strong bīng shí sān strong
兵十三
sūn zǐ yuē:" xià zhèng gōng chéng. yán gōng chéng tú yì, zhèng zhī xià zhě, suǒ hài zhě duō. gōng chéng zhī fǎ, wèi bù dé yǐ. xiū lǔ fén wēn, shàng fén, xià wēn. jù qì xiè, sān yuè ér hòu chéng, xiū lǔ, zhǎng lǔ yě. fén wēn, sì lún chē. jiē kě tuī ér wǎng lái, mào yǐ gōng chéng. qì xiè, wèi yún tī fú gé héng fēi shí lián nǔ zhī shǔ. gōng chéng zǒng míng. yán xiū cǐ gōng jù, jīng yī shí nǎi chéng yě. jù yīn yòu sān yuè ér hòu yǐ. jù yīn zhě, yǒng tǔ jī gāo ér qián, yǐ fù yú chéng yě. jī tǔ wèi shān yuē yīn, yǐ jù dí chéng, guān qí xū shí. chūn qiū chuán yuē:" chǔ sī mǎ zǐ fǎn chéng yīn ér kuī sòng chéng." jiāng bù shèng xīn zhī fèn, ér yǐ fù zhī, zé shā shì zú sān fēn zhī yī, shǒu guò èr shí, dí rén bù fú, jiāng bù shèng xīn zhī fèn, duō shǐ shì zú yǐ fù qí chéng, shā shāng wǒ shì mín sān fēn zhī yī yě. ér chéng bù bá zhě, cǐ gōng chéng zhī zāi. yán gōng qù bù bá, hái wèi jǐ hài, gù hán fēi yuē:" fū yī zhàn bù shèng, zé huò jì yǐ." gù shàn yòng bīng zhě, qū rén zhī bīng ér fēi zhàn, yán fá móu fá jiāo, bù zhì yú zhàn. gù sī mǎ fǎ yuē:" shàng móu bù dòu." bá rén zhī chéng ér fēi gōng yě, yán yǐ wēi xíng fú dí, bù gōng ér qǔ, ruò zhèng bó ròu tǎn yǐ yíng chǔ zhuāng wáng zhī lèi. huǐ rén zhī guó ér bù jiǔ yě, ruò zhū lǐ bào nì, huǐ miè dí guó, bù bào shī zhòng yě. gù bīng bù dùn ér lì kě quán, cǐ móu gōng zhī fǎ yě. bù yǔ dí zhàn, ér bì wán quán dé zhī, lì shèng yú tiān xià, bù dùn bīng xuè rèn. gù yòng bīng zhī fǎ, shén zé wéi zhī, yǐ shí dí yī, zé wéi zhī, shì wèi jiāng zhì yǒng děng, ér bīng lì dùn jūn yě. ruò zhǔ ruò kè jìn, bù yòng shí yě. cáo gōng cāo suǒ yǐ bèi bīng wéi xià pī, shēng qín lǚ bù. ruò dí lěi gù shǒu, yī fù xiǎn zǔ, bǐ yī wǒ shí, nǎi kě wéi yě. dí suī shèng, suǒ jù bù biàn, wèi bì shí bèi rán hòu wéi zhī. wǔ zé gōng zhī." ruò dí bìng bīng zì shǒu, bù yǔ wǒ zhàn, bǐ yī wǒ wǔ, nǎi kě gōng zhàn yě. huò yǔ dí rén nèi wài zhī yīng, wèi bì wǔ bèi rán hòu gōng zhī.
孙子曰:”下政攻城。(言攻城屠邑,政之下者,所害者多。)攻城之法,为不得已。修橹轒辒,(上汾,下温。)具器械,三月而后成,(修橹,长橹也。轒辒,四轮车。皆可推而往来,冒以攻城。器械,谓云梯、浮格衡、飞石、连弩之属。攻城总名。言修此攻具,经一时乃成也。)距闉又三月而后已。(距闉者,踊土积高而前,以附於城也。积土为山曰堙,以距敌城,观其虚实。春秋传曰:”楚司马子反乘堙而闚宋城。”)将不胜心之忿,而蚁附之,则杀士卒三分之一,(守过二时,敌人不服,将不胜心之忿,多使士卒蚁附其城,杀伤我士民三分之一也。)而城不拔者,此攻城之灾。(言攻趣不拔,还为己害,故韩非曰:”夫一战不胜,则祸暨矣。”)故善用兵者,屈人之兵而非战,(言伐谋伐交,不至於战。故司马法曰:”上谋不斗。”)拔人之城而非攻也,(言以威刑服敌,不攻而取,若郑伯肉袒以迎楚庄王之类。)毁人之国而不久也,(若诛理暴逆,毁灭敌国,不暴师众也。)故兵不钝而利可全,此谋攻之法也。(不与敌战,而必完全得之,立胜於天下,不顿兵血刃。)故用兵之法,什则围之,(以十敌一,则围之,是为将智勇等,而兵利钝均也。若主弱客劲,不用十也。曹公操所以倍兵围下邳,生擒吕布。若敌垒固守,依附险阻,彼一我十,乃可围也。敌虽盛,所据不便,未必十倍然后围之。)伍则攻之。”(若敌并兵自守,不与我战,彼一我五,乃可攻战也。或与敌人内外之应,未必五倍然后攻之。)
yòu yuē:" bīng zhī qíng, wéi zé yù, xiāng yù chí yě. qióng zé tóng xīn shǒu yù. bù dé yǐ zé dòu, shì yǒu bù dé yǐ yě. yán dòu tài guò, zhàn bù kě yǐ è shèng, zǒu bù néng tuō, kǒng qí yǒu jiàng rén zhī xīn zhě. guò zé cóng. xiàn zhī shén guò, zé jì cóng yě. wéi shī bì quē. sī mǎ fǎ yuē:" wéi qí sān miàn, kāi qí yī miàn, yǐ shì shēng lù." cǐ yòng bīng zhī fǎ." ruò wéi dí píng lù zhī dì, bì kōng yī miàn, yǐ shì qí xū, yù shǐ zhàn shǒu bù gù, ér yǒu qù liú zhī xīn. ruò dí lín wēi jù xiǎn, qiáng jiù zài biǎo, dāng jiān gù shǒu, wèi bì quē yě. cǐ yòng bīng zhī fǎ.
又曰:”兵之情,围则御,(相御持也。穷则同心守御。)不得已则斗,(势有不得已也。言斗太过,战不可以恶胜,走不能脱,恐其有降人之心者。)过则从。(陷之甚过,则计从也。)围师必阙。(司马法曰:”围其三面,开其一面,以示生路。”)此用兵之法。”(若围敌平陆之地,必空一面,以示其虚,欲使战守不固,而有去留之心。若敌临危据险,强救在表,当坚固守,未必阙也。此用兵之法。)
yòu yuē:" bèi zé fēn zhī. jǐ èr dí yī, zé yī shù wèi zhèng, yī shù wèi qí bǐ yī wǒ èr, bù zú wèi biàn, gù yí bīng fēn lí qí jūn yě. gù tài gōng yuē:" bù néng fēn yí, mò kě yǔ qí." wēi hū wēi wēi, zhì yú wú xíng yán qí wēi miào, suǒ bù kě jiàn. shén hū shén shén, zhì yú wú shēng, gù néng wéi biàn huà sī mìng." yán biàn huà zhī xíng, shū hū ruò shén, gù néng liào dí sǐ shēng, ruò tiān zhī sī mìng.
又曰:”倍则分之。(己二敌一,则一术为正,一术为奇;彼一我二,不足为变,故疑兵分离其军也。故太公曰:”不能分移,末可语奇。”)微乎微微,至於无形;(言其微妙,所不可见。)神乎神神,至於无声,故能为变化司命。”(言变化之形,倏忽若神,故能料敌死生,若天之司命。)
yòu yuē:" shàn gōng zhě, dòng yú jiǔ tiān zhī shàng yě." shàn gōng zhě, wù yīn tiān shí dì lì, wèi shuǐ huǒ zhī biàn, shǐ dí bù zhī suǒ bèi. yán qí léi zhèn fā dòng, ruò yú jiǔ tiān zhī shàng yě.
又曰:”善攻者,动於九天之上也。”(善攻者,务因天时地利,为水火之变,使敌不知所备。言其雷震发动,若於九天之上也。)
wéi dí wù zhōu
围敌勿周
hòu hàn chū, zhāng bù jù qí dì, hàn jiāng gěng yǎn zǒng bīng tǎo zhī. zhāng bù shǐ qí dà jiàng fèi yì jūn lì xià, yòu fēn shǒu zhù ā zhōng chéng. yǎn xiān jī zhù ā, zì dàn gōng chéng, wèi rì zhōng ér bá zhī, gù kāi wéi yī jiǎo, lìng qí zhòng dé bēn guī zhōng chéng. zhōng chéng rén wén zhù ā yǐ kuì, dà kǒng jù, suì kōng bì wáng qù.
后汉初,张步据齐地,汉将耿弇总兵讨之。张步使其大将费邑军历下,又分守祝阿、钟城。弇先击祝阿,自旦攻城,未日中而拔之,故开围一角,令其众得奔归钟城。钟城人闻祝阿已溃,大恐惧,遂空壁亡去。
hòu hàn yāo wū wéi sì dì zǐ dān chén, xiāng jù rù yuán wǔ chéng, jié lì rén, zì chēng jiāng jūn. guāng wǔ qiǎn zāng gōng jiāng běi jūn shù qiān rén wéi zhī. zéi gǔ shí duō, shù gōng bù xià, shì zú sǐ shāng. dì zhào gōng qīng zhū hóu wáng wèn fāng lüè, míng dì shí wéi dōng hǎi wáng, dú duì yuē" yāo wū xiāng jié, shì wú jiǔ lì, qí zhōng bì yǒu huǐ yù wáng zhě. dàn wài wéi jí, bù dé zǒu ěr. yí xiǎo tǐng huǎn, tǐng, jiě yě. lìng dé táo wáng, zé yī tíng cháng zú yǐ qín yě." dì jí chì gōng chè wéi huǎn zéi, zéi zhòng fēn sǎn, suì zhǎn chén děng.
后汉妖巫维汜弟子单臣,相聚入原武城,劫吏人,自称将军。光武遣臧宫将北军数千人围之。贼穀食多,数攻不下,士卒死伤。帝召公卿诸侯王问方略,明帝时为东海王,独对曰;”妖巫相劫,势无久立,其中必有悔欲亡者。但外围急,不得走耳。宜小挺缓,(挺,解也。)令得逃亡,则一亭长足以擒也。”帝即敕宫撤围缓贼,贼众分散,遂斩臣等。
hòu hàn mò, jiāng jūn zhū jùn yǔ jīng zhōu cì shǐ xú qiú gòng tǎo huáng jīn, jī zéi shuài zhào hóng, zhǎn zhī. yú zéi shuài hán zhōng fù jù wǎn, qǐ xiáng, sī mǎ zhāng chāo qǐng tīng zhī. jùn yuē:" bīng yǒu xíng tóng ér shì yì zhě. xī qín xiàng zhī jì, rén wú dìng zhǔ, gù shǎng jiàng fù yǐ quàn lái ěr. jīn hǎi nèi yī tǒng, wéi huáng jīn zào kòu, nà xiáng wú yǐ quàn shàn, tǎo zhī zú yǐ chéng è. jīn ruò shòu zhī, gèng kāi nì yì, zéi lì zé jìn zhàn, dùn zé qǐ xiáng, zòng dí zhǎng kòu, fēi liáng jì yě." yīn jí gōng, lián zhàn bù kè. jùn dēng tǔ shān dǔ zhī, gù wèi zhāng chāo yuē:" wú zhī zhī yǐ. zéi jīn wài wéi zhōu gù, nèi yíng bī jí, qǐ xiáng bù shòu, yù chū bù dé, suǒ yǐ sǐ zhàn yě. wàn rén yī xīn, yóu bù kě dāng, kuàng shí wàn hū! qí hài shén yǐ. bù rú chè wéi, bìng bīng rù chéng. zhōng jiàn wéi jiě, shì bì zì chū, chū zé yì sàn, yì pò zhī dào yě." jì ér jiě wéi, zhōng guǒ chū zhàn, jùn yīn jī, dà pò zhī. zhōng děng jiē jiàng.
后汉末,将军朱俊与荆州刺史徐璆共讨黄巾,击贼帅赵弘,斩之。馀贼帅韩忠复据宛,乞降,司马张超请听之。俊曰:”兵有形同而势异者。昔秦、项之际,人无定主,故赏降附以劝来耳。今海内一统,唯黄巾造寇,纳降无以劝善,讨之足以惩恶。今若受之,更开逆意,贼利则进战,钝则乞降,纵敌长寇,非良计也。”因急攻,连战不克。俊登土山睹之,顾谓张超曰:”吾知之矣。贼今外围周固,内营逼急,乞降不受,欲出不得,所以死战也。万人一心,犹不可当,况十万乎!其害甚矣。不如撤围,并兵入城。忠见围解,势必自出,出则意散,易破之道也。”既而解围,忠果出战,俊因击,大破之。忠等皆降。
hòu hàn mò, cáo gōng pò yuán shàng, bá yè, jìn wéi hú guān. gōng yuē:" chéng bá, jiē kēng zhī." lián yuè bù néng xià. qí jiāng cáo rén wèi gōng yuē:" fū wéi chéng bì kāi zhī, suǒ yǐ kāi qí shēng lù yě. jīn gōng xǔ zhī bì sǐ, jiāng zú zì yǐ wéi shǒu. qiě chéng gù ér liáng duō, gōng zhī zé shì zú shāng, shǒu zhī zé kuàng rì chí jiǔ. jīn dùn bīng jiān chéng zhī xià, gōng bì sǐ zhī lǔ, fēi liáng jì yě." cáo gōng cóng zhī, suì jiàng qí chéng.
后汉末,曹公破袁尚,拔邺,进围壶关。公曰:”城拔,皆坑之。”连月不能下。其将曹仁谓公曰:”夫围城必开之,所以开其生路也。今公许之必死,将卒自以为守。且城固而粮多,攻之则士卒伤,守之则旷日持久。今顿兵坚城之下,攻必死之虏,非良计也。”曹公从之,遂降其城。
hòu wèi mò, qí shén wǔ qǐ yì bīng yú hé běi. qí shí, ěr zhū zhào tiān guāng dù lǜ zhòng yuǎn děng sì jiāng tóng huì yú yè nán, shì mǎ jīng qiáng, hào èr shí wàn, jiā huán shuǐ ér jūn. huán yīn huán. shí shén wǔ mǎ bù mǎn èr qiān, bù zú bù zhì sān wàn, yǐ zhòng guǎ bù dí, suì yú hán líng shān wèi yuán zhèn, lián xì niú lǘ zì sāi zhī. yú shì jiàng shì sǐ zhàn, sì miàn fèn jī, dà bèi zhào děng. qí shén wǔ bīng shǎo, tiān guāng děng bīng shí bèi, wéi ér quē zhī, shén wǔ zì sāi qí quē, shì jiē bì sǐ, shì yǐ pò dí yě. jù sǐ dì wù gōng piān.
后魏末,齐神武起义兵於河北。其时,尔朱兆、天光、度律、仲远等四将同会於邺南,士马精强,号二十万,夹洹水而军。(洹音桓。)时神武马不满二千,步卒不至三万,以众寡不敌,遂於韩陵山为圆阵,连系牛驴自塞之。於是将士死战,四面奋击,大被兆等。(齐神武兵少,天光等兵十倍,围而缺之,神武自塞其缺,士皆必死,是以破敌也。具死地勿攻篇。)
wéi shī liàng wú wài jiù huǎn gōng qǔ zhī
围师量无外救缓攻取之
shí liù guó qián yān jiāng mù róng kè lǜ bīng tǎo duàn kān yú guǎng gù, kè wéi zhī, zhū jiàng quàn kè yí jí gōng zhī, kè yuē:" jūn shì yǒu yí huǎn yǐ kè dí, yǒu yí jí ér qǔ zhī. ruò bǐ wǒ shì jūn, qiě yǒu qiáng yuán, lǜ fù bèi zhī huàn zhě, xū jí gōng zhī, yǐ sù dà lì. rú qí wǒ qiáng bǐ ruò, wài wú jiù yuán, lì zú zhì zhī zhě, dāng jī mí shǒu zhī, yǐ dài qí bì. bīng fǎ shí wéi wǔ gōng, cǐ zhī wèi yě. kān ēn jié zéi dǎng, zhòng wèi lí xīn, jīn píng gù tiān xiǎn, shàng xià tóng xīn. gōng shǒu shì bèi, jūn zhī cháng fǎ. ruò qí cù gōng, bù guò shù xún, kè zhī bì yǐ, dàn kǒng shāng wú shì zhòng. dāng chí jiǔ yǐ qǔ ěr." nǎi zhù shì fǎn gēng, yán gù wéi lěi. zhōng kè guǎng gù.
十六国前燕将慕容恪率兵讨段龛於广固,恪围之,诸将劝恪宜急攻之,恪曰:”军势有宜缓以克敌,有宜急而取之。若彼我势均,且有强援,虑腹背之患者,须急攻之,以速大利。如其我强彼弱,外无救援,力足制之者,当羁縻守之,以待其弊。兵法十围五攻,此之谓也。龛恩结贼党,众未离心,今凭固天险,上下同心。攻守势倍,军之常法。若其促攻,不过数旬,克之必矣,但恐伤吾士众。当持久以取耳。”乃筑室反耕,严固围垒。终克广固。
qián yān jiāng lǚ hù jù yě wáng, yīn tōng jìn, shì jué, yàn jiāng mù róng kè děng lǜ zhòng tǎo zhī. jiāng jūn fù yán yán yú kè yuē:" hù qióng kòu jiǎ hé, wáng shī jì lín, zé shàng xià sàng qì, bì shì zú shè hún, bài wáng zhī yàn yě. diàn xià qián yǐ guǎng gù tiān xiǎn, shǒu yì gōng nàn, gù wèi cháng jiǔ zhī cè. jīn zéi xíng biàn bù yǔ wǎng tóng, yí jí gōng zhī, yǐ shěng qiān jīn zhī fèi." kè yuē:" hù lǎo zéi, jīng biàn duō yǐ. guān qí wèi bèi zhī dào, wèi yì zú tú. jīn quān zhī qióng chéng, qiáo cǎi lù jué, nèi wú xù jī, wài wú qiáng yuán, bù guò shí xún, qí bì bì yǐ, hé bì jù cán shì zú zhī mìng ér qù yī shí zhī lì zāi! wú yán jùn wéi lěi, xiū yǎng jiāng zú, yǐ zhòng guān měi huò jiān ér lí zhī, shì yān shì qióng, qí xìn yì dòng wǒ zé wèi láo, ér kòu yǐ bì. cǐ wèi bīng bù xuè rèn, zuò yǐ zhì shèng yě." suì liè zhǎng wéi shǒu zhī. fán jīng liù yuè, ér yě wáng kuì, hù nán bēn yú jìn, xī jiàng qí zhòng.
前燕将吕护据野王,阴通晋,事觉,燕将慕容恪等率众讨之。将军傅颜言於恪曰:”护穷寇假合,王师既临,则上下丧气,必士卒摄魂,败亡之验也。殿下前以广固天险,守易攻难,故为长久之策。今贼形便不与往同,宜急攻之,以省千金之费。”恪曰:”护老贼,经变多矣。观其为备之道,未易卒图。今圈之穷城,樵采路绝,内无蓄积,外无强援,不过十旬,其毙必矣,何必遽残士卒之命而趣一时之利哉!吾严濬围垒,休养将卒,以重官美货间而离之,事淹势穷,其衅易动;我则未劳,而寇已弊。此为兵不血刃,坐以制胜也。”遂列长围守之。凡经六月,而野王溃,护南奔於晋,悉降其众。
gōng chéng zhàn jù fù
攻城战具(附)
gōng chéng zhàn jù:
攻城战具:
zuò sì lún chē, shàng yǐ shéng wèi jí, shēng niú pí méng zhī, xià kě cáng shí rén, tián huáng tuī zhī, zhí dǐ chéng xià, kě yǐ gōng jué, jīn huǒ mù shí suǒ bù néng bài. wèi zhī" fén wēn chē". fán lì yǒu yú zhě gōng, xiān jué zhū guó zhī jiāo, shǐ wú wài jiù. liáng duō ér rén shǎo, gōng ér wù wéi liáng shǎo ér rén duō, wéi ér wù gōng.
作四轮车,上以绳为脊,生牛皮蒙之,下可藏十人,填隍推之,直抵城下,可以攻掘,金火木石所不能败。谓之”轒辒车”。(凡力有馀者攻,先绝诸国之交,使无外救。粮多而人少,攻而勿围;粮少而人多,围而勿攻。)
yǐ dà mù wèi chuáng, xià zhì liù lún, shàng lì shuāng yá, yá yǒu jiǎn, tī jié zhǎng zhàng èr chǐ yǒu sì guāng, guāng xiāng qù sān chǐ, shì wēi qǔ, dì hù xiāng jiǎn, fēi yú yún jiān, yǐ kuī chéng zhōng. yǒu shàng chéng tī, shǒu guān shuāng lù lú, zhěn chéng ér shàng. wèi zhī" fēi yún tī".
以大木为床,下置六轮,上立双牙,牙有检,梯节长丈二尺;有四桄,桄相去三尺,势微曲,递互相检,飞於云间,以窥城中。有上城梯,首冠双辘轳,枕城而上。谓之”飞云梯”。
yǐ dà mù wèi chuáng, xià ān sì dú lún, shàng jiàn shuāng yuè bì, yuè bì jiān héng jiǎn, zhōng lì dú gān, shǒu rú jié gāo zhuàng, qí gān gāo xià cháng duǎn dà xiǎo yǐ chéng wéi zhǔn. shǒu yǐ kē shèng shí, dà xiǎo duō shǎo suí gān lì suǒ zhì, rén wǎn qí duān ér tóu zhī. qí chē tuī zhuǎn, zhú biàn ér yòng zhī. yì kě mái jiǎo zhe dì, zhú biàn ér yòng. qí xuàn fēng sì jiǎo, yì kě suí shì ér yòng. wèi zhī" pāo chē".
以大木为床,下安四独轮,上建双〈月坒〉,〈月坒〉间横检,中立独竿,首如桔槔状,其竿高下、长短、大小以城为准。首以窠盛石,大小、多少随竿力所制,人挽其端而投之。其车推转,逐便而用之。亦可埋脚著地,逐便而用。其旋风四脚,亦可随事而用。谓之”抛车”。
zuò zhóu zhuǎn chē, chē shàng dìng shí èr shí nǔ gōng, yǐ tiě gōu shéng lián, chē xíng zhóu zhuǎn, yǐn nǔ gōng chí mǎn xián. yá shàng nǔ wèi qī qú, zhōng qú dà jiàn yī, zú rèn zhǎng qī cùn, guǎng wǔ cùn, jiàn gǎn zhǎng sān chǐ, wéi wǔ cùn, yǐ tiě yè wèi yǔ zuǒ yòu gè sān jiàn, cì xiǎo yú zhōng jiàn. qí yá yī fà, zhū jiàn qí qǐ, jí qī bǎi bù. suǒ zhōng chéng lěi, wú bù cuī yǔn, lóu lǔ yì diān zhuì. wèi zhī" chē nǔ".
作轴转车,车上定十二石弩弓,以铁钩绳连,车行轴转,引弩弓持满弦。牙上弩为七衢,中衢大箭一,镞刃长七寸,广五寸,箭簳长三尺,围五寸,以铁叶为羽;左右各三箭,次小於中箭。其牙一发,诸箭齐起,及七百步。所中城垒,无不摧陨,楼橹亦颠坠。谓之”车弩”。
yǐ mù wèi jí, zhǎng yī zhàng, jìng yī chǐ wǔ cùn, xià ān liù jiǎo, xià kuò ér shàng jiān, gāo qī chǐ, nèi kě róng liù rén, yǐ shī niú pí méng zhī, rén bì qí xià. yú zhí dǐ chéng xià, mù shí tiě huǒ suǒ bù néng bài, yòng gōng qí chéng. wèi zhī" xiǎo tóu mù lǘ".
以木为脊,长一丈,径一尺五寸,下安六脚,下阔而上尖,高七尺,内可容六人,以湿牛皮蒙之,人蔽其下。舁直抵城下,木石铁火所不能败,用攻其城。谓之”小头木驴”。
yú chéng wài qǐ tǔ wèi shān, chéng chéng ér shàng, gǔ wèi zhī" tǔ shān", jīn wèi zhī" lěi dào". yòng shēng niú pí zuò xiǎo wū, bìng sì miàn méng zhī, wū zhōng zhì yùn tǔ rén, yǐ fáng gōng jī zhě." tǔ shān", jí sūn zi suǒ wèi" jù yīn" yě.
於城外起土为山,乘城而上,古谓之”土山”,今谓之”垒道”。用生牛皮作小屋,并四面蒙之,屋中置运土人,以防攻击者。(”土山”,即孙子所谓”距闉”也。)
záo dì wèi dào, xíng yú chéng xià, yòng gōng qí chéng wǎng wǎng jiàn zhù, jī xīn yú qí zhù jiān ér shāo zhī, zhù zhé chéng cuī, wèi zhī" dì dào".
凿地为道,行於城下,用攻其城;往往建柱,积薪於其柱间而烧之,柱折城摧,谓之”地道”。
yǐ bā lún chē, shàng shù gāo gān, gān shàng ān lù lú, yǐ shéng wǎn bǎn wū, zhǐ gān shǒu, yǐ kuī chéng zhōng. bǎn wū fāng sì chǐ, gāo wǔ chǐ, yǒu shí èr kǒng, sì miàn bié bù. chē kě jìn tuì, huán chéng ér xíng, yú yíng zhōng yuǎn shì. yì wèi zhī" cháo chē", rú niǎo zhī cháo, jí jīn zhī" bǎn wū" yě.
以八轮车,上树高竿,竿上安辘轳,以绳挽板屋,止竿首,以窥城中。板屋方四尺,高五尺,有十二孔,四面别布。车可进退,圜城而行,於营中远视。亦谓之”巢车”,如鸟之巢,即今之”板屋”也。
yǐ bǎn wèi màn, lì jié gāo yú sì lún chē shàng, xuán màn bī chéng dié jiān, shǐ qiáo jié zhě yǐ fù ér shàng, shǐ shí suǒ bù néng jí, wèi zhī" mù màn".
以板为幔,立桔槔於四轮车上,悬幔逼城堞间,使趫捷者蚁附而上,矢石所不能及,谓之”木幔”。
yǐ xiǎo piáo shèng yóu, guān shǐ duān, shè chéng lóu lǔ bǎn mù shàng, piáo bài yóu sàn, yīn shāo shǐ zú nèi gǎn zhōng, shè yóu sàn chù, huǒ lì rán. fù yǐ yóu piáo xù zhī, zé lóu lǔ jǐn fén. wèi zhī" huǒ jiàn".
以小瓢盛油,冠矢端,射城楼橹板木上,瓢败油散,因烧矢镞内簳中,射油散处,火立然。复以油瓢续之,则楼橹尽焚。谓之”火箭”。
mó xìng zǐ zhōng kōng, yǐ ài shí zhī, xì què zú shàng, jiā huǒ, bó mù qún fàng, fēi rù chéng lěi zhōng qī sù, qí jī jù lú shè, xū yú huǒ fā, wèi zhī" huǒ xìng".
磨杏子中空,以艾实之,系雀足上,加火,薄暮群放,飞入城垒中栖宿,其积聚庐舍,须臾火发,谓之”火杏”。
sūn zǐ yuē:" shǐ dí bù dé zhì zhě, hài zhī yě. zhì qí suǒ bì zǒu, gōng qí suǒ bì jiù, néng shǒu qí xiǎn hài zhī yào lù, dí bù dé zì zhì. gù wáng zǐ yuē:" yī quǎn dāng xué, wàn shǔ bù gǎn chū yī hǔ dāng xī, wàn lù bù gǎn guò." yán shǒu zhī shàng yě. gù bǎo néng jī zhī. jué qí liáng. wěi jūn ér zhēng lì, zé zī zhòng juān. wěi zhì kù cáng, qīng shī ér xíng, ruò dí chéng xū ér lái, chāo jué qí hòu, zé jǐ zī zhòng jiē xī qì juān. shì yǐ jūn wú zī zhòng zé wáng, wú liáng shí zé wáng, wú wěi jī zé wáng." wú cǐ sān zhě, wáng zhī dào yě. wěi jī, chú cǎo zhī shǔ.
孙子曰:”使敌不得至者,害之也。(致其所必走,攻其所必救,能守其险害之要路,敌不得自至。故王子曰:”一犬当穴,万鼠不敢出;一虎当溪,万鹿不敢过。”言守之上也。)故饱能饥之。(绝其粮。)委军而争利,则辎重捐。(委置库藏,轻师而行,若敌乘虚而来,抄绝其后,则己辎重皆悉弃捐。)是以军无辎重则亡,无粮食则亡,无委积则亡。”(无此三者,亡之道也。委积,刍草之属。)
jué liáng dào jí zī zhòng
绝粮道及辎重
hàn wáng qiǎn jiàng hán xìn, yǐ bīng shù wàn yù dōng xià jǐng xíng jī zhào. zhào wáng yǔ chén yú jù bīng jǐng xíng kǒu, hào chēng èr shí wàn. lǐ zuǒ chē shuō chén yú yuē:" hán xìn shè xī hé, lǔ wèi wáng, qín xià shuō, yù yǐ xià zhào, cǐ chéng shèng ér qù guó yuǎn dòu, qí fēng bù kě dāng. chén wén' qiān lǐ kuì liáng, shì yǒu jī sè qiáo sū hòu cuàn, qiáo, qǔ xīn yě. sū, qǔ cǎo yě. shī bù sù bǎo'. jīn jǐng xíng zhī dào, chē bù dé fāng guǐ, qí bù dé chéng liè, xíng shù bǎi lǐ, qí shì liáng shí bì zài qí hòu. yuàn zú xià jiǎ chén qí bīng sān wàn rén, cóng jiān dào jué qí zī zhòng. zú xià shēn gōu gāo lěi, jiān yíng wù yǔ zhàn. shǐ qián bù dé dòu, tuì bù dé hái. wú qí bīng jué qí hòu, yě wú suǒ lüè lǔ, bù zhì shí rì, ér hán xìn zhī tóu kě zhì yú xì xià. bù rán, bì wèi suǒ qín yǐ." chén yú, rú zhě, cháng chēng" yì bīng bù yòng zhà móu qí jì", yuē:" wú wén bīng fǎ, shí zé wéi zhī, bèi zé zhàn. jīn hán xìn bīng hào shù wàn, qiān lǐ ér xí wǒ, yì yǐ bà jí, jīn rú bì bù jī, hòu yǒu dà zhě, hé yǐ jiā zhī! zé zhū hóu wèi wú qiè, ér qīng lái fá wǒ." bù tīng. hán xìn shǐ rén jiān shì, zhī qí bù yòng, dà xǐ, nǎi gǎn yǐn bīng suì jìn, jìng pò zhào jūn. chén yú wéi zhī ér bài.
汉王遣将韩信,以兵数万欲东下井陉击赵。赵王与陈馀聚兵井陉口,号称二十万。李左车说陈馀曰:”韩信涉西河,虏魏王,擒夏说,欲以下赵,此乘胜而去国远斗,其锋不可当。臣闻'千里餽粮,士有饥色;樵苏后爨,(樵,取薪也。苏,取草也。)师不宿饱'。今井陉之道,车不得方轨,骑不得成列,行数百里,其势粮食必在其后。愿足下假臣奇兵三万人,从间道绝其辎重。足下深沟高垒,坚营勿与战。使前不得斗,退不得还。吾奇兵绝其后,野无所掠卤,不至十日,而韩信之头可致於戏下。不然,必为所擒矣。”陈馀,儒者,常称”义兵不用诈谋奇计”,曰:”吾闻兵法,十则围之,倍则战。今韩信兵号数万,千里而袭我,亦已罢极,今如避不击,后有大者,何以加之!则诸侯谓吾怯,而轻来伐我。”不听。韩信使人间视,知其不用,大喜,乃敢引兵遂进,竟破赵军。(陈馀违之而败。)
hàn jǐng dì chū, wú chǔ qī guó fǎn, yǐ tài wèi zhōu yà fū yù zhī. yà fū wèn fù jiàng hóu kè dèng dū wèi yuē:" cè ān chū?" kè yuē:" wú chǔ bīng ruì shén, nán yǔ zhēng fēng, ér piāo qīng bù néng jiǔ. mò ruò yǐn bīng dōng běi, bì chāng yì, yǐ liáng wěi wú, wú bì jǐn ruì gōng zhī. jiāng jūn shēn gōu gāo lěi, shǐ qīng bīng jué huái sì kǒu, sāi wú xiǎng shì liàng fǎn dào. bǐ wú liáng xiāng bì ér liáng shí jié, nǎi yǐ quán qiáng zhì qí pí jí, pò wú bì yǐ." yà fū yán yú dì, xǔ zhī, suì pò wú jūn.
汉景帝初,吴、楚七国反,以太尉周亚夫御之。亚夫问父绛侯客邓都尉曰:”策安出?”客曰:”吴楚兵锐甚,难与争锋,而剽轻不能久。莫若引兵东北,壁昌邑,以梁委吴,吴必尽锐攻之。将军深沟高垒,使轻兵绝淮、泗口,塞吴饟(式亮反)道。彼吴梁相敝而粮食竭,乃以全强制其疲极,破吴必矣。”亚夫言於帝,许之,遂破吴军。
wáng mǎng mò, tiān xià luàn, guāng wǔ xiōng bó shēng qǐ bīng tǎo mǎng, wèi mǎng jiāng zhēn fù liáng qiū cì suǒ bài, fù shōu huì bīng zhòng, hái bǎo jí yáng. fù cì chéng shèng, liú zī zhòng yú lán xiāng, yǐn jīng bīng shí wàn nán dù huáng, lín bǐ shuǐ, huáng yīn huáng. bǐ yīn pí. zǔ liǎng chuān jiān wèi yíng, jué hòu qiáo, shì wú hái xīn. bó shēng yú shì dà xiǎng jūn shì, shè méng yuē, xiū zú sān rì, fēn wéi liù bù, qián shī yè qǐ, xí qǔ lán xiāng, jǐn huò qí zī zhòng. míng dàn, hàn jūn zì xī nán gōng zhēn fù, xià jiāng bīng zì dōng nán gōng liáng qiū cì, zhì shí shí, zhèn kuì, suì zhǎn fù cì.
王莽末,天下乱,光武兄伯升起兵讨莽,为莽将甄阜、梁丘赐所败,复收会兵众,还保棘阳。阜、赐乘胜,留辎重於蓝乡,引精兵十万南渡潢,临沘水,(潢音黄。沘音毗。)阻两川间为营,绝后桥,示无还心。伯升於是大飨军士,设盟约,休卒三日,分为六部,潜师夜起,袭取蓝乡,尽获其辎重。明旦,汉军自西南攻甄阜,下江兵自东南攻梁丘赐,至食时,阵溃,遂斩阜、赐。
hòu hàn mò, cáo gōng yǔ yuán shào xiāng chí guān dù. jǔ shòu cè jū fǎn yán yú shào yuē:" běi bīng shù zhòng ér guǒ jìn bù jí nán, nán gǔ xū shǎo ér huò cái bù jí běi nán lì zài yú jí zhàn, běi lì zài yú huǎn chí. yí kuàng yǐ rì yuè." shào bù cóng. lián yíng shāo qián, bī guān dù, hé zhàn, cáo gōng jūn bù lì, chū, fù bì. shào wèi gāo lǔ, qǐ tǔ shān, shè yíng zhōng, yíng zhōng jiē méng dùn, zhòng dà jù. cáo gōng nǎi wèi fā shí chē, jī shào lóu, jiē pò, shào zhòng hào yuē pī lì chē. shào wèi dì dào, yù xí cáo gōng yíng. cáo gōng zhé yú nèi wèi zhǎng qiàn yǐ jù zhī, yòu qiǎn qí bīng xí jī shào yùn chē, dà pò zhī, jǐn fén qí gǔ shí. huì shào qiǎn chún yú qióng děng, jiāng bīng wàn yú rén běi yíng yùn chē, jǔ shòu shuō shào:" kě qiǎn jiàng bié wèi jūn yú biǎo, yǐ jué cáo gōng zhī chāo." shào fù bù cóng. qióng sù wū cháo, qù shào jūn sì shí lǐ. shào móu shì xǔ yōu bēn cáo gōng. yōu wèi cáo gōng yuē:" gōng gū jūn dú shǒu, wài wú qiú suǒ, wēi jí zhī shí yě. jīn yuán shì zī zhòng yǒu wàn yú liǎng, ér wú yán bèi, kě qīng bīng xí zhī, bù lǜ ér zhì, fán qí jī jù, bù guò sān rì, yuán shì zì bài yě." gōng nǎi xuǎn jīng ruì bù mǎ, bǐng yuán shì qí zhì, yè xián méi fù mǎ kǒu, cóng jiān dào chū, rén fù shù xīn, shí yǒu wèn zhě, dài yīn dài zhī yuē:" yuán gōng kǒng cáo cāo chāo lüè hòu jūn, qiǎn bīng yǐ yì bèi." wén zhě xìn zhī. jì zhì zī zhòng, wéi tún liáo xīn, huǒ guāng gèn tiān dì. pò qióng děng, xī zhǎn zhī. shù rì, shào qì jiǎ ér dùn.
后汉末,曹公与袁绍相持官渡。沮授(侧居反)言於绍曰:”北兵数众而果劲不及南,南穀虚少而货财不及北;南利在於急战,北利在於缓持。宜旷以日月。”绍不从。连营稍前,逼官渡,合战,曹公军不利,出,复壁。绍为高橹,起土山,射营中,营中皆蒙楯,众大惧。曹公乃为发石车,击绍楼,皆破,绍众号曰霹雳车。绍为地道,欲袭曹公营。曹公辄於内为长堑以拒之,又遣奇兵袭击绍运车,大破之,尽焚其穀食。会绍遣淳于琼等,将兵万馀人北迎运车,沮授说绍:”可遣将别为军於表,以绝曹公之钞。”绍复不从。琼宿乌巢,去绍军四十里。绍谋士许攸奔曹公。攸谓曹公曰:”公孤军独守,外无求索,危急之时也。今袁氏辎重有万馀两,而无严备,可轻兵袭之,不虑而至,燔其积聚,不过三日,袁氏自败也。”公乃选精锐步马,秉袁氏旗帜,夜衔枚缚马口,从间道出,人负束薪,时有问者,绐(音怠)之曰:”袁公恐曹操抄掠后军,遣兵以益备。”闻者信之。既至辎重,围屯燎薪,火光亘天地。破琼等,悉斩之。数日,绍弃甲而遁。
shǔ jiāng jiāng wéi lǜ zhòng qīn wèi, yī qū shān zhù èr chéng, shǐ yá mén jiāng jù ān lǐ xīn děng shǒu zhī, jù qiāng hú zhì rèn kòu bī zhū jùn. wèi jiāng chén tài yù zhī, tài wèi zhū jiàng yuē:" qū chéng suī gù, qù shǔ xiǎn yuǎn, dāng xū yùn liáng. qiāng yí huàn wéi láo yì, bì wèi kěn fù. jīn wéi ér qǔ zhī, kě bù xuè rèn ér bá qí chéng. suī qí yǒu jiù, shān dào xiǎn zǔ, fēi xíng bīng zhī dì." nǎi shǐ dèng ài děng jìn bīng wéi zhī, duàn qí yùn dào jí chéng wài liú shuǐ. ān děng tiǎo zhàn, bù xǔ, jiàng shì kùn jiǒng, fēn liáng jù xuě yǐ jī rì yuè. wéi guǒ lái jiù, chū zì niú tóu shān, yǔ tài xiāng duì. tài yuē:" bīng fǎ guì zài bù zhàn ér qū rén. jīn jué niú tóu, wéi wú fǎn dào, zé wǒ zhī qín yě." chì zhū jūn gè jiān lěi wù yǔ zhàn, zì nán dù bái shuǐ, xún shuǐ ér dōng, shǐ zhū jiàng jié qí hái lù. wéi jù, dùn zǒu, ān děng gū xuán, suì jiē jiàng.
蜀将姜维率众侵魏,依麹山筑二城,使牙门将句安、李歆等守之,聚羌胡质任寇逼诸郡。魏将陈泰御之,泰谓诸将曰:”麹城虽固,去蜀险远,当须运粮。羌夷患维劳役,必未肯附。今围而取之,可不血刃而拔其城。虽其有救,山道险阻,非行兵之地。”乃使邓艾等进兵围之,断其运道及城外流水。安等挑战,不许,将士困窘,分粮聚雪以稽日月。维果来救,出自牛头山,与泰相对。泰曰:”兵法贵在不战而屈人。今绝牛头,维无返道,则我之擒也。”敕诸军各坚垒勿与战,自南渡白水,循水而东,使诸将截其还路。维惧,遁走,安等孤悬,遂皆降。
shí liù guó qián zhào liú yào qiǎn jiàng liú yìn xī fá zhāng jùn zhī wǔ wēi, jùn qiǎn jiàng xīn yán hán pú dōng jù liú yìn, tún yú dí dào chéng. hán pú jìn dù wò gàn lǐng. xīn yán yuē:" wǒ wò zhòng shù wàn, jí dī qiāng zhī ruì, yí sù zhàn yǐ miè zhī. bù ěr, jiǔ zé biàn shēng." pú yuē:" zì xià mò yǐ lái, tài bái fàn yuè, chén xīng nì xíng, bái hóng guàn rì, jiē biàn zhī dà zhě, bù kě yǐ qīng dòng. dòng ér bù jié, wèi huò gēng shēn. wú jiāng jiǔ ér bì zhī. qiě yào yǔ shí lè xiāng gōng, yìn yì bù néng jiǔ yě." jī qī shí yú rì, jūn liáng jié, qiǎn xīn yán dū yùn yú jīn chéng. yìn wén zhī, dà yuè, wèi qí jiàng shì yuē:" hán pú zhī zhòng, shí bèi yú wú. wú liáng lǐn jiāng xuán, nán yǐ chí jiǔ. jīn fēn bīng yùn liáng, kě wèi tiān shòu wú yě. ruò bài xīn yán, pú děng zì kuì. bǐ zhòng wǒ guǎ, yí yǐ sǐ zhàn. zhàn ér bù jié, dāng wú pǐ mǎ dé hái." shì zhòng xián fèn. yú shì lǜ qí sān qiān, xí yán yú wò gàn, dà bài zhī, pú jūn suì kuì, sǐ zhě èr wàn yú rén.
十六国前赵刘曜遣将刘胤西伐张骏之武威,骏遣将辛岩、韩璞东拒刘胤,屯於狄道城。韩璞进渡沃干岭。辛岩曰:”我握众数万,藉氐、羌之锐,宜速战以灭之。不尔,久则变生。”璞曰:”自夏末以来,太白犯月,辰星逆行,白虹贯日,皆变之大者,不可以轻动。动而不捷,为祸更深。吾将久而毙之。且曜与石勒相攻,胤亦不能久也。”积七十馀日,军粮竭,遣辛岩督运於金城。胤闻之,大悦,谓其将士曰:”韩璞之众,十倍於吾。吾粮廪将悬,难以持久。今分兵运粮,可谓天授吾也。若败辛岩,璞等自溃。彼众我寡,宜以死战。战而不捷,当无匹马得还。”士众咸奋。於是率骑三千,袭岩於沃干,大败之,璞军遂溃,死者二万馀人。
shí liù guó hòu zhào shí lè jiāng shí jì lóng dà lüè jīng hé zhōu ér qù, liú jiāng táo bào shǒu chéng, zhù xī tái. lēi jiāng yǐ lǘ qiān tóu yùn liáng yǐ kuì táo bào, jìn jiāng zǔ tì qiǎn hán qián féng tiě děng zhuī jī yú biàn shuǐ, jǐn huò zhī. táo bào xiāo dùn.
十六国后赵石勒将石季龙大掠荆河州而去,留将桃豹守城,住西台。勒将以驴千头运粮以馈桃豹,晋将祖逖遣韩潜、冯铁等追击於汴水,尽获之。桃豹宵遁。
shí liù guó qián qín fú jiān qiǎn jiàng wáng měng fá qián yān mù róng wěi, shī cì lù chuān. yàn jiāng mù róng píng lǜ bīng shí wàn yù zhī, yǐ chí jiǔ zhì zhī. měng nǎi qiǎn qí jiāng guō qìng lǜ qí wǔ qiān, yè cóng jiān dào qǐ huǒ yú gāo shān, yīn fén píng zī zhòng, huǒ jiàn yè zhōng. píng xìng tān bǐ, zhàng gù shān quán, mài qiáo yù shuǐ, jī qián juàn rú qiū líng, sān jūn mò yǒu dòu zhì, yīn ér dà bài.
十六国前秦苻坚遣将王猛伐前燕慕容暐,师次潞川。燕将慕容评率兵十万御之,以持久制之。猛乃遣其将郭庆率骑五千,夜从间道起火於高山,因焚评辎重,火见邺中。评性贪鄙,障固山泉,卖樵鬻水,积钱绢如丘陵,三军莫有斗志,因而大败。
dà táng gāo zōng qiǎn jiàng xuē rén guì guō dài fēng fá tǔ bō, rén guì liú èr wàn rén zuò liǎng zhà, zī zhòng bìng liú zhà nèi, bèi dào yǎn zhī. dài fēng bù cóng rén guì zhī cè, lǐng zī zhòng jì jìn. wèi zhì wū hǎi, tǔ bō èr shí yú wàn xī zhòng jiù qí qián jūn, yíng jī dài fēng, bài zhī, dài fēng qū shān, jūn liáng jí zī zhòng bìng wèi zéi suǒ lüè. rén guì suì tuì, jūn suì dà bài. guō dài fēng shī zī zhòng, suǒ yǐ zhì bài.
大唐高宗遣将薛仁贵、郭待封伐吐蕃,仁贵留二万人作两栅,辎重并留栅内,倍道掩之。待封不从仁贵之策,领辎重继进。未至乌海,吐蕃二十馀万悉众救其前军,迎击待封,败之,待封趋山,军粮及辎重并为贼所掠。仁贵遂退,军遂大败。(郭待封失辎重,所以致败。)
sūn zǐ yuē:" huǒ gōng yǒu wǔ: yī yuē huǒ rén, yǔ dí chén shī, dí bàng jìn cǎo, yīn fēng shāo zhī, zhàn zhī zhù yě. èr yuē huǒ jī, shāo qí xù jī. sān yuē huǒ zī, shāo qí zī zhòng. sì yuē huǒ kù, dāng shǐ xián rén rù dí yíng, shāo qí bīng kù yě. wǔ yuē huǒ zhuì. zhuì, duò yě. yǐ huǒ duò rù yíng zhōng yě. shǐ tóu zhī fǎ, yǐ tiě lóng huǒ zhe jiàn tóu, qiáng nǔ shè dí yíng zhōng. yī yuē huǒ dào, shāo jué qí liáng dào yě. xíng huǒ bì yǒu yīn, yīn jiān rén yě. yòu yīn fēng zào ér fén shāo. yān huǒ sù jù. shāo yān jù yě. xiān jù shāo suì zhī shǔ. fā huǒ yǒu shí, qǐ huǒ yǒu rì. shí zhě, tiān zhī zào yě zào zhě, hàn yě. rì zhě, sù zài wù jī dōng bì yì zhěn yě. wù, yì cān sì sù. cǐ sù zhī rì zé fēng yě. fán cǐ sì sù zhě, fēng qǐ zhī rì. xiāo shì shí yuē:" chūn bǐng dīng, xià wù jǐ, qiū rén guǐ, dōng jiǎ yǐ, cǐ rì yǒu jí fēng měng yǔ yě. wú kān tài yǐ zhōng yǒu fēi niǎo shí, jīng zhī fēng yǔ qī, wǔ zǐ yuán yùn shì yě. gè hòu qí shí, kě yǐ yòng huǒ yě." fán huǒ gōng, bì yīn wǔ huǒ zhī biàn ér yīng zhī. huǒ fā yú nèi, zé zǎo yīng zhī yú wài. yǐ bīng yīng zhī. shǐ xián rén zòng huǒ yú dí yíng nèi, dāng sù jìn yǐ gōng qí wài yě. huǒ fā ér qí bīng jìng zhě, dài ér wù gōng jí qí huǒ lì, kě cóng ér cóng zhī, bù kě cóng ér zhǐ. jiàn lì zé jìn, zhī nán zé tuì. jí, jǐn yě. jǐn huǒ lì, kě zé yīng, bù kě zé zhǐ, wú shǐ dí zhī suǒ wéi. huǒ kě fā yú wài, wú dài yú nèi, yǐ shí fā zhī. fā yú shàng fēng, wú gōng xià fēng. bù biàn yě. shāo zhī bì tuì, tuì ér nì gōng zhī, bì wèi suǒ hài yě. zhòu fēng jiǔ, yè fēng zhǐ. shù cháng yě. yáng, fēng yě. zhòu fēng zé huǒ qì xiāng dòng yě, yè fēng zú. yù zòng huǒ yì dāng rú fēng zhī cháng duǎn. fán jūn bì zhī wǔ huǒ zhī biàn, yǐ shù shǒu zhī. jì zhī qǐ wǔ huǒ wǔ biàn, dāng fù yǐ shù xiāo xī qí kě fǒu. gù yǐ huǒ zuǒ gōng zhě míng." qǔ shèng míng yě.
孙子曰:”火攻有五:一曰火人,(与敌陈师,敌傍近草,因风烧之,战之助也。)二曰火积,(烧其蓄积。)三曰火辎,(烧其辎重。)四曰火库,(当使閒人入敌营,烧其兵库也。)五曰火坠。(坠,堕也。以火堕入营中也。矢头之法,以铁笼火著箭头,强弩射敌营中。一曰火道,烧绝其粮道也。)行火必有因,(因奸人也。又因风燥而焚烧。)烟火素具。(烧烟具也。先具烧燧之属。)发火有时,起火有日。时者,天之燥也;(燥者,旱也。)日者,宿在戊箕、东壁、翼、轸也。(戊,翼参四宿。此宿之日则风也。)凡此四宿者,风起之日。(萧世识曰:”春丙丁,夏戊己,秋壬癸,冬甲乙,此日有疾风猛雨也。吾勘太乙中有飞鸟十,精知风雨期,五子元运式也。各候其时,可以用火也。”)凡火攻,必因五火之变而应之。火发於内,则早应之於外。(以兵应之。使閒人纵火於敌营内,当速进以攻其外也。)火发而其兵静者,待而勿攻;极其火力,可从而从之,不可从而止。(见利则进,知难则退。极,尽也。尽火力,可则应,不可则止,无使敌知所为。)火可发於外,无待於内,以时发之。发於上风,无攻下风。(不便也。烧之必退,退而逆攻之,必为所害也。)昼风久,夜风止。(数常也。阳,风也。昼风则火气相动也,夜风卒。欲纵火亦当如风之长短。)凡军必知五火之变,以数守之。(既知起五火五变,当复以数消息其可否。)故以火佐攻者明。”(取胜明也。)
huǒ gōng
火攻
hàn jiāng lǐ líng zhēng xiōng nú, zhàn bài, bān shī, wèi chán yú suǒ zhú, jí yú dà zé, xiōng nú yú shàng fēng zòng huǒ. líng yì xiān fàng huǒ, shāo duàn jiā wěi, yòng jué huǒ shì. xiāo shì shí yuē:" dí yòng huǒ shì fén wú mén, sī huǒ miè mén bài wú, dāng biàn jī xīn zhù huǒ, shǐ huǒ shì shèng, dí bù dé rù, yì jù huǒ zhī fāng yě."
汉将李陵征匈奴,战败,班师,为单于所逐,及於大泽,匈奴於上风纵火。陵亦先放火,烧断葭苇,用绝火势。(萧世识曰:”敌用火势焚吾门,思火灭门败吾,当便积薪助火,使火势盛,敌不得入,亦拒火之方也。”)
hòu hàn mò, hàn jiāng huáng fǔ sōng tǎo huáng jīn zéi zhāng jué, sōng bǎo cháng shè. zéi lái wéi chéng, sōng bīng shǎo, jūn zhōng jiē kǒng, nǎi zhào jūn lì wèi yuē:" bīng yǒu qí biàn, bù zài zhòng guǎ. jīn zéi yī cǎo jié yíng, yì wèi fēng huǒ. ruò yīn yè zòng huǒ, bì dà jīng luàn. wú chū bīng jī zhī, qí gōng kě chéng." qí xī suì dà fēng, sōng nǎi yuē lēi jūn shì jiē shù jù chéng chéng, shǐ ruì shì jiān chū wéi wài, zòng huǒ dà hū, chéng shàng jǔ liáo yīng zhī, sōng yīn gǔ ér bēn qí zhèn, zéi jīng luàn bēn zǒu. sōng jìn bīng tǎo zhī, yǔ jiǎo dì liáng zhàn yú guǎng zōng. liáng zhòng jīng yǒng, sōng bù néng kè. míng rì, nǎi bì yíng xiū shì, yǐ guān qí biàn. zhī zéi yì shāo xiè, nǎi qián yè lè bīng, jī míng chí fù qí zhèn, zhì bū shí dà pò zhī.
后汉末,汉将皇甫嵩讨黄巾贼张角,嵩保长社。贼来围城,嵩兵少,军中皆恐,乃召军吏谓曰:”兵有奇变,不在众寡。今贼依草结营,易为风火。若因夜纵火,必大惊乱。吾出兵击之,其功可成。”其夕遂大风,嵩乃约勒军士皆束炬乘城,使锐士间出围外,纵火大呼,城上举燎应之,嵩因鼓而奔其阵,贼惊乱奔走。嵩进兵讨之,与角弟梁战於广宗。梁众精勇,嵩不能克。明日,乃闭营休士,以观其变。知贼意稍懈,乃潜夜勒兵,鸡鸣驰赴其阵,至晡时大破之。
hòu hàn mò, liú biǎo sǐ, cáo gōng kè jīng zhōu, dé liú cóng shuǐ jūn, yán liú dōng xià. wú zhǔ sūn quán qiǎn zhōu yú lǐng bīng nì cáo gōng, yù yú chì bì, chū yī jiāo zhàn, cáo gōng jūn pī tuì, yǐn bīng cì jiāng běi. yú děng zài nán àn, yú bù jiàng huáng gài yuē:" jīn kòu zhòng wǒ guǎ, nán yǔ chí jiǔ. rán guān cāo jūn, fāng lián chuán jiàn, shǒu wěi xiāng jiē, kě shāo ér zǒu yě." nǎi qǔ méng chōng dòu jiàn shù shí sōu, shí yǐ xīn cǎo, gāo guàn qí zhōng, guǒ yǐ wéi mù, shàng jiàn yá qí. xiān shū bào cáo gōng, qī yǐ yù jiàng. yòu xiān bèi zǒu gě, gè xì huǒ dà chuán hòu, yīn fēng xiāng cì jù qián. cáo gōng jūn lì shì jiē yán jǐng yáo guān, zhǐ yán gài jiàng. gài fàng zhū chuán, tóng shí fā huǒ. shí fēng shèng měng, xī yán shāo àn shàng yíng luò. qǐng zhī, biāo yàn zhāng tiān, biāo yīn biāo, huǒ fēi yě. rén mǎ shāo nì sǐ zhě shén zhòng, jūn suì bài tuì.
后汉末,刘表死,曹公克荆州,得刘琮水军,沿流东下。吴主孙权遣周瑜领兵逆曹公,遇於赤壁,初一交战,曹公军披退,引兵次江北。瑜等在南岸,瑜部将黄盖曰:”今寇众我寡,难与持久。然观操军,方连船舰,首尾相接,可烧而走也。”乃取蒙冲斗舰数十艘,实以薪草,膏灌其中,裹以帷幕,上建牙旗。先书报曹公,期以欲降。又先备走舸,各系火大船后,因风相次俱前。曹公军吏士皆延颈遥观,指言盖降。盖放诸船,同时发火。时风盛猛,悉延烧岸上营落。顷之,熛焰张天,(熛音标,火飞也。)人马烧溺死者甚众,军遂败退。
dōng jìn jiāng yīn hào běi fá, qí zhǎng shǐ jiāng yōu qǔ shù bǎi jī, yǐ zhǎng shéng lián zhī, qí jiǎo jiē xì huǒ. yī shí qū fàng, qún jī fēi sàn, huǒ ruò qiāng yíng, yīn ér fèn jī qiāng jiāng yáo xiāng, dà bài zǒu zhī.
东晋将殷浩北伐,其长史江逌取数百鸡,以长绳连之,其脚皆系火。一时驱放,群鸡飞散,火爇羌营,因而奋击羌将姚襄,大败走之。
hòu zhōu qiǎn jiàng fá gāo qí, qí jiāng duàn sháo yǔ tài wèi lán líng wáng cháng gōng tóng wǎng gǎn yù. zhì xī jìng, yǒu bǎi gǔ chéng zhě, nǎi jué xiǎn, gǔ chéng qiān rèn, zhū jiàng mò kěn gōng wéi. sháo yuē:" fén běi hé dōng, shì wèi guó jiā zhī yǒu, ruò bù qù bǎi gǔ, shì tóng gù jí. jì bǐ yuán bīng, huì zài nán dào, jīn duàn qí yào lù, jiù bù de lái. qiě chéng shì suī gāo, qí zhōng shén xiá, huǒ nǔ shè zhī, yī dàn kě jǐn." zhū jiàng chēng shàn, suì míng gǔ ér gōng zhī, chéng kuì, huò yí tóng xuē jìng lǐ, dà zhǎn huò shǒu lǔ. réng chéng huá gǔ, zhì shù ér hái.
后周遣将伐高齐,齐将段韶与太尉兰陵王长恭同往扞御。至西境,有柏谷城者,乃绝险,古城千仞,诸将莫肯攻围。韶曰:”汾北河东,势为国家之有,若不去柏谷,事同痼疾。计彼援兵,会在南道,今断其要路,救不得来。且城势虽高,其中甚狭,火弩射之,一旦可尽。”诸将称善,遂鸣鼓而攻之,城溃,获仪同薛敬礼,大斩获首虏。仍城华谷,置戍而还。
suí wén dì shí, gāo jiǒng xiàn qǔ chén zhī cè, yuē:" jiāng nán tǔ báo, shě duō zhú máo, suǒ yǒu chǔ jī, jiē fēi dì jiào. mì qiǎn xíng rén, yīn fēng zòng huǒ, dài bǐ xiū qì, fù gèng shāo zhī. bù chū shù nián, zì kě cái lì jù jǐn." dì xíng qí cè, yóu shì chén rén yì bì.
隋文帝时,高颎献取陈之策,曰:”江南土薄,舍多竹茅,所有储积,皆非地窖。密遣行人,因风纵火,待彼修葺,复更烧之。不出数年,自可财力俱尽。”帝行其策,由是陈人益弊。
huǒ bīng huǒ shòu huǒ qín huǒ dào huǒ nǔ fù
火兵火兽火禽火盗火弩(附)
huǒ bīng: yǐ xiāo qí yè xián méi, fù mǎ kǒu, rén fù shù xīn shù yūn, huái huǒ zhí dǐ dí yíng, yī shí jǔ huǒ, yíng zhōng jīng luàn, jí ér chéng zhī jìng ér bù luàn, shě ér wù gōng. fán huǒ gōng, jiē yīn tiān shí zào hàn, yíng shě máo zhú jī chú suì liáng jūn yíng yú jiē cǎo sù mǎng zhī zhōng, yīn fēng ér fén zhī.
火兵:以骁骑夜衔枚,缚马口,人负束薪、束缊,怀火直抵敌营,一时举火,营中惊乱,急而乘之;静而不乱,舍而勿攻。(凡火攻,皆因天时燥旱,营舍、茅竹、积刍、穗粮、军营於秸草宿莽之中,因风而焚之。)
huǒ shòu: yǐ ài yùn yú wèn fǎn huǒ zhì piáo zhōng, piáo kāi sì kǒng, xì piáo yú yě zhū zhāng lù xiàng shàng, zhēn qí wěi duān, xiàng dí yíng ér zòng zhī, bēn zǒu rù cǎo, piáo bài huǒ fā.
火兽:以艾熅(於问反)火置瓢中,瓢开四孔,系瓢於野猪、獐鹿项上,针其尾端,向敌营而纵之,奔走入草,瓢败火发。
huǒ qín: yǐ hú táo pōu fēn, kōng zhōng shí ài huǒ, kāi liǎng kǒng, fù hé, xì yě jī xiàng xià, zhēn qí wěi ér zòng zhī, bēn rù cǎo zhōng, qì bài huǒ fā.
火禽:以胡桃剖分,空中实艾火,开两孔,复合,系野鸡项下,针其尾而纵之,奔入草中,器败火发。
huǒ dào: qiǎn rén yīn fú yǔ dí tóng zhě, yè qiè hào zhú biàn huái huǒ tōu rù yíng, fén qí jī jù, huǒ fā, luàn ér chū.
火盗:遣人音、服与敌同者,夜窃号逐便怀火偷入营,焚其积聚,火发,乱而出。
huǒ nǔ: yǐ bāi zhāng nǔ shè jí sān bǎi bù zhě, yǐ piáo shèng huǒ, guān shǐ duān, yǐ shù bǎi zhāng zhōng yè qí shè dí yíng zhōng chú cǎo jī jù.
火弩:以擘张弩射及三百步者,以瓢盛火,冠矢端,以数百张中夜齐射敌营中刍草、积聚。
chéng fēng qǔ shèng
乘风取胜
hòu hàn yáng xuán wèi líng líng tài shǒu. shì shí cāng wú guì yáng huá zéi xiāng jù, gōng jùn xiàn, zéi zhòng duō ér lì qiáng, lì rén yōu kǒng. xuán nǎi tè zhì mǎ chē shù shí chéng, yǐ pái yīn bài náng shèng shí huī yú chē shàng, pái náng zhě, jí jīn pái dài. xì bù suǒ yú mǎ yǐ, yòu wèi bīng chē, zhuān gòu gōng nǔ, kè qī huì zhàn. nǎi lìng mǎ chē jū qián, shùn fēng gǔ huī, zéi bù dé shì, yīn yǐ huǒ shāo qí bù, bù rán mǎ jīng, bēn tū zéi zhèn, yīn shǐ hòu chē gōng nǔ luàn fā, zhēng gǔ míng zhèn. qún kòu dà hài pò sàn, zhuī zhú shāng zhǎn wú shù, jùn jìng yǐ qīng.
后汉杨璇为零陵太守。是时苍梧、桂阳猾贼相聚,攻郡县,贼众多而力强,吏人忧恐。璇乃特制马车数十乘,以排(音败)囊盛石灰於车上,(排囊者,即今排袋。)系布索於马尾,又为兵车,专彀弓弩,克期会战。乃令马车居前,顺风鼓灰,贼不得视,因以火烧其布,布然马惊,奔突贼阵,因使后车弓弩乱发,钲鼓鸣震。群寇大骇破散,追逐伤斩无数,郡境以清。
chén wǔ dì yǒu jiāng dōng, liáng jiāng wáng lín lǜ bīng dōng xià, chén qiǎn dà jiàng hóu zhèn děng jù zhī. zhèn děng yǐ lín jūn wēi fāng shèng, nǎi yǐn jūn rù wú hú bì zhī. shì shí, xī nán fēng zhì jí, lín wèi dé tiān shí, jiāng qǔ yáng zhōu, hóu zhèn děng xú chū wú hú, yǐ niè qí hòu. bǐ jí bīng jiāo, xī nán fēng fān wèi zhèn yòng, lín bīng fàng huǒ suì yǐ zhì zhèn chuán zhě, jiē fǎn shāo qí chuán, lín bīng kuì luàn, tòu shuǐ sǐ zhě shí èr sān, qí yú jiē qì chuán shàng àn, wèi chén jūn suǒ shā dài jìn.
陈武帝有江东,梁将王琳率兵东下,陈遣大将侯瑱等拒之。瑱等以琳军威方盛,乃引军入芜湖避之。是时,西南风至急,琳谓得天时,将取扬州,侯瑱等徐出芜湖,以蹑其后。比及兵交,西南风翻为瑱用,琳兵放火燧以掷瑱船者,皆反烧其船,琳兵溃乱,透水死者十二三,其馀皆弃船上岸,为陈军所杀殆尽。
sūn zǐ yuē:" yǐ shuǐ zuǒ gōng zhě qiáng. shuǐ yǐ wéi chōng, gù qiáng. shuǐ kě yǐ jué, ér bù kě yǐ duó." shuǐ dàn néng jué qí dí dào, fēn dí jūn ěr, bù kě yǐ duó dí xù jī jí jì shù yě.
孙子曰:”以水佐攻者强。(水以为冲,故强。)水可以绝,而不可以夺。”(水但能绝其敌道,分敌军耳,不可以夺敌蓄积及计数也。)
shuǐ gōng
水攻
hàn wáng qiǎn hán xìn yǐ dìng qí lín zī, suì dōng zhuī qí wáng tián guǎng zhì gāo mì. xiàng yǔ shǐ lóng qiě jiāng èr shí wàn, jiù qí. qí wáng tián guǎng lóng qiě bìng jūn yǔ xìn zhàn. wèi hé, rén huò shuō lóng qiě yuē:" hàn bīng yuǎn dòu qióng bīng, qí fēng bù kě dāng. qí chǔ zì jū qí dì zhàn, bīng yì bài sàn. bù rú shēn bì, lìng qí wáng shǐ qí xìn chén zhāo suǒ wáng chéng. chéng wén qí wáng zài, chǔ lái jiù, bì fǎn hàn. hàn bīng èr qiān lǐ kè jū qí, qí chéng jiē fǎn zhī, qí shì wú suǒ de shí, kě wú zhàn ér jiàng yě." lóng qiě yuē:" wú jiù qí, bù zhàn ér jiàng zhī, wú hé gōng? jīn zhàn ér shèng zhī, qí zhī bàn kě dé, hé wéi zhǐ?" suì zhàn, yǔ xìn jiā wéi yīn wéi shuǐ zhèn. hán xìn nǎi yè lìng rén wéi wàn yú náng, shèng shā, yōng shuǐ shàng liú, yǐn jūn bàn dù, jī lóng qiě. yáng bù shèng, hái zǒu. lóng qiě guǒ xǐ yuē:" gù zhī xìn qiè yě." suì zhuī xìn dù shuǐ. xìn shǐ rén jué yōng náng, shuǐ dà zhì, lóng qiě jūn tài bàn bù dé dù, jí jí jī, shā lóng qiě. shuǐ dōng jūn suì bài zǒu.
汉王遣韩信已定齐临淄,遂东追齐王田广至高密。项羽使龙且将二十万,救齐。齐王田广、龙且并军与信战。未合,人或说龙且曰:”汉兵远斗穷兵,其锋不可当。齐、楚自居其地战,兵易败散。不如深壁,令齐王使其信臣招所亡城。城闻其王在,楚来救,必反汉。汉兵二千里客居齐,齐城皆反之,其势无所得食,可无战而降也。”龙且曰:”吾救齐,不战而降之,吾何功?今战而胜之,齐之半可得,何为止?”遂战,与信夹濰(音唯)水阵。韩信乃夜令人为万馀囊,盛沙,壅水上流,引军半渡,击龙且。佯不胜,还走。龙且果喜曰:”固知信怯也。”遂追信渡水。信使人决壅囊,水大至,龙且军太半不得渡,即急击,杀龙且。水东军遂败走。
hòu hàn dǒng zhuō jiāng bīng sān wàn tǎo xiān líng qiāng, wèi qiāng hú suǒ wéi, liáng shí fá jué, jìn tuì bī jí. nǎi yú suǒ dù shuǐ zhōng wěi lì yān, yīn yàn. yǐ wéi bǔ yú, ér qián cóng yān xià guò. bǐ zéi zhuī zhī, jué shuǐ yǐ shēn, bù dé dù. shí zhòng jūn bài tuì, wéi zhuō quán shī ér hái.
后汉董卓将兵三万讨先零羌,为羌胡所围,粮食乏绝,进退逼急。乃於所渡水中伪立鄢,(音堰。)以为捕鱼,而潜从鄢下过。比贼追之,决水已深,不得渡。时众军败退,唯卓全师而还。
hòu hàn mò, cáo gōng wéi lǚ bù yú xià pī, yǐn yí sì èr shuǐ guàn chéng, kè zhī. jù bīng jī wù sù piān.
后汉末,曹公围吕布於下邳,引沂、泗二水灌城,克之。(具兵机务速篇。)
chén mǐn zhōng shǒu chén bǎo yìng jǔ bīng fǎn, jù jiàn ān jìn ān èr jùn jiè, shuǐ lù wèi zhà. chén jiāng zhāng zhāo dá tǎo zhī, jù qí shàng liú, mìng jūn shì fá mù dài zhī yè wèi fá, shī bǎi yīn pāi yú qí shàng, zhuì yǐ dà suǒ, xiāng cì liè yíng, jiā liǎng àn. bǎo yìng shù tiǎo zhàn, zhāo dá àn jiǎ bù dòng. é ér bào yǔ, jiāng shuǐ dà zhǎng, zhāo dá dà fàng fá chōng tū shuǐ zhà, jǐn pò. yòu chū bīng gōng qí bù jūn. bǎo yìng dà kuì, suì kè dìng mǐn zhōng.
陈闽中守陈宝应举兵反,据建安、晋安二郡界,水陆为栅。陈将章昭达讨之,据其上流,命军士伐木带枝叶为筏,施柏(音拍)於其上,缀以大索,相次列营,夹两岸。宝应数挑战,昭达按甲不动。俄而暴雨,江水大涨,昭达大放筏冲突水栅,尽破。又出兵攻其步军。宝应大溃,遂克定闽中。
chén jiāng ōu yáng gē jù lǐng nán fǎn, chén jiāng zhāng zhāo dá dū zhòng jūn tǎo zhī. gē nǎi chū zhà kuāng kǒu, yīn kuāng. duō jù shā shí, yǐ zhú lóng zhì yú shuǐ zhà zhī wài, yòng è zhōu jiàn. zhāo dá jū qí shàng liú, zhuāng jiàn zào bǎi, yǐ lín zéi zhà. yòu lìng jūn rén xián dāo, qián xíng shuǐ zhōng zhuó zhú lóng, lóng miè jiē jiě. yīn zòng dà jiàn suí liú tū zhī, zéi zhòng dà bài, yīn ér qín gē.
陈将欧阳纥据岭南反,陈将章昭达督众军讨之。纥乃出栅洭口,(音匡。)多聚沙石,以竹笼置於水栅之外,用遏舟舰。昭达居其上流,装舰造柏,以临贼栅。又令军人衔刀,潜行水中斫竹笼,笼篾皆解。因纵大舰随流突之,贼众大败,因而擒纥。
dà táng wǔ dé zhōng, liú hēi tà jù hé běi bèi fǎn, tài zōng lǜ bīng tǎo zhī. xiān qiǎn yàn míng shuǐ shàng liú, shǐ qiǎn, lìng hēi tà dé dù shuǐ. jí zhàn, jù lìng jué yàn, shuǐ zhì shēn zhàng yú, zéi tú jì bài, zhēng dù shuǐ, nì sǐ zhě shù qiān rén, xián yǐ wéi shén. hēi tà yǔ èr bǎi yú qí bēn yú tū jué, xī lǔ qí bīng zhòng, hé běi xī píng.
大唐武德中,刘黑闼据河北背反,太宗率兵讨之。先遣堰洺水上流,使浅,令黑闼得渡水。及战,遽令决堰,水至深丈馀,贼徒既败,争渡水,溺死者数千人,咸以为神。黑闼与二百馀骑奔於突厥,悉虏其兵众,河北悉平。
wǔ dé zhōng, lǐ jìng suí hé jiān wáng xiào gōng tǎo xiāo xǐ, shǔ jiāng shuǐ fàn zhǎng, zhū jiàng jiē qǐng tíng bīng, yǐ dài shuǐ tuì. jìng wèi xiào gōng yuē:" bīng zhě yǐ sù wèi shén, jī zhě shí bù kě shī. jīn ruò chéng shuǐ zhǎng zhī shì, shū hū zhì qí chéng xià, kě wèi jí léi bù jí yǎn ěr, bīng jiā shàng cè yě." xiào gōng cóng zhī, jìn bīng cì yí líng. xǐ jiāng wén shì hóng tún qīng jiāng, jìng yǔ zhī jué zhàn, dà pò zéi jūn. réng lǜ suǒ bù, xīng chí jìn fā, yíng yú jīng zhōu chéng xià. shì hóng jì bài, xǐ zhòng mò bù zhèn zhé. zhī shè fǎn. jìng yòu pò qí jiāng yáng jūn mào zhèng wén xiù děng, suì wéi chéng shù zhòng. qí yè, xǐ qiǎn shǐ qǐng xiáng. jìng jí rù jù qí chéng, hào lìng yán sù, jūn wú sī yān.
武德中,李靖随河间王孝恭讨萧铣,属江水汎涨,诸将皆请停兵,以待水退。靖谓孝恭曰:”兵者以速为神,机者时不可失。今若乘水涨之势,倏忽至其城下,可谓疾雷不及掩耳,兵家上策也。”孝恭从之,进兵次夷陵。铣将文士弘屯清江,靖与之决战,大破贼军。仍率所部,星驰进发,营於荆州城下。士弘既败,铣众莫不震詟。(之涉反。)靖又破其将杨君茂、郑文秀等,遂围城数重。其夜,铣遣使请降。靖即入据其城,号令严肃,军无私焉。
shuǐ píng jí shuǐ zhàn jù fù
水平及水战具(附)
mù cáo zhǎng èr chǐ sì cùn, liǎng tóu jí zhōng jiān záo wèi sān chí, chí héng kuò yī cùn bā fēn, zòng kuò yī cùn, shēn yī cùn sān fēn, chí jiān xiāng qù yī chǐ wǔ fēn, jiān yǒu tōng shuǐ qú, kuò èr fēn, shēn yī cùn sān fēn. sān chí gè zhì fú mù, mù kuò xiá wēi xiǎo yú chí, kuāng hòu sān fēn, shàng jiàn lì chǐ, gāo bā fēn, kuò yī cùn qī fēn, hòu yī fēn. cáo xià wèi zhuǎn guān, jiǎo gāo xià yǔ yǎn děng. yǐ shuǐ zhù zhī, sān chí fú mù qí qǐ, miǎo mù shì zhī, sān chǐ qí píng, zé wèi tiān xià zhǔn. huò shí bù, huò yī lǐ, nǎi zhì shù shí lǐ, mù lì suǒ jí, zhì zhào bǎn dù gān, yì yǐ bái shéng jì qí chǐ cùn, zé gāo xià zhàng chǐ fēn cùn kě zhī, wèi zhī shuǐ píng.
木槽长二尺四寸,两头及中间凿为三池,池横阔一寸八分,纵阔一寸,深一寸三分,池间相去一尺五分,间有通水渠,阔二分,深一寸三分。三池各置浮木,木阔狭微小於池,匡厚三分,上建立齿,高八分,阔一寸七分,厚一分。槽下为转关,脚高下与眼等。以水注之,三池浮木齐起,眇目视之,三齿齐平,则为天下准。或十步,或一里,乃至数十里,目力所及,置照版度竿,亦以白绳计其尺寸,则高下、丈尺、分寸可知,谓之水平。
zhào bǎn, xíng rú fāng shàn, zhǎng sì chǐ, xià èr chǐ hēi, shàng èr chǐ bái, kuò sān chǐ, bǐng zhǎng yī chǐ, dà kě wò.
照版,形如方扇,长四尺,下二尺黑,上二尺白,阔三尺,柄长一尺,大可握。
dù gān, zhǎng èr zhàng, kè zuò èr bǎi cùn, èr qiān fēn, měi cùn nèi xiǎo kè qí fēn. suí xiàng yuǎn jìn gāo xià lì gān, yǐ zhào bǎn yìng zhī, miǎo mù shì sān fú mù chǐ jí zhào bǎn, yǐ dù gān shàng chǐ cùn wèi gāo xià, dì ér wǎng shì, chǐ cùn xiāng chéng, zé shān gāng gōu jiàn shuǐ yuán xià gāo shēn qiǎn kě yǐ fēn cùn ér dù.
度竿,长二丈,刻作二百寸,二千分,每寸内小刻其分。随向远近高下立竿,以照版映之,眇目视三浮木齿及照版,以度竿上尺寸为高下,递而往视,尺寸相乘,则山岗、沟涧、水源下高深浅可以分寸而度。
shuǐ zhàn zhī jù:
水战之具:
qí chuán, kuò xiá cháng duǎn suí yòng dà xiǎo shèng rén duō shǎo, jiē yǐ mǐ wèi lǜ, yī rén zhòng mǐ èr shí. qí jí zhào gāo lǔ fān xí gēng suǒ chén shí diào dù, yǔ cháng chuán bù shū.
其船,阔狭、长短随用大小;胜人多少,皆以米为率,一人重米二石。其楫棹、篙橹、帆席、縆索、沉石、调度,与常船不殊。
lóu chuán: chuán shàng jiàn lóu sān chóng, liè nǚ qiáng zhàn gé, shù fān zhì, kāi nǔ chuāng máo xué, zhì pāo chē lěi shí tiě zhī, zhuàng rú chéng lěi. hū yù bào fēng, rén lì bù néng zhì, cǐ yì fēi biàn yú shì rán wèi shuǐ jūn, bù kě bù shè, yǐ chéng xíng shì.
楼船:船上建楼三重,列女墙战格,树幡帜,开弩窗、矛穴,置抛车、礨石、铁汁,状如城垒。忽遇暴风,人力不能制,此亦非便於事;然为水军,不可不设,以成形势。
méng chōng: yǐ shēng niú pí méng chuán fù bèi, liǎng xiāng kāi chè zhào kǒng, qián hòu zuǒ yòu yǒu nǔ chuāng máo xué, dí bù dé jìn, shǐ shí bù néng bài. cǐ bù yòng dà chuán, wù yú jí sù, chéng rén zhī bù jí, fēi zhàn zhī chuán yě.
蒙冲:以生牛皮蒙船覆背,两厢开掣棹孔,前后左右有弩窗、矛穴,敌不得近,矢石不能败。此不用大船,务於疾速,乘人之不及,非战之船也。
dòu jiàn: chuán shàng shè nǚ qiáng, kě gāo sān chǐ, qiáng xià kāi chè zhào kǒng chuán nèi wǔ chǐ, yòu jiàn péng, yǔ nǚ qiáng qí péng shàng yòu jiàn nǚ qiáng, zhòng liè zhàn dí, shàng wú fù bèi, qián hòu zuǒ yòu shù yá qí fān zhì jīn gǔ. cǐ zhàn chuán yě.
斗舰:船上设女墙,可高三尺,墙下开掣棹孔;船内五尺,又建棚,与女墙齐;棚上又建女墙,重列战敌,上无覆背,前后左右树牙旗、幡帜、金鼓。此战船也。
zǒu gě: xián shàng lì nǚ qiáng, zhì zhào fū duō, zhàn zú shǎo, jiē xuǎn yǒng lì jīng ruì zhě, wǎng fǎn rú fēi ōu, chéng rén zhī bù jí, jīn gǔ qí zhì liè zhī yú shàng. cǐ zhàn chuán yě.
走舸:舷上立女墙,置棹夫多,战卒少,皆选勇力精锐者,往返如飞鸥,乘人之不及,金鼓、旗帜列之於上。此战船也。
yóu tǐng: wú nǚ qiáng, xián shàng zhì jiǎng yīn jiǎng chuáng, zuǒ yòu suí dà xiǎo cháng duǎn, sì chǐ yī chuáng. jì huì jìn zhǐ, huí jūn zhuǎn zhèn, qí jí rú fēng, yú hòu jū zhī, fēi zhàn chuán yě.
游艇:无女墙,舷上置桨(音奖)床,左右随大小长短,四尺一床。计会进止,回军转阵,其疾如风,虞候居之,非战船也。
hǎi gǔ: tóu dī wěi gāo, qián dà hòu xiǎo, rú gǔ zhī zhuàng, xián xià zuǒ yòu zhì fú bǎn, xíng rú gǔ chì yì, yǐ zhù qí chuán, suī fēng tāo zhǎng tiān, miǎn yǒu qīng cè. fù bèi shàng, zuǒ yòu zhāng shēng niú pí wèi chéng, yá qí jīn gǔ rú cháng fǎ, cǐ jiāng hǎi zhī zhōng zhàn chuán yě.
海鹘:头低尾高,前大后小,如鹘之状,舷下左右置浮版,形如鹘翅翼,以助其船,虽风涛涨天,免有倾侧。覆背上,左右张生牛皮为城,牙旗、金鼓如常法,此江海之中战船也。
sūn zǐ yuē:" dí ruò jué shuǐ, bì yuǎn shuǐ yǐn dí, shǐ kuān ér dù zhī. kè jué shuǐ ér lái, wù yíng zhī yú shuǐ nèi, lìng bàn dù ér jī zhī, lì. bàn dù shì bù bìng, gù kě dí. yù zhàn, wú fù yú shuǐ ér yíng kè fù, jìn yě. jìn shuǐ dài dí, bù dé dù yě. shì shēng chù gāo, shuǐ shàng yì dāng chù qí gāo, qián xiàng shuǐ, hòu dāng yī gāo chù yě. wú yíng shuǐ liú, kǒng gài wǒ yě. nì shuǐ liú, zài xià liú yě, bù dàng chù rén zhī xià liú yě, wèi qí shuǐ liú gài guàn rén yě, huò tóu dú yào yú shàng liú yě. cǐ chù shuǐ shàng zhī jūn yě. shàng yǔ shuǐ, shuǐ mò zhì, yù shè zhě, dài qí dìng yě." kǒng bàn dù shuǐ ér suì zhǎng. shàng yǔ, shuǐ dāng qīng, ér fǎn zhuó mò zhì, cǐ dí rén shàng è shuǐ zhī zhàn yě, yù yǐ zhōng jué jūn. fán dì yǒu shuǐ yù zhǎng, mò xiān zhì, jiē wèi jué jūn, dāng dài qí dìng yě.
孙子曰:”敌若绝水,必远水;(引敌,使宽而渡之。)客绝水而来,勿迎之於水内,令半渡而击之,利。(半渡势不并,故可敌。)欲战,无附於水而迎客;(附,近也。近水待敌,不得渡也。)视生处高,(水上亦当处其高,前向水,后当依高处也。)无迎水流,(恐溉我也。逆水流,在下流也,不当处人之下流也,为其水流溉灌人也,或投毒药於上流也。)此处水上之军也。上雨水,水沫至,欲涉者,待其定也。”(恐半渡水而遂涨。上雨,水当清,而反浊沫至,此敌人上遏水之占也,欲以中绝军。凡地有水欲涨,沫先至,皆为绝军,当待其定也。)
dí bàn shè shuǐ jī bì shèng
敌半涉水击必胜
chūn qiū shí, jìn jiāng yáng chù yīn chǔ fù yīn fǔ qīn cài, chǔ jiāng zi shàng jiù zhī, yǔ jìn shī jiā zhī zhí ní fǎn ér jūn. chù fù huàn zhī, shǐ wèi zi shàng yuē:" wú wén zhī' wén bù fàn shùn, wǔ bù wéi dí'. zi ruò yù zhàn, zé wú tuì shě, zi jì ér zhèn, yù bì chǔ, shǐ dù chéng zhèn ér hòu zhàn. chí sù wéi mìng. bù rán, shū wǒ. shū, huǎn. lǎo shī fèi cái, yì wú yì yě." nǎi jià yǐ dài. zi shàng yù shè, dà sūn bó yuē:" bù kě. jìn rén wú xìn, bàn shè ér báo wǒ, huǐ bài hé jí? bù rú shū zhī." nǎi tuì shě. yáng zǐ xuān yán yuē:" chǔ shī dùn yǐ." suì guī. chǔ shī yì guī. tài zǐ shāng chén zèn zi shàng yuē:" shòu jìn lù ér bì zhī, chǔ zhī chǐ yě. zuì mò dà yān." wáng shā zi shàng. zi shàng wù zhī bù shè, zhōng bèi chán ér zhū zhī, zhāng chǔ jūn bù míng.
春秋时,晋将阳处(音杵)父(音甫)侵蔡,楚将子上救之,与晋师夹泜(直尼反)而军。处父患之,使谓子上曰:”吾闻之'文不犯顺,武不违敌'。子若欲战,则吾退舍,子济而阵,(欲避楚,使渡成阵而后战。)迟速惟命。不然,纾我。(纾,缓。)老师费财,亦无益也。”乃驾以待。子上欲涉,大孙伯曰:”不可。晋人无信,半涉而薄我,悔败何及?不如纾之。”乃退舍。阳子宣言曰:”楚师遁矣。”遂归。楚师亦归。太子商臣谮子上曰:”受晋赂而避之,楚之耻也。罪莫大焉。”王杀子上。(子上悟之不涉,终被谗而诛之,彰楚君不明。)
chǔ hàn xiāng chí, xiàng yǔ zì jī hàn jiāng péng yuè yú liáng dì, lìng qí jiāng dà sī mǎ cáo jiù shǒu chéng gāo. hàn jiāng tiāo chǔ jūn, jiù dù sì shuǐ zhàn, hàn jiāng hòu bàn shè, jī, dà pò zhī. jù tiǎo zhàn piān.
楚、汉相持,项羽自击汉将彭越於梁地,令其将大司马曹咎守成皋。汉将挑楚军,咎渡汜水战,汉将候半涉,击,大破之。(具挑战篇。)
hòu hàn mò, qīng xú huáng jīn sān shí wàn zhòng rù bó hǎi jiè, yù yǔ hēi shān hé. gōng sūn zàn lǜ bù qí èr wàn rén, nì jī yú dōng guāng nán, dà pò zhī, zhǎn shǒu sān wàn yú jí. zéi qì chē chóng shù wàn liǎng, bēn zǒu dù hé. zàn yīn qí bàn jì báo zhī, zéi fù dà pò, sǐ zhě shù wàn rén.
后汉末,青、徐黄巾三十万众入渤海界,欲与黑山合。公孙瓒率步骑二万人,逆击於东光南,大破之,斩首三万馀级。贼弃车重数万两,奔走渡河。瓒因其半济薄之,贼复大破,死者数万人。
wèi jiāng guō huái zài hàn zhōng, shǔ zhǔ liú bèi yù dù hàn shuǐ lái gōng. zhū jiàng yì zhòng guǎ bù dí, yī shuǐ wèi zhèn yǐ jù zhī. huái yuē:" cǐ shì ruò ér bù zú cuò dí, fēi suàn yě. bù rú yuǎn shuǐ wèi zhèn, yǐn ér zhì zhī, bàn jì ér hòu jī, bèi kě pò yě." jì zhèn, bèi yí bù gǎn dù. shǔ zhǔ wù zhī, bù bài.
魏将郭淮在汉中,蜀主刘备欲渡汉水来攻。诸将议众寡不敌,依水为阵以距之。淮曰:”此示弱而不足挫敌,非算也。不如远水为阵,引而致之,半济而后击,备可破也。”既阵,备疑不敢渡。(蜀主悟之,不败。)
dà táng wǔ dé zhōng, xuē wàn jūn yǔ luó yì shǒu yōu yàn, dòu jiàn dé lǜ zhòng shí wàn lái zhì fàn yáng, wàn jūn wèi yì yuē:" zhòng guǎ bù dí, jīn ruò chū dòu, bǎi zhàn bǎi bài, dāng yǐ jì qǔ zhī. kě lìng léi bīng ruò mǎ, zǔ shuǐ bèi chéng wèi zhèn yǐ yòu zhī, zéi ruò dù shuǐ jiāo bīng, qǐng fēn jīng qí bǎi rén fú yú chéng cè, dài qí bàn dù ér jī zhī, pò zhī bì yǐ." cóng zhī. jiàn dé yǐn bīng dù shuǐ, wàn jūn jī zhī, dà pò.
大唐武德中,薛万均与罗艺守幽燕,窦建德率众十万来至范阳,万均谓艺曰:”众寡不敌,今若出斗,百战百败,当以计取之。可令羸兵弱马,阻水背城为阵以诱之,贼若渡水交兵,请分精骑百人伏於城侧,待其半渡而击之,破之必矣。”从之。建德引兵渡水,万均击之,大破。
jūn xíng dù shuǐ fù
军行渡水(附)
jūn xíng, yù dà shuǐ hé qú gōu jiàn, wú jīn liáng zhōu fá, yǐ mù yīng dù. yòng mù fù wèng wèi fá, shòu èr shí, lì shèng yī rén. wèng jiān kuò wǔ cùn, dǐ yǐ shéng gōu lián, biān qiāng yú qí shàng, xíng zhǎng wù fāng, qián zhì bá tóu, hòu zhì shāo, zuǒ yòu zhì zhào.
军行,遇大水、河渠、沟涧,无津梁舟栰,以木甖渡。用木缚瓮为筏,受二石,力胜一人。瓮间阔五寸,底以绳勾联,编枪於其上,形长勿方,前置拔头,后置梢,左右置棹。
yòu yòng qiāng fá: qiāng shí gēn wèi yī shù, lì shèng yī rén. sì qiān yī bǎi liù shí liù gēn jí chéng yī fá, jiē qù zuān rèn, yǐ shù wèi yú lín cì, héng jiǎn ér fù zhī, kě dù sì bǎi yī shí liù rén. yǐ cǐ wéi lǜ, duō shǎo yòng jì.
又用枪栰:枪十根为一束,力胜一人。四千一百六十六根即成一栰,皆去钻刃,以束为鱼鳞次,横检而缚之,可渡四百一十六人。以此为率,多少用济。
yòu yòng pú fá: yǐ pú jiǔ chǐ wéi, diān dǎo wèi shù shí dào, fù shì shù qiāng, wèi fá, liàng cháng duǎn duō shǎo. wú pú, yì yòng wěi fá, liàng dà xiǎo yǐ jì rén.
又用蒲栰:以蒲九尺围,颠倒为束十道,缚似束枪,为栰,量长短多少。无蒲,亦用苇栰,量大小以济人。
yòu yòng xié gēng: yǐ shàn yóu zhě xì xiǎo shéng, xiān fú dù shuǐ, cì yǐn dà gēng yú liǎng àn, lì dà jué, jí dìng gēng, shǐ rén xié gēng fú dù, dà jūn kě wéi shù shí dào.
又用挟縆:以善游者系小绳,先浮渡水,次引大縆於两岸,立大橛,急定縆,使人挟縆浮渡,大军可为数十道。
yòu yòng fú náng: yǐ hún tuō yáng pí, chuī qì lìng mǎn, xì qí kǒng, shù yú yè xià, fú dù.
又用浮囊:以浑脱羊皮,吹气令满,系其孔,束於腋下,浮渡。
yù dí shuǐ jūn jué xià liú bài zhī
御敌水军绝下流败之
liáng jiāng zhào zǔ yuè lǜ shuǐ jūn tōu jù xiá shí, hòu wèi jiāng cuī yán bó lǜ bīng tǎo zhī. yán bó jiā huái wèi yíng, suì qǔ chē lún, qù wǎng, xuē ruì qí fú, liǎng liǎng jiē duì, róu rén jiǔ fǎn zhú wèi gēng, guàn lián xiāng shǔ, bìng shí yú dào, héng shuǐ wèi qiáo, liǎng tóu shī dà lù lú, chū mò rèn qíng, bù kě shāo zhuó. jì duàn zǔ yuè zǒu lù, yòu lìng zhōu gě bù tōng. liáng wǔ yuán jūn bù néng fù jiù, zǔ yuè hé jūn xián jiàn fú lǔ.
梁将赵祖悦率水军偷据峡石,后魏将崔延伯率兵讨之。延伯夹淮为营,遂取车轮,去辋,削锐其辐,两两接对,揉(人久反)竹为縆,贯连相属,并十馀道,横水为桥,两头施大辘轳,出没任情,不可烧斫。既断祖悦走路,又令舟舸不通。梁武援军不能赴救,祖悦合军咸见俘虏。
hòu zhōu jiāng dá xī zhǎng rú wéi chén jiāng wú míng chè yú lǚ liáng, chén qiǎn xiāo jiàng liú jǐng lǜ yǒng shì qī qiān lái wèi shēng yuán. zhǎng rú yú shì qǔ chē lún shù bǎi, xì yǐ dà shí, chén zhī qīng shuǐ, lián gǔ xiāng cì, yǐ dài jǐng jūn. jǐng zhì, chuán jiàn ài lún bù dé jìn, zhǎng rú nǎi zòng qí bīng, shuǐ lù jù fā, dà pò zhī, yīn qín míng chè.
后周将达奚长儒围陈将吴明彻於吕梁,陈遣骁将刘景率勇士七千来为声援。长儒於是取车轮数百,系以大石,沉之清水,连毂相次,以待景军。景至,船舰碍轮不得进,长儒乃纵奇兵,水陆俱发,大破之,因擒明彻。