升自右阶,就筵。三老坐,五更立。皇帝升堂,北面。公卿升自左阶,北面。三公授几杖,卿正履,国老庶老各就位。皇帝拜三老,群臣皆拜。不拜五更。乃坐。皇帝西面,肃拜五更。进珍羞酒食,亲袒割牲,执酱以馈,执爵而酳。以次进五更。又设酒酏於国老庶老。皇帝升御坐,三老乃论五孝六顺,典训大纲。皇帝虚躬请受,礼毕而还。又都下及外州人年七十以上,赐鸠杖黄帽。(有敕则给,不为常也。)
hòu zhōu wǔ dì bǎo dìng sān nián, zhào yǐ tài fù yān guó gōng yú jǐn wèi sān lǎo, cì yán nián zhàng. huáng dì xìng tài xué yǐ shí zhī. sān lǎo rù mén, huáng dì yíng bài mén píng zhī jiān, sān lǎo dá bài. shè sān lǎo xí yú zhōng yíng, nán xiàng. tài shī jìn guó gōng yǔ wén hù shēng jiē, shè jǐ yú xí. sān lǎo shēng xí, nán miàn píng jǐ ér zuò. dà sī kòu chǔ guó gōng dòu lú níng shēng jiē, zhèng xì. huáng dì shēng, lì yú fǔ yǐ zhī qián, xī miàn. yǒu sī jìn zhuàn, huáng dì guì shè jiàng dòu, qīn tǎn gē shēng. sān lǎo shí qì, huáng dì yòu qīn guì shòu jué yǐ yìn, chè qù. huáng dì běi miàn lì, fǎng dào, sān lǎo nǎi qǐ, lì yú xí hòu. huáng dì yuē:" wěi dàng tiān xià zhòng rèn, zì wéi bù cái, bù zhī zhèng lǐ zhī yào, gōng qí huì zhī." sān lǎo dá yuē:" mù cóng shéng zé zhèng, hòu cóng jiàn zé shèng. zì gǔ míng wáng shèng zhǔ, jiē xū xīn nà jiàn, yǐ zhī dé shī, tiān xià nǎi ān. wéi bì xià niàn zhī." yòu yuē:" wèi guó zhī běn, zài hu zhōng xìn, shì yǐ gǔ rén yún:' qù shí qù bīng, xìn bù kě shī.' guó jiā xīng fèi, zài yú shǎng fá. ruò yǒu gōng bì shǎng, yǒu zuì bì fá, zé wéi shàn zhě rì yì, wèi è zhě rì zhǐ ruò yǒu gōng bù shǎng, yǒu zuì bù fá, zé tiān xià shàn è bù fēn, xià rén wú suǒ cuò shǒu zú." yòu yuē:" yán xíng zhě, lì shēn zhī běn, yán chū xíng suí, chéng yí xiāng gù. bì xià sān sī ér yán, jiǔ lǜ ér xíng, ruò bù sī bù lǜ, bì yǒu guò shī. tiān zǐ zhī guò, shì wú dà xiǎo, rú rì yuè zhī shí, mò bù zhī zhě, yuàn bì xià shèn zhī." sān lǎo yán bì, huáng dì zài bài shòu zhī, sān lǎo dá bài. lǐ chéng ér chū.
后周武帝保定三年,诏以太傅燕国公于谨为三老,赐延年杖。皇帝幸太学以食之。三老入门,皇帝迎拜门屏之间,三老答拜。设三老席於中楹,南向。太师晋国公宇文护升阶,设几於席。三老升席,南面凭几而坐。大司寇楚国公豆卢宁升阶,正舄。皇帝升,立於斧扆之前,西面。有司进馔,皇帝跪设酱豆,亲袒割牲。三老食讫,皇帝又亲跪授爵以酳,撤去。皇帝北面立,访道,三老乃起,立於席后。皇帝曰:"猥当天下重任,自惟不才,不知政理之要,公其诲之。"三老答曰:"木从绳则正,后从谏则圣。自古明王圣主,皆虚心纳谏,以知得失,天下乃安。惟陛下念之。"又曰:"为国之本,在乎忠信,是以古人云:'去食去兵,信不可失。'国家兴废,在於赏罚。若有功必赏,有罪必罚,则为善者日益,为恶者日止;若有功不赏,有罪不罚,则天下善恶不分,下人无所措手足。"又曰:"言行者,立身之本,言出行随,诚宜相顾。陛下三思而言,九虑而行,若不思不虑,必有过失。天子之过,事无大小,如日月之蚀,莫不知者,愿陛下慎之。"三老言毕,皇帝再拜受之,三老答拜。礼成而出。
dà táng zhì, zhòng qiū jí chén, huáng dì qīn yǎng sān lǎo wǔ gēng yú tài xué. suǒ sī xiān zòu dìng, sān shī sān gōng zhì shì zhě, yòng qí dé xíng jí nián gāo zhě yī rén wéi sān lǎo, cì yī rén wéi wǔ gēng. shè sān lǎo zuò yú xī yíng zhī dōng, jìn běi nán xiàng. shè wǔ gēng zuò yú xī jiē shàng, dōng xiàng. shè guó lǎo sān rén zuò yú sān lǎo zuò xī, jù bù shǔ yān. shè zhòng guó lǎo zuò yú táng xià xī jiē zhī xī, dōng miàn běi shàng. wǔ pǐn yǐ shàng zhì shì zhě wèi guó lǎo, liù pǐn yǐ xià zhì shì zhě wèi shù lǎo.
大唐制,仲秋吉辰,皇帝亲养三老五更於太学。所司先奏定,三师、三公致仕者,用其德行及年高者一人为三老,次一人为五更。设三老座於西楹之东,近北南向。设五更座於西阶上,东向。设国老三人座於三老座西,俱不属焉。设众国老座於堂下西阶之西,东面北上。(五品以上致仕者为国老,六品以下致仕者为庶老。)
tiān bǎo bā zài rùn liù yuè zhì, qí tiān xià bǎi xìng, zhàng fū qī shí wǔ yǐ shàng, fù rén qī shí yǐ shàng, yí gè gěi zhōng nán yī rén chōng shì, réng rèn zì jiǎn zé zhì bā shí yǐ shàng, yī cháng shì chǔ fèn. yú bìng rú kāi yuán lǐ.
天宝八载闰六月制,其天下百姓,丈夫七十五以上,妇人七十以上,宜各给中男一人充侍,仍任自简择;至八十以上,依常式处分。馀并如开元礼。
tiān zǐ bài jìng bǎo fù tài zǐ jí zhū wáng jiàn shī lǐ fù hàn jìn dà táng
天子拜敬保傅(太子及诸王见师礼附○ 汉 晋 大唐)
hàn zhāng yǔ cháng wèi chéng dì shī, dì zūn chǒng zhī. yǔ měi jí, zhé yǐ qǐ jū wén. wèi qí shí yǐn qǐn wò zhī zēng sǔn yě. dì zì lín wèn zhī, qīn bài yǔ chuáng xià, yǔ dùn shǒu xiè ēn, yīn guī chéng yán:" lǎo chén yǒu sì nán yī nǚ, ài nǚ shén yú nán, yuǎn jià wèi zhāng yè tài shǒu xiāo xián qī, bù shèng fù zǐ sī qíng, sī yǔ xiāng jìn." dì jí shí xǐ xián wèi hóng nóng tài shǒu. yòu yǔ xiǎo zi wèi yǒu guān, dì lín hòu yǔ, yǔ shù shì zhī, dì jí yǔ chuáng xià bài wèi huáng mén láng, jǐ shì zhōng.
汉张禹尝为成帝师,帝尊宠之。禹每疾,辄以起居闻。(谓其食饮寝卧之增损也。)帝自临问之,亲拜禹床下,禹顿首谢恩,因归诚言:"老臣有四男一女,爱女甚於男,远嫁为张掖太守萧咸妻,不胜父子私情,思与相近。"帝即时徙咸为弘农太守。又禹小子未有官,帝临候禹,禹数视之,帝即禹床下拜为黄门郎,给事中。
jìn chéng dì zhào yuē:" qū líng gōng děng, xuān lì qián cháo, zhì xūn huáng jiā, yǐ dé yì yōu hóng, jiān bǎo fù zhèn gōng. zhèn zāo jiā bù zào, yǎn zài āi jiù, bǐng xùn wèi jiū, wù shì qióng gǎn. qí yī zūn xiān dì zūn chóng shī fū zhī jiào, bài jìng jiā jiù, yǐ míng chóng dé, yǒng fèng yí fàn." shàng shū lìng biàn kǔn děng zòu yuē:" chén lì guān jì jí lǐ jīng, wú bài chén zhī zhì. wéi hàn chéng dì bài zhāng yǔ, yōng zhǔ fán chén, bù zú wèi guǐ. huò shuō shī chén yǒu chén, shī mó qí dào, yòu wèi shì qí bài yě. zhì yú xiān dì zhī bài sī tú dǎo, tè yǐ yuán huáng dì xìng zì fān guó, bù yī zhī jiāo, bài zài rén chén zhī rì, gù lǜ ér bù gǎi. bì xià zūn shùn xiān diǎn, fú yīng lǐ zhōng, bù yí jiàng nán miàn zhī zūn, bài běi miàn zhī chén. dà jiào yǒu wéi, míng tǐ bù shùn, shì yīng gǎi zhèng." tài hòu zhào:" zūn shī zhòng dào, dì wáng zhī suǒ yí wù, kuàng tóng yòu fāng lài shī xùn zhī chéng. yí lìng yī zūn xiān dì chóng xián zhī lǐ." kǔn yòu zòu:" chén kǎo xiān diǎn zhī jí, wú guò yú zhōu gōng, ér zhōu shǐ wú bài jìng zhī lǐ. lǐ jì chēng' wáng zhě rù xué, gōng bài sān lǎo'. cǐ yī zhāo zhī jìng, yóu zǐ guān ér mǔ bài zhī, qǐ kě zhōng shēn xíng yān." tài hòu zhào:" xū dì chéng rén, gèng xiáng shī fū zhī lǐ."
晋成帝诏曰:"曲陵公等,宣力前朝,致勋皇家,以德义优弘,兼保傅朕躬。朕遭家不造,奄在哀疚,禀训未究,悟事穷感。其一遵先帝尊崇师傅之教,拜敬加旧,以明崇德,永奉遗范。"尚书令卞壸等奏曰:"臣历观纪籍礼经,无拜臣之制。唯汉成帝拜张禹,庸主凡臣,不足为轨。或说师臣友臣,师模其道,又未是其拜也。至於先帝之拜司徒导,特以元皇帝兴自藩国,布衣之交,拜在人臣之日,故率而不改。陛下尊顺先典,伏膺礼中,不宜降南面之尊,拜北面之臣。大教有违,名体不顺,事应改正。"太后诏:"尊师重道,帝王之所宜务,况童幼方赖师训之成。宜令一遵先帝崇贤之礼。"壸又奏:"臣考先典之极,无过於周公,而周史无拜敬之礼。礼记称'王者入学,躬拜三老'。此一朝之敬,犹子冠而母拜之,岂可终身行焉。"太后诏:"须帝成人,更详师傅之礼。"
dà táng zhēn guān shí yī nián, tài zōng yǔ wèi wáng tài yuē:" lǐ bù shàng shū jiān wèi wáng shī wáng guī. rǔ zhī shì shī, rú shì wǒ yě." tài měi xiān bài guī, guī yì yǐ shī dào zì jū, wù yì shàn zhī. shí qī nián, zhào lìng zhuàn sān shī yí zhù. tài zǐ chū diàn mén yíng, xiān bài, sān bài dá bài. měi mén ràng. sān shī zuò, tài zǐ nǎi zuò. yǔ sān shī shū, qián míng huáng kǒng, hòu míng huáng kǒng zài bài.
大唐贞观十一年,太宗语魏王泰曰:"礼部尚书兼魏王师王珪。汝之事师,如事我也。"泰每先拜珪,珪亦以师道自居,物议善之。十七年,诏令撰三师仪注。太子出殿门迎,先拜,三拜答拜。每门让。三师坐,太子乃坐。与三师书,前名惶恐,后名惶恐再拜。
zhū wáng gōng zhǔ jìng gū shū dà táng
诸王公主敬姑叔(大唐)
dà táng shén lóng yuán nián, zhì yuē:" jìn dài yǐ lái, hǎn zūn guǐ dù. wáng jí gōng zhǔ, qū zhì sī qíng, gū shū zhī zūn, bài yú zǐ zhí, wéi fǎ bèi lǐ, qíng yòng cè rán. zì jīn yǐ hòu, yí cóng gé bì, xuān gào zōng shǔ, zhī zhèn yì yān." xiān shì, zhū wáng jí gōng zhǔ, jiē yǐ qīn wèi guì, tiān zǐ zhī zǐ jiàn zhū gū shū, gū shū xiān bài, ruò zhì shū zé chēng wéi qǐ shì. dì zhì yù dūn xù qīn zú, gù xià zhì yǐ gé sī sú.
大唐神龙元年,制曰:"近代以来,罕遵轨度。王及公主,曲致私情,姑叔之尊,拜於子侄,违法背礼,情用恻然。自今以后,宜从革弊,宣告宗属,知朕意焉。"先是,诸王及公主,皆以亲为贵,天子之子见诸姑叔,姑叔先拜,若致书则称为启事。帝志欲敦序亲族,故下制以革斯俗。
qún chén zhì jìng tài hòu fù jìn
群臣致敬太后父(晋)
jìn dèng jiān jūn jiào chū yuán lì yáng shū, cān zuǒ gāng jì yì wèi chǔ tài hòu fù zuǒ jiāng jūn shī jìng, bù tóng. sī mǎ huáng zhěng yì:" fū zǐ yǒu yún:' bì yě zhèng míng hū!' wáng zhě xiàng tiān, hòu zhě fǎ dì, wèi zhào shù fù mǔ, zūn mò dà yān, hòu mò zhòng yān. ruò yǐ hòu zūn yí jìng yú qīn, yú hòu fù yě biàn yīng yǒu jìng, cuò zhī lǐ diǎn, xiān wú zī bǐ. jīn huáng tài hòu lín tǒng cháo zhèng, yǐ zhǔ shàng fù yú chūn qiū ěr, gù shì běn zūn zhī zūn, wú fù yì yě. qiě zhū hóu wèi guó fān hàn, běi miàn qǐ shǒu, qǐ kě dé tuī chóng wèi tài shàng xié? xún míng dìng yì, wèi bù yīng shī jìng yě."
晋邓监军教出袁历阳书,参佐纲纪议为褚太后父左将军施敬,不同。司马黄整议:"夫子有云:'必也正名乎!'王者象天,后者法地,为兆庶父母,尊莫大焉,厚莫重焉。若以后尊宜敬於亲,於后父也便应有敬,错之礼典,先无兹比。今皇太后临统朝政,以主上富於春秋耳,故是本尊之尊,无复异也。且诸侯为国藩翰,北面稽首,岂可得推崇为太上邪?寻名定义,谓不应施敬也。"
qún chén shì zuò tài zǐ hòu lái
群臣侍坐太子后来
bìng gōng qīng zhì jìng tài zǐ dōng gōng chén shàng jiān shū jiàn gōng qīng yí bǎi guān shàng biǎo bù chēng qí míng fù jìn dà táng
(并公卿致敬太子、东宫臣上笺疏、见公卿仪、百官上表不称其名附○ 晋 大唐)
jìn zhì, huáng dì huì gōng qīng, zuò wèi dìng, tài zǐ hòu zhì, sūn yù yǐ wéi qún chén bù yīng qǐ. lǐ yuē' fù zài sī wèi zi, jūn zài sī wèi chén'.' shì zuò yú suǒ zūn, jiàn tóng děng bù qǐ'. jiē yǐ wéi zūn wú èr shàng, gù yǒu suǒ yàn zhī yì yě. xī wèi wǎn bù yīng hàn jǐng zhī zhào, shì zhī zhèng gōng mén zhī fǎ, míng tài zǐ shì tóng yú qún chén, qún chén yì tǒng yī yú suǒ shì. yīng yī tóng děng bù qǐ zhī lǐ. míng dì tài níng sān nián, zhào yuē:" hàn wèi yǐ lái, zūn chóng chǔ èr, shǐ guān shǔ chēng chén, cháo chén xián bài, cǐ shén wú wèi. jīn tài zǐ yǎn yòu chōng zhī nián, biàn chén xiān dá, jiāng jīn suǒ xí jiàn, wèi zhī zì rán, cǐ qǐ kě yǐ jiào zhī xié!" lìng nèi wài tōng yì. shàng shū lìng biàn kǔn yì yǐ wéi:" chūn qiū wáng tài zǐ bú huì méng, lǐ tóng yú jūn, jiē suǒ yǐ zhòng chǔ èr, yì zhèng dí. gǒu fèng zhī rú jūn, bù dé bù bài yǐ. tài zǐ ruò cún qiān chōng, gù yí dá bài. chén yǐ wéi huáng tài zǐ zhī lì, jiāo gào tiān dì, zhèng wèi chǔ gōng, qǐ dé tóng zhī huáng zǐ yī ràng ér yǐ. wèi yí jī zé hàn wèi, hé cháo tóng bài." cóng zhī. xú miǎo yún:" dōng gōng chén shàng biǎo tiān cháo, jì yòng huáng zhǐ, shàng tài zǐ shū, zé yòng bái zhǐ yě. běi rén yǒu zuò fú hóng guān shǔ zhě, yún' dōng gōng chén shàng shū yú tài zǐ yòng bái zhǐ, tài zǐ dá zhī yòng huáng zhǐ. cháo shì lǜ cháng jiān shàng xià sǐ zuì, tài zǐ dá zhī xìng bái, yì yǒu huáng kǒng.' cǐ shì dé zhòng cháo jiù fǎ."
晋制,皇帝会公卿,座位定,太子后至,孙毓以为群臣不应起。礼曰'父在斯为子,君在斯为臣'。'侍坐於所尊,见同等不起'。皆以为尊无二上,故有所厌之义也。昔卫绾不应汉景之召,释之正公门之法,明太子事同於群臣,群臣亦统一於所事。应依同等不起之礼。明帝太宁三年,诏曰:"汉魏以来,尊崇储贰,使官属称臣,朝臣咸拜,此甚无谓。今太子衍幼冲之年,便臣先达,将今所习见,谓之自然,此岂可以教之邪!"令内外通议。尚书令卞壸议以为:"春秋王太子不会盟,礼同於君,皆所以重储贰,异正嫡。苟奉之如君,不得不拜矣。太子若存谦冲,故宜答拜。臣以为皇太子之立,郊告天地,正位储宫,岂得同之皇子揖让而已。谓宜稽则汉魏,阖朝同拜。"从之。(徐邈云:"东宫臣上表天朝,既用黄纸,上太子疏,则用白纸也。北人有作苻宏官属者,云'东宫臣上疏於太子用白纸,太子答之用黄纸。朝士率常笺上下死罪,太子答之姓白,亦有惶恐。'此似得中朝旧法。")
dà táng wǔ tài hòu cháng ān èr nián, zuǒ shù zǐ wáng fāng qìng shàng yán:" jǐn àn shǐ jí suǒ zài, rén chén yú rén yán jí shàng biǎo, wèi yǒu chēng huáng tài zǐ míng zhě, dāng wèi tài zǐ huáng chǔ, qí míng zūn zhòng, bù gǎn zhǐ chì. jǐn àn jìn shàng shū pú yè shān tāo qǐ shì, chēng huáng tài zǐ ér bù yán míng. tāo zhōng cháo míng shì, bì xiáng diǎn gù. cháo guān shàng lǐ rú cǐ, gōng chén huì zé bù yí. jīn dōng gōng diàn jí mén míng, jiē yǒu chù fàn, lín shì lùn yì, huí bì shén nán. xiào jìng huáng dì wèi tài zǐ shí, gǎi hóng jiào mén wèi chóng jiào mén, pèi wáng wèi huáng tài zǐ, gǎi chóng xián guǎn wèi chóng wén guǎn, jiē bì míng huì. cǐ jí chéng lì, zú wèi guǐ mó." yú shì yī qiè gǎi zhī., wèi yǒu chēng huáng tài zǐ míng zhě, dāng wèi tài zǐ huáng chǔ, qí míng zūn zhòng, bù gǎn zhǐ chì. jǐn àn jìn shàng shū pú yè shān tāo qǐ shì, chēng huáng tài zǐ ér bù yán míng. tāo zhōng cháo míng shì, bì xiáng diǎn gù. cháo guān shàng lǐ rú cǐ, gōng chén huì zé bù yí. jīn dōng gōng diàn jí mén míng, jiē yǒu chù fàn, lín shì lùn yì, huí bì shén nán. xiào jìng huáng dì wèi tài zǐ shí, gǎi hóng jiào mén wèi chóng jiào mén, pèi wáng wèi huáng tài zǐ, gǎi chóng xián guǎn wèi chóng wén guǎn, jiē bì míng huì. cǐ jí chéng lì, zú wèi guǐ mó." yú shì yī qiè gǎi zhī.
大唐武太后长安二年,左庶子王方庆上言:"谨按史籍所载,人臣与人言及上表,未有称皇太子名者,当为太子皇储,其名尊重,不敢指斥。谨按晋尚书仆射山涛启事,称皇太子而不言名。涛中朝名士,必详典故。朝官尚礼如此,宫臣讳则不疑。今东宫殿及门名,皆有触犯,临事论议,回避甚难。孝敬皇帝为太子时,改弘教门为崇教门,沛王为皇太子,改崇贤馆为崇文馆,皆避名讳。此即成例,足为轨模。"於是一切改之。,未有称皇太子名者,当为太子皇储,其名尊重,不敢指斥。谨按晋尚书仆射山涛启事,称皇太子而不言名。涛中朝名士,必详典故。朝官尚礼如此,宫臣讳则不疑。今东宫殿及门名,皆有触犯,临事论议,回避甚难。孝敬皇帝为太子时,改弘教门为崇教门,沛王为皇太子,改崇贤馆为崇文馆,皆避名讳。此即成例,足为轨模。"於是一切改之。