shí huò èr
食貨二
zū yōng diào zhī fǎ, yǐ rén dīng wèi běn. zì kāi yuán yǐ hòu, tiān xià hù jí jiǔ bù gēng zào, dīng kǒu zhuǎn sǐ, tián mǔ mài yì, pín fù shēng jiàng bù shí. qí hòu guó jiā chǐ fèi wú jié, ér dà dào qǐ, bīng xìng, cái yòng yì qū, ér zū yōng diào fǎ bì huài.
租庸調之法,以人丁為本。自開元以後,天下戶籍久不更造,丁口轉死,田畝 賣易,貧富升降不實。其後國家侈費無節,而大盜起,兵興,財用益屈,而租庸調 法弊壞。
zì dài zōng shí, shǐ yǐ mǔ dìng shuì, ér liǎn yǐ xià qiū. zhì dé zōng xiāng yáng yán, suì zuò liǎng shuì fǎ, xià shū wú guò liù yuè, qiū shū wú guò shí yī yuè. zhì liǎng shuì shǐ yǐ zǒng zhī, liàng chū zhì rù. hù wú zhǔ kè, yǐ jū zhě wèi bù rén wú dīng zhōng, yǐ pín fù wèi chà. shāng jiǎ shuì sān shí zhī yī, yǔ jū zhě jūn yì. tián shuì shì dà lì shí sì nián kěn tián zhī shù wèi dìng. qiǎn chù zhì shǐ àn bǐ zhū dào dīng chǎn děng jí, miǎn guān guǎ qióng dú bù jì zhě. gǎn yǒu jiā liǎn, yǐ wǎng fǎ lùn. yì zhě yǐ zū yōng diào, gāo zǔ tài zōng zhī fǎ yě, bù kě qīng gǎi. ér dé zōng fāng xìn yòng yán, bù yí yě. jiù hù sān bǎi bā shí wàn wǔ qiān, shǐ zhě àn bǐ dé zhǔ hù sān bǎi bā shí wàn, kè hù sān shí wàn. tiān xià zhī mín, bù tǔ duàn ér dì zhe, bù gēng bǎn jí ér dé qí xū shí. suì liǎn qián èr qiān wǔ shí yú wàn mín, mǐ sì bǎi wàn hú, yǐ gōng wài qián jiǔ bǎi wǔ shí yú wàn mín, mǐ qiān liù bǎi yú wàn hú, yǐ gōng jīng shī.
自代宗時,始以畝定稅,而斂以夏秋。至德宗相楊炎,遂作兩稅法,夏輸無過 六月,秋輸無過十一月。置兩稅使以總之,量出制入。戶無主、客,以居者為簿; 人無丁、中,以貧富為差。商賈稅三十之一,與居者均役。田稅視大曆十四年墾田 之數為定。遣黜陟使按比諸道丁產等級,免鰥寡惸獨不濟者。敢有加斂,以枉法論。 議者以租、庸、調,高祖、太宗之法也,不可輕改。而德宗方信用炎,不疑也。舊 戶三百八十萬五千,使者按比得主戶三百八十萬,客戶三十萬。天下之民,不土斷 而地著,不更版籍而得其虛實。歲斂錢二千五十餘萬緡,米四百萬斛,以供外;錢 九百五十餘萬緡,米千六百餘萬斛,以供京師。
shuì fǎ jì xíng, mín lì wèi jí kuān, ér zhū tāo wáng wǔ jùn tián yuè hé cóng ér pàn, yòng yì bù gěi, ér jiè shāng zhī lìng chū. chū, tài cháng bó shì wéi dōu bīn chén jīng qǐng jiè fù shāng qián, dé zōng yǐ wèn dù zhī dù yòu, yǐ wèi jūn fèi cái zhī shù yuè, xìng de shāng qián wǔ bǎi wàn mín, kě zhī bàn suì, nǎi yǐ hù bù shì láng zhào zàn pàn dù zhī, dài yòu xíng jiè qián lìng, yuē bà bīng nǎi cháng zhī. jīng zhào shǎo yǐn wéi zhēn zhǎng ān chéng xuē cuì sōu dū shén jùn, mín yǒu bù shèng qí yuān zì jīng zhě, jiā ruò bèi dào. rán zǒng jīng shī háo rén tián zhái nú bì zhī gū, cái dé bā shí wàn mín. yòu qǔ jiù guì nà zhì qián jí sù mài tiào yú shì zhě, sì qǔ qí yī, zhǎng ān wèi bà shì, shì mín xiāng shuài zhē yāo zǎi xiàng kū sù, lú qǐ jí qū ér guò. wéi zhēn jù, nǎi qǐng qián bù jí bǎi mín sù mài bù jí wǔ shí hú zhě miǎn, ér suǒ huò cái èr bǎi wàn mín. huái nán jié dù shǐ chén shǎo yóu zēng qí běn dào shuì qián, měi mín èr bǎi, yīn zhào tiān xià jiē zēng zhī.
稅法既行,民力未及寬,而硃滔、王武俊、田悅合從而叛,用益不給,而借商 之令出。初,太常博士韋都賓、陳京請借富商錢,德宗以問度支杜佑,以為軍費裁 支數月,幸得商錢五百萬緡,可支半歲,乃以戶部侍郎趙贊判度支,代佑行借錢令, 約罷兵乃償之。京兆少尹韋楨、長安丞薛萃搜督甚峻,民有不勝其冤自經者,家若 被盜。然總京師豪人田宅、奴婢之估,裁得八十萬緡。又取僦櫃納質錢及粟麥糶於 市者,四取其一,長安為罷市,市民相率遮邀宰相哭訴,盧杞疾驅而過。韋楨懼, 乃請錢不及百緡、粟麥不及五十斛者免,而所獲裁二百萬緡。淮南節度使陳少游增 其本道稅錢,每緡二百,因詔天下皆增之。
zì tài zōng shí zhì yì cāng jí cháng píng cāng yǐ bèi xiōng huāng, gāo zōng yǐ hòu, shāo jiǎ yì cāng yǐ gěi tā fèi, zhì shén lóng zhōng lüè jǐn. xuán zōng jí wèi, fù zhì zhī. qí hòu dì wǔ qí qǐng tiān xià cháng píng cāng jiē zhì kù, yǐ chù běn qián. zhì shì zhào zàn yòu yán: zì jūn xìng, cháng píng cāng fèi chuí sān shí nián, xiōng huāng kuì sàn, wèi sǐ xiāng shí, bù kě shèng jì. bì xià jí wèi, jīng chéng liǎng shì zhì cháng píng guān, suī pín nián shào yǔ, mǐ bù téng guì, kě tuī ér guǎng zhī, yí jiān chǔ bù bó. qǐng yú liǎng dōu jiāng líng chéng dū yáng biàn sū hóng zhì cháng píng qīng zhòng běn qián, shàng zhì bǎi wàn mín, xià zhì shí wàn, jī mǐ sù bù bó sī má guì zé xià jià ér chū zhī, jiàn zé jiā gū ér shōu zhī. zhū dào jīn huì zhì lì, yuè shāng jiǎ qián, měi mín shuì èr shí, zhú mù chá qī shuì shí zhī yī, yǐ shàn cháng píng běn qián. dé zōng nà qí cè. shǔ jūn yòng pò cù, yì suí ér hào jié, bù néng bèi cháng píng zhī jī. shì shí, zhū dào tǎo zéi, bīng zài wài zhě, dù zhī gěi chū jiè liáng. měi jūn yǐ tái shěng guān yī rén wèi liáng liào shǐ, zhǔ gōng yì. shì zú chū jìng, zé gěi jiǔ ròu. yī zú chū jìng, jiān sān rén zhī fèi. jiāng shì lì zhī, yú jìng ér tún. zhào zàn fù qǐng shuì jiān jià, suàn chú mò. qí fǎ: wū èr jià wèi jiān, shàng jiān qián èr qiān, zhōng jiān yī qiān, xià jiān wǔ bǎi nì yī jiān, zhàng liù shí, gào zhě shǎng qián wǔ wàn. chú mò fǎ: gōng sī mào yì, qiān qián jiù suàn èr shí, jiā wèi wǔ shí wù liǎng xiāng yì zhě, yuē zhí wèi lǜ. ér mín yì chóu yuàn. jí jīng yuán bīng fǎn, dà yán hū zhǎng ān shì zhōng yuē: bù duó ěr shāng hù jiù zhì, bù shuì ěr jiān jià chú mò yǐ. yú shì jiān jià chú mò zhú mù chá qī tiě zhī shuì jiē bà.
自太宗時置義倉及常平倉以備凶荒,高宗以後,稍假義倉以給他費,至神龍中 略盡。玄宗即位,復置之。其後第五琦請天下常平倉皆置庫,以畜本錢。至是趙贊 又言:「自軍興,常平倉廢垂三十年,凶荒潰散,餧死相食,不可勝紀。陛下即位, 京城兩市置常平官,雖頻年少雨,米不騰貴,可推而廣之,宜兼儲布帛。請於兩都、 江陵、成都、楊、汴、蘇、洪置常平輕重本錢,上至百萬緡,下至十萬,積米、粟、 布、帛、絲、麻、貴則下價而出之,賤則加估而收之。諸道津會置吏,閱商賈錢, 每緡稅二十,竹、木、茶、漆稅十之一,以贍常平本錢。」德宗納其策。屬軍用迫 蹴,亦隨而耗竭,不能備常平之積。是時,諸道討賊,兵在外者,度支給出界糧。 每軍以台省官一人為糧料使,主供億。士卒出境,則給酒肉。一卒出境,兼三人之 費。將士利之,逾境而屯。趙贊復請稅間架,算除陌。其法:屋二架為間,上間錢 二千,中間一千,下間五百;匿一間,杖六十,告者賞錢五萬。除陌法:公私貿易, 千錢舊算二十,加為五十;物兩相易者,約直為率。而民益愁怨。及涇原兵反,大 訁虖長安市中曰:「不奪爾商戶僦質,不稅爾間架、除陌矣。」於是間架、除陌、 竹、木、茶、漆、鐵之稅皆罷。
zhū cǐ píng, tiān xià hù kǒu sān hào qí èr. zhēn yuán sì nián, zhào tiān xià liǎng shuì shěn děng dì gāo xià, sān nián yí dìng hù. zì chū dìng liǎng shuì, huò zhòng qián qīng, nǎi jì qián ér shū líng juàn. jì ér wù jià yù xià, suǒ nà yù duō, juàn pǐ wèi qián sān qiān èr bǎi, qí hòu yī pǐ wèi qián yī qiān liù bǎi, shū yī zhě guò èr, suī fù bù zēng jiù, ér mín yù kùn yǐ. dù zhī yǐ shuì wù bān zhū sī, jiē zēng běn jià wèi xū gū gěi zhī, ér móu yǐ làn è dū zhōu xiàn bō jià, wèi zhī zhé nà. fù yǒu jìn fèng xuān suǒ zhī míng, gǎi kē yì yuē zhào gù, lǜ pèi yuē hé shì, yǐ qiǎo bì wēi wén, bǐ dà lì zhī shù zài bèi. yòu lì yì shuǐ hàn, hù kǒu jiǎn hào, cì shǐ xī hù, zhāng xū shù yǐ kuān zé. táo sǐ què shuì, qǔ yú jū zhě, yī shì kōng ér sì lín yì jǐn. hù bǎn bù jī, wú fú yóu zhī jìn, zhōu xiàn xíng xiǎo huì yǐ qīng yòu lín jìng, xīn shōu zhě yōu jiǎ zhī, wéi ān jū bù qiān zhī mín, fù yì rì zhòng. dì yǐ wèn zǎi xiàng lù zhì, zhì shàng shū qǐng lí gé qí shén hài zhě, dà lüè yǒu liù:
硃泚平,天下戶口三耗其二。貞元四年,詔天下兩稅審等第高下,三年一定戶。 自初定兩稅,貨重錢輕,乃計錢而輸綾絹。既而物價愈下,所納愈多,絹匹為錢三 千二百,其後一匹為錢一千六百,輸一者過二,雖賦不增舊,而民愈困矣。度支以 稅物頒諸司,皆增本價為虛估給之,而繆以濫惡督州縣剝價,謂之折納。復有「進 奉」、「宣索」之名,改科役曰「召雇」,率配曰「和市」,以巧避微文,比大曆 之數再倍。又癘疫水旱,戶口減耗,刺史析戶,張虛數以寬責。逃死闕稅,取於居 者,一室空而四鄰亦盡。戶版不緝,無浮游之禁,州縣行小惠以傾誘鄰境,新收者 優假之,唯安居不遷之民,賦役日重。帝以問宰相陸贄,贄上疏請釐革其甚害者, 大略有六:
qí yī yuē:
其一曰:
guó jiā fù yì zhī fǎ, yuē zū yuē diào yuē yōng. qí qǔ fǎ yuǎn, qí liǎn cái jūn, qí yù rén gù. yǒu tián zé yǒu zū, yǒu jiā zé yǒu diào, yǒu shēn zé yǒu yōng, tiān xià fǎ zhì jūn yī, suī zhuǎn xǐ mò róng qí jiān, gù rén wú yáo xīn. tiān bǎo zhī jì, hǎi nèi bō dàng, bǎn tú huī yú bì dì, fù fǎ huài yú fèng jūn. fù yì jiù fǎ, xíng zhī bǎi nián, rén yǐ wèi biàn. bīng xìng, gōng yì bù cháng, zhū qiú huī zhì, cǐ shí bì, fēi fǎ bì yě. shí yǒu bì ér wèi lǐ, fǎ wú bì ér yǐ gèng. liǎng shuì xīn zhì, jié hào biān, rì rì zī shén. bì xià chū jí wèi, yí sǔn shàng yì xià, sè yòng jié cái, ér zhāi jùn yì, yàn bù shū, zhōu qǔ dà lì zhōng yī nián kē lǜ duō zhě wèi liǎng shuì dìng fǎ, cǐ zǒng wú míng zhī bào fù ér lì cháng guī yě. fū cái zhī suǒ shēng, bì yīn rén lì. liǎng shuì yǐ zī chǎn wèi zōng, bù yǐ dīng shēn wèi běn, zī chǎn shǎo zhě shuì qīng, duō zhě shuì zhòng. bù zhī yǒu cáng yú jīn huái náng qiè, wù guì ér rén mò kuī zhě yǒu chǎng pǔ qūn cāng, zhí qīng ér zhòng yǐ wèi fù zhě yǒu liú tōng fān xī zhī huò, shù guǎ ér rì shōu qí yíng zhě yǒu lú shě qì yòng, jià gāo ér zhōng suì lì guǎ zhě. jì gū suàn mín, shī píng zhǎng wěi, xié qīng fèi zhuǎn xǐ zhě tuō yáo shuì, dūn běn yè zhě kùn liǎn qiú. cǐ yòu zhī wèi jiān, qū zhī bì yì yě. jīn yáo fù qīng zhòng xiāng bǎi, ér yǐ jiù wèi zhǔn, zhòng chù liú wáng yì duō, qīng chù guī fù yì zhòng. yǒu liú wáng zé tān chū, yǐ zhòng zhě yù zhòng yǒu guī fù zé sàn chū, yǐ qīng zhě yù qīng. rén yīng qí bì. yuàn zhào yǒu sī yǔ zǎi xiàng liàng nián zhī, yǒu bù jí zhě bà zhī, guǎng fèi zhě jié zhī. jūn xìng jiā shuì, zhū dào quán yí suǒ zēng, jiē kě tíng. shuì wù gū jià, yí shì yuè píng, zhì jīng yǔ sè yàng fú zhě, bù dé xū chēng zhé gū. yǒu làn è, zuì guān lì, wù dū bǎi xìng. měi dào yǐ zhī liǎng shuì pàn guān yī rén yǔ dù zhī cān jì hù shù, liàng tǔ dì wò jí wù chǎn duō shǎo wèi èr děng, zhōu děng xià zhě pèi qián shǎo, gāo zhě pèi qián duō. bù biàn fǎ ér bū táo jiàn xī yǐ.
國家賦役之法,曰租、曰調、曰庸。其取法遠,其斂財均,其域人固。有田則 有租,有家則有調,有身則有庸,天下法制均壹,雖轉徙莫容其奸,故人無搖心。 天寶之季,海內波盪,版圖隳於避地,賦法壞於奉軍。賦役舊法,行之百年,人以 為便。兵興,供億不常,誅求隳制,此時弊,非法弊也。時有弊而未理,法無弊而 已更。兩稅新制,竭耗編,日日滋甚。陛下初即位,宜損上益下,嗇用節財,而 摘郡邑,驗簿書,州取大曆中一年科率多者為兩稅定法,此總無名之暴賦而立常規 也。夫財之所生,必因人力。兩稅以資產為宗,不以丁身為本,資產少者稅輕,多 者稅重。不知有藏於襟懷囊篋,物貴而人莫窺者;有場圃、囷倉,直輕而眾以為富 者;有流通蕃息之貨,數寡而日收其贏者;有廬舍器用,價高而終歲利寡者。計估 算緡,失平長偽,挾輕費轉徙者脫徭稅,敦本業者困斂求。此誘之為奸,驅之避役 也。今徭賦輕重相百,而以舊為準,重處流亡益多,輕處歸附益眾。有流亡則攤出, 已重者愈重;有歸附則散出,已輕者愈輕。人嬰其弊。願詔有司與宰相量年支,有 不急者罷之,廣費者節之。軍興加稅,諸道權宜所增,皆可停。稅物估價,宜視月 平,至京與色樣符者,不得虛稱折估。有濫惡,罪官吏,勿督百姓。每道以知兩稅 判官一人與度支參計戶數,量土地沃瘠、物產多少為二等,州等下者配錢少,高者 配錢多。不變法而逋逃漸息矣。
qí èr yuē:
其二曰:
bō zhí fēi lì bù chéng, gù xiān wáng dìng fù yǐ bù má zēng kuàng bǎi gǔ, miǎn rén gōng yě. yòu jù wù shī guì jiàn zhī píng, jiāo yì nán zhǔn, nǎi dìng huò quán yǐ jié qīng zhòng. gài wèi guó zhī lì quán, shǒu zhī zài guān, bù yǐ rèn xià. rán zé gǔ bó, rén suǒ wèi yě qián huò, guān suǒ wèi yě. rén suǒ wèi zhě, zū shuì qǔ yān guān suǒ wèi zhě, fù liǎn shě yān. guó cháo zhe lìng, zū chū gǔ, yōng chū juàn, diào chū zēng kuàng bù má, hé cháng jìn rén zhù qián ér yǐ qián wèi fù? jīn liǎng shuì xiào suàn mín zhī mò fǎ, gū zī chǎn wèi chà, yǐ qián gǔ dìng shuì, zhé gōng zá wù, suì mù pō shū. suǒ gōng fēi suǒ yè, suǒ yè fēi suǒ gōng, zēng jià yǐ shì suǒ wú, jiǎn jià yǐ huò suǒ yǒu, gēng zhī zhī lì yǒu xiàn, ér wù jià guì jiàn wú cháng. chū dìng liǎng shuì, wàn qián wèi juàn sān pǐ, jià guì ér shù bù duō. jí gěi jūn zhuāng, jì shù bù jì jià, cǐ shuì shǎo guó yòng bù chōng yě. jìn zhě wàn qián wèi juàn liù pǐ, jià jiàn ér shù jiā. jì kǒu cán zhī bù shū, ér suǒ shū bèi, cǐ gōng shuì duō rén lì bù jí yě. yí lìng yǒu sī fù chū dìng liǎng shuì zhī suì juàn bù dìng gū, wèi bù bó zhī shù, fù yōng diào jiù zhì, suí tǔ suǒ yí, gè xiū jiā jì. wù shén jiàn, suǒ chū bù jiā wù shén guì, suǒ rù bù jiǎn. qiě jīng fèi suǒ zī, zài qián zhě dú yuè fèng zī kè, yǐ qián shù duō shǎo gěi bù, guǎng zhù ér jīn yòng tóng qì, zé qián bù fá. yǒu dí yán yǐ rù zhí, què jiǔ yǐ nà zī, hé lǜ wú suǒ gěi zāi!
播殖非力不成,故先王定賦以布、麻、繒、纊、百穀,勉人功也。又懼物失貴 賤之平,交易難准,乃定貨泉以節輕重。蓋為國之利權,守之在官,不以任下。然 則谷帛,人所為也;錢貨,官所為也。人所為者,租稅取焉;官所為者,賦斂舍焉。 國朝著令,租出谷,庸出絹,調出繒、纊、布、麻,曷嘗禁人鑄錢而以錢為賦?今 兩稅效算緡之末法,估資產為差,以錢穀定稅,折供雜物,歲目頗殊。所供非所業, 所業非所供,增價以市所無,減價以貨所有,耕織之力有限,而物價貴賤無常。初 定兩稅,萬錢為絹三匹,價貴而數不多。及給軍裝,計數不計價,此稅少國用不充 也。近者萬錢為絹六匹,價賤而數加。計口蠶織不殊,而所輸倍,此供稅多人力不 及也。宜令有司覆初定兩稅之歲絹、布定估,為布帛之數,復庸、調舊制,隨土所 宜,各脩家技。物甚賤,所出不加;物甚貴,所入不減。且經費所資,在錢者獨月 俸、資課,以錢數多少給布,廣鑄而禁用銅器,則錢不乏。有糴鹽以入直,榷酒以 納資,何慮無所給哉!
qí sān yuē:
其三曰:
lián shǐ zòu lì zhī néng zhě yǒu sì kē, yī yuē hù kǒu zēng jiā, èr yuē tián yě kěn pì, sān yuē shuì qián zhǎng shù, sì yuē lǜ bàn xiān qī. fū guì hù kǒu zēng jiā, guǐ qíng yǐ yòu jiān fú, kē fǎ yǐ xī qīn zú, suǒ yòu zhě jiāng yì báo zhēng zé jù sàn, suǒ xī zhě bù shèng zhòng shuì ér wáng, yǒu zhōu xiàn pò shāng zhī bìng guì tián yě kěn pì, lǜ mín zhí huāng tián, xiàn nián miǎn zū, xīn mǔ suī pì, jiù shē wú yǐ, rén yǐ miǎn zū nián mǎn, fù wèi wū lái, yǒu jià sè bù zēng zhī bìng guì shuì qián zhǎng shù, zhòng kùn pí léi, chuí gǔ lì suǐ, gǒu mèi jù liǎn zhī sī, yǒu bù xù rén zhī bìng guì lǜ bàn xiān qī, zuò wēi cán rén, sī bù róng zhī, sù bù xiá chōng, pín zhě bēn bèng, yǒu bù shù wù zhī bìng: sì bìng yáo kǎo hé bù qiè shì qíng zhī guò. yàn zhī yǐ shí, zé zū fù suǒ jiā, gù yǒu shòu qí sǔn zhě, cǐ zhōu ruò zēng kè hù, bǐ jùn bì jiǎn jū rén. zēng chù yāo shǎng ér shuì shù jiā, jiǎn chù jù zuì ér shuì shù bù jiàng. guó jiā shè kǎo kè zhī fǎ, fēi yù chóng jù liǎn yě. yí mìng yǒu sī xiáng kǎo kè jī, zhōu shuì yǒu dìng, yáo yì yǒu děng, fù shí rán hòu bào hù bù. ruò rén yì fù shí, shuì é yǒu yú, jù hù jūn jiǎn shí sān wèi shàng kè, jiǎn èr cì zhī, jiǎn yī yòu cì zhī. ruò liú wáng duō, jiā shuì jiàn hù zhě, diàn yì rú zhī. mín nà zū yǐ qù suì shū shù wèi cháng, bà jù é suǒ lǜ zhě. zēng pì wù yì zū, fèi gēng bù jiàng shù. dìng hù zhī jì, shì zá chǎn yǐ xiào zhī. tián jì yǒu cháng zū, zé bù yí fù rù liǎng shuì. rú cǐ, bù dū kè ér rén rén lè gēng yǐ.
廉使奏吏之能者有四科,一曰戶口增加,二曰田野墾闢,三曰稅錢長數,四曰 率辦先期。夫貴戶口增加,詭情以誘姦浮,苛法以析親族,所誘者將議薄征則遽散, 所析者不勝重稅而亡,有州縣破傷之病;貴田野墾闢,率民殖荒田,限年免租,新 畝雖辟,舊畬蕪矣,人以免租年滿,復為污萊,有稼穡不增之病;貴稅錢長數,重 困疲羸,捶骨瀝髓,苟媚聚斂之司,有不恤人之病;貴率辦先期,作威殘人,絲不 容織,粟不暇舂,貧者奔迸,有不恕物之病:四病繇考核不切事情之過。驗之以實, 則租賦所加,固有受其損者,此州若增客戶,彼郡必減居人。增處邀賞而稅數加, 減處懼罪而稅數不降。國家設考課之法,非欲崇聚斂也。宜命有司詳考課績,州稅 有定,徭役有等,覆實然後報戶部。若人益阜實,稅額有餘,據戶均減十三為上課, 減二次之,減一又次之。若流亡多,加稅見戶者,殿亦如之。民納租以去歲輸數為 常,罷據額所率者。增闢勿益租,廢耕不降數。定戶之際,視雜產以校之。田既有 常租,則不宜復入兩稅。如此,不督課而人人樂耕矣。
qí sì yuē:
其四曰:
míng jūn bù hòu suǒ zī ér hài suǒ yǎng, gù xiān rén shì ér jiè qí xiá lì, jiā gěi rán hòu liǎn yú cái. jīn dū shōu pò cù, cán shì fāng xìng ér shū jiān, nóng gōng wèi ài ér liǎn gǔ. yǒu zhě jí mài ér hào bàn zhí, wú zhě qiú jiǎ fèi bèi. dìng liǎng shuì zhī chū, qī yuē wèi xiáng, shǔ zhēng yì duō gù, shuài xiān xiàn yǐ shōu. yí dìng shuì qī, suí fēng sú shí hòu, wù yú shū rén.
明君不厚所資而害所養,故先人事而借其暇力,家給然後斂余財。今督收迫促, 蠶事方興而輸縑,農功未艾而斂谷。有者急賣而耗半直,無者求假費倍。定兩稅之 初,期約未詳,屬征役多故,率先限以收。宜定稅期,隨風俗時候,務於紓人。
qí wǔ yuē:
其五曰:
qǐng shī lǚ jí xìng, guān sī suǒ chǔ, wéi gěi jūn shí, xiōng huāng bù huáng zhèn jiù. rén xiǎo fá zé qǔ xī lì, dà fá zé yù tián lú. jiàn huò shǐ bì, zhí qì xíng dài, jī suì shì jiā xiāng qì, qǐ wèi nú pú, yóu mò zhī shòu, huò yì sǐ dào tú. tiān zāi liú xíng, sì fāng dài yǒu. shuì chá qián jī hù bù zhě, yí jì zhū dào hù kǒu jūn zhī. gǔ mài shú zé píng dí, yì yǐ yì cāng wèi míng, zhǔ yǐ xún yuàn. shí rěn shāng nóng, zé yōu jià guǎng dí, gǔ guì ér zhǐ xiǎo qiàn zé jiè dài. xún huán liǎn sàn, shǐ jù gǔ xìng zāi zhě wú yǐ móu dà lì.
頃師旅亟興,官司所儲,唯給軍食,凶荒不遑賑救。人小乏則取息利,大乏則 鬻田廬。劍穫始畢,執契行貸,飢歲室家相棄,乞為奴僕,猶莫之售,或縊死道途。 天災流行,四方代有。稅茶錢積戶部者,宜計諸道戶口均之。谷麥熟則平糴,亦以 義倉為名,主以巡院。時稔傷農,則優價廣糴,谷貴而止;小歉則借貸。循環斂散, 使聚谷幸災者無以牟大利。
qí liù yuē:
其六曰:
gǔ zhě bǎi mǔ dì hào yī fū, gài yī fū shòu tián bù dé guò bǎi mǔ, yù shǐ rén bù fèi yè, tián wú kuàng gēng. jīn fù zhě wàn mǔ, pín zhě wú róng zú zhī jū, yī tuō qiáng jiā, wèi qí sī shǔ, zhōng suì fú láo, cháng huàn bù chōng. yǒu tián zhī jiā zuò shí zū shuì, jīng jī tián mǔ shuì wǔ shēng, ér sī jiā shōu zū mǔ yī shí, guān qǔ yī, sī qǔ shí, sè zhě ān dé zú shí? yí wèi zhàn tián tiáo xiàn, cái zū jià, sǔn yǒu yú, yōu bù zú, cǐ ān fù xù qióng zhī shàn jīng, bù kě shě yě.
古者百畝地號一夫,蓋一夫授田不得過百畝,欲使人不廢業,田無曠耕。今富 者萬畝,貧者無容足之居,依託強家,為其私屬,終歲服勞,常患不充。有田之家 坐食租稅,京畿田畝稅五升,而私家收租畝一石,官取一,私取十,穡者安得足食? 宜為占田條限,裁租價,損有餘,優不足,此安富恤窮之善經,不可舍也。
zhì yán suī qiè, yǐ chán zhú, shì wú shī xíng zhě.
贄言雖切,以讒逐,事無施行者。
shí èr nián, hé nán yǐn qí kàng fù lùn qí bì, yǐ wèi: jūn xìng, guó yòng shāo guǎng, suí yào ér shuì, lì rǎo rén láo. bì xià biàn wèi liǎng shuì, dū nà yǒu shí, tān bào wú róng qí jiān. èr shí nián jiān, fǔ kù chōng niu rèn. dàn dìng shuì zhī chū, qián qīng huò zhòng, gù bì xià yǐ qián wèi shuì. jīn qián zhòng huò qīng, ruò gèng wèi shuì míng, yǐ jiù qí qīng, qí lì yǒu liù: lì jué qí jiān, yī yě rén yòng bù rǎo, èr yě jìng ér huò lì, sān yě yòng bù fá qián, sì yě bù láo ér yì zhī, wǔ yě nóng sāng zì quàn, liù yě. bǎi xìng běn chū bù bó, ér shuì fǎn pèi qián, zhì shū shí fù qǔ bù bó, gèng wèi sān gū jì zhé, zhōu xiàn shēng jiàng chéng jiān. ruò zhí dìng bù bó, wú gū kě zhé. gài yǐ qián wèi shuì, zé rén lì jié ér yǒu sī bù zhī jué. jīn liǎng shuì chū yú nóng rén, nóng rén suǒ yǒu, wéi bù bó ér yǐ. yòng bù bó chù duō, yòng qián chù shǎo, yòu yǒu gǔ zhù yǐ zhù guó jì, hé bì qǔ yú nóng rén zāi? shū rù, yì bù bào.
十二年,河南尹齊抗復論其弊,以為:「軍興,國用稍廣,隨要而稅,吏擾人 勞。陛下變為兩稅,督納有時,貪暴無容其奸。二十年間,府庫充牜刃。但定稅之 初,錢輕貨重,故陛下以錢為稅。今錢重貨輕,若更為稅名,以就其輕,其利有六: 吏絕其奸,一也;人用不擾,二也;靜而獲利,三也;用不乏錢,四也;不勞而易 知,五也;農桑自勸,六也。百姓本出布帛,而稅反配錢,至輸時復取布帛,更為 三估計折,州縣升降成奸。若直定布帛,無估可折。蓋以錢為稅,則人力竭而有司 不之覺。今兩稅出於農人,農人所有,唯布帛而已。用布帛處多,用錢處少,又有 鼓鑄以助國計,何必取於農人哉?」疏入,亦不報。
chū, dé zōng jū fèng tiān, chǔ chù kōng jiǒng, cháng qiǎn zú shì zéi, yǐ kǔ hán qǐ rú kù, dì bù néng zhì, tī qīn wáng dài jīn ér yù zhī. zhū cǐ jì píng, yú shì dì shǔ yì jù liǎn, cháng fù zhī wài, jìn fèng bù xī. jiàn nán xī chuān jié dù shǐ wéi gāo yǒu rì jìn, jiāng xī guān chá shǐ lǐ jiān yǒu yuè jìn, huái nán jié dù shǐ dù yà xuān shè guān chá shǐ liú zàn zhèn hǎi jié dù shǐ wáng wěi lǐ qí jiē jiǎo shè ēn zé, yǐ cháng fù rù gòng, míng wèi xiàn yú. zhì dài yì yòu yǒu jìn fèng. dāng shì shí, hù bù qián wù, suǒ zài zhōu fǔ jí xún yuàn jiē dé shàn liú, huò jiǎo mì zhǐ jiā liǎn, zhé guān lì kè lù bǐng, zēng shuì tōng jīn sǐ rén jí shū guǒ. fán dài yì jìn fèng, qǔ yú shuì rù, shí xiàn èr sān, wú gǎn wèn zhě. cháng zhōu cì shǐ péi sù yù xīn tàn àn zhǐ wèi jìn fèng, dé qiān zhè dōng guān chá shǐ. cì shǐ jìn fèng, zì sù shǐ yě. liú zàn zú yú xuān zhōu, qí pàn guān yán shòu qīng jūn fǔ wèi jìn fèng, zhào wèi xíng bù yuán wài láng. pàn guān jìn fèng, zì shòu shǐ yě. zì péi yán líng yòng shì, yì wèi tiān zǐ jī sī cái, ér shēng mín zhòng kùn. yán líng sǐ, ér rén xiāng hè.
初,德宗居奉天,儲畜空窘,嘗遣卒視賊,以苦寒乞襦絝,帝不能致,剔親王 帶金而鬻之。硃泚既平,於是帝屬意聚斂,常賦之外,進奉不息。劍南西川節度使 韋皋有「日進」,江西觀察使李兼有「月進」,淮南節度使杜亞、宣歙觀察使劉贊、 鎮海節度使王緯、李錡皆徼射恩澤,以常賦入貢,名為「羨餘」。至代易又有「進 奉」。當是時,戶部錢物,所在州府及巡院皆得擅留,或矯密旨加斂,謫官吏、刻 祿稟,增稅通津、死人及蔬果。凡代易進奉,取於稅入,十獻二三,無敢問者。常 州刺史裴肅鬻薪炭案紙為進奉,得遷浙東觀察使。刺史進奉,自肅始也。劉贊卒於 宣州,其判官嚴綬傾軍府為進奉,召為刑部員外郎。判官進奉,自綬始也。自裴延 齡用事,益為天子積私財,而生民重困。延齡死,而人相賀。
shì shí, gōng zhōng qǔ wù yú shì, yǐ zhōng guān wèi gōng shì shǐ. liǎng shì zhì bái wàng shù shí bǎi rén, yǐ yán gū bì yī juàn bó, chǐ cùn fēn liè chóu qí zhí. yòu suǒ jìn fèng mén hù jí jiǎo jià qián, yǒu jī wù rù shì ér kōng guī zhě. měi zhōng guān chū, gū jiāng mài bǐng zhī jiā jiē chè sì sāi mén. jiàn guān yù shǐ shù shàng shū jiàn, bù tīng, rén bù kān qí bì. hù bù shì láng sū biàn yán: jīng shī yóu shǒu shù qiān wàn jiā, wú shēng yè zhě yǎng gōng shì yǐ huó, nài hé bà? dì yuè, yǐ wèi rán. jīng zhào yǐn wéi còu zòu: xiǎo rén yīn gōng shì wèi jiān, zhēn wěi nán biàn, yí xià fǔ xiàn gōng sòng. dì xǔ zhī. zhōng guān yán bǎi xìng lài gōng shì yǐ yǎng zhě yě, còu fǎn dé zuì.
是時,宮中取物於市,以中官為宮市使。兩市置「白望」數十百人,以鹽估敝 衣、絹帛,尺寸分裂酬其直。又索進奉門戶及腳價錢,有齎物入市而空歸者。每中 官出,沽漿賣餅之家皆徹肆塞門。諫官御史數上疏諫,不聽,人不堪其弊。戶部侍 郎蘇弁言:「京師游手數千萬家,無生業者仰宮市以活,奈何罷?」帝悅,以為然。 京兆尹韋湊奏:「小人因宮市為奸,真偽難辨,宜下府縣供送。」帝許之。中官言 百姓賴宮市以養者也,湊反得罪。
shùn zōng jí wèi, nǎi bà gōng shì shǐ jí yán tiě shǐ yuè jìn xiàn zōng yòu bà chú guān shòu dài jìn fèng jí zhū dào liǎng shuì wài què lǜ, fēn tiān xià zhī fù yǐ wèi sān: yī yuē shàng gòng, èr yuē sòng shǐ, sān yuē liú zhōu. zǎi xiàng péi jì yòu lìng zhū dào jié dù guān chá diào fèi qǔ yú suǒ zhì zhōu, bù zú zé qǔ yú shǔ zhōu, ér shǔ zhōu sòng shǐ zhī yú yǔ qí shàng gòng zhě, jiē shū dù zhī. shì shí, yīn dé zōng fǔ kù zhī jī, pō yuē fèi yòng, tiān zǐ shēn fú huàn zhuó. jí liú pì lǐ qí jì píng, zī cáng jiē rù nèi kù. shān nán dōng dào jié dù shǐ yú dí hé dōng jié dù shǐ wáng è jìn xiàn shén hòu, hàn lín xué shì lǐ jiàng cháng jiàn yuē: fāng zhèn jìn xiàn, yīn yuán wèi jiān, yǐ qīn bǎi xìng, fēi shèng zhèng suǒ yí. dì kuì rán yuē: chéng zhī fēi zhì dé shì, rán liǎng hé zhōng xià gòng fù zhī dì, cháo jìn jiǔ fèi, hé huáng xiàn méi, fēng hòu liè yú jiāo diān. fāng shuā zǔ zōng zhī chǐ, bù rěn zhòng liǎn yú rén yě. rán dú bù zhī jìn xiàn zhī qǔ yú rén zhě zhòng yǐ.
順宗即位,乃罷宮市使及鹽鐵使月進;憲宗又罷除官受代進奉及諸道兩稅外榷 率,分天下之賦以為三:一曰上供,二曰送使,三曰留州。宰相裴垍又令諸道節度、 觀察調費取於所治州,不足則取於屬州,而屬州送使之餘與其上供者,皆輸度支。 是時,因德宗府庫之積,頗約費用,天子身服澣濯。及劉辟、李錡既平,訾藏皆入 內庫。山南東道節度使於頔、河東節度使王鍔進獻甚厚,翰林學士李絳嘗諫曰: 「方鎮進獻,因緣為奸,以侵百姓,非聖政所宜。」帝喟然曰:「誠知非至德事, 然兩河中夏貢賦之地,朝覲久廢,河、湟陷沒,烽候列於郊甸。方刷祖宗之恥,不 忍重斂於人也。」然獨不知進獻之取於人者重矣。
jí tǎo huái xī, pàn dù zhī yáng yú líng zuò kuì yùn bù jì biǎn, yǐ sī nóng qīng huáng fǔ bó dài zhī, yóu shì yì wèi kè bō. sī nóng qīng wáng suì jīng zhào yǐn lǐ xiāo hào néng jù liǎn, nǎi yǐ wèi xuān shè zhè xī guān chá shǐ, yǔ zhī fù ráo zhī dì, yǐ bàn cái fù. yán tiě shǐ wáng bō yán: liú yàn lǐng shǐ shí, zì àn zū yōng, rán hòu zhī zhōu xiàn qián gǔ lì bìng xū shí. nǎi yǐ fù shǐ chéng yì xún jiāng huái, hé zhōu fǔ shàng gòng qián gǔ. yì zhì jiāng huái, dé qián bǎi bā shí wǔ wàn guàn. qí nián, suì dài bō wèi yán tiě shǐ. shì shí, hé běi bīng tǎo wáng chéng zōng, yú shì mù rén rù sù hé běi huái xī zhě, zì qiān hú yǐ shàng jiē shòu yǐ guān. dù zhī yán tiě yǔ zhū dào gòng xiàn yóu shén, hào zhù jūn qián. jí zéi píng, zé yǒu hè lǐ jí zhù shǎng shè wù. qún chén shàng zūn hào, yòu yǒu xiàn hè wù.
及討淮西,判度支楊於陵坐饋餫不繼貶,以司農卿皇甫鎛代之,由是益為刻剝。 司農卿王遂、京兆尹李翛號能聚斂,乃以為宣歙、浙西觀察使,予之富饒之地,以 辦財賦。鹽鐵使王播言:「劉晏領使時,自按租庸,然後知州縣錢穀利病虛實。」 乃以副使程異巡江、淮,核州府上供錢穀。異至江、淮,得錢百八十五萬貫。其年, 遂代播為鹽鐵使。是時,河北兵討王承宗,於是募人入粟河北、淮西者,自千斛以 上皆授以官。度支鹽鐵與諸道貢獻尤甚,號「助軍錢」。及賊平,則有賀禮及助賞 設物。群臣上尊號,又有獻賀物。
mù zōng jí wèi, yī qiè bà zhī, liǎng shuì wài jiā lǜ yī qián zhě, yǐ wǎng fǎ zāng lùn. rán zì zài fān dǐ shí, xí jiàn yòng bīng zhī bì, yǐ wèi róng chén wǔ zú, fǎ dāng gū xī. jí jí wèi, zì shén cè zhū jūn, fēi shí shǎng cì, bù kě shèng jì. yǐ ér yōu zhōu bīng qiú zhāng hóng jìng, zhèn zhōu shā tián hóng zhèng, liǎng zhèn yòng bīng, zhì nán běi gōng jūn yuàn. ér xíng yíng jūn shí wǔ wàn, bù néng kàng liǎng zhèn wàn yú zhī zhòng. ér kuì yùn bù néng gěi, bó sù wèi zhì ér zhū jūn huò qiáng duó yú dào.
穆宗即位,一切罷之,兩稅外加率一錢者,以枉法贓論。然自在籓邸時,習見 用兵之弊,以謂戎臣武卒,法當姑息。及即位,自神策諸軍,非時賞賜,不可勝紀。 已而幽州兵囚張弘靖,鎮州殺田弘正,兩鎮用兵,置南北供軍院。而行營軍十五萬, 不能亢兩鎮萬餘之眾。而饋運不能給,帛粟未至而諸軍或強奪於道。
gài zì jiàn zhōng dìng liǎng shuì, ér wù qīng qián zhòng, mín yǐ wèi huàn, zhì shì sì shí nián. dāng shí wèi juàn èr pǐ bàn zhě wèi bā pǐ, dà shuài jiā sān bèi. háo jiā dà shāng, jī qián yǐ zhú qīng zhòng, gù nóng rén rì kùn, mò yè rì zēng. dì yì yǐ huò qīng qián zhòng, mín kùn ér yòng bù chōng, zhào bǎi guān yì gé qí bì. ér yì zhě duō qǐng zhòng xié tóng zhī lǜ. hù bù shàng shū yáng yú líng yuē: wáng zhě zhì qián yǐ quán bǎi huò, mào qiān yǒu wú, tōng biàn bù juàn, shǐ wù wú shén guì shén jiàn, qí shù fēi tā, zài shàng ér yǐ. hé zé? shàng zhī suǒ zhòng, rén bì cóng zhī. gǔ zhě quán zhī yú shàng, jīn suǒ zhī yú xià xī sàn zhī sì fāng, jīn cáng zhī gōng fǔ xī guǎng zhù yǐ zī yòng, jīn jiǎn lú yǐ fèi gōng xī xíng zhī yú zhōng yuán, jīn xiè zhī yú biān yì. yòu yǒu lǘ jǐng sòng zhōng zhī hán, shāng jiǎ dài jǔ zhī jī, jiāng hú yā fù zhī hào, zé qián yān dé bù zhòng, huò yān dé bù qīng? kāi yuán zhōng, tiān xià zhù qián qī shí yú lú, suì yíng bǎi wàn, jīn cái shí shù lú, suì rù shí wǔ wàn ér yǐ. dà lì yǐ qián, zī qīng tài yuán wèi bó zá qiān tiě yǐ tōng shí yòng, lǐng nán zá yǐ jīn yín dān shā xiàng chǐ, jīn yī yòng quán huò, gù qián bù zú. jīn yí shǐ tiān xià liǎng shuì què jiǔ yán lì shàng gòng jí liú zhōu sòng shǐ qián, xī shū yǐ bù bó gǔ sù, zé rén kuān yú suǒ qiú, rán hòu chū nèi fǔ zhī jī, shōu shì chán zhī zhì, guǎng shān zhù zhī shù, xiàn biān yì zhī chū, jìn sī jiā zhī jī, zé huò rì zhòng ér qián rì qīng yǐ. zǎi xiàng shàn qí yì. yóu shì liǎng shuì shàng gòng liú zhōu, jiē yì yǐ bù bó sī kuàng, zū yōng kè diào bù jì qián ér nà bù bó, wéi yán jiǔ běn yǐ què lǜ jì qián, yǔ liǎng shuì yì, bù kě qù qián.
蓋自建中定兩稅,而物輕錢重,民以為患,至是四十年。當時為絹二匹半者為 八匹,大率加三倍。豪家大商,積錢以逐輕重,故農人日困,末業日增。帝亦以貨 輕錢重,民困而用不充,詔百官議革其弊。而議者多請重挾銅之律。戶部尚書楊於 陵曰:「王者制錢以權百貨,貿遷有無,通變不倦,使物無甚貴甚賤,其術非它, 在上而已。何則?上之所重,人必從之。古者權之於上,今索之於下;昔散之四方, 今藏之公府;昔廣鑄以資用,今減爐以廢功;昔行之於中原,今泄之於邊裔。又有 閭井送終之唅,商賈貸舉之積,江湖壓覆之耗,則錢焉得不重,貨焉得不輕?開元 中,天下鑄錢七十餘爐,歲盈百萬,今才十數爐,歲入十五萬而已。大曆以前,淄 青、太原、魏博雜鉛鐵以通時用,嶺南雜以金、銀、丹砂、象齒,今一用泉貨,故 錢不足。今宜使天下兩稅、榷酒、鹽利、上供及留州、送使錢,悉輸以布帛谷粟, 則人寬於所求,然後出內府之積,收市廛之滯,廣山鑄之數,限邊裔之出,禁私家 之積,則貨日重而錢日輕矣。」宰相善其議。由是兩稅、上供、留州,皆易以布帛、 絲纊,租、庸、課、調不計錢而納布帛,唯鹽酒本以榷率計錢,與兩稅異,不可去 錢。
wén zōng dà hé jiǔ nián, yǐ tiān xià huí cán qián zhì cháng píng yì cāng běn qián, suì zēng shì zhī. fēi yù shuǐ hàn bù zēng zhě, pàn guān fá fèng, shū xià kǎo zhōu xiàn jiǎ jiè, yǐ wǎng fǎ lùn.
文宗大和九年,以天下回殘錢置常平義倉本錢,歲增市之。非遇水旱不增者, 判官罰俸,書下考;州縣假借,以枉法論。
wén zōng cháng zhào yán cāng yù shǐ cuī yú wèn tài cāng sù shù, duì yuē: yǒu sù èr bǎi wǔ shí wàn shí. dì yuē: jīn suì fèi guǎng ér suǒ chù guǎ, nài hé? nǎi zhào chū shǐ láng guān yù shǐ dū chá zhōu xiàn yōng è qián gǔ zhě. shí háo mín qīn shì chǎn yè bù yí hù, zhōu xiàn bù gǎn yáo yì, ér zhēng shuì jiē chū xià pín. zhì yú yī fù shì wèi nú kè, yì fá jùn yú zhōu xiàn. zhǎng lì suì zhé qiǎn lì xún fù tián shuì, mín kǔ qí rǎo.
文宗嘗召鹽倉御史崔虞問太倉粟數,對曰:「有粟二百五十萬石。」帝曰: 「今歲費廣而所畜寡,奈何?」乃詔出使郎官、御史督察州縣壅遏錢穀者。時豪民 侵噬產業不移戶,州縣不敢徭役,而徵稅皆出下貧。至於依富室為奴客,役罰峻於 州縣。長吏歲輒遣吏巡覆田稅,民苦其擾。
wǔ zōng jí wèi, fèi fú tú fǎ, tiān xià huǐ sì sì qiān liù bǎi zhāo tí lán ruò sì wàn, jí sēng ní wèi mín èr shí liù wàn wǔ qiān rén, nú bì shí wǔ wàn rén, tián shù qiān wàn qǐng, dà qín mù hù ǎo èr qiān yú rén. shàng dōu dōng dōu měi jiē liú sì èr, měi sì sēng sān shí rén, zhū dào liú sēng yǐ sān děng, bù guò èr shí rén. yú tián yù qián sòng hù bù, zhōng xià tián gěi sì jiā nú bì dīng zhuàng zhě wèi liǎng shuì hù, rén shí mǔ. yǐ sēng ní jì jǐn, liǎng jīng bēi tián yǎng bìng fāng, gěi sì tián shí qǐng, zhū zhōu qī qǐng, zhǔ yǐ qí shòu.
武宗即位,廢浮圖法,天下毀寺四千六百、招提蘭若四萬,籍僧尼為民二十六 萬五千人,奴婢十五萬人,田數千萬頃,大秦穆護、襖二千餘人。上都、東都每街 留寺二,每寺僧三十人,諸道留僧以三等,不過二十人。腴田鬻錢送戶部,中下田 給寺家奴婢丁壯者為兩稅戶,人十畝。以僧尼既盡,兩京悲田養病坊,給寺田十頃, 諸州七頃,主以耆壽。
zì huì chāng mò, zhì bèi biān kù, shōu dù zhī hù bù yán tiě qián wù. xuān zōng gèng hào yán zī kù. chū yǐ dù zhī láng zhōng pàn zhī, zhì shì yǐ shǔ zǎi xiàng, qí rèn yì zhòng. hù bù suì sòng qián bó èr shí wàn, dù zhī yán tiě sòng zhě sān shí wàn, zhū dào jìn fèng zhù jūn qián jiē shū yān.
自會昌末,置備邊庫,收度支、戶部、鹽鐵錢物。宣宗更號延資庫。初以度支 郎中判之,至是以屬宰相,其任益重。戶部歲送錢帛二十萬,度支鹽鐵送者三十萬, 諸道進奉助軍錢皆輸焉。
yì zōng shí, yún nán mán shù nèi kòu, xǐ bīng shù lǐng nán. huái běi dà shuǐ, zhēng fù bù néng bàn, rén rén sī luàn. jí páng xūn fǎn, fù zhě liù qī wàn. zì guān dōng zhì hǎi dà hàn, dōng shū jiē jǐn, pín zhě yǐ péng zi wèi miàn, huái yè wèi jī. gān fú chū, dà shuǐ, shān dōng jī. zhōng guān tián lìng zī wèi shén cè zhōng wèi, hù quán yòng shì, dū fù yì jí. wáng xiān zhī huáng cháo děng qǐ, tiān xià suì luàn, gōng sī kùn jié. zhāo zōng zài fèng xiáng, wèi liáng bīng suǒ wéi, chéng zhōng rén xiāng shí, fù shí qí zi, ér tiān zǐ shí zhōu, liù gōng jí zōng shì duō è sǐ. qí qióng zhì yú rú cǐ, suì yǐ wáng.
懿宗時,雲南蠻數內寇,徙兵戍嶺南。淮北大水,征賦不能辦,人人思亂。及 龐勛反,附者六七萬。自關東至海大旱,冬蔬皆盡,貧者以蓬子為面,槐葉為齏。 乾符初,大水,山東飢。中官田令孜為神策中尉,怙權用事,督賦益急。王仙芝、 黃巢等起,天下遂亂,公私困竭。昭宗在鳳翔,為梁兵所圍,城中人相食,父食其 子,而天子食粥,六宮及宗室多餓死。其窮至於如此,遂以亡。
chū, qián yuán mò, tiān xià shàng jì bǎi liù shí jiǔ zhōu, hù bǎi jiǔ shí sān wàn sān qiān yī bǎi èr shí sì, bù kè zhě bǎi yī shí qī wàn sì qiān wǔ bǎi jiǔ shí èr kǒu qiān liù bǎi jiǔ shí jiǔ wàn sān bǎi bā shí liù, bù kè zhě qiān sì bǎi liù shí yī wàn jiǔ qiān wǔ bǎi bā shí qī. jiǎn tiān bǎo hù wǔ bǎi jiǔ shí bā wàn èr qiān wǔ bǎi bā shí sì, kǒu sān qiān wǔ bǎi jiǔ shí èr wàn bā qiān qī bǎi èr shí sān.
初,乾元末,天下上計百六十九州,戶百九十三萬三千一百二十四,不課者百 一十七萬四千五百九十二;口千六百九十九萬三百八十六,不課者千四百六十一萬 九千五百八十七。減天寶戶五百九十八萬二千五百八十四,口三千五百九十二萬八 千七百二十三。
yuán hé zhōng, gōng suì fù zhě, zhè xī zhè dōng xuān shè huái nán jiāng xī è yuè fú jiàn hú nán bā dào, hù bǎi sì shí sì wàn, bǐ tiān bǎo cái sì zhī yī. bīng shí yú guān zhě bā shí sān wàn, jiā tiān bǎo sān zhī yī, tōng yǐ èr hù yǎng yī bīng. jīng xī běi hé běi yǐ tún bīng guǎng, wú shàng gòng. zhì zhǎng qìng, hù sān bǎi sān shí wǔ wàn, ér bīng jiǔ shí jiǔ wàn, lǜ sān hù yǐ fèng yī bīng. zhì wǔ zōng jí wèi, hù èr bǎi yī shí yī wàn sì qiān jiǔ bǎi liù shí. huì chāng mò, hù zēng zhì sì bǎi jiǔ shí wǔ wàn wǔ qiān yī bǎi wǔ shí yī.
元和中,供歲賦者,浙西、浙東、宣歙、淮南、江西、鄂岳、福建、湖南八道, 戶百四十四萬,比天寶才四之一。兵食於官者八十三萬,加天寶三之一,通以二戶 養一兵。京西北、河北以屯兵廣,無上供。至長慶,戶三百三十五萬,而兵九十九 萬,率三戶以奉一兵。至武宗即位,戶二百一十一萬四千九百六十。會昌末,戶增 至四百九十五萬五千一百五十一。
xuān zōng jì fù hé huáng, tiān xià liǎng shuì què jiǔ chá yán qián, suì rù jiǔ bǎi èr shí èr wàn mín, suì zhī cháng fèi lǜ shǎo sān bǎi yú wàn, yǒu sī yuǎn qǔ hòu nián nǎi jì. jí qún dào qǐ, zhū zhèn bù fù shàng jì yún.
宣宗既復河、湟,天下兩稅、榷酒茶鹽錢,歲入九百二十二萬緡,歲之常費率 少三百餘萬,有司遠取後年乃濟。及群盜起,諸鎮不復上計雲。