strong shí huò shí èr strong
食货十二
qīng zhòng
轻重
píng dí cháng píng yì cāng zhōu zhàn guó hàn hòu hàn jìn sòng qí hòu wèi běi qí hòu zhōu suí dà táng
(平籴 常平 义仓 ○周 战国 汉 后汉 晋 宋 齐 后魏 北齐后周 隋 大唐)
tài gōng wèi zhōu lì jiǔ fǔ huán fǎ, jiě zài qián bì piān. tài gōng tuì yòu xíng zhī yú qí.
太公为周立九府圜法,(解在钱币篇。)太公退又行之於齐。
zhì guǎn zhòng xiāng huán gōng, tōng qīng zhòng zhī quán yuē:" suì yǒu xiōng ráng, gù gǔ yǒu guì jiàn lìng yǒu huǎn jí, gù wù yǒu qīng zhòng. shàng lìng jí yú qiú mǐ, zé mín zhòng mǐ huǎn yú qiú mǐ, zé mín qīng mǐ. suǒ huǎn zé jiàn, suǒ jí zé guì. rén jūn bù lǐ, zé chù jiǎ yóu yú shì, wèi gǔ rén zhī duō xù jī yě. chéng mín zhī bù gěi, bǎi bèi qí běn yǐ. gěi, zú yě, yǐ shí qǔ bǎi. gù wàn shèng zhī guó bì yǒu wàn jīn zhī jiǎ, qiān shèng zhī guó bì yǒu qiān jīn zhī jiǎ zhě, lì yǒu suǒ bìng yě. guó duō shī lì, zé chén bù jìn zhōng, shì bù jìn sǐ yǐ. jì běn liàng wěi zé zú yǐ, wěi, jī yě. rán ér mín yǒu jī è zhě, gǔ yǒu suǒ cáng yě. wèi fù rén duō cáng gǔ yě. mín yǒu yú zé qīng zhī, gù rén jūn liǎn zhī yǐ qīng mín bù zú zé zhòng zhī, gù rén jūn sàn zhī yǐ zhòng. mín qīng zhī zhī shí, guān wèi liǎn dí mín zhòng zhī zhī shí, guān wèi sàn zhī. fán qīng zhòng liǎn sàn zhī yǐ shí, jí zhǔn píng, shǒu zhǔn píng, shǐ wàn shì zhī yì bì yǒu wàn zhōng zhī cáng, cáng qiǎng qiān wàn liù hú sì dòu wèi zhōng. qiǎng, qián guàn. qiān shì zhī yì bì yǒu qiān zhōng zhī cáng, cáng qiǎng bǎi wàn. chūn yǐ fèng gēng, xià yǐ fèng yún, fèng wèi gòng fèng. lěi sì qì xiè zhǒng xiǎng liáng shí bì qǔ shàn yān. gù dà jiǎ chù jiā bù dé háo duó wú mín yǐ." háo wèi qīng wǔ zhī.
至管仲相桓公,通轻重之权曰:“岁有凶穰,故穀有贵贱;令有缓急,故物有轻重。(上令急於求米,则民重米;缓於求米,则民轻米。所缓则贱,所急则贵。)人君不理,则畜贾游於市,(谓贾人之多蓄积也。)乘民之不给,百倍其本矣。(给,足也,以十取百。)故万乘之国必有万金之贾,千乘之国必有千金之贾者,利有所并也。国多失利,则臣不尽忠,士不尽死矣。计本量委则足矣,(委,积也。)然而民有饥饿者,穀有所藏也。(谓富人多藏穀也。)民有馀则轻之,故人君敛之以轻;民不足则重之,故人君散之以重。(民轻之之时,官为敛籴;民重之之时,官为散之。)凡轻重敛散之以时,即准平,守准平,使万室之邑必有万锺之藏,藏鏹千万;(六斛四斗为锺。鏹,钱贯。)千室之邑必有千锺之藏,藏鏹百万。春以奉耕,夏以奉耘,(奉谓供奉。)耒耜、器械、种饟、粮食必取赡焉。故大贾畜家不得豪夺吾民矣。”(豪谓轻侮之。)
guǎn zǐ yuē:" fū wù duō zé jiàn, guǎ zé guì, sàn zé qīng, jù zé zhòng. rén jūn zhī qí rán, gù shì guó zhī xiàn xiàn, yú yě, yáng jiàn fǎn. bù zú ér yù qí cái wù. gǔ jiàn zé yǐ bì yǔ shí, bù bó jiàn zé yǐ bì yǔ yī, shì wù zhī qīng zhòng ér yù zhī yǐ zhǔn, gù guì jiàn kě tiáo, ér jūn dé qí lì, zé gǔ zhī lǐ cái fù, wèi yǒu bù tōng qí shù yān." gǔ jiàn yǐ bì yǔ shí, bù bó jiàn yǐ bì yǔ yī zhě," yǔ" dāng wèi" yì", suí qí suǒ jiàn ér yǐ bì yì qǔ zhī, zé qīng zhòng guì jiàn yóu jūn shàng yě. zhōu yì sǔn guà liù wǔ yún:" huò yì zhī shí péng zhī guī, fú kè wéi, yuán jí." shā mén yī xíng zhù yuē:" shí péng zhě, guó zhī shǒu guī, xiàng shè jì zhī chén, néng zhí chéng shùn zhī dào, yǐ fèng qí jūn. guī zhī wèi wù, zé shēng rén zhī zhòng bǎo, wèi guó zhī běn, sǔn ér fèng shàng, zé guó yǐ zhī cún sǔn ér yì xià, zé rén yǐ zhī cún. yán yú fǎ, zé diào yíng xū yù qīng zhòng zhōng hé zhī yào, ruò yī yǐn tài gōng guǎn zhòng zhī suǒ zhí." fū guī zhě, shàng dá shén qí zhī qíng, xià nǎi bù yán ér xìn yú rén yě. sī gù wǎng xī yòng zhī wèi bì, zé yī xíng shēn zhì qí dào yǐ.
管子曰:“夫物多则贱,寡则贵,散则轻,聚则重。人君知其然,故视国之羡(羡,馀也,羊见反。)不足而御其财物。穀贱则以币与食,布帛贱则以币与衣,视物之轻重而御之以准,故贵贱可调,而君得其利,则古之理财赋,未有不通其术焉。”(穀贱以币与食,布帛贱以币与衣者,“与”当为”易”,随其所贱而以币易取之,则轻重贵贱由君上也。周易损卦六五云:“或益之十朋之龟,弗克违,元吉。”沙门一行注曰:“十朋者,国之守龟,象社稷之臣,能执承顺之道,以奉其君。龟之为物,则生人之重宝,为国之本,损而奉上,则国以之存;损而益下,则人以之存。言於法,则调盈虚御轻重中和之要,若伊尹、太公、管仲之所执。”夫龟者,上达神祇之情,下乃不言而信於人也。斯故往昔用之为币,则一行深知其道矣。)
qí huán gōng wèn yú guǎn zǐ yuē:" zì suì rén yǐ lái, qí dà huì kě dé ér wén hū?" duì yuē:" suì rén yǐ lái, wèi yǒu bù yǐ qīng zhòng wèi tiān xià yě. gòng gōng zhī wáng, dì gòng gōng shì, jì nǚ wā yǒu tiān xià. shuǐ chù shén zhī qī, lù chǔ shén zhī sān, chéng tiān shì yǐ ài zhì tiān xià. zhì yú huáng dì zhī wáng, jǐn táo qí zhǎo yá, bù lì qí qì. cáng mì fēng máng, bù yǐ shì rén, xíng jī quán zhī dào, shǐ rén rì yòng ér bù zhī. shāo shān lín, pò zēng sǒu, fén pèi zé, pèi, dà zé yě. yī shuō shuǐ cǎo jiān chù yuē pèi. zhú qín shòu, shí yǐ yì rén, rán hòu tiān xià kě dé ér mù yě. zhì yú yáo shùn zhī wáng, suǒ yǐ huà hǎi nèi zhě, běi yòng yú shì zhī yù, yú shì, xī běi róng míng, yù zhī suǒ chū. nán guì jiāng hàn zhī zhū, qí shèng qín shòu zhī chóu, yǐ dài fū suí zhī." shèng yóu yì yě. qín shòu zhī chóu zhě, shǐ qí zhú qín shòu, rú cóng chóu chóu yě. yǐ dài fū suí zhī zhě, shǐ qí dài fū sàn yì sù cái wù, suí shān zé zhī rén, qiú qí qín shòu zhī pí. gōng yuē:" hé wèi yě?" duì yuē:" lìng zhū hóu zhī zǐ jiāng wěi zhì zhě, zhū guó jūn zhī zǐ, ruò wèi gōng zǐ kāi fāng lǔ gōng zǐ jì yǒu zhī lèi. jiē yǐ shuāng wǔ zhī pí, shuāng wǔ zhī pí yǐ wéi qiú. qīng dài fū bào shì, qīng dài fū, shàng dài fū yě. xiù wèi zhī shì. liè dài fū bào chān, liè dài fū, zhōng dài fū yě. jīn wèi zhī chān, yīn chāng zhān fǎn. dài fū sàn qí yì sù yǔ qí cái wù, yǐ shì wǔ bào zhī pí, gù shān lín zhī rén cì qí měng shòu, cì yīn qī yì fǎn. ruò cóng qīn qī zhī chóu. cǐ jūn miǎn fú yú cháo, ér měng shòu shèng yú wài, dài fū yǐ sàn qí cái wù, wàn rén dé shòu qí liú, cǐ yáo shùn zhī shù yě." yán yáo shùn cháng yòng cǐ shù.
齐桓公问於管子曰:“自燧人以来,其大会可得而闻乎?”对曰:“燧人以来,未有不以轻重为天下也。共工之王,(帝共工氏,继女娲有天下。)水处什之七,陆处什之三,乘天势以隘制天下。至於黄帝之王,谨逃其爪牙,不利其器。(藏祕锋芒,不以示人,行机权之道,使人日用而不知。)烧山林,破增薮,焚沛泽,(沛,大泽也。一说水草兼处曰沛。)逐禽兽,实以益人,然后天下可得而牧也。至於尧舜之王,所以化海内者,北用禺氏之玉,(禺氏,西北戎名,玉之所出。)南贵江汉之珠,其胜禽兽之仇,以大夫随之。”(胜犹益也。禽兽之仇者,使其逐禽兽,如从仇雠也。以大夫随之者,使其大夫散邑粟财物,随山泽之人,求其禽兽之皮。)公曰:“何谓也?”对曰:“令诸侯之子将委质者,(诸国君之子,若卫公子开方、鲁公子季友之类。)皆以双武之皮,(双武之皮以为裘。)卿大夫豹饰,(卿大夫,上大夫也。袖谓之饰。)列大夫豹幨,(列大夫,中大夫也。襟谓之幨,音昌詹反。)大夫散其邑粟与其财物,以市武豹之皮,故山林之人刺其猛兽,(刺音七亦反。)若从亲戚之仇。此君冕服於朝,而猛兽胜於外,大夫以散其财物,万人得受其流,此尧舜之数也。”(言尧舜尝用此数。)
guǎn zǐ yuē:" fū fù néng duó, pín néng yǔ, nǎi kě yǐ wéi tiān xià. fù zhě néng duó, yì qí lì, pín zhě néng shàn, xù qí fá, nǎi kě jūn rén. guó yǒu shí nián zhī xù yīn zhī xù jī, cháng yú shí nián. ér bù zú yú shí, jiē yǐ qí jì néng jì jūn zhī lù yě. gù rén jūn xié qí shí, jù yǒu yú ér zhì bù zú, gù rén wú bù xì yú shàng yě. shí zhě, rén zhī sī mìng, yán rén jūn wéi yǐ shí néng zhì qí shì, suǒ yǐ rén wú bù xì yú hào lìng. qiě jūn yǐn zhuì zhuì, chóu yě, dīng liè fǎn. liàng yòng, gēng tián fā cǎo, shàng dé qí shù yǐ. rén zhī suǒ shí, rén yǒu ruò gān bù mǔ zhī shù, jì běn liàng wěi wěi, jī. zé zú yǐ. rán ér rén yǒu jī è bù shí yīn sì zhě hé yě? gǔ yǒu suǒ cáng yě. yán yī guó zhī nèi gēng kěn zhī shù, jūn xī zhī. fán rén jì kǒu shòu tián, jiā zú duō shǎo, zú yǐ zì jǐ. ér rén fá yú shí zhě, wèi háo fù zhī jiā shōu cáng qí gǔ gù. rán zé rén jūn bù néng sàn jī jù, jūn xiàn yú yě. bù zú, zé jūn suī qiáng běn qū gēng, běn zé wù nóng. qū dú wéi cù. nǎi shǐ rén xià xiāng yì ěr, è yīn wū néng yǐ wéi lǐ?" rén jūn ruò bù néng sàn háo fù zhī jī, jūn yǒu yú yǐ shàn bù zú, suī wù nóng shì, dū cù bō zhí, shì suǒ yǐ yì lìng háo fù qū yì xì rén, zhōng bù néng zhì lǐ, suǒ wèi xū yǒu zhì dù yú qí xián, jiān qīng zhòng zhī shù.
管子曰:“夫富能夺,贫能与,乃可以为天下。(富者能夺,抑其利,贫者能赡,恤其乏,乃可君人。)国有十年之蓄(因之蓄积,常馀十年。)而不足於食,皆以其技能冀君之禄也。故人君挟其食,据有馀而制不足,故人无不系於上也。(食者,人之司命,言人君唯以食能制其事,所以人无不系於号令。)且君引錣(錣,筹也,丁劣反。)量用,耕田发草,上得其数矣。人之所食,人有若干步亩之数,计本量委(委,积。)则足矣。然而人有饥饿不食(音嗣)者何也?穀有所藏也。(言一国之内耕垦之数,君悉知。凡人计口授田,家族多少,足以自给。而人乏於食者,谓豪富之家收藏其穀故。)然则人君不能散积聚,均羡(馀也。)不足,则君虽强本趋耕,(本则务农。趋读为促。)乃使人下相役耳,恶(音乌)能以为理?”(人君若不能散豪富之积,均有馀以赡不足,虽务农事,督促播植,適所以益令豪富驱役细人,终不能致理,所谓须有制度於其閒,兼轻重之术。)
guǎn zǐ yuē:" lì chū yú yī kǒng zhě, fán yán lì zhě, bù bì huò lì, qìng shǎng wēi xíng jiē shì. qí guó wú dí chū èr kǒng zhě, qí bīng bù qū, qū yǔ qū tóng. qū, qióng yě, qiú wù fǎn. chū sān kǒng zhě, bù kě yǐ jǔ bīng chū sì kǒng zhě, qí guó bì wáng. xiān wáng zhī qí rán, gù sāi rén zhī yǎng, yǎng, lì yě. yáng xiàng fǎn. ài qí lì tú. gù yǔ zhī zài jūn, yǔ yīn yǔ. duó zhī zài jūn, pín zhī zài jūn, fù zhī zài jūn, gù rén zhī dài shang rú rì yuè, qīn jūn ruò fù mǔ. fán jiāng wèi guó, bù tōng yú qīng zhòng, bù kě yǐ shǒu rén, bù néng diào tōng rén lì, bù kě yǐ yǔ zhì wèi dà lǐ. fēn dì ruò yī, qiáng zhě néng shǒu fèn cái ruò yī, zhì zhě néng shōu. zhì yǒu shén bèi rén zhī gōng, yǐ yī qǔ shén. yú yǒu bù gēng gēng yóu cháng yě. yīn gēng. běn zhī shì, rán ér rén jūn bù néng diào, gù rén yǒu xiāng bǎi bèi zhī shēng yě. fū rén fù zé bù kě yǐ lù shǐ yě, pín zé bù kě yǐ fá wēi yě. fǎ lìng zhī bù xíng, wàn rén zhī bù lǐ, pín fù zhī bù qí yě. qiě tiān xià zhě chù zī xíng zī, wèi sāi lì tú. ruò cǐ ér tiān xià kě yī yě. fū tiān xià zhě, shǐ zhī bù shǐ, yòng zhī bù yòng. gù shàn wèi tiān xià zhě, wú yuē shǐ zhī, shǐ bù dé bù shǐ wú yuē yòng zhī, yòng bù dé bù yòng. shǐ qí bù zhī qí suǒ yǐ rán, ruò jù qiáo zhī sù guì dí, zé shè zhòng quán shù zhī lèi shì. gù shàn wèi guó zhě, tiān xià xià wǒ gāo, tiān xià qīng wǒ zhòng, tiān xià duō wǒ guǎ, rán hòu kě yǐ cháo tiān xià." cháng yǐ shù qīng zhī, ruò fú lǔ liáng tí zhī lèi shì.
管子曰:“利出於一孔者,(凡言利者,不必货利,庆赏威刑皆是。)其国无敌;出二孔者,其兵不诎,(诎与屈同。屈,穷也,求物反。)出三孔者,不可以举兵;出四孔者,其国必亡。先王知其然,故塞人之养,(养,利也。羊向反。)隘其利途。故予之在君,(予音与。)夺之在君,贫之在君,富之在君,故人之戴上如日月,亲君若父母。凡将为国,不通於轻重,不可以守人,不能调通人利,不可以语制为大理。分地若一,强者能守;分财若一,智者能收。智有什倍人之功,(以一取什。)愚有不赓(赓犹偿也。音庚。)本之事,然而人君不能调,故人有相百倍之生也。夫人富则不可以禄使也,贫则不可以罚威也。法令之不行,万人之不理,贫富之不齐也。且天下者处兹行兹,(谓塞利途。)若此而天下可一也。夫天下者,使之不使,用之不用。故善为天下者,无曰使之,使不得不使;无曰用之,用不得不用。(使其不知其所以然,若巨桥之粟贵籴,则设重泉戍之类是。)故善为国者,天下下我高,天下轻我重,天下多我寡,然后可以朝天下。”(常以数倾之,若服鲁梁綈之类是。)
huán gōng wèn yuē:" bù jí ér shàn guó, wèi zhī yǒu dào hū?" guǎn zǐ yuē:" guǐ shǒu qí shí, yǒu guān tiān cái, hé qiú yú rén. tài chūn tài xià tài qiū tài dōng, tài yóu dāng yě. lìng zhī suǒ zhǐ, lìng zhī suǒ fā, lìng zhī suǒ zhǐ, lìng zhī suǒ fā, wèi shān zé zhī suǒ jìn fā. cǐ wù zhī gāo xià zhī shí, cǐ rén zhī suǒ yǐ xiāng bìng jiān zhī shí yě. jūn sù wèi sì bèi yǐ shǒu zhī, tài chūn rén zhī qiě suǒ yòng zhě, tài xià rén zhī qiě suǒ yòng zhě, tài qiū rén zhī qiě suǒ yòng zhě, tài dōng rén zhī qiě suǒ yòng zhě, jiē yǐ lǐn zhī yǐ." lǐn, cáng yě. yán sì shí rén zhī suǒ yào, jiē xiān bèi zhī, suǒ wèi lěi sì qì xiè zhǒng xiǎng liáng shí bì qǔ shàn yān, zé háo rén dà jiǎ bù dé shàn qí lì.
桓公问曰:“不籍而赡国,为之有道乎?”管子曰:“轨守其时,有官天财,何求於人。泰春、泰夏、泰秋、泰冬,(泰犹当也。)令之所止,令之所发,(令之所止,令之所发,谓山泽之所禁发。)此物之高下之时,此人之所以相并兼之时也。君素为四备以守之,泰春人之且所用者,泰夏人之且所用者,泰秋人之且所用者,泰冬人之且所用者,皆已廪之矣。”(廪,藏也。言四时人之所要,皆先备之,所谓耒耜、器械、种饟、粮食必取赡焉,则豪人大贾不得擅其利。)
huán gōng yuē:" xíng bì chéng mǎ zhī shù nài hé." jí chén chéng mǎ, suǒ wèi qiè chéng mǎ zhě, chén yóu shí yě. qiè zhě, yǐ bì wèi qiè, ér xiè zhòng shè qīng. guǎn zǐ duì yuē:" shì shòu zī yǐ bì, dài fū shòu yì yǐ bì, rén mǎ shòu shí yǐ bì, zé yī guó gǔ zī zài shàng, bì zī zài xià, guó gǔ shén bèi shù yě. pí gé jīn jiǎo yǔ máo zhú jiàn qì xiè cái wù gǒu hé yú guó qì jūn yòng zhě, jiē yǒu jǔ quàn yú shàng, jǔ quàn, cháng quàn. jūn shí xiāng zhōu cáng yān. zhōu zhì, wàn èr qiān wǔ bǎi jiā wèi xiāng, èr qiān wǔ bǎi jiā wèi zhōu. qí suī bà guó, shàng yòng zhōu zhì. yuē mǒu yuè rì gǒu cóng zé zhě, zé dú wéi zhài. xiāng jué zhōu jué, gù yuē jiù yōng, yī rì ér jué. guó cè chū yú gǔ guǐ, guó zhī cè, huò bì chéng mǎ zhě yě." zī, jià yě. yán yīng hé shòu gōng jiā zhī suǒ gěi, jiē yǔ zhī bì, zé gǔ zhī jià jūn shàng quán zhī, qí bì zài xià, gù gǔ bèi zhòng. qí yǒu pí gé zhī lèi kān yú suǒ yòng zhě, suǒ zài xiāng zhōu yǒu qí shù, ruò jīn guān cáo bù zhàng. rén yǒu fù gōng jiā zhī zhài, ruò lěi sì zhòng liáng zhī lèi zhě, guān sī rú yào qì yòng, ruò pí gé zhī lèi zhě, zé yǔ qí zhǔn nà. rú yāo gōng yōng zhě, lìng jiù yì, yī rì chú qí bù shū ěr. cǐ gài jūn shàng yī qiè quán zhī yě. xiáng qīng zhòng zhī běn zhǐ, cuī yì fù shāng jiān bìng zhī jiā, ài sāi lì mén, zé yǔ duó pín fù, xī yóu hào lìng, rán kě yì wèi lǐ yě. cǐ piān jīng qín fén shū, qián xù rén xián. zì hàn xìng, cháo jiǎ sāng gěng zhū zǐ, yóu yǒu yán qí shù zhě, qí hòu jué shǎo xún lǎn, wú rén zhù jiě, huò biān duàn jiǎn dù, huò chuán é xiě miù, nián dài mián yuǎn, xiáng zhèng mò yóu. jīn qiě gěng gài cū zhī, gù nán de sōu zhāi qí wén zì. fán yuè gǔ rén zhī shū, gài yù fā míng xīn yì, suí shí zhì shì, qí dào wú qióng, ér kuàng jī quán zhī shù, qiān biàn wàn huà, ruò yī èr mó kǎi, zé tóng kè zhōu jiāo zhù ěr, tā jiē lèi cǐ.
桓公曰:“行币乘马之数柰何。”(即臣乘马,所谓箧乘马者,臣犹实也。箧者,以币为箧,而洩重射轻。)管子对曰:“士受资以币,大夫受邑以币,人马受食以币,则一国穀赀在上,币赀在下,国穀什倍数也。皮革、筋角、羽毛、竹箭、器械、财物苟合於国器君用者,皆有矩券於上,(矩券,常券。)君实乡州藏焉。(周制,万二千五百家为乡,二千五百家为州。齐虽霸国,尚用周制。)曰某月日苟从责者,(责读为债。)乡决州决,故曰就庸,一日而决。国筴出於穀轨,国之筴,货币乘马者也。”(赀,价也。言应合受公家之所给,皆与之币,则穀之价君上权之,其币在下,故穀倍重。其有皮革之类堪於所用者,所在乡州有其数,若今官曹簿帐。人有负公家之债,若耒耜种粮之类者,官司如要器用,若皮革之类者,则与其准纳。如要功庸者,令就役,一日除其簿书耳。此盖君上一切权之也。详轻重之本旨,摧抑富商兼并之家,隘塞利门,则与夺贫富,悉由号令,然可易为理也。此篇经秦焚书,潜蓄人閒。自汉兴,晁、贾、桑、耿诸子,犹有言其术者,其后绝少寻览,无人注解,或编断简蠹,或传讹写谬,年代绵远,详正莫由。今且梗概粗知,固难得搜摘其文字。凡阅古人之书,盖欲发明新意,随时制事,其道无穷,而况机权之术,千变万化,若一二模楷,则同刻舟胶柱耳,他皆类此。)
huán gōng wèn yú guǎn zǐ yuē:" wú yù shǒu guó cái ér wú shuì yú tiān xià, ér wài yīn tiān xià, kě hū?" duì yuē:" xī wǔ wáng yǒu jù qiáo zhī sù, guì dí zhī shù, wǔ wáng jí shèng yīn, dé jù qiáo sù, yù shǐ dí guì. jù qiáo cāng zài jīn guǎng píng jùn qǔ zhōu xiàn yě. lì zhòng quán zhī shù. shù, míng yě. jiǎ shè cǐ shù míng, yù rén dàn yì ér jìng shōu sù yě. zhòng, zhàng gōng fǎn. lìng yuē:' rén zì yǒu bǎi gǔ zhī sù zhě bù xíng.' gǔ, shí èr hú yě. rén jǔ suǒ zuì sù, jǔ, jǐn yě. zuì, jù yě, zi wài fǎn. yǐ bì zhòng quán zhī shù. ér guó gǔ èr shén bèi, jù qiáo zhī sù yì èr shén bèi. wǔ wáng yǐ jù qiáo zhī sù èr shén bèi ér shì zēng bó, jūn wǔ suì wú jí yī yú rén yǐ jù qiáo zhī sù èr shén bèi ér héng huáng jīn, héng, píng yě. zhōng shēn wú jí yú rén."
桓公问於管子曰:“吾欲守国财而无税於天下,而外因天下,可乎?”对曰:“昔武王有巨桥之粟,贵籴之数,(武王即胜殷,得巨桥粟,欲使籴贵。巨桥仓在今广平郡曲周县也。)立重泉之戍。(戍,名也。假设此戍名,欲人惮役而竞收粟也。重,丈恭反。)令曰:‘人自有百鼓之粟者不行。’(鼓,十二斛也。)人举所最粟,(举,尽也。最,聚也,子外反。)以避重泉之戍。而国穀二什倍,巨桥之粟亦二什倍。武王以巨桥之粟二什倍而市缯帛,军五岁无籍衣於人;以巨桥之粟二什倍而衡黄金,(衡,平也。)终身无籍於人。”
huán gōng yuē:" yǔ tiān zǐ tí héng zhēng zhì yú zhū hóu, tí, chí yě. hé zhòng ruò yǐ shì yī qiáng zhě, wèi zhī héng. zhì, cì yě. wèi zhī yǒu dào hū?" guǎn zǐ yuē:" wéi jí yú hào lìng wèi kě. qǐng yǐ lìng fā shī zhì tún jí nóng, tún, shù yě. fā shī zhì shù, rén yǒu sù zhě zé bù xíng. shí zhōng zhī jiā bù xíng, liù hú sì dòu wèi zhōng. bǎi zhōng zhī jiā bù xíng, qiān zhōng zhī jiā bù xíng, xíng zhě bù néng bǎi zhī yī, qiān zhī shí, ér qūn jiào zhī shù qūn, qiū lún fǎn. jiào, lì jiù fǎn. jiē jiàn yú shàng yǐ. jūn àn qūn jiào zhī shù, lìng zhī yuē:' guó pín ér yòng bù zú, qǐng yǐ píng jià qǔ zhī, zi jiē àn qūn jiào ér bù dé yì sǔn yān.' yì yóu wèi jiǎn qí shù. jūn zhí bì zhī qīng zhòng yǐ jué qí shù. zhí yóu dāng yě. wèi jué qí jī sù zhī shù. shǐ wú quàn qì zhī zé, fēn zhī yuē quàn, hé zhī yuē qì. zé dú yuē zhài. shǐ bǎi xìng jiē chēng dài yú jūn, zé wú qì quàn zhī zhài. zé jī cáng qūn jiào zhī sù jiē guī yú jūn."
桓公曰:“与天子提衡争秩於诸侯,(提,持也。合众弱以事一强者,谓之衡。秩,次也。)为之有道乎?”管子曰:“唯籍於号令为可。请以令发师置屯籍农,(屯,戍也。发师置戍,人有粟者则不行。)十锺之家不行,(六斛四斗为锺。)百锺之家不行,千锺之家不行,行者不能百之一,千之十,而囷窌之数(囷,丘伦反。窌,力救反。)皆见於上矣。君按囷窌之数,令之曰:'国贫而用不足,请以平价取之,子皆按囷窌而不得挹损焉。'(挹犹谓减其数。)君直币之轻重以决其数。(直犹当也。谓决其积粟之数。)使无券契之责,(分之曰券,合之曰契。责读曰债。使百姓皆称贷於君,则无契券之债。)则积藏囷窌之粟皆归於君。”
huán gōng yuē:" qí xī shuǐ lǎo ér rén jī, qí dōng fēng yōng ér dí jiàn, yōng, yòng yě. wèi fēng rěn ér zú yòng. yù yǐ dōng zhī jiàn bèi xī zhī guì, wèi zhī yǒu dào hū?" guǎn zǐ yuē:" jīn qí xī zhī sù fǔ wǔ zhōng wèi fǔ. bǎi quán, zé ōu èr shí yě. dòu èr shēng bā hé yuē ōu. wū hóu fǎn. quán, qián yě. qí dōng zhī sù fǔ shí quán, zé ōu èr qián yě. qǐng yǐ lìng jí rén sān shí quán, dé yǐ wǔ gǔ shū sù jué qí jí. ruò cǐ, zé xī chū sān dòu ér jué qí jí, dōng chū sān fǔ ér jué qí jí, rán zé fǔ shí zhī sù jiē shí yú cāng lǐn. xī zhī rén jī zhě dé shí, hán zhě dé yī, ruò cǐ zé dōng xī zhī xiāng bèi, yuǎn jìn zhī zhǔn píng yǐ." jūn xià lìng shuì rén sān shí qián, zhǔn yǐ wǔ gǔ, lìng qí xī zhī rén nà sān dòu, dōng zhī rén nà sān fǔ, yǐ zhèn xī zhī rén, zé dōng xī jù píng yǐ. guǎn zǐ zhì yòng wú qióng, yǐ qū qū zhī qí yī kuāng tiān xià, běn rén zǔ yì, chéng qí bà yè, suǒ xíng quán shù, yīn jī ér fā, fēi wéi cháng dào. gù bié piān yún" piān xíng ér bù jìn" yě.
桓公曰:“齐西水潦而人饥,齐东丰庸而籴贱,(庸,用也。谓丰稔而足用。)欲以东之贱被西之贵,为之有道乎?”管子曰:”今齐西之粟釜(五锺为釜。)百泉,则鏂二十也。(斗二升八合曰鏂。乌侯反。泉,钱也。)齐东之粟釜十泉,则鏂二钱也。请以令籍人三十泉,得以五穀菽粟决其籍。若此,则西出三斗而决其籍,东出三釜而决其籍,然则釜十之粟皆实於仓廪。西之人饥者得食,寒者得衣,若此则东西之相被,远近之准平矣。”(君下令税人三十钱,准以五穀,令齐西之人纳三斗,东之人纳三釜,以振西之人,则东西俱平矣。管子智用无穷,以区区之齐一匡天下,本仁祖义,成其霸业,所行权术,因机而发,非为常道。故别篇云“偏行而不尽”也。)
huán gōng yuē:" dí jiàn, guǎ rén kǒng wǔ gǔ zhī guī yú zhū hóu, guǎ rén yù wèi wàn mín cáng zhī, wèi cǐ yǒu dào hū?" guǎn zǐ yuē:" jīn zhě yí wú guò shì, yǒu xīn chéng qūn jīng zhě èr jiā, dà qūn yuē jīng. jūn qǐng shì bì ér pìn zhī." shì, yòng yě. bì, shí bì yě. pìn, wèn yě. shǐ yù rén kè shí wèi bì, chǐ wàn quán, bā cùn zhě bā qiān, qī cùn zhě qī qiān shì yě. cì zhī yǐ bì, réng cún wèn zhī. xíng lìng bàn nián, wàn mín shě qí yè ér wèi qūn jīng yǐ cáng shū sù zhě guò bàn.
桓公曰:“籴贱,寡人恐五穀之归於诸侯,寡人欲为万民藏之,为此有道乎?”管子曰:“今者夷吾过市,有新成囷京者二家,(大囷曰京。)君请式璧而聘之。”(式,用也。璧,石璧也。聘,问也。使玉人刻石为璧,尺万泉,八寸者八千,七寸者七千是也。赐之以璧,仍存问之。)行令半年,万民舍其业而为囷京以藏菽粟者过半。
guǎn zǐ wèi huán gōng yuē:" běi guō yǒu jué quē dé guī zhě, jué, chuān yě, qiú wù fǎn. chuān dì zhì quán yuē quē, qiú yuè fǎn. cǐ jiǎn shù bǎi lǐ zhī dì yě. jiǎn, yóu bǐ yě. yǐ cǐ guī wèi yòng zhě, qí shù kě bǐ bǎi lǐ zhī dì. lìng guò zhī píng pán zhī zhōng. lìng, lì chéng fǎn. guò zhī, yóu zhì zhī yě. píng pán zhě, dà pán yě. jūn qǐng qǐ shí chéng zhī shǐ, bǎi jīn zhī tí, qǐ, fā yě. tí, zhuāng yě. shǐ, sè lì fǎn. mìng běi guō dé guī zhī jiā yuē:" cì ruò fú zhōng dài fū." ruò, rǔ yě. zhōng dài fū, qí jué yě. yuē:" dōng hǎi zhī zǐ lèi yú guī, dōng hǎi zhī zǐ, qí zhuàng lèi guī, jiǎ yán cǐ guī dōng hǎi zhī zǐ ěr. dōng hǎi zhī zǐ zhě, hǎi shén zhī zǐ yě. tuō shě yú ruò, tuō shě, yóu jì jū yě. cì ruò dài fū zhī fú, yǐ zhōng ér shēn, ér, ruò yě. láo ruò yǐ bǎi jīn láo, cì yě. zhī guī wèi wú zī, zhī, shì yě. shì guī zhì bǎo ér wú zī yě. wú zī, wú jià yě. ér cáng zhū tài tái, tài tái, gāo tái yě. lì chóng yuē wú zī." lì guī wèi bǎo, hào yuē wú zī. hái sì nián, fá gū zhú. hái sì nián, hòu sì nián. dīng shì zhī jiā sù dīng shì, qí zhī fù rén, suǒ wèi dīng huì yě. kě shí sān jūn zhī shī xíng wǔ yuè. shí yīn sì. xià yǐ yì qǔ. xíng wǔ yuè, jīng wǔ yuè. zhào dīng shì ér mìng zhī yuē:" wú yǒu wú zī zhī bǎo, wú jīn jiāng yǒu dà shì, qǐng yǐ bǎo wèi zhì, yīn zhì. xià jiē tóng. yǐ jiǎ zǐ zhī yì sù." jí jiā sù yě. dīng shì běi xiāng zài bài, gé zhù shì fù jí cáng guī. gé, gèng yě. fù, fū yě. jí, xí yě, cái yè fǎn. gū zhú zhī yì, dīng shì zhī sù zhōng shí sān jūn wǔ yuè zhī shí. zhōng, dāng yě, dīng zhòng fǎn. xià jiē tóng.
管子谓桓公曰:“北郭有掘阙得龟者,(掘,穿也,求物反。穿地至泉曰阙,求月反。)此检数百里之地也。(检,犹比也。以此龟为用者,其数可比百里之地。)令过之平盘之中。(令,力呈反。过之,犹置之也。平盘者,大盘也。)君请起十乘之使,百金之提,(起,发也。提,装也。使,色吏反。)命北郭得龟之家曰:“赐若服中大夫。”(若,汝也。中大夫,齐爵也。)曰:“东海之子类於龟,(东海之子,其状类龟,假言此龟东海之子耳。东海之子者,海神之子也。)讬舍於若,(讬舍,犹寄居也。)赐若大夫之服,以终而身,(而,若也。)劳若以百金(劳,赐也。)之龟为无赀,(之,是也。是龟至宝而无赀也。无赀,无价也。)而藏诸泰台,(泰台,高台也。)立〈虫曰〉无赀。”(立龟为珤,号曰无赀。)还四年,伐孤竹。(还四年,后四年。)丁氏之家粟(丁氏,齐之富人,所谓丁惠也。)可食三军之师行五月。(食音嗣。下以意取。行五月,经五月。)召丁氏而命之曰:“吾有无赀之珤,吾今将有大事,请以珤为质,(音致。下皆同。)以假子之邑粟。”(即家粟也。)丁氏北乡再拜,革筑室赋籍藏龟。(革,更也。赋,敷也。籍,席也,才夜反。)孤竹之役,丁氏之粟中食三军五月之食。(中,当也,丁仲反。下皆同。)
huán gōng yuē:" wú yù xī cháo tiān zǐ ér hè xiàn bù zú, wèi cǐ yǒu shù hū?" guǎn zǐ yuē:" qǐng yǐ lìng chéng yīn lǐ, chéng zhě, zhù chéng yě. yīn lǐ, qí dì yě. shǐ qí qiáng sān chóng ér mén jiǔ xí. xí yì zhòng yě. yù qí shì mì ér rén bù zhī, yòu xiān tuō zhù chéng. yīn shǐ yù rén kè shí wèi bì, kè shí, kè qí liú shí. chǐ zhě wàn quán, bā cùn zhě bā qiān, qī cùn zhě qī qiān, guī zhōng sì qiān, dīng zhòng fǎn. yuàn zhōng wǔ bǎi." hǎo bèi ròu yuē yuàn. bì zhī shù yǐ jù, guǎn zǐ xī jiàn tiān zǐ yuē:" bì yì zhī jūn yù lǜ zhū hóu ér cháo xiān wáng zhī miào, guān yú zhōu shì, qǐng yǐ lìng shǐ tiān xià zhū hóu, bù yǐ tóng gōng shí bì zhě, tóng gōng, zhū gōng yě, fēi qí zhī suǒ chū. gài bù kě dú yán shí bì, jiān yǐ tóng gōng zhě, yóu cáng qí jī. bù dé rù cháo." tiān zǐ xǔ zhī. tiān xià zhū hóu zài huáng jīn zhū yù wǔ gǔ wén cǎi bù bó shū qí, shū, yīn shì shù fǎn. yǐ shōu shí bì. shí bì liú ér zhī tiān xià, tiān xià cái wù liú ér zhī qí, gù guó bā suì ér wú jí, yīn lǐ zhī móu yě.
桓公曰:“吾欲西朝天子而贺献不足,为此有数乎?”管子曰:”请以令城阴里,(城者,筑城也。阴里,齐地也。)使其墙三重而门九袭。(袭亦重也。欲其事密而人不知,又先讬筑城。)因使玉人刻石为璧,(刻石,刻其蒥石。)尺者万泉,八寸者八千,七寸者七千,珪中四千,(丁仲反。)瑗中五百。”(好倍肉曰瑗。)璧之数已具,管子西见天子曰:“弊邑之君欲率诸侯而朝先王之庙,观於周室,请以令使天下诸侯,不以彤弓石璧者,(彤弓,朱弓也,非齐之所出。盖不可独言石璧,兼以彤弓者,犹藏其机。)不得入朝。”天子许之。天下诸侯载黄金珠玉、五穀、文采布帛输齐,(输,音式树反。)以收石璧。石璧流而之天下,天下财物流而之齐,故国八岁而无籍,阴里之谋也。
huán gōng yuē:" wú yù shā shāng gǔ zhī lì, ér yì nóng fū zhī shì, wèi cǐ yǒu dào hū?" guǎn zǐ duì yuē:" qǐng zhòng sù zhī jià, ruò shì zé tián yě dà pì, ér nóng fū quàn qí shì yǐ. qǐng yǐ lìng shǐ qīng cáng qiān zhōng, dài fū cáng wǔ bǎi zhōng, liè dài fū cáng bǎi zhōng, liè dài fū, zhōng dài fū yě. fù shāng xù jiǎ cáng wǔ shí zhōng, nèi kě yǐ wéi guó wěi, yú wěi fǎn. wài kě yǐ yì nóng fū yǐ."
桓公曰:“吾欲杀商贾之利,而益农夫之事,为此有道乎?”管子对曰:”请重粟之价,若是则田野大辟,而农夫劝其事矣。请以令使卿藏千锺,大夫藏五百锺,列大夫藏百锺,(列大夫,中大夫也。)富商蓄贾藏五十锺,内可以为国委,(於伪反。)外可以益农夫矣。”
huán gōng yuē:" zhēng qiū zhī zhàn, zhēng qiū, dì míng, wèi wén, yī shuō jí kuí qiū. rén duō chēng dài fù xī yǐ gěi shàng zhī jí, guǎ rén yù fù yè chǎn, yè chǎn zhě, běn yè yě. cǐ hé yǐ qià?" qià, tōng yě. yán bǎi xìng wèi róng shì shī qí běn yè, jīn yù fù zhī, hé yǐ tōng yú cǐ yě. guǎn zǐ yuē:" wéi móu shù wèi kě ěr." móu dú yuē miù, jiǎ cǐ shù yǐ chén qí shì yě. lìng biǎo chēng dài zhī jiā, biǎo, jīng yě jiē è bái qí mén ér gāo qí lǘ, yì suǒ yǐ guì zhòng zhī. shǐ bā shǐ zhě shì bì ér pìn zhī, yǐ gěi yán cài zhī yòng. lìng shǐ zhě jī shí bì ér yǔ, réng cún wèn zhī, qiān yán yán cài zhī yòng. chēng dài zhī jiā jiē qí shǒu jī sǎng wèn yuē:" hé yǐ dé cǐ?" shǐ zhě yuē:" jūn lìng yuē: guǎ rén wén zhī, shī yuē:' kǎi tì jūn zǐ, mín zhī fù mǔ.' guǎ rén yǒu zhēng qiū zhī zhàn, wú wén zi jiǎ dài wú pín méng, méng yǔ máng tóng. shǐ yǒu yǐ gěi, zi zhī lì yě." chēng dài zhī jiā jiē zhé qí quàn ér xuē qí shū, jiù zhí zhī quàn jiē zhé huǐ zhī, suǒ shū zhī zhài jiē xuē chú zhī, bù yòng. fā qí jī cáng, chū qí cái wù yǐ zhèn pín. guó zhōng dà gěi, zhēng qiū zhī móu yě.
桓公曰:“峥丘之战,(峥丘,地名,未闻,一说即葵丘。)人多称贷负息以给上之急,寡人欲复业产,(业产者,本业也。)此何以洽?”(洽,通也。言百姓为戎事失其本业,今欲复之,何以通於此也。)管子曰:”唯缪数为可耳。”(缪读曰谬,假此术以陈其事也。)令表称贷之家,(表,旌也)皆垩白其门而高其闾,(亦所以贵重之。)使八使者式璧而聘之,以给盐菜之用。(令使者赍石璧而与,仍存问之,谦言盐菜之用。)称贷之家皆齐首稽颡问曰:“何以得此?”使者曰:”君令曰:寡人闻之,诗曰:'恺悌君子,民之父母。'寡人有峥丘之战,吾闻子假贷吾贫萌,(萌与氓同。)使有以给,子之力也。”称贷之家皆折其券而削其书,(旧执之券皆折毁之,所书之债皆削除之,不用。)发其积藏,出其财物以振贫。国中大给,峥丘之谋也。
huán gōng yuē:" lǔ liáng zhī yú qí yě, fēng shì yě. shì yīn shī yì fǎn. yán lǔ liáng èr guó, cháng wèi qí huàn yě. wú yù xià lǔ liáng, hé xíng ér kě?" guǎn zǐ duì yuē:" lǔ liáng zhī mín sú wèi tí, tú xī fǎn, zēng zhī hòu zhě wèi zhī tí. gōng fú tí, lìng zuǒ yòu fú zhī, rén cóng ér fú zhī, yīn lìng qí wù gǎn wéi, bì yǎng yú lǔ liáng, zé shì lǔ liáng shì qí nóng shì ér zuò tí yǐ." huán gōng jí wéi fú yú tài shān zhī yáng, lǔ liáng èr guó zài tài shān zhī nán, gù wèi fú yú cǐ, jìn qí jìng yě, yù lǔ liáng rén sù zhī zhī. shí rì ér fú zhī. guǎn zǐ gào lǔ liáng zhī gǔ rén yuē:" zi wèi wǒ zhì tí qiān pǐ, cì zǐ jīn sān bǎi jīn, zi shí zhì ér jīn sān qiān jīn, zé shì lǔ liáng bù fù yú rén, cái yòng zú yě." lǔ liáng zhī jūn wén zhī, zé jiào qí rén wéi tí, shí sān yuè, lǔ liáng guō zhōng zhī rén, dào lù yáng chén, shí bù bù xiāng jiàn, xiè qiāo ér zhǒng xiāng suí, xiè qiāo wèi lián xù yě. xiè, xī liè fǎn. qiāo, qiū qiáo fǎn. chē gū chú chǐ qí lián wǔ ér xíng. chú chǐ, niè yě, shì jiǎo fǎn. yán qí chē gū wǎng lái xiāng niè, ér qí dōng xī lián ér xíng, jiē qū tí lì ěr. guǎn zǐ yuē:" lǔ liáng kě xià yǐ. gōng yí fú bó, lǜ mín qù tí, bì guān wú yǔ lǔ liáng tōng shǐ." hòu shí yuè, lǔ liáng rén è něi xiāng jí, xiāng jí, yóu xiāng jì. yīng shēng zhī zhèng, wú yǐ gěi shàng. yīng shēng zhī zhèng, wèi jí sù zhī fù. zhèng yīn zhēng. lǔ liáng zhī jūn jí lìng qí rén qù tí xiū nóng, gǔ bù kě yǐ sān yuè ér dé. lǔ liáng zhī rén dí shí bǎi, gǔ dòu qiān qián, qí tiào shí qián. gǔ dòu shí qián. zhōu yuè, lǔ liáng zhī mín guī qí zhě shí zhī liù.
桓公曰:“鲁梁之於齐也,蜂螫也。(螫音尸亦反。言鲁梁二国,常为齐患也。)吾欲下鲁梁,何行而可?”管子对曰:”鲁梁之民俗为綈,(徒奚反,缯之厚者谓之綈。)公服綈,令左右服之,人从而服之,因令齐勿敢为,必仰於鲁梁,则是鲁梁释其农事而作綈矣。”桓公即为服於泰山之阳,(鲁梁二国在泰山之南,故为服於此,近其境也,欲鲁梁人速知之。)十日而服之。管子告鲁梁之贾人曰:”子为我致綈千匹,赐子金三百斤,子十至而金三千斤,则是鲁梁不赋於人,财用足也。”鲁梁之君闻之,则教其人为綈,十三月,鲁梁郭中之人,道路扬尘,十步不相见,絏繑而踵相随,(絏繑谓连续也。絏,息列反。繑,丘乔反。)车毂{刍齿}、骑连伍而行。({刍齿},齧也,士角反。言其车毂往来相齧,而骑东西连而行,皆趋綈利耳。)管子曰:“鲁梁可下矣。公宜服帛,率民去綈,闭关无与鲁梁通使。”后十月,鲁梁人饿馁相及,(相及,犹相继。)应声之正,无以给上。(应声之正,谓急速之赋。正音征。)鲁梁之君即令其人去綈修农,穀不可以三月而得。鲁梁之人籴十百,(穀斗千钱),齐粜十钱。(穀斗十钱。)周月,鲁梁之民归齐者十之六。
guǎn zǐ yuē:" fū rén yǔ yīn yǔ zé xī, duó zé nù, xiān wáng zhī qí rán, gù jiàn yǔ zhī xíng, jiàn, xián biàn fǎn. ér bú jiàn duó zhī lǐ, kě shǐ yóu zhī, bù kě shǐ zhī zhī. gù mín ài kě qià yú shàng yě. qià, tōng yě. zū jí zhě, suǒ yǐ qiǎng qiú, zài gōng shāng yuē zū jí. qiáng yīn qí liǎng fǎn. zū shuì zhě, suǒ lǜ ér qǐng yě. zài nóng yuē zū shuì. lǜ, yóu jì yě. qǐng, qiú yě. wáng bà zhī jūn, qù qiū lǚ fǎn qí suǒ yǐ qiǎng qiú, fèi qí suǒ lǜ ér qǐng, gù tiān xià lè yǎ jiào fǎn cóng yě. chūn fù yǐ liǎn zēng bó, xià dài yǐ shōu qiū shí, gài fāng chūn cán, jiā quē fá, ér fù yǔ zhī, yuē shōu qí zēng bó yě. fāng xià, nóng rén quē fá, yì fù yǔ zhī, yuē qǔ qí gǔ shí yě. shì gù rén wú fèi shì, ér guó wú shī lì yě. rén zhī suǒ fá, jūn xī yǔ zhī, zé háo fù shāng rén bù dé shàn qí lì. fán wǔ gǔ zhě, wàn wù zhī zhǔ yě. gǔ guì zé wàn wù bì jiàn, gǔ jiàn zé wàn wù bì guì. liǎng zhě wèi dí, zé bù jù píng, gù rén jūn yù gǔ wù zhī zhì xiāng shèng, ér cāo shì yú qí bù píng zhī jiān, zhì, jī yě. shí wéi rén tiān, gù wǔ gǔ zhī yào, kě yǔ wàn wù wèi dí, qí jià cháng bù jù píng. suǒ yǐ rén jūn shì liǎng shì zhī wěi jī, kě bǐ cǐ xiāng shèng, qīng zhòng yú qí xián, zé guó lì bù sàn yě. gù wàn mín wú jí ér guó lì guī yú jūn yě. fū yǐ shì wǔ jí wèi zhī huǐ chéng, xiǎo yuē shì, dà yuē wǔ, yīn wǔ. shì shǐ rén huǐ huài lú shì. yǐ liù chù jí wèi zhī zhǐ shēng, chù, xǔ jiù fǎn. shì shǐ rén bù jìng mù yǎng yě. yǐ tián mǔ jí wèi zhī jìn gēng, shì zhǐ qí gēng jià yě. yǐ zhèng rén jí wèi zhī lí qíng, zhèng shù zhī rén, ruò dīng zhuàng yě. lí qíng, wèi lí xīn yě. yǐ zhèng hù jí wèi zhī yǎng yíng. yíng wèi dà jiǎ xù jiā yě. zhèng shù zhī hù jì bì qí jí, zé zhì fú làng wèi dà jiǎ xù jiā zhī suǒ yì shǔ, zēng qí lì ěr. wǔ zhě bù kě bì yòng, gù wáng zhě piān xíng ér bù jìn. gù tiān zǐ jí yú bì, zhū hóu jí yú shí. zhōng suì zhī gǔ, shí shí qián, dà nán shí sì shí, yuè yǒu sì shí zhī jí dà nǚ shí sān shí, yuè yǒu sān shí zhī jí wú zi shí èr shí, yuè yǒu èr shí zhī jí. suì xiōng gǔ shí èr shí, zé dà nán yǒu bā shí zhī jí, dà nǚ yǒu liù shí zhī jí, wú zi yǒu sì shí zhī jí. liù shí wèi dà nán, wǔ shí wèi dà nǚ, wú zi wèi xiǎo nán xiǎo nǚ yě. àn gǔ zhī shí, zhǔn jīn zhī sān dòu sān shēng sān hé. píng suì měi shí shuì shí qián, xiōng suì shuì èr shí zhě, fēi bì shuì qí rén, wèi yú cāo shì qīng zhòng zhī jiān, yuē shōu qí lì yě. shì rén jūn fēi fā hào lìng shōu sè ér hù jí yě, bǐ rén jūn shǒu qí běn wěi jǐn, ér nán nǚ zhū jūn wú zi wú bù fú jí zhě yě." sè, liǎn yě. wěi, suǒ wěi jī zhī wù yě. jǐn, yán yě. yán rén jūn bù yòng xià lìng shuì liǎn yú rén, dàn yán shǒu lì tú, qīng zhòng zài wǒ, zé wú suǒ táo qí shuì yě.
管子曰:“夫人予(音与)则憙,夺则怒,先王知其然,故见予之形,(见,贤遍反。)而不见夺之理,(可使由之,不可使知之。)故民爱可洽於上也。(洽,通也。)租籍者,所以强求,(在工商曰租籍。强音其两反。)租税者,所虑而请也。(在农曰租税。虑,犹计也。请,求也。)王霸之君,去(丘吕反)其所以强求,废其所虑而请,故天下乐(雅教反)从也。春赋以敛缯帛,夏贷以收秋实,(盖方春蚕,家阙乏,而赋与之,约收其缯帛也。方夏,农人阙乏,亦赋与之,约取其穀实也。)是故人无废事,而国无失利也。(人之所乏,君悉与之,则豪富商人不得擅其利。)凡五穀者,万物之主也。穀贵则万物必贱,穀贱则万物必贵。两者为敌,则不俱平,故人君御穀物之秩相胜,而操事於其不平之间,(秩,积也。食为人天,故五穀之要,可与万物为敌,其价常不俱平。所以人君视两事之委积,可彼此相胜,轻重於其閒,则国利不散也。)故万民无籍而国利归於君也。夫以室庑籍谓之毁成,(小曰室,大曰庑,音武。是使人毁坏庐室。)以六畜籍谓之止生,(畜,许救反。是使人不竞牧养也。)以田亩籍谓之禁耕,(是止其耕稼也。)以正人籍谓之离情,(正数之人,若丁壮也。离情,谓离心也。)以正户籍谓之养赢。(赢谓大贾蓄家也。正数之户既避其籍,则至浮浪为大贾蓄家之所役属,增其利耳。)五者不可毕用,故王者偏行而不尽。故天子籍於币,诸侯籍於食。中岁之穀,石十钱,大男食四石,月有四十之籍;大女食三石,月有三十之籍;吾子食二石,月有二十之籍。岁凶穀石二十,则大男有八十之籍,大女有六十之籍,吾子有四十之籍。(六十为大男,五十为大女,吾子为小男小女也。按古之石,准今之三斗三升三合。平岁每石税十钱,凶岁税二十者,非必税其人,谓於操事轻重之间,约收其利也。)是人君非发号令收啬而户籍也,彼人君守其本委谨,而男女诸君吾子无不服籍者也。”(啬,敛也。委,所委积之物也。谨,严也。言人君不用下令税敛於人,但严守利途,轻重在我,则无所逃其税也。)
qí zhī běi zé shāo huǒ, liè ér xíng huǒ yuē shāo, shì zhào fǎn. guāng zhào táng xià. guǎn zǐ rù hè yuē:" tián yě pì, nóng fū bì yǒu bǎi bèi zhī lì yǐ." shì suì zū shuì jiǔ yuè ér jù. huán gōng wèn guǎn zǐ yuē:" cǐ hé gù yě?" duì yuē:" wàn shèng qiān shèng zhī guó, bù néng wú xīn ér chuī, jīn běi zé shāo, mò zhī xù, zé shì nóng fū dé jū zhuāng ér mài qí xīn ráo, dà yuē xīn, xiǎo yuē ráo. yī shù shí bèi, zé chūn yǒu yǐ shì sì, xià yǒu yǐ jué yún, yún tóng. cǐ zū shuì suǒ yǐ jiǔ yuè ér jù yě."
齐之北泽烧火,(猎而行火曰烧,式照反。)光照堂下。管子入贺曰:“田野辟,农夫必有百倍之利矣。”是岁租税九月而具。桓公问管子曰:“此何故也?”对曰:“万乘、千乘之国,不能无薪而炊,今北泽烧,莫之续,则是农夫得居装而卖其薪荛,(大曰薪,小曰荛。)一束十倍,则春有以事耜,夏有以决芸,(耘同。)此租税所以九月而具也。”
huán gōng wèn guǎn zǐ yuē:" zhōng shēn yǒu tiān xià ér wù shī, yǒu dào hū?" duì yuē:" qǐng wù shī yú tiān xià, dú shī zhī yú wú guó. guó zhī guǎng xiá, rǎng zhī féi qiāo, yǒu shù zhōng suì shí yú, yǒu shù. bǐ shǒu guó zhě, shǒu gǔ ér yǐ yǐ. yuē mǒu xiàn zhī rǎng guǎng ruò gān, mǒu xiàn zhī rǎng xiá ruò gān, guó zhī guǎng xiá féi qiāo, rén zhī suǒ shí duō shǎo, qí shù jūn sù jiē zhī zhī. zé bì jī wěi bì, wěi, xù yě. gè yú xiàn zhōu lǐ jī xù qián bì, suǒ wèi wàn shì zhī yì, bì yǒu wàn zhōng zhī cáng, cáng qiǎng qiān wàn qiān shì zhī yì, bì yǒu qiān zhōng zhī cáng, cáng qiǎng bǎi wàn. yú shì xiàn zhōu lǐ shòu gōng qián. gōng qián jí jī wěi zhī bì. tài qiū guó gǔ qù cān zhī yī. qù, jiǎn yě, qiū lǚ fǎn. jūn xià lìng wèi jùn xiàn shǔ dài fū lǐ yì, jiē jí sù rù ruò gān, gǔ zhòng yī yě, yǐ cáng yú shàng zhě, yī qí gǔ jià ér shōu cáng zhī. guó gǔ sān fēn zé èr fēn zài shàng yǐ. yán xiān zhù bì yú xiàn yì, dāng qiū shí, xià lìng shōu dí yě. zé wèi lǐ kuī xíng píng dí zhī fǎ, shàng shú dí sān shè yī, zhōng shú dí èr shè yī, xià shú zhōng fēn zhī, gài chū yú cǐ. jīn yán qù sān zhī yī zhě, yuē zhōng shú wéi zhǔn ěr. tài chūn guó gǔ bèi chóng shù yě, tài xià fù gǔ yǐ lǐ tián tǔ, tài qiū tián gǔ zhī cún zi zhě ruò gān, jīn shàng liǎn gǔ yǐ bì, rén yuē wú bì, yǐ gǔ, zé rén zhī sān yǒu guī yú shàng yǐ. yán dāng chūn gǔ guì zhī shí, jì qí jià yǐ gǔ fù yú rén, qiū zé liǎn qí bì, suī shè cǐ lìng, běn yì shōu qí gǔ, rén jì wú bì, qǐng shū gǔ, gù guī yú shàng. zhòng zhī xiāng yīn, shí zhī huà jǔ, wú bù wéi guó cè. zhòng zhī xiāng yīn, ruò chūn shí gǔ guì yǔ gǔ yě. shí zhī huà jǔ, ruò qiū shí gǔ jiàn shōu gǔ yě. yīn shí zhī qīng zhòng, wú bù yǐ shù quán zhī. zé bǐ zhū hóu zhī gǔ shí, wú guó gǔ èr shí, zé zhū hóu gǔ guī wú guó yǐ. zhū hóu gǔ èr shí, wú guó gǔ shí, zé wú guó gǔ guī yú zhū hóu yǐ. gù shàn wèi tiān xià zhě. jǐn shǒu zhòng liú, zhòng liú, wèi yán shǒu gǔ jià, bù shǐ liú sàn. ér tiān xià bù wú xiè yǐ. xiè, sàn yě. wú gǔ bù sàn chū. bǐ zhòng zhī xiāng guī, rú shuǐ zhī jiù xià. wú guó suì fēi xiōng yě, yǐ bì cáng zhī, gù guó gǔ bèi zhòng. zhū hóu zhī gǔ zhì yě, shì cáng yī fēn ér zhì zhū hóu zhī yī fēn yě. lì bù duó yú tiān xià. dài fū bù dé yǐ fù chǐ yǐ zhòng cáng qīng, guó cháng yǒu shí guó zhī cè yě. cǐ yǐ qīng zhòng yù tiān xià zhī dào yě."
桓公问管子曰:“终身有天下而勿失,有道乎?”对曰:“请勿施於天下,独施之於吾国。国之广狭,壤之肥墝,有数;终岁食馀,有数。彼守国者,守穀而已矣。曰某县之壤广若干,某县之壤狭若干,(国之广狭肥磽,人之所食多少,其数君素皆知之。)则必积委币,(委,蓄也。各於县州里积蓄钱币,所谓万室之邑,必有万锺之藏,藏鏹千万;千室之邑,必有千锺之藏,藏鏹百万。)於是县州里受公钱。(公钱即积委之币。)泰秋国穀去参之一。(去,减也,丘吕反。)君下令谓郡县属大夫里邑,皆籍粟入若干,穀重一也,以藏於上者,(一其穀价而收藏之。)国穀三分则二分在上矣。(言先贮币於县邑,当秋时,下令收籴也。则魏李悝行平籴之法,上熟籴三舍一,中熟籴二舍一,下熟中分之,盖出於此。今言去三之一者,约中熟为准耳。)泰春国穀倍重数也,泰夏赋穀以理田土,泰秋田穀之存子者若干,今上敛穀以币,人曰无币,以穀,则人之三有归於上矣。(言当春穀贵之时,计其价以穀赋与人,秋则敛其币,虽设此令,本意收其穀,人既无币,请输穀,故归於上。)重之相因,时之化举,无不为国筴。(重之相因,若春时穀贵与穀也。时之化举,若秋时穀贱收穀也。因时之轻重,无不以术权之。)则彼诸侯之穀十,吾国穀二十,则诸侯穀归吾国矣。诸侯穀二十,吾国穀十,则吾国穀归於诸侯矣。故善为天下者。谨守重流,(重流,谓严守穀价,不使流散。)而天下不吾洩矣。(洩,散也。吾穀不散出。)彼重之相归,如水之就下。吾国岁非凶也,以币藏之,故国穀倍重。诸侯之穀至也,是藏一分而致诸侯之一分也。利不夺於天下。大夫不得以富侈以重藏轻,国常有十国之筴也。此以轻重御天下之道也。”
wèi wén hóu xiāng lǐ kuī yuē:" tiào shén guì shāng rén, cǐ rén wèi shì gōng shāng. shén jiàn shāng nóng, rén shāng zé lí sàn, nóng shāng zé guó pín, gù shén guì yǔ shén jiàn, qí shāng yī yě. shàn wèi guó zhě, shǐ rén wú shāng ér nóng yì quàn. jīn yī fū xié wǔ kǒu, zhì tián bǎi mǔ, suì shōu mǔ yī shí bàn, wèi sù bǎi wǔ shí shí. chú shí yī zhī shuì shí wǔ shí, yú bǎi sān shí wǔ shí. shí, rén yuè yī shí bàn, wǔ rén zhōng suì wèi sù jiǔ shí shí, yú yǒu sì shí wǔ shí. shí sān shí, wèi qián qiān sān bǎi wǔ shí. chú shè lǘ cháng xīn chūn qiū zhī cí yòng qián sān bǎi, yú qiān wǔ shí. yī, rén lǜ yòng qián sān bǎi, wǔ rén zhōng suì yòng qiān wǔ bǎi, bù zú sì bǎi wǔ shí. shǎo sì bǎi wǔ shí, bù zú. bù xìng jí bìng sǐ sàng zhī fèi jí shàng fù liǎn, yòu wèi yǔ cǐ. cǐ nóng fū suǒ yǐ cháng kùn, yǒu bù quàn gēng zhī xīn, ér lìng dí zhì yú shén guì zhě yě. shì gù shàn píng dí zhě, bì jǐn guān suì yǒu shàng zhōng xià shú. shàng shú qí shōu zì sì, yú sì bǎi shí píng suì bǎi mǔ shōu bǎi wǔ shí shí, jīn dà shú sì bèi, shōu liù bǎi shí. jì rén shí zhōng suì zhǎng sì bǎi shí, guān dí sān bǎi shí, cǐ wèi dí sān shè yī yě. zhōng shú zì sān, yú sān bǎi shí zì sān, sì bǎi wǔ shí shí yě. zhōng suì zhǎng sān bǎi shí, guān dí èr bǎi shí, cǐ wèi dí èr ér shě yī yě. xià shú zì bèi, yú bǎi shí. zì bèi, shōu sān bǎi shí, zhōng suì zhǎng bǎi shí, guān dí qí wǔ shí shí, yún xià shú dí yī, wèi zhōng fēn bǎi shí zhī yī yě. xiǎo jī zé shōu bǎi shí, píng suì bǎi mǔ zhī shōu, shōu bǎi wǔ shí shí, jīn xiǎo jī shōu bǎi shí, shōu sān fēn zhī èr yě. zhōng jī qī shí shí, shōu èr fēn zhī yī yě. dà jī sān shí shí. shōu wǔ zhī yī yě. yǐ cǐ tuī zhī, dà xiǎo zhōng jī zhī lǜ. gù dà shú zé shàng dí sān ér shě yī, zhōng shú zé dí èr, xià shú zé dí yī, shǐ rén shì zú, jià píng zé zhǐ. xiǎo jī zé fà xiǎo shú zhī suǒ liǎn, guān yǐ liǎn cáng chū tiào. zhōng jī zé fā zhōng shú zhī suǒ liǎn, dà jī zé fā dà shú zhī suǒ liǎn, ér tiào zhī. gù suī yù jī jǐn shuǐ hàn, tiào bù guì ér rén bù sàn, qǔ yǒu yú ér bǔ bù zú yě." xíng zhī wèi guó, guó yǐ fù jiàng.
魏文侯相李悝曰:“粜甚贵伤人,(此人谓士工商。)甚贱伤农,人伤则离散,农伤则国贫,故甚贵与甚贱,其伤一也。善为国者,使人无伤而农益劝。今一夫挟五口,治田百亩,岁收亩一石半,为粟百五十石。除十一之税十五石,馀百三十五石。食,人月一石半,五人终岁为粟九十石,馀有四十五石。石三十,为钱千三百五十。除社闾尝新春秋之祠用钱三百,馀千五十。衣,人率用钱三百,五人终岁用千五百,不足四百五十。(少四百五十,不足。)不幸疾病死丧之费及上赋敛,又未与此。此农夫所以常困,有不劝耕之心,而令籴至於甚贵者也。是故善平籴者,必谨观岁有上中下熟。上熟其收自四,馀四百石;(平岁百亩收百五十石,今大熟四倍,收六百石。计人食终岁长四百石,官籴三百石,此为籴三舍一也。)中熟自三,馀三百石;(自三,四百五十石也。终岁长三百石,官籴二百石,此为籴二而舍一也。)下熟自倍,馀百石。(自倍,收三百石,终岁长百石,官籴其五十石,云下熟籴一,谓中分百石之一也。)小饥则收百石,(平岁百亩之收,收百五十石,今小饥收百石,收三分之二也。)中饥七十石,(收二分之一也。)大饥三十石。(收五之一也。以此推之,大小中饥之率。)故大熟则上籴三而舍一,中熟则籴二,下熟则籴一,使人適足,价平则止。小饥则发小熟之所敛,(官以敛藏出粜。)中饥则发中熟之所敛,大饥则发大熟之所敛,而粜之。故虽遇饥馑水旱,粜不贵而人不散,取有馀而补不足也。”行之魏国,国以富彊。
hàn xuān dì shí, suì shù fēng ráng, gǔ zhì shí wǔ qián, nóng rén shǎo lì. dà sī nóng zhōng chéng gěng shòu chāng qǐng lìng biān jùn jiē zhù cāng, yǐ gǔ jiàn shí zēng qí jià ér dí yǐ lì nóng, gǔ guì shí jiǎn jià ér tiào, míng yuē"" cháng píng cāng", rén biàn zhī. shàng nǎi xià zhào cì shòu chāng jué guān nèi hóu. yuán dì jí wèi, bà zhī.
汉宣帝时,岁数丰穰,穀至石五钱,农人少利。大司农中丞耿寿昌请令边郡皆筑仓,以穀贱时增其价而籴以利农,穀贵时减价而粜,名曰“”常平仓”,人便之。上乃下诏赐寿昌爵关内侯。元帝即位,罢之。
hòu hàn míng dì yǒng píng wǔ nián, zuò cháng píng cāng.
后汉明帝永平五年,作常平仓。
jìn wǔ dì yù píng yī jiāng biǎo, shí gǔ jiàn ér bù bó guì, dì yù lì píng dí fǎ, yòng bù bó shì gǔ, yǐ wéi liáng chǔ. yì zhě wèi jūn zī shàng shǎo, bù yí yǐ guì yì jiàn. tài shǐ èr nián, dì nǎi xià zhào yuē:" gǔ rén quán liàng guó yòng, qǔ yíng sàn zhì, yǒu qīng zhòng píng dí zhī fǎ. cǐ shì jiǔ fèi, xī xí qí yí, ér guān xù wèi guǎng. yán zhě yì tóng, wèi néng dá tōng qí zhì. gèng lìng guó bǎo sàn yú ráng suì ér shàng bù shōu, pín rén kùn yú huāng nián ér guó wú bèi, háo rén fù shāng xié qīng zī, yùn zhòng jī, yǐ guǎn qí lì, gù nóng fū kǔ qí yè ér mò zuò bù kě jìn yě. jīn yí tōng dí, zhǔ zhě píng yì, jù wèi tiáo zhì." rán shì wèi xíng, zhì sì nián, nǎi lì cháng píng cāng, fēng zé dí, jiǎn zé tiào, yǐ lì bǎi xìng.
晋武帝欲平一江表,时穀贱而布帛贵,帝欲立平籴法,用布帛市穀,以为粮储。议者谓军资尚少,不宜以贵易贱。泰始二年,帝乃下诏曰:“古人权量国用,取赢散滞,有轻重平籴之法。此事久废,希习其宜,而官蓄未广。言者异同,未能达通其制。更令国宝散於穰岁而上不收,贫人困於荒年而国无备,豪人富商挟轻资,蕴重积,以管其利,故农夫苦其业而末作不可禁也。今宜通籴,主者平议,具为条制。”然事未行,至四年,乃立常平仓,丰则籴,俭则粜,以利百姓。
sòng wén dì yuán jiā zhōng, sān wú shuǐ lǎo, gǔ guì rén jī. péng chéng wáng yì kāng lì yì, yǐ" dōng tǔ zāi huāng, rén diāo gǔ yǒng, fù shāng xù mǐ, rì chéng qí jià. yí bān xià suǒ zài, yǐn qí xū shí, lìng jī xù zhī jiā, tīng liú yī nián chǔ, yú jiē lēi shǐ tiào huò, wèi zhì píng jià, cǐ suǒ wèi cháng dào héng yú bǎi dài, quán yí yòng yú yī shí yě. yòu yuán huái suì fēng, yì dì wò rǎng, mài jì yǐ dēng, shǔ sù xíng jiù. kě zhé qí gū fù, réng jiù jiāo shì, sān wú jī rén, jí yǐ dài gěi, shǐ qiáng zhuàng zhuǎn yùn, yǐ shàn lǎo ruò." bìng wèi shī xíng, rén lài zhī yǐ.
宋文帝元嘉中,三吴水潦,穀贵人饥。彭城王义康立议,以“东土灾荒,人凋穀踊,富商蓄米,日成其价。宜班下所在,隐其虚实,令积蓄之家,听留一年储,馀皆勒使粜货,为制平价,此所谓常道行於百代,权宜用於一时也。又缘淮岁丰,邑地沃壤,麦既已登,黍粟行就。可折其估赋,仍就交市,三吴饥人,即以贷给,使强壮转运,以赡老弱。”并未施行,人赖之矣。
qí wǔ dì yǒng míng zhōng, tiān xià mǐ gǔ bù bó jiàn, shàng yù lì cháng píng cāng, shì jī wèi chǔ. liù nián, zhào chū shàng kù qián wǔ qiān wàn, yú jīng shī shì mǐ, mǎi sī mián wén juàn bù. yáng zhōu chū qián qiān jiǔ bǎi yī shí wàn, yáng zhōu, lǐ jiàn yè, jīn jiāng níng xiàn yě. nán xú zhōu èr bǎi wàn, nán xú zhōu, lǐ jīng kǒu, jīn dān yáng jùn. gè yú jùn suǒ shì dí. nán jīng hé zhōu èr bǎi wàn, nán jīng hé zhōu, lǐ shòu chūn, jīn jùn. shì sī mián wén juàn bù mǐ dà mài. jiāng zhōu wǔ bǎi wàn, jiāng zhōu, lǐ xún yáng, jīn jùn. shì mǐ hú má. jīng zhōu wǔ bǎi wàn. jīng zhōu, lǐ nán jùn, jīn jiāng líng. yǐng zhōu sān bǎi wàn, yǐng zhōu, lǐ jiāng xià, jīn jùn. jiē shì juàn mián bù mǐ dà xiǎo dòu dà mài hú má. xiāng zhōu èr bǎi wàn, xiāng zhōu, lǐ cháng shā, jīn jùn. shì mǐ bù là. sī zhōu èr bǎi wǔ shí wàn, sī zhōu, lǐ rǔ nán, jīn yì yáng jùn. xī jīng hé zhōu èr bǎi wǔ shí wàn, xī jīng hé zhōu, lǐ lì yáng, jīn jùn. nán yǎn zhōu èr bǎi wǔ shí wàn, nán yǎn zhōu, lǐ guǎng líng, jīn jùn. yōng zhōu wǔ bǎi wàn, yōng zhōu, lǐ xiāng yáng, jīn jùn. shì juàn mián bù mǐ. shǐ tái chuán bìng yú suǒ zài shì yì.
齐武帝永明中,天下米穀布帛贱,上欲立常平仓,市积为储。六年,诏出上库钱五千万,於京师市米,买丝绵纹绢布。扬州出钱千九百一十万,(扬州,理建业,今江宁县也。)南徐州二百万,(南徐州,理京口,今丹阳郡。)各於郡所市籴。南荆河州二百万,(南荆河州,理寿春,今郡。)市丝绵纹绢布米大麦。江州五百万,(江州,理浔阳,今郡。)市米胡麻。荆州五百万。(荆州,理南郡,今江陵。)郢州三百万,(郢州,理江夏,今郡。)皆市绢、绵、布、米、大小豆、大麦、胡麻。湘州二百万,(湘州,理长沙,今郡。)市米、布、蜡。司州二百五十万,(司州,理汝南,今义阳郡。)西荆河州二百五十万,(西荆河州,理历阳,今郡。)南兖州二百五十万,(南兖州,理广陵,今郡。)雍州五百万,(雍州,理襄阳,今郡。)市绢绵布米。使台传并於所在市易。
hòu wèi xiào wén shí, mì shū chéng lǐ biāo shàng biǎo yuē:" xī zhī zhé wáng, mò bù yīn qín jià sè, gù yáo tāng shuǐ hàn, rén wú cài sè, gài yóu bèi zhī yě. hàn jiā nǎi shè cháng píng, wèi shì yǐ bīng liáng zhì tún tián, jūn guó qǔ jì. guāng wǔ yī mǔ bù shí, zuì jí mù shǒu. jiē míng jūn xù rén ruò cǐ. jīn shān dōng jī, jīng shī jiǎn, chén yǐ wéi yí xī zhōu jùn cháng diào jiǔ fēn zhī èr, jīng dū dù zhī suì yòng zhī yú, gè lì guān sī. nián fēng dí jī yú cāng, shí jiǎn zé jiǎn sī zhī shí èr tiào zhī. rú cǐ, rén bì lì tián yǐ mǎi guān juàn, yòu wù zhù qián yǐ qǔ guān sù, nián fēng zé cháng jī, suì xiōng zé zhí gěi." míng dì shén guī zhèng guāng zhī jì, zì xú yáng nèi fù zhī hòu, xú, jīn péng chéng jùn. yáng, jīn shòu chūn jùn. shōu nèi bīng zī, yú rén hé dí, jī wèi biān bèi yě.
后魏孝文时,祕书丞李彪上表曰:“昔之哲王,莫不殷勤稼穑,故尧汤水旱,人无菜色,盖由备之也。汉家乃设常平,魏氏以兵粮制屯田,军国取济。光武一亩不实,罪及牧守。皆明君恤人若此。今山东饥,京师俭,臣以为宜析州郡常调九分之二,京都度支岁用之馀,各立官司。年丰籴积於仓,时俭则减私之十二粜之。如此,人必力田以买官绢,又务贮钱以取官粟,年丰则常积,岁凶则直给。”明帝神龟、正光之际,自徐扬内附之后,(徐,今彭城郡。扬,今寿春郡。)收内兵资,与人和籴,积为边备也。
běi qí hé qīng zhōng, lìng zhū zhōu jùn jiē bié zhì fù rén cāng. chū lì zhī rì, zhǔn suǒ lǐng zhōng xià hù kǒu shù, dé zhī yī nián zhī liáng, zhú dāng zhōu gǔ jià jiàn shí, zhēn liàng gē dāng nián yì zū chōng rù. qí zhì, suì měi rén chū kěn zū èr shí, yì zū wǔ dǒu, kěn zū sòng tái, yì zū nà jùn, yǐ bèi shuǐ hàn. gǔ guì, xià jià tiào zhī, jiàn zé hái yòng suǒ dí zhī wù, yī jià dí zhù.
北齐河清中,令诸州郡皆别置富人仓。初立之日,准所领中下户口数,得支一年之粮,逐当州穀价贱时,斟量割当年义租充入。(齐制,岁每人出垦租二石,义租五斗,垦租送台,义租纳郡,以备水旱。)穀贵,下价粜之,贱则还用所籴之物,依价籴贮。
hòu zhōu wén dì chuàng zhì liù guān, sī cāng zhǎng biàn jiǔ gǔ zhī wù, yǐ liàng guó yòng. zú, xù qí yú, yǐ dài xiōng huāng bù zú, zé zhǐ yú yòng. yòng zú, zé yǐ sù dài rén, chūn bān qiū liǎn.
后周文帝创制六官,司仓掌辨九穀之物,以量国用。足,蓄其馀,以待凶荒;不足,则止馀用。用足,则以粟贷人,春颁秋敛。
suí wén dì kāi huáng sān nián, wèi zhōu zhì lí yáng cāng, luò zhōu zhì hé yáng cāng, shǎn zhōu zhì cháng píng cāng, huá zhōu zhì guǎng tōng cāng, zhuǎn xiāng guàn zhù, cáo guān dōng jí fén jìn zhī sù, yǐ gěi jīng shī. jīng shī zhì cháng píng jiān.
隋文帝开皇三年,卫州置黎阳仓,洛州置河阳仓,陕州置常平仓,华州置广通仓,转相灌注,漕关东及汾、晋之粟,以给京师。京师置常平监。
wǔ nián, gōng bù shàng shū zhǎng sūn píng zòu:" gǔ zhě sān nián gēng ér yú yī nián zhī jī, jiǔ nián zuò ér yǒu sān nián zhī chǔ, suī shuǐ hàn wèi zāi, rén wú cài sè, jiē yóu quàn dǎo yǒu fāng, xù jī xiān bèi. qǐng lìng zhū zhōu bǎi xìng jí jūn rén quàn kè dāng shè, gòng lì yì cāng, shōu huò zhī rì, suí qí suǒ de, quàn kè chū sù jí mài, yú dāng shè zào cāng jiào zhù zhī. jí wěi shè sī, zhí zhàng jiǎn jiào, měi nián shōu jī, wù shǐ sǔn bài. ruò shí huò bù shú, dāng shè yǒu jī jǐn zhě, jí yǐ cǐ gǔ zhèn gěi." zì shì zhū zhōu chǔ zhì wěi jī.
五年,工部尚书长孙平奏:“古者三年耕而馀一年之积,九年作而有三年之储,虽水旱为灾,人无菜色,皆由劝导有方,蓄积先备。请令诸州百姓及军人劝课当社,共立义仓,收获之日,随其所得,劝课出粟及麦,於当社造仓窖贮之。即委社司,执帐检校,每年收积,勿使损败。若时或不熟,当社有饥馑者,即以此穀振给。”自是诸州储峙委积。
zhì shí wǔ nián, yǐ yì cāng zhù zài rén xián, duō yǒu fèi sǔn, zhào yuē:" běn zhì yì cāng, zhǐ fáng shuǐ hàn, bǎi xìng zhī tú, bù sī jiǔ jì, qīng ěr fèi sǔn, yú hòu fá jué. yòu běi jìng zhū zhōu, yì yú yú chù, líng xià gān guā děng shí yī zhōu, suǒ yǒu yì cāng zá zhǒng, bìng nà běn zhōu. ruò rén yǒu hàn jiǎn shǎo liáng, xiān gěi zá zhǒng jí yuǎn nián sù."
至十五年,以义仓贮在人閒,多有费损,诏曰:“本置义仓,止防水旱,百姓之徒,不思久计,轻尔费损,於后乏绝。又北境诸州,异於馀处,灵、夏、甘、瓜等十一州,所有义仓杂种,并纳本州。若人有旱俭少粮,先给杂种及远年粟。”
shí liù nián, yòu zhào, qín wèi hé kuò bīn lǒng jīng níng yuán fū dān yán suí yín děng zhōu shè cāng, bìng yú dāng xiàn ān zhì. yòu zhào, shè cāng zhǔn shàng zhōng xià sān děng shuì, shàng hù bù guò yī shí, zhōng hù bù guò qī dòu, xià hù bù guò sì dòu.
十六年,又诏,秦、渭、河、廓、豳、陇、泾、宁、原、敷、丹、延、绥、银等州社仓,并於当县安置。又诏,社仓准上中下三等税,上户不过一石,中户不过七斗,下户不过四斗。
dà táng wǔ dé wǔ nián, fèi cháng píng jiān. bā nián chì, zhū zhōu dòu chèng, jīng tài fǔ xiào.
大唐武德五年,废常平监。八年敕,诸州斗秤,京太府校。
zhēn guān chū, shàng shū zuǒ chéng dài zhòu shàng yán yuē:" shuǐ hàn xiōng zāi, qián shèng zhī suǒ bù miǎn. guó wú jiǔ nián chǔ xù, lǐ jīng zhī suǒ míng jiè. jīn sāng luàn zhī hòu, hù kǒu diāo cán, měi suì zū mǐ, wèi shí cāng lǐn, suí jí chū gěi, cái gōng dāng nián. ruò yù xiōng zāi, jiāng hé zhèn xù? gù suí kāi huáng lì zhì, tiān xià zhī rén, jié jí shū sù, míng wéi shè cāng. zhōng yú wén huáng, dé wú jī jǐn. jí dà yè zhōng, guó yòng bù zú, bìng qǔ shè cāng, yǐ chōng guān fèi, gù zhì mò tú, wú yǐ zhī gěi. jīn qǐng zì wáng gōng yǐ xià, yuán jí zhòng shù, jì suǒ kěn tián jià sè qǐng mǔ, měi zhì qiū shú, zhǔn qí jiàn miáo, yǐ lǐ quàn kè, jǐn lìng chū sù. dào mài zhī xiāng, yì tóng cǐ shuì. gè nà suǒ zài, wèi lì yì cāng. nián gǔ bù dēng, bǎi xìng jī jǐn, dāng suǒ zhōu xiàn, suí biàn qǔ gěi." tài zōng yuē:" jì wèi bǎi xìng, xiān zuò chǔ zhù, guān wèi jǔ zhǎng, yǐ bèi xiōng nián. fēi zhèn suǒ xū, héng shēng fù liǎn, lì rén zhī shì, shēn shì kě jiā. yí xià yǒu sī, yì lì tiáo zhì." hù bù shàng shū hán zhòng liáng zòu:" wáng gōng yǐ xià kěn tián, mǔ nà èr shēng. qí sù mài jīng dào zhī shǔ, gè yī tǔ dì. zhù zhī zhōu xiàn, yǐ bèi xiōng nián." zhì cóng zhī. zì shì tiān xià zhōu xiàn shǐ zhì yì cāng, měi yǒu jī jǐn, zé kāi cāng zhèn gěi.
贞观初,尚书左丞戴胄上言曰:“水旱凶灾,前圣之所不免。国无九年储蓄,礼经之所明诫。今丧乱之后,户口凋残,每岁租米,未实仓廪,随即出给,才供当年。若遇凶灾,将何振恤?故隋开皇立制,天下之人,节级输粟,名为社仓。终於文皇,得无饥馑。及大业中,国用不足,并取社仓,以充官费,故至末涂,无以支给。今请自王公以下,爰及众庶,计所垦田稼穑顷亩,每至秋熟,准其见苗,以理劝课,尽令出粟。稻麦之乡,亦同此税。各纳所在,为立义仓。年穀不登,百姓饥馑,当所州县,随便取给。”太宗曰:“既为百姓,先作储贮,官为举掌,以备凶年。非朕所须,横生赋敛,利人之事,深是可嘉。宜下有司,议立条制。”户部尚书韩仲良奏:“王公以下垦田,亩纳二升。其粟麦粳稻之属,各依土地。贮之州县,以备凶年。”制从之。自是天下州县始置义仓,每有饥馑,则开仓振给。
gāo zōng yǒng huī èr nián jiǔ yuè, bān xīn gé:" yì cāng jù dì qǔ shuì, shí shì láo fán, yí lìng lǜ hù chū sù, shàng shàng hù wǔ shí, yú gè yǒu chà." liù nián, jīng dōng xī shì zhì cháng píng cāng. gāo zōng wǔ tài hòu shù shí nián xián, yì cāng bù xǔ zá yòng, qí hòu gōng sī jiǒng pò, dài yì cāng zhī yòng. zì zhōng zōng shén lóng zhī hòu, tiān xià yì cāng, fèi yòng xiàng jǐn.
高宗永徽二年九月,颁新格:“义仓据地取税,实是劳烦,宜令率户出粟,上上户五石,馀各有差。”六年,京东西市置常平仓。高宗、武太后数十年閒,义仓不许杂用,其后公私窘迫,贷义仓支用。自中宗神龙之后,天下义仓,费用向尽。
kāi yuán èr shí wǔ nián dìng shì:" wáng gōng yǐ xià, měi nián hù bié jù suǒ zhòng tián, mǔ bié shuì sù èr shēng, yǐ wéi yì cāng. qí shāng gǔ hù ruò wú tián jí bù zú zhě, shàng shàng hù shuì wǔ shí, shàng zhōng yǐ xià dì jiǎn gè yǒu chà. zhū chū gěi zá zhǒng zhǔn sù zhě, dào gǔ yī dòu wǔ shēng dāng sù yī dòu. qí zhé nà cāo mǐ zhě, dào sān shí zhé nà cāo mǐ yī shí sì dòu.
开元二十五年定式:“王公以下,每年户别据所种田,亩别税粟二升,以为义仓。其商贾户若无田及不足者,上上户税五石,上中以下递减各有差。诸出给杂种准粟者,稻穀一斗五升当粟一斗。其折纳糙米者,稻三石折纳糙米一石四斗。
tiān bǎo bā nián, fán tiān xià zhū sè mǐ dōu jiǔ qiān liù bǎi liù wàn èr qiān èr bǎi èr shí shí.
天宝八年,凡天下诸色米都九千六百六万二千二百二十石。
hé dí yī bǎi yī shí sān wàn jiǔ qiān wǔ bǎi sān shí shí:
和籴一百一十三万九千五百三十石:
guān nèi wǔ shí wàn jiǔ qiān sān bǎi sì shí qī shí,
关内(五十万九千三百四十七石),
hé dōng shí yī wàn èr bǎi èr shí jiǔ shí,
河东(十一万二百二十九石),
hé xī sān shí qī wàn yī qiān qī bǎi wǔ shí shí,
河西(三十七万一千七百五十石),
lǒng yòu shí sì wàn bā qiān èr bǎi sì shí.
陇右(十四万八千二百四石。)
zhū sè cāng liáng zǒng qiān èr bǎi liù shí wǔ wàn liù qiān liù bǎi èr shí shí:
诸色仓粮总千二百六十五万六千六百二十石:
běi cāng liù bǎi liù shí yī wàn liù qiān bā bǎi sì shí shí,
北仓(六百六十一万六千八百四十石),
tài cāng qī wàn yī qiān èr bǎi qī shí shí,
太仓(七万一千二百七十石),
hán jiā cāng wǔ bǎi bā shí sān wàn sān qiān sì bǎi shí,
含嘉仓(五百八十三万三千四百石),
tài yuán cāng èr wàn bā qiān yī bǎi sì shí shí,
太原仓(二万八千一百四十石),
yǒng fēng cāng bā wàn sān qiān qī bǎi èr shí shí,
永丰仓(八万三千七百二十石),
lóng mén cāng èr wàn sān qiān èr bǎi wǔ shí shí.
龙门仓(二万三千二百五十石。)
zhèng cāng zǒng sì qiān èr bǎi yī shí èr wàn liù qiān yī bǎi bā shí sì shí:
正仓总四千二百一十二万六千一百八十四石:
guān nèi dào bǎi bā shí èr wàn yī qiān wǔ bǎi yī shí liù shí,
关内道(百八十二万一千五百一十六石),
hé běi dào bǎi bā shí èr wàn yī qiān wǔ bǎi yī shí liù shí,
河北道(百八十二万一千五百一十六石),
hé dōng dào sān qiān wǔ shí bā wàn jiǔ qiān bǎi bā shí shí,
河东道(三千五十八万九千百八十石),
hé xī dào qī shí wàn èr qiān liù shí wǔ shí,
河西道(七十万二千六十五石),
lǒng yòu dào sān shí qī wàn èr qiān qī bǎi bā shí shí,
陇右道(三十七万二千七百八十石),
jiàn nán dào èr shí èr wàn sān qiān jiǔ bǎi sì shí shí,
剑南道(二十二万三千九百四十石),
hé nán dào wǔ bǎi bā shí èr wàn wǔ qiān sì bǎi yī shí sì shí,
河南道(五百八十二万五千四百一十四石),
huái nán dào liù shí bā wàn bā qiān èr bǎi wǔ shí èr shí,
淮南道(六十八万八千二百五十二石),
jiāng nán dào jiǔ shí qī wàn bā qiān bā bǎi èr shí wǔ shí,
江南道(九十七万八千八百二十五石),
shān nán dào shí sì wàn sān qiān bā bǎi bā shí èr shí.
山南道(十四万三千八百八十二石。)
yì cāng zǒng liù qiān sān bǎi yī shí qī wàn qī qiān liù bǎi liù shí shí:
义仓总六千三百一十七万七千六百六十石:
guān nèi dào wǔ bǎi jiǔ shí sì wàn liù qiān èr bǎi yī shí èr shí,
关内道(五百九十四万六千二百一十二石),
hé běi dào qiān qī bǎi wǔ shí sì wàn sì qiān liù bǎi shí,
河北道(千七百五十四万四千六百石),
hé dōng dào qī bǎi sān shí wàn jiǔ qiān liù bǎi yī shí shí,
河东道(七百三十万九千六百一十石,)
hé xī dào sān shí bā wàn bā qiān sì bǎi sān shí,
河西道(三十八万八千四百三石),
lǒng yòu dào sān shí wàn sān shí sì shí,
陇右道(三十万三十四石),
jiàn nán dào bǎi qī shí jiǔ wàn qī qiān èr bǎi èr shí bā shí,
剑南道(百七十九万七千二百二十八石),
hé nán dào qiān wǔ bǎi sì shí èr wàn jiǔ qiān qī bǎi liù shí sān shí,
河南道(千五百四十二万九千七百六十三石),
huái nán dào sì bǎi bā shí sì wàn bā bǎi qī shí èr shí,
淮南道(四百八十四万八百七十二石),
jiāng nán dào liù bǎi qī shí sān wàn jiǔ qiān èr bǎi qī shí shí,
江南道(六百七十三万九千二百七十石),
shān nán dào èr bǎi bā shí qī wàn yī qiān liù bǎi liù shí bā shí.
山南道(二百八十七万一千六百六十八石。)
cháng píng cāng zǒng sì bǎi liù shí wàn èr qiān èr bǎi èr shí shí:
常平仓总四百六十万二千二百二十石:
guān nèi dào sān shí qī wàn wǔ qiān wǔ bǎi qī shí shí,
关内道(三十七万五千五百七十石),
hé běi dào bǎi liù shí liù wàn sān qiān qī bǎi qī shí bā shí,
河北道(百六十六万三千七百七十八石),
hé dōng dào wǔ shí sān wàn wǔ qiān sān bǎi bā shí liù shí,
河东道(五十三万五千三百八十六石),
hé xī dào sān wàn yī qiān jiǔ shí shí,
河西道(三万一千九十石),
lǒng yòu dào sì wàn èr qiān bā bǎi wǔ shí shí,
陇右道(四万二千八百五十石),
jiàn nán dào qī wàn qī bǎi sì shí shí,
剑南道(七万七百四十石),
hé nán dào yī bǎi èr shí yī wàn èr qiān sì bǎi liù shí sì shí,
河南道(一百二十一万二千四百六十四石),
huái nán dào bā wàn yī qiān yī bǎi wǔ shí èr shí,
淮南道(八万一千一百五十二石),
shān nán dào sì wàn jiǔ qiān yī bǎi jiǔ shí shí,
山南道(四万九千一百九十石),
jiāng nán dào quē.
江南道(阙。)
lùn yuē: xī wǒ guó jiā zhī quán shèng yě, yuē jì suì zhī héng fù, qián gǔ bù bó wǔ qiān yú wàn, qí shù jù shí huò fù shuì piān xià. jīng fèi zhī wài, cháng jī xiàn yú. yù bǎi xìng bù zú, ér měi yǒu juān xù. zì tiān bǎo zhī shǐ, biān jìng duō gōng, chǒng xī jì chóng, gěi yòng shū guǎng, chū nà zhī zhí, zhī jì lǚ kōng. yú shì yán lì zhī chén jì jìn, ér dào héng yǐ. gē bō wèi wù, qí lù duō duān. měi suì suǒ rù, zēng shù bǎi wàn. jì ér lǒng yòu yǒu qīng hǎi zhī shī, fàn yáng yǒu tiān mén zhī yì, shuò fāng bù sī zhī bèi pàn, jiàn nán luó fèng zhī píng líng, huò quán jūn bù fǎn, huò lián chéng ér xiàn. xiān zhī yǐ shī lǚ, yīn zhī yǐ jiàn jī, xiōng nì chéng xì gòu bīng, liǎng jīng wú fān lí zhī gù, gài shì rén shì, qǐ wéi tiān shí. miǎn wéi gāo zǔ tài zōng, kāi guó chuàng yè, zuò chéng chuí xùn, báo fù qīng yáo, zé jí wàn fāng, lí rén huái huì. shì yǐ sù zōng zhōng xīng zhī jī, zhōu yuè ér néng chéng zhī, suī shén suàn ruì móu, jǔ wú yí cè, róng chén jiè fū, néng jié qí lì, yì yì lèi shèng jī rén zhī suǒ zhì yě. fū dé hòu zé gǎn shēn, gǎn shēn zé nán yáo, rén xīn suǒ xì, gù sù kān dà nàn, shào kāng píng wáng shì yě. ruò liǎn hòu zé qíng lí, qíng lí zé yì dòng, rén xīn yǐ qù, gù suì wèi dú fū, yīn xīn hú hài shì yě. jīn jiǎ bīng wèi xī, jīng fèi shàng fán, zhòng zé rén bù kān, qīng zé yòng bù zú, zhuó gǔ zhī yào, shì jīn zhī yí, jì bì ér sī biàn, nǎi zé liú wú jié. fū yù rén zhī ān yě, zài yú báo liǎn, liǎn zhī báo yě, zài yú jié yòng. ruò yòng zhī bù jié, níng liǎn zhī yù báo, qí kě dé hū? xiān zài shěng bù jí zhī fèi, dìng jīng yòng zhī shù, shǐ xià zhī rén, zhī shàng yǒu yōu xù zhī xīn, qǔ fēi huò yǐ, zì rán lè qí shū yǐ. gǔ zhī qǔ yú rén yě, wéi shí tǔ zhī máo, wèi shén yī ér shuì yì rén zhī lì, wèi yī suì sān rì. wèi yǒu zhí liǎn rén zhī cái, ér dé qí wú yuàn, kuàng qǔ zhī bù báo, lìng zhī bù jūn hū! zì suì rén shì dǎi yú sān wáng, jiē tōng qīng zhòng zhī fǎ, yǐ zhì guó yòng, yǐ yì jiān bìng, zhì cái zú ér shí fēng, rén ān ér zhèng qià, chéng wèi bāng zhī suǒ jí, lǐ dào zhī suǒ xiān, qǐ cháng cái zhī shì ér néng dá yě. mín zhě, míng yě, kě shǐ yóu zhī, bù kě shǐ yīn zhī. shěn qí zhòng guǎ, liàng qí yōu liè, ráo shàn zhī dào, zì yǒu qí shù. lì guān zhì zuò zhī zhě, gù fēi yì yù qí rén. zhōu zhī xìng yě de tài gōng, qí zhī bà yě de guǎn zhòng, wèi zhī fù yě de lǐ kuī, qín zhī qiáng yě de shāng yāng, hòu zhōu yǒu sū chuò, suí shì yǒu gāo jiǒng. cǐ liù xián zhě, shàng yǐ chéng wáng yè, xìng bà tú, cì yǐ fù guó qiáng bīng, lì shì kě fǎ. qí hàn dài sāng hóng yáng gěng shòu chāng zhī bèi, jiē qǐ zì jiǎ shù, suī běn yú qiú lì, yóu shì yǒu chéng jī. zì zī yǐ jiàng, suī wú dài wú rén, qí yú jīng bāng zhèng sú, xīng lì chú hài, huái jì shí zhī lüè, yùn zhì lǐ zhī jī zhě, gài bù kě duō jiàn yǐ. nóng zhě, yǒu guó zhī běn yě. xiān shǐ gè ān qí yè, shì yǐ suí qí shòu tián, shuì qí suǒ zhí. yān kě zhēng qiú huò bì, shě qí suǒ yǒu ér zé qí suǒ wú zhě zāi! tiān xià nóng rén, jiē dāng tiào yù, háo shāng fù shì, chéng jí jiàn shōu, xuán zhì qìng jié, gèng réng guì dí, wǎng fù shòu bì, wú yǒu yǐ shí, yù qí ān yè, bù kě de yě. gù cháo cuò yuē:" yù mín wù nóng, zài yú guì sù, guì sù zhī dào, zài yú shǐ mín yǐ sù wèi shǎng fá. rú cǐ nóng mín yǒu qián, sù yǒu suǒ xiè." wèi guān yǐ fǎ shōu qǔ zhī yě. chéng rú shì, zé tiān xià zhī tián jǐn pì, tiān xià zhī cāng jǐn yíng. rán hòu xíng qí guǐ shù, dù qí qīng zhòng, huà yǐ wáng dào, shàn zhī hé fēng, lǜ xún lǐ yì zhī fāng, jiē dēng rén shòu zhī yù, sī bù yǐ nán yǐ. zài xī yáo tāng, shuǐ hàn zuò lì, ér rén wú juān jí, yǐ guó yǒu chǔ xù. ruò fù liǎn zhī shù zhòng, lí shù zhī lì jié, ér gōng fǔ zhī jī, wú jīng suì zhī yòng, bù xìng yǒu yī èr qiān lǐ shuǐ hàn chóng shuāng, huò yī fāng xīng shī dòng zhòng, fèi yú yì zhí, níng miǎn fù quē ér yòng fá, rén liú ér guó wēi zhě zāi!
论曰:昔我国家之全盛也,约计岁之恒赋,钱穀布帛五千馀万,(其数具食货赋税篇下。)经费之外,常积羡馀。遇百姓不足,而每有蠲恤。自天宝之始,边境多功,宠锡既崇,给用殊广,出纳之职,支计屡空。於是言利之臣继进,而道行矣。割剥为务,岐路多端。每岁所入,增数百万。既而陇右有青海之师,范阳有天门之役,朔方布思之背叛,剑南罗凤之凭陵,或全军不返,或连城而陷。先之以师旅,因之以荐饥,凶逆承隙构兵,两京无藩篱之固,盖是人事,岂唯天时。缅惟高祖、太宗,开国创业,作程垂训,薄赋轻徭,泽及万方,黎人怀惠。是以肃宗中兴之绩,周月而能成之,虽神算睿谋,举无遗策,戎臣介夫,能竭其力,抑亦累圣积仁之所致也。夫德厚则感深,感深则难摇,人心所系,故速戡大难,少康、平王是也。若敛厚则情离,情离则易动,人心已去,故遂为独夫,殷辛、胡亥是也。今甲兵未息,经费尚繁,重则人不堪,轻则用不足,酌古之要,適今之宜,既弊而思变,乃泽流无竭。夫欲人之安也,在於薄敛,敛之薄也,在於节用。若用之不节,宁敛之欲薄,其可得乎?先在省不急之费,定经用之数,使下之人,知上有忧恤之心,取非获已,自然乐其输矣。古之取於人也,唯食土之毛,谓什一而税;役人之力,谓一岁三日。未有直敛人之财,而得其无怨,况取之不薄,令之不均乎!自燧人氏逮於三王,皆通轻重之法,以制国用,以抑兼并,致财足而食丰,人安而政洽,诚为邦之所急,理道之所先,岂常才之士而能达也。民者,瞑也,可使由之,不可使因之。审其众寡,量其优劣,饶赡之道,自有其术。历观制作之者,固非易遇其人。周之兴也得太公,齐之霸也得管仲,魏之富也得李悝,秦之强也得商鞅,后周有苏绰,隋氏有高颎。此六贤者,上以成王业,兴霸图,次以富国强兵,立事可法。其汉代桑弘羊、耿寿昌之辈,皆起自贾竖,虽本於求利,犹事有成绩。自兹以降,虽无代无人,其馀经邦正俗,兴利除害,怀济时之略,韫致理之机者,盖不可多见矣。农者,有国之本也。先使各安其业,是以随其受田,税其所植。焉可徵求货币,舍其所有而责其所无者哉!天下农人,皆当粜鬻,豪商富室,乘急贱收,旋致罄竭,更仍贵籴,往复受弊,无有已时,欲其安业,不可得也。故晁错曰:”欲民务农,在於贵粟,贵粟之道,在於使民以粟为赏罚。如此农民有钱,粟有所洩。”谓官以法收取之也。诚如是,则天下之田尽辟,天下之仓尽盈。然后行其轨数,度其轻重,化以王道,扇之和风,率循礼义之方,皆登仁寿之域,斯不以难矣。在昔尧汤,水旱作沴,而人无捐瘠,以国有储蓄。若赋敛之数重,黎庶之力竭,而公府之积,无经岁之用,不幸有一二千里水旱虫霜,或一方兴师动众,废於艺殖,宁免赋阙而用乏,人流而国危者哉!