shí huò èr
食货二
zū yōng diào zhī fǎ, yǐ rén dīng wèi běn. zì kāi yuán yǐ hòu, tiān xià hù jí jiǔ bù gēng zào, dīng kǒu zhuǎn sǐ, tián mǔ mài yì, pín fù shēng jiàng bù shí. qí hòu guó jiā chǐ fèi wú jié, ér dà dào qǐ, bīng xìng, cái yòng yì qū, ér zū yōng diào fǎ bì huài.
租庸调之法,以人丁为本。自开元以后,天下户籍久不更造,丁口转死,田亩 卖易,贫富升降不实。其后国家侈费无节,而大盗起,兵兴,财用益屈,而租庸调 法弊坏。
zì dài zōng shí, shǐ yǐ mǔ dìng shuì, ér liǎn yǐ xià qiū. zhì dé zōng xiāng yáng yán, suì zuò liǎng shuì fǎ, xià shū wú guò liù yuè, qiū shū wú guò shí yī yuè. zhì liǎng shuì shǐ yǐ zǒng zhī, liàng chū zhì rù. hù wú zhǔ kè, yǐ jū zhě wèi bù rén wú dīng zhōng, yǐ pín fù wèi chà. shāng gǔ shuì sān shí zhī yī, yǔ jū zhě jūn yì. tián shuì shì dà lì shí sì nián kěn tián zhī shù wèi dìng. qiǎn chù zhì shǐ àn bǐ zhū dào dīng chǎn děng jí, miǎn guān guǎ qióng dú bù jì zhě. gǎn yǒu jiā liǎn, yǐ wǎng fǎ lùn. yì zhě yǐ zū yōng diào, gāo zǔ tài zōng zhī fǎ yě, bù kě qīng gǎi. ér dé zōng fāng xìn yòng yán, bù yí yě. jiù hù sān bǎi bā shí wàn wǔ qiān, shǐ zhě àn bǐ dé zhǔ hù sān bǎi bā shí wàn, kè hù sān shí wàn. tiān xià zhī mín, bù tǔ duàn ér dì zhe, bù gēng bǎn jí ér dé qí xū shí. suì liǎn qián èr qiān wǔ shí yú wàn mín, mǐ sì bǎi wàn hú, yǐ gōng wài qián jiǔ bǎi wǔ shí yú wàn mín, mǐ qiān liù bǎi yú wàn hú, yǐ gōng jīng shī.
自代宗时,始以亩定税,而敛以夏秋。至德宗相杨炎,遂作两税法,夏输无过 六月,秋输无过十一月。置两税使以总之,量出制入。户无主、客,以居者为簿; 人无丁、中,以贫富为差。商贾税三十之一,与居者均役。田税视大历十四年垦田 之数为定。遣黜陟使按比诸道丁产等级,免鳏寡惸独不济者。敢有加敛,以枉法论。 议者以租、庸、调,高祖、太宗之法也,不可轻改。而德宗方信用炎,不疑也。旧 户三百八十万五千,使者按比得主户三百八十万,客户三十万。天下之民,不土断 而地著,不更版籍而得其虚实。岁敛钱二千五十余万缗,米四百万斛,以供外;钱 九百五十余万缗,米千六百余万斛,以供京师。
shuì fǎ jì xíng, mín lì wèi jí kuān, ér zhū tāo wáng wǔ jùn tián yuè hé cóng ér pàn, yòng yì bù gěi, ér jiè shāng zhī lìng chū. chū, tài cháng bó shì wéi dōu bīn chén jīng qǐng jiè fù shāng qián, dé zōng yǐ wèn dù zhī dù yòu, yǐ wéi jūn fèi cái zhī shù yuè, xìng de shāng qián wǔ bǎi wàn mín, kě zhī bàn suì, nǎi yǐ hù bù shì láng zhào zàn pàn dù zhī, dài yòu xíng jiè qián lìng, yuē bà bīng nǎi cháng zhī. jīng zhào shǎo yǐn wéi zhēn cháng ān chéng xuē cuì sōu dū shén jùn, mín yǒu bù shèng qí yuān zì jīng zhě, jiā ruò bèi dào. rán zǒng jīng shī háo rén tián zhái nú bì zhī gū, cái dé bā shí wàn mín. yòu qǔ jiù guì nà zhì qián jí sù mài tiào yú shì zhě, sì qǔ qí yī, cháng ān wèi bà shì, shì mín xiāng shuài zhē yāo zǎi xiàng kū sù, lú qǐ jí qū ér guò. wéi zhēn jù, nǎi qǐng qián bù jí bǎi mín sù mài bù jí wǔ shí hú zhě miǎn, ér suǒ huò cái èr bǎi wàn mín. huái nán jié dù shǐ chén shǎo yóu zēng qí běn dào shuì qián, měi mín èr bǎi, yīn zhào tiān xià jiē zēng zhī.
税法既行,民力未及宽,而硃滔、王武俊、田悦合从而叛,用益不给,而借商 之令出。初,太常博士韦都宾、陈京请借富商钱,德宗以问度支杜佑,以为军费裁 支数月,幸得商钱五百万缗,可支半岁,乃以户部侍郎赵赞判度支,代佑行借钱令, 约罢兵乃偿之。京兆少尹韦桢、长安丞薛萃搜督甚峻,民有不胜其冤自经者,家若 被盗。然总京师豪人田宅、奴婢之估,裁得八十万缗。又取僦柜纳质钱及粟麦粜于 市者,四取其一,长安为罢市,市民相率遮邀宰相哭诉,卢杞疾驱而过。韦桢惧, 乃请钱不及百缗、粟麦不及五十斛者免,而所获裁二百万缗。淮南节度使陈少游增 其本道税钱,每缗二百,因诏天下皆增之。
zì tài zōng shí zhì yì cāng jí cháng píng cāng yǐ bèi xiōng huāng, gāo zōng yǐ hòu, shāo jiǎ yì cāng yǐ gěi tā fèi, zhì shén lóng zhōng lüè jǐn. xuán zōng jí wèi, fù zhì zhī. qí hòu dì wǔ qí qǐng tiān xià cháng píng cāng jiē zhì kù, yǐ chù běn qián. zhì shì zhào zàn yòu yán:" zì jūn xìng, cháng píng cāng fèi chuí sān shí nián, xiōng huāng kuì sàn, wèi sǐ xiāng shí, bù kě shèng jì. bì xià jí wèi, jīng chéng liǎng shì zhì cháng píng guān, suī pín nián shào yǔ, mǐ bù téng guì, kě tuī ér guǎng zhī, yí jiān chǔ bù bó. qǐng yú liǎng dū jiāng líng chéng dū yáng biàn sū hóng zhì cháng píng qīng zhòng běn qián, shàng zhì bǎi wàn mín, xià zhì shí wàn, jī mǐ sù bù bó sī má guì zé xià jià ér chū zhī, jiàn zé jiā gū ér shōu zhī. zhū dào jīn huì zhì lì, yuè shāng gǔ qián, měi mín shuì èr shí, zhú mù chá qī shuì shí zhī yī, yǐ shàn cháng píng běn qián." dé zōng nà qí cè. shǔ jūn yòng pò cù, yì suí ér hào jié, bù néng bèi cháng píng zhī jī. shì shí, zhū dào tǎo zéi, bīng zài wài zhě, dù zhī gěi chū jiè liáng. měi jūn yǐ tái shěng guān yī rén wéi liáng liào shǐ, zhǔ gōng yì. shì zú chū jìng, zé gěi jiǔ ròu. yī zú chū jìng, jiān sān rén zhī fèi. jiàng shì lì zhī, yú jìng ér tún. zhào zàn fù qǐng shuì jiān jià, suàn chú mò. qí fǎ: wū èr jià wèi jiān, shàng jiān qián èr qiān, zhōng jiān yī qiān, xià jiān wǔ bǎi nì yī jiān, zhàng liù shí, gào zhě shǎng qián wǔ wàn. chú mò fǎ: gōng sī mào yì, qiān qián jiù suàn èr shí, jiā wèi wǔ shí wù liǎng xiāng yì zhě, yuē zhí wèi lǜ. ér mín yì chóu yuàn. jí jīng yuán bīng fǎn, dà yán hū cháng ān shì zhōng yuē:" bù duó ěr shāng hù jiù zhì, bù shuì ěr jiān jià chú mò yǐ." yú shì jiān jià chú mò zhú mù chá qī tiě zhī shuì jiē bà.
自太宗时置义仓及常平仓以备凶荒,高宗以后,稍假义仓以给他费,至神龙中 略尽。玄宗即位,复置之。其后第五琦请天下常平仓皆置库,以畜本钱。至是赵赞 又言:“自军兴,常平仓废垂三十年,凶荒溃散,餧死相食,不可胜纪。陛下即位, 京城两市置常平官,虽频年少雨,米不腾贵,可推而广之,宜兼储布帛。请于两都、 江陵、成都、杨、汴、苏、洪置常平轻重本钱,上至百万缗,下至十万,积米、粟、 布、帛、丝、麻、贵则下价而出之,贱则加估而收之。诸道津会置吏,阅商贾钱, 每缗税二十,竹、木、茶、漆税十之一,以赡常平本钱。”德宗纳其策。属军用迫 蹴,亦随而耗竭,不能备常平之积。是时,诸道讨贼,兵在外者,度支给出界粮。 每军以台省官一人为粮料使,主供亿。士卒出境,则给酒肉。一卒出境,兼三人之 费。将士利之,逾境而屯。赵赞复请税间架,算除陌。其法:屋二架为间,上间钱 二千,中间一千,下间五百;匿一间,杖六十,告者赏钱五万。除陌法:公私贸易, 千钱旧算二十,加为五十;物两相易者,约直为率。而民益愁怨。及泾原兵反,大 讠虖长安市中曰:“不夺尔商户僦质,不税尔间架、除陌矣。”于是间架、除陌、 竹、木、茶、漆、铁之税皆罢。
zhū cǐ píng, tiān xià hù kǒu sān hào qí èr. zhēn yuán sì nián, zhào tiān xià liǎng shuì shěn děng dì gāo xià, sān nián yí dìng hù. zì chū dìng liǎng shuì, huò zhòng qián qīng, nǎi jì qián ér shū líng juàn. jì ér wù jià yù xià, suǒ nà yù duō, juàn pǐ wèi qián sān qiān èr bǎi, qí hòu yī pǐ wèi qián yī qiān liù bǎi, shū yī zhě guò èr, suī fù bù zēng jiù, ér mín yù kùn yǐ. dù zhī yǐ shuì wù bān zhū sī, jiē zēng běn jià wèi xū gū gěi zhī, ér móu yǐ làn è dū zhōu xiàn bō jià, wèi zhī zhé nà. fù yǒu" jìn fèng"" xuān suǒ" zhī míng, gǎi kē yì yuē" zhào gù", lǜ pèi yuē" hé shì", yǐ qiǎo bì wēi wén, bǐ dà lì zhī shù zài bèi. yòu lì yì shuǐ hàn, hù kǒu jiǎn hào, cì shǐ xī hù, zhāng xū shù yǐ kuān zé. táo sǐ quē shuì, qǔ yú jū zhě, yī shì kōng ér sì lín yì jǐn. hù bǎn bù jī, wú fú yóu zhī jìn, zhōu xiàn xíng xiǎo huì yǐ qīng yòu lín jìng, xīn shōu zhě yōu jiǎ zhī, wéi ān jū bù qiān zhī mín, fù yì rì zhòng. dì yǐ wèn zǎi xiàng lù zhì, zhì shàng shū qǐng lí gé qí shén hài zhě, dà lüè yǒu liù:
硃泚平,天下户口三耗其二。贞元四年,诏天下两税审等第高下,三年一定户。 自初定两税,货重钱轻,乃计钱而输绫绢。既而物价愈下,所纳愈多,绢匹为钱三 千二百,其后一匹为钱一千六百,输一者过二,虽赋不增旧,而民愈困矣。度支以 税物颁诸司,皆增本价为虚估给之,而缪以滥恶督州县剥价,谓之折纳。复有“进 奉”、“宣索”之名,改科役曰“召雇”,率配曰“和市”,以巧避微文,比大历 之数再倍。又疠疫水旱,户口减耗,刺史析户,张虚数以宽责。逃死阙税,取于居 者,一室空而四邻亦尽。户版不缉,无浮游之禁,州县行小惠以倾诱邻境,新收者 优假之,唯安居不迁之民,赋役日重。帝以问宰相陆贽,贽上疏请厘革其甚害者, 大略有六:
qí yī yuē:
其一曰:
guó jiā fù yì zhī fǎ, yuē zū yuē diào yuē yōng. qí qǔ fǎ yuǎn, qí liǎn cái jūn, qí yù rén gù. yǒu tián zé yǒu zū, yǒu jiā zé yǒu diào, yǒu shēn zé yǒu yōng, tiān xià fǎ zhì jūn yī, suī zhuǎn xǐ mò róng qí jiān, gù rén wú yáo xīn. tiān bǎo zhī jì, hǎi nèi bō dàng, bǎn tú huī yú bì dì, fù fǎ huài yú fèng jūn. fù yì jiù fǎ, xíng zhī bǎi nián, rén yǐ wèi biàn. bīng xìng, gōng yì bù cháng, zhū qiú huī zhì, cǐ shí bì, fēi fǎ bì yě. shí yǒu bì ér wèi lǐ, fǎ wú bì ér yǐ gèng. liǎng shuì xīn zhì, jié hào biān, rì rì zī shén. bì xià chū jí wèi, yí sǔn shàng yì xià, sè yòng jié cái, ér zhāi jùn yì, yàn bù shū, zhōu qǔ dà lì zhōng yī nián kē lǜ duō zhě wèi liǎng shuì dìng fǎ, cǐ zǒng wú míng zhī bào fù ér lì cháng guī yě. fū cái zhī suǒ shēng, bì yīn rén lì. liǎng shuì yǐ zī chǎn wèi zōng, bù yǐ dīng shēn wéi běn, zī chǎn shǎo zhě shuì qīng, duō zhě shuì zhòng. bù zhī yǒu cáng yú jīn huái náng qiè, wù guì ér rén mò kuī zhě yǒu cháng pǔ qūn cāng, zhí qīng ér zhòng yǐ wéi fù zhě yǒu liú tōng fān xī zhī huò, shù guǎ ér rì shōu qí yíng zhě yǒu lú shè qì yòng, jià gāo ér zhōng suì lì guǎ zhě. jì gū suàn mín, shī píng zhǎng wěi, xié qīng fèi zhuǎn xǐ zhě tuō yáo shuì, dūn běn yè zhě kùn liǎn qiú. cǐ yòu zhī wèi jiān, qū zhī bì yì yě. jīn yáo fù qīng zhòng xiāng bǎi, ér yǐ jiù wéi zhǔn, zhòng chù liú wáng yì duō, qīng chù guī fù yì zhòng. yǒu liú wáng zé tān chū, yǐ zhòng zhě yù zhòng yǒu guī fù zé sàn chū, yǐ qīng zhě yù qīng. rén yīng qí bì. yuàn zhào yǒu sī yǔ zǎi xiàng liàng nián zhī, yǒu bù jí zhě bà zhī, guǎng fèi zhě jié zhī. jūn xìng jiā shuì, zhū dào quán yí suǒ zēng, jiē kě tíng. shuì wù gū jià, yí shì yuè píng, zhì jīng yǔ sè yàng fú zhě, bù dé xū chēng zhé gū. yǒu làn è, zuì guān lì, wù dū bǎi xìng. měi dào yǐ zhī liǎng shuì pàn guān yī rén yǔ dù zhī cān jì hù shù, liàng tǔ dì wò jí wù chǎn duō shǎo wèi èr děng, zhōu děng xià zhě pèi qián shǎo, gāo zhě pèi qián duō. bù biàn fǎ ér bū táo jiàn xī yǐ.
国家赋役之法,曰租、曰调、曰庸。其取法远,其敛财均,其域人固。有田则 有租,有家则有调,有身则有庸,天下法制均壹,虽转徙莫容其奸,故人无摇心。 天宝之季,海内波荡,版图隳于避地,赋法坏于奉军。赋役旧法,行之百年,人以 为便。兵兴,供亿不常,诛求隳制,此时弊,非法弊也。时有弊而未理,法无弊而 已更。两税新制,竭耗编,日日滋甚。陛下初即位,宜损上益下,啬用节财,而 摘郡邑,验簿书,州取大历中一年科率多者为两税定法,此总无名之暴赋而立常规 也。夫财之所生,必因人力。两税以资产为宗,不以丁身为本,资产少者税轻,多 者税重。不知有藏于襟怀囊箧,物贵而人莫窥者;有场圃、囷仓,直轻而众以为富 者;有流通蕃息之货,数寡而日收其赢者;有庐舍器用,价高而终岁利寡者。计估 算缗,失平长伪,挟轻费转徙者脱徭税,敦本业者困敛求。此诱之为奸,驱之避役 也。今徭赋轻重相百,而以旧为准,重处流亡益多,轻处归附益众。有流亡则摊出, 已重者愈重;有归附则散出,已轻者愈轻。人婴其弊。愿诏有司与宰相量年支,有 不急者罢之,广费者节之。军兴加税,诸道权宜所增,皆可停。税物估价,宜视月 平,至京与色样符者,不得虚称折估。有滥恶,罪官吏,勿督百姓。每道以知两税 判官一人与度支参计户数,量土地沃瘠、物产多少为二等,州等下者配钱少,高者 配钱多。不变法而逋逃渐息矣。
qí èr yuē:
其二曰:
bō zhí fēi lì bù chéng, gù xiān wáng dìng fù yǐ bù má zēng kuàng bǎi gǔ, miǎn rén gōng yě. yòu jù wù shī guì jiàn zhī píng, jiāo yì nán zhǔn, nǎi dìng huò quán yǐ jié qīng zhòng. gài wèi guó zhī lì quán, shǒu zhī zài guān, bù yǐ rèn xià. rán zé gǔ bó, rén suǒ wéi yě qián huò, guān suǒ wéi yě. rén suǒ wéi zhě, zū shuì qǔ yān guān suǒ wéi zhě, fù liǎn shě yān. guó cháo zhe lìng, zū chū gǔ, yōng chū juàn, diào chū zēng kuàng bù má, hé cháng jìn rén zhù qián ér yǐ qián wèi fù? jīn liǎng shuì xiào suàn mín zhī mò fǎ, gū zī chǎn wèi chà, yǐ qián gǔ dìng shuì, zhé gōng zá wù, suì mù pō shū. suǒ gōng fēi suǒ yè, suǒ yè fēi suǒ gōng, zēng jià yǐ shì suǒ wú, jiǎn jià yǐ huò suǒ yǒu, gēng zhī zhī lì yǒu xiàn, ér wù jià guì jiàn wú cháng. chū dìng liǎng shuì, wàn qián wèi juàn sān pǐ, jià guì ér shù bù duō. jí gěi jūn zhuāng, jì shù bù jì jià, cǐ shuì shǎo guó yòng bù chōng yě. jìn zhě wàn qián wèi juàn liù pǐ, jià jiàn ér shù jiā. jì kǒu cán zhī bù shū, ér suǒ shū bèi, cǐ gōng shuì duō rén lì bù jí yě. yí lìng yǒu sī fù chū dìng liǎng shuì zhī suì juàn bù dìng gū, wèi bù bó zhī shù, fù yōng diào jiù zhì, suí tǔ suǒ yí, gè xiū jiā jì. wù shén jiàn, suǒ chū bù jiā wù shén guì, suǒ rù bù jiǎn. qiě jīng fèi suǒ zī, zài qián zhě dú yuè fèng zī kè, yǐ qián shù duō shǎo gěi bù, guǎng zhù ér jīn yòng tóng qì, zé qián bù fá. yǒu dí yán yǐ rù zhí, què jiǔ yǐ nà zī, hé lǜ wú suǒ gěi zāi!
播殖非力不成,故先王定赋以布、麻、缯、纩、百谷,勉人功也。又惧物失贵 贱之平,交易难准,乃定货泉以节轻重。盖为国之利权,守之在官,不以任下。然 则谷帛,人所为也;钱货,官所为也。人所为者,租税取焉;官所为者,赋敛舍焉。 国朝著令,租出谷,庸出绢,调出缯、纩、布、麻,曷尝禁人铸钱而以钱为赋?今 两税效算缗之末法,估资产为差,以钱谷定税,折供杂物,岁目颇殊。所供非所业, 所业非所供,增价以市所无,减价以货所有,耕织之力有限,而物价贵贱无常。初 定两税,万钱为绢三匹,价贵而数不多。及给军装,计数不计价,此税少国用不充 也。近者万钱为绢六匹,价贱而数加。计口蚕织不殊,而所输倍,此供税多人力不 及也。宜令有司覆初定两税之岁绢、布定估,为布帛之数,复庸、调旧制,随土所 宜,各脩家技。物甚贱,所出不加;物甚贵,所入不减。且经费所资,在钱者独月 俸、资课,以钱数多少给布,广铸而禁用铜器,则钱不乏。有籴盐以入直,榷酒以 纳资,何虑无所给哉!
qí sān yuē:
其三曰:
lián shǐ zòu lì zhī néng zhě yǒu sì kē, yī yuē hù kǒu zēng jiā, èr yuē tián yě kěn pì, sān yuē shuì qián zhǎng shù, sì yuē lǜ bàn xiān qī. fū guì hù kǒu zēng jiā, guǐ qíng yǐ yòu jiān fú, kē fǎ yǐ xī qīn zú, suǒ yòu zhě jiāng yì báo zhēng zé jù sàn, suǒ xī zhě bù shèng zhòng shuì ér wáng, yǒu zhōu xiàn pò shāng zhī bìng guì tián yě kěn pì, lǜ mín zhí huāng tián, xiàn nián miǎn zū, xīn mǔ suī pì, jiù shē wú yǐ, rén yǐ miǎn zū nián mǎn, fù wèi wū lái, yǒu jià sè bù zēng zhī bìng guì shuì qián zhǎng shù, zhòng kùn pí léi, chuí gǔ lì suǐ, gǒu mèi jù liǎn zhī sī, yǒu bù xù rén zhī bìng guì lǜ bàn xiān qī, zuò wēi cán rén, sī bù róng zhī, sù bù xiá chōng, pín zhě bēn bèng, yǒu bù shù wù zhī bìng: sì bìng yáo kǎo hé bù qiè shì qíng zhī guò. yàn zhī yǐ shí, zé zū fù suǒ jiā, gù yǒu shòu qí sǔn zhě, cǐ zhōu ruò zēng kè hù, bǐ jùn bì jiǎn jū rén. zēng chù yāo shǎng ér shuì shù jiā, jiǎn chù jù zuì ér shuì shù bù jiàng. guó jiā shè kǎo kè zhī fǎ, fēi yù chóng jù liǎn yě. yí mìng yǒu sī xiáng kǎo kè jī, zhōu shuì yǒu dìng, yáo yì yǒu děng, fù shí rán hòu bào hù bù. ruò rén yì fù shí, shuì é yǒu yú, jù hù jūn jiǎn shí sān wèi shàng kè, jiǎn èr cì zhī, jiǎn yī yòu cì zhī. ruò liú wáng duō, jiā shuì jiàn hù zhě, diàn yì rú zhī. mín nà zū yǐ qù suì shū shù wèi cháng, bà jù é suǒ lǜ zhě. zēng pì wù yì zū, fèi gēng bù jiàng shù. dìng hù zhī jì, shì zá chǎn yǐ xiào zhī. tián jì yǒu cháng zū, zé bù yí fù rù liǎng shuì. rú cǐ, bù dū kè ér rén rén lè gēng yǐ.
廉使奏吏之能者有四科,一曰户口增加,二曰田野垦辟,三曰税钱长数,四曰 率办先期。夫贵户口增加,诡情以诱奸浮,苛法以析亲族,所诱者将议薄征则遽散, 所析者不胜重税而亡,有州县破伤之病;贵田野垦辟,率民殖荒田,限年免租,新 亩虽辟,旧畬芜矣,人以免租年满,复为污莱,有稼穑不增之病;贵税钱长数,重 困疲羸,捶骨沥髓,苟媚聚敛之司,有不恤人之病;贵率办先期,作威残人,丝不 容织,粟不暇舂,贫者奔迸,有不恕物之病:四病繇考核不切事情之过。验之以实, 则租赋所加,固有受其损者,此州若增客户,彼郡必减居人。增处邀赏而税数加, 减处惧罪而税数不降。国家设考课之法,非欲崇聚敛也。宜命有司详考课绩,州税 有定,徭役有等,覆实然后报户部。若人益阜实,税额有余,据户均减十三为上课, 减二次之,减一又次之。若流亡多,加税见户者,殿亦如之。民纳租以去岁输数为 常,罢据额所率者。增辟勿益租,废耕不降数。定户之际,视杂产以校之。田既有 常租,则不宜复入两税。如此,不督课而人人乐耕矣。
qí sì yuē:
其四曰:
míng jūn bù hòu suǒ zī ér hài suǒ yǎng, gù xiān rén shì ér jiè qí xiá lì, jiā gěi rán hòu liǎn yú cái. jīn dū shōu pò cù, cán shì fāng xìng ér shū jiān, nóng gōng wèi ài ér liǎn gǔ. yǒu zhě jí mài ér hào bàn zhí, wú zhě qiú jiǎ fèi bèi. dìng liǎng shuì zhī chū, qī yuē wèi xiáng, shǔ zhēng yì duō gù, shuài xiān xiàn yǐ shōu. yí dìng shuì qī, suí fēng sú shí hòu, wù yú shū rén.
明君不厚所资而害所养,故先人事而借其暇力,家给然后敛余财。今督收迫促, 蚕事方兴而输缣,农功未艾而敛谷。有者急卖而耗半直,无者求假费倍。定两税之 初,期约未详,属征役多故,率先限以收。宜定税期,随风俗时候,务于纾人。
qí wǔ yuē:
其五曰:
qǐng shī lǚ jí xìng, guān sī suǒ chǔ, wéi gěi jūn shí, xiōng huāng bù huáng zhèn jiù. rén xiǎo fá zé qǔ xī lì, dà fá zé yù tián lú. jiàn huò shǐ bì, zhí qì xíng dài, jī suì shì jiā xiāng qì, qǐ wèi nú pú, yóu mò zhī shòu, huò yì sǐ dào tú. tiān zāi liú xíng, sì fāng dài yǒu. shuì chá qián jī hù bù zhě, yí jì zhū dào hù kǒu jūn zhī. gǔ mài shú zé píng dí, yì yǐ yì cāng wéi míng, zhǔ yǐ xún yuàn. shí rěn shāng nóng, zé yōu jià guǎng dí, gǔ guì ér zhǐ xiǎo qiàn zé jiè dài. xún huán liǎn sàn, shǐ jù gǔ xìng zāi zhě wú yǐ móu dà lì.
顷师旅亟兴,官司所储,唯给军食,凶荒不遑赈救。人小乏则取息利,大乏则 鬻田庐。剑穫始毕,执契行贷,饥岁室家相弃,乞为奴仆,犹莫之售,或缢死道途。 天灾流行,四方代有。税茶钱积户部者,宜计诸道户口均之。谷麦熟则平籴,亦以 义仓为名,主以巡院。时稔伤农,则优价广籴,谷贵而止;小歉则借贷。循环敛散, 使聚谷幸灾者无以牟大利。
qí liù yuē:
其六曰:
gǔ zhě bǎi mǔ dì hào yī fū, gài yī fū shòu tián bù dé guò bǎi mǔ, yù shǐ rén bù fèi yè, tián wú kuàng gēng. jīn fù zhě wàn mǔ, pín zhě wú róng zú zhī jū, yī tuō qiáng jiā, wèi qí sī shǔ, zhōng suì fú láo, cháng huàn bù chōng. yǒu tián zhī jiā zuò shí zū shuì, jīng jī tián mǔ shuì wǔ shēng, ér sī jiā shōu zū mǔ yī shí, guān qǔ yī, sī qǔ shí, sè zhě ān dé zú shí? yí wèi zhàn tián tiáo xiàn, cái zū jià, sǔn yǒu yú, yōu bù zú, cǐ ān fù xù qióng zhī shàn jīng, bù kě shě yě.
古者百亩地号一夫,盖一夫授田不得过百亩,欲使人不废业,田无旷耕。今富 者万亩,贫者无容足之居,依托强家,为其私属,终岁服劳,常患不充。有田之家 坐食租税,京畿田亩税五升,而私家收租亩一石,官取一,私取十,穑者安得足食? 宜为占田条限,裁租价,损有余,优不足,此安富恤穷之善经,不可舍也。
zhì yán suī qiè, yǐ chán zhú, shì wú shī xíng zhě.
贽言虽切,以谗逐,事无施行者。
shí èr nián, hé nán yǐn qí kàng fù lùn qí bì, yǐ wéi:" jūn xìng, guó yòng shāo guǎng, suí yào ér shuì, lì rǎo rén láo. bì xià biàn wéi liǎng shuì, dū nà yǒu shí, tān bào wú róng qí jiān. èr shí nián jiān, fǔ kù chōng niu rèn. dàn dìng shuì zhī chū, qián qīng huò zhòng, gù bì xià yǐ qián wèi shuì. jīn qián zhòng huò qīng, ruò gèng wéi shuì míng, yǐ jiù qí qīng, qí lì yǒu liù: lì jué qí jiān, yī yě rén yòng bù rǎo, èr yě jìng ér huò lì, sān yě yòng bù fá qián, sì yě bù láo ér yì zhī, wǔ yě nóng sāng zì quàn, liù yě. bǎi xìng běn chū bù bó, ér shuì fǎn pèi qián, zhì shū shí fù qǔ bù bó, gèng wéi sān gū jì zhé, zhōu xiàn shēng jiàng chéng jiān. ruò zhí dìng bù bó, wú gū kě zhé. gài yǐ qián wèi shuì, zé rén lì jié ér yǒu sī bù zhī jué. jīn liǎng shuì chū yú nóng rén, nóng rén suǒ yǒu, wéi bù bó ér yǐ. yòng bù bó chù duō, yòng qián chù shǎo, yòu yǒu gǔ zhù yǐ zhù guó jì, hé bì qǔ yú nóng rén zāi?" shū rù, yì bù bào.
十二年,河南尹齐抗复论其弊,以为:“军兴,国用稍广,随要而税,吏扰人 劳。陛下变为两税,督纳有时,贪暴无容其奸。二十年间,府库充牜刃。但定税之 初,钱轻货重,故陛下以钱为税。今钱重货轻,若更为税名,以就其轻,其利有六: 吏绝其奸,一也;人用不扰,二也;静而获利,三也;用不乏钱,四也;不劳而易 知,五也;农桑自劝,六也。百姓本出布帛,而税反配钱,至输时复取布帛,更为 三估计折,州县升降成奸。若直定布帛,无估可折。盖以钱为税,则人力竭而有司 不之觉。今两税出于农人,农人所有,唯布帛而已。用布帛处多,用钱处少,又有 鼓铸以助国计,何必取于农人哉?”疏入,亦不报。
chū, dé zōng jū fèng tiān, chǔ chù kōng jiǒng, cháng qiǎn zú shì zéi, yǐ kǔ hán qǐ rú kù, dì bù néng zhì, tī qīn wáng dài jīn ér yù zhī. zhū cǐ jì píng, yú shì dì zhǔ yì jù liǎn, cháng fù zhī wài, jìn fèng bù xī. jiàn nán xī chuān jié dù shǐ wéi gāo yǒu" rì jìn", jiāng xī guān chá shǐ lǐ jiān yǒu" yuè jìn", huái nán jié dù shǐ dù yà xuān shè guān chá shǐ liú zàn zhèn hǎi jié dù shǐ wáng wěi lǐ qí jiē jiǎo shè ēn zé, yǐ cháng fù rù gòng, míng wéi" xiàn yú". zhì dài yì yòu yǒu" jìn fèng". dàng shì shí, hù bù qián wù, suǒ zài zhōu fǔ jí xún yuàn jiē dé shàn liú, huò jiǎo mì zhǐ jiā liǎn, zhé guān lì kè lù bǐng, zēng shuì tōng jīn sǐ rén jí shū guǒ. fán dài yì jìn fèng, qǔ yú shuì rù, shí xiàn èr sān, wú gǎn wèn zhě. cháng zhōu cì shǐ péi sù yù xīn tàn àn zhǐ wèi jìn fèng, dé qiān zhè dōng guān chá shǐ. cì shǐ jìn fèng, zì sù shǐ yě. liú zàn zú yú xuān zhōu, qí pàn guān yán shòu qīng jūn fǔ wèi jìn fèng, zhào wèi xíng bù yuán wài láng. pàn guān jìn fèng, zì shòu shǐ yě. zì péi yán líng yòng shì, yì wèi tiān zǐ jī sī cái, ér shēng mín zhòng kùn. yán líng sǐ, ér rén xiāng hè.
初,德宗居奉天,储畜空窘,尝遣卒视贼,以苦寒乞襦绔,帝不能致,剔亲王 带金而鬻之。硃泚既平,于是帝属意聚敛,常赋之外,进奉不息。剑南西川节度使 韦皋有“日进”,江西观察使李兼有“月进”,淮南节度使杜亚、宣歙观察使刘赞、 镇海节度使王纬、李锜皆徼射恩泽,以常赋入贡,名为“羡余”。至代易又有“进 奉”。当是时,户部钱物,所在州府及巡院皆得擅留,或矫密旨加敛,谪官吏、刻 禄禀,增税通津、死人及蔬果。凡代易进奉,取于税入,十献二三,无敢问者。常 州刺史裴肃鬻薪炭案纸为进奉,得迁浙东观察使。刺史进奉,自肃始也。刘赞卒于 宣州,其判官严绶倾军府为进奉,召为刑部员外郎。判官进奉,自绶始也。自裴延 龄用事,益为天子积私财,而生民重困。延龄死,而人相贺。
shì shí, gōng zhōng qǔ wù yú shì, yǐ zhōng guān wèi gōng shì shǐ. liǎng shì zhì" bái wàng" shù shí bǎi rén, yǐ yán gū bì yī juàn bó, chǐ cùn fēn liè chóu qí zhí. yòu suǒ jìn fèng mén hù jí jiǎo jià qián, yǒu jī wù rù shì ér kōng guī zhě. měi zhōng guān chū, gū jiāng mài bǐng zhī jiā jiē chè sì sāi mén. jiàn guān yù shǐ shù shàng shū jiàn, bù tīng, rén bù kān qí bì. hù bù shì láng sū biàn yán:" jīng shī yóu shǒu shù qiān wàn jiā, wú shēng yè zhě yǎng gōng shì yǐ huó, nài hé bà?" dì yuè, yǐ wéi rán. jīng zhào yǐn wéi còu zòu:" xiǎo rén yīn gōng shì wèi jiān, zhēn wěi nán biàn, yí xià fǔ xiàn gōng sòng." dì xǔ zhī. zhōng guān yán bǎi xìng lài gōng shì yǐ yǎng zhě yě, còu fǎn dé zuì.
是时,宫中取物于市,以中官为宫市使。两市置“白望”数十百人,以盐估敝 衣、绢帛,尺寸分裂酬其直。又索进奉门户及脚价钱,有赍物入市而空归者。每中 官出,沽浆卖饼之家皆彻肆塞门。谏官御史数上疏谏,不听,人不堪其弊。户部侍 郎苏弁言:“京师游手数千万家,无生业者仰宫市以活,奈何罢?”帝悦,以为然。 京兆尹韦凑奏:“小人因宫市为奸,真伪难辨,宜下府县供送。”帝许之。中官言 百姓赖宫市以养者也,凑反得罪。
shùn zōng jí wèi, nǎi bà gōng shì shǐ jí yán tiě shǐ yuè jìn xiàn zōng yòu bà chú guān shòu dài jìn fèng jí zhū dào liǎng shuì wài què lǜ, fēn tiān xià zhī fù yǐ wéi sān: yī yuē shàng gòng, èr yuē sòng shǐ, sān yuē liú zhōu. zǎi xiàng péi jì yòu lìng zhū dào jié dù guān chá diào fèi qǔ yú suǒ zhì zhōu, bù zú zé qǔ yú shǔ zhōu, ér shǔ zhōu sòng shǐ zhī yú yǔ qí shàng gòng zhě, jiē shū dù zhī. shì shí, yīn dé zōng fǔ kù zhī jī, pō yuē fèi yòng, tiān zǐ shēn fú huàn zhuó. jí liú pì lǐ qí jì píng, zī cáng jiē rù nèi kù. shān nán dōng dào jié dù shǐ yú dí hé dōng jié dù shǐ wáng è jìn xiàn shén hòu, hàn lín xué shì lǐ jiàng cháng jiàn yuē: " fāng zhèn jìn xiàn, yīn yuán wèi jiān, yǐ qīn bǎi xìng, fēi shèng zhèng suǒ yí." dì kuì rán yuē:" chéng zhī fēi zhì dé shì, rán liǎng hé zhōng xià gòng fù zhī dì, cháo jìn jiǔ fèi, hé huáng xiàn méi, fēng hòu liè yú jiāo diān. fāng shuā zǔ zōng zhī chǐ, bù rěn zhòng liǎn yú rén yě." rán dú bù zhī jìn xiàn zhī qǔ yú rén zhě zhòng yǐ.
顺宗即位,乃罢宫市使及盐铁使月进;宪宗又罢除官受代进奉及诸道两税外榷 率,分天下之赋以为三:一曰上供,二曰送使,三曰留州。宰相裴垍又令诸道节度、 观察调费取于所治州,不足则取于属州,而属州送使之余与其上供者,皆输度支。 是时,因德宗府库之积,颇约费用,天子身服澣濯。及刘辟、李锜既平,訾藏皆入 内库。山南东道节度使于頔、河东节度使王锷进献甚厚,翰林学士李绛尝谏曰: “方镇进献,因缘为奸,以侵百姓,非圣政所宜。”帝喟然曰:“诚知非至德事, 然两河中夏贡赋之地,朝觐久废,河、湟陷没,烽候列于郊甸。方刷祖宗之耻,不 忍重敛于人也。”然独不知进献之取于人者重矣。
jí tǎo huái xī, pàn dù zhī yáng yú líng zuò kuì yùn bù jì biǎn, yǐ sī nóng qīng huáng fǔ bó dài zhī, yóu shì yì wèi kè bō. sī nóng qīng wáng suì jīng zhào yǐn lǐ xiāo hào néng jù liǎn, nǎi yǐ wéi xuān shè zhè xī guān chá shǐ, yǔ zhī fù ráo zhī dì, yǐ bàn cái fù. yán tiě shǐ wáng bō yán:" liú yàn lǐng shǐ shí, zì àn zū yōng, rán hòu zhī zhōu xiàn qián gǔ lì bìng xū shí." nǎi yǐ fù shǐ chéng yì xún jiāng huái, hé zhōu fǔ shàng gòng qián gǔ. yì zhì jiāng huái, dé qián bǎi bā shí wǔ wàn guàn. qí nián, suì dài bō wèi yán tiě shǐ. shì shí, hé běi bīng tǎo wáng chéng zōng, yú shì mù rén rù sù hé běi huái xī zhě, zì qiān hú yǐ shàng jiē shòu yǐ guān. dù zhī yán tiě yǔ zhū dào gòng xiàn yóu shén, hào" zhù jūn qián". jí zéi píng, zé yǒu hè lǐ jí zhù shǎng shè wù. qún chén shàng zūn hào, yòu yǒu xiàn hè wù.
及讨淮西,判度支杨于陵坐馈餫不继贬,以司农卿皇甫镈代之,由是益为刻剥。 司农卿王遂、京兆尹李翛号能聚敛,乃以为宣歙、浙西观察使,予之富饶之地,以 办财赋。盐铁使王播言:“刘晏领使时,自按租庸,然后知州县钱谷利病虚实。” 乃以副使程异巡江、淮,核州府上供钱谷。异至江、淮,得钱百八十五万贯。其年, 遂代播为盐铁使。是时,河北兵讨王承宗,于是募人入粟河北、淮西者,自千斛以 上皆授以官。度支盐铁与诸道贡献尤甚,号“助军钱”。及贼平,则有贺礼及助赏 设物。群臣上尊号,又有献贺物。
mù zōng jí wèi, yī qiè bà zhī, liǎng shuì wài jiā lǜ yī qián zhě, yǐ wǎng fǎ zāng lùn. rán zì zài fān dǐ shí, xí jiàn yòng bīng zhī bì, yǐ wèi róng chén wǔ zú, fǎ dāng gū xī. jí jí wèi, zì shén cè zhū jūn, fēi shí shǎng cì, bù kě shèng jì. yǐ ér yōu zhōu bīng qiú zhāng hóng jìng, zhèn zhōu shā tián hóng zhèng, liǎng zhèn yòng bīng, zhì nán běi gōng jūn yuàn. ér xíng yíng jūn shí wǔ wàn, bù néng kàng liǎng zhèn wàn yú zhī zhòng. ér kuì yùn bù néng gěi, bó sù wèi zhì ér zhū jūn huò qiáng duó yú dào.
穆宗即位,一切罢之,两税外加率一钱者,以枉法赃论。然自在籓邸时,习见 用兵之弊,以谓戎臣武卒,法当姑息。及即位,自神策诸军,非时赏赐,不可胜纪。 已而幽州兵囚张弘靖,镇州杀田弘正,两镇用兵,置南北供军院。而行营军十五万, 不能亢两镇万余之众。而馈运不能给,帛粟未至而诸军或强夺于道。
gài zì jiàn zhōng dìng liǎng shuì, ér wù qīng qián zhòng, mín yǐ wéi huàn, zhì shì sì shí nián. dāng shí wéi juàn èr pǐ bàn zhě wèi bā pǐ, dà shuài jiā sān bèi. háo jiā dà shāng, jī qián yǐ zhú qīng zhòng, gù nóng rén rì kùn, mò yè rì zēng. dì yì yǐ huò qīng qián zhòng, mín kùn ér yòng bù chōng, zhào bǎi guān yì gé qí bì. ér yì zhě duō qǐng zhòng xié tóng zhī lǜ. hù bù shàng shū yáng yú líng yuē:" wáng zhě zhì qián yǐ quán bǎi huò, mào qiān yǒu wú, tōng biàn bù juàn, shǐ wù wú shén guì shén jiàn, qí shù fēi tā, zài shàng ér yǐ. hé zé? shàng zhī suǒ zhòng, rén bì cóng zhī. gǔ zhě quán zhī yú shàng, jīn suǒ zhī yú xià xī sàn zhī sì fāng, jīn cáng zhī gōng fǔ xī guǎng zhù yǐ zī yòng, jīn jiǎn lú yǐ fèi gōng xī xíng zhī yú zhōng yuán, jīn xiè zhī yú biān yì. yòu yǒu lǘ jǐng sòng zhōng zhī hán, shāng gǔ dài jǔ zhī jī, jiāng hú yā fù zhī hào, zé qián yān dé bù zhòng, huò yān dé bù qīng? kāi yuán zhōng, tiān xià zhù qián qī shí yú lú, suì yíng bǎi wàn, jīn cái shí shù lú, suì rù shí wǔ wàn ér yǐ. dà lì yǐ qián, zī qīng tài yuán wèi bó zá qiān tiě yǐ tōng shí yòng, lǐng nán zá yǐ jīn yín dān shā xiàng chǐ, jīn yī yòng quán huò, gù qián bù zú. jīn yí shǐ tiān xià liǎng shuì què jiǔ yán lì shàng gòng jí liú zhōu sòng shǐ qián, xī shū yǐ bù bó gǔ sù, zé rén kuān yú suǒ qiú, rán hòu chū nèi fǔ zhī jī, shōu shì chán zhī zhì, guǎng shān zhù zhī shù, xiàn biān yì zhī chū, jìn sī jiā zhī jī, zé huò rì zhòng ér qián rì qīng yǐ." zǎi xiàng shàn qí yì. yóu shì liǎng shuì shàng gòng liú zhōu, jiē yì yǐ bù bó sī kuàng, zū yōng kè diào bù jì qián ér nà bù bó, wéi yán jiǔ běn yǐ què lǜ jì qián, yǔ liǎng shuì yì, bù kě qù qián.
盖自建中定两税,而物轻钱重,民以为患,至是四十年。当时为绢二匹半者为 八匹,大率加三倍。豪家大商,积钱以逐轻重,故农人日困,末业日增。帝亦以货 轻钱重,民困而用不充,诏百官议革其弊。而议者多请重挟铜之律。户部尚书杨于 陵曰:“王者制钱以权百货,贸迁有无,通变不倦,使物无甚贵甚贱,其术非它, 在上而已。何则?上之所重,人必从之。古者权之于上,今索之于下;昔散之四方, 今藏之公府;昔广铸以资用,今减炉以废功;昔行之于中原,今泄之于边裔。又有 闾井送终之唅,商贾贷举之积,江湖压覆之耗,则钱焉得不重,货焉得不轻?开元 中,天下铸钱七十余炉,岁盈百万,今才十数炉,岁入十五万而已。大历以前,淄 青、太原、魏博杂铅铁以通时用,岭南杂以金、银、丹砂、象齿,今一用泉货,故 钱不足。今宜使天下两税、榷酒、盐利、上供及留州、送使钱,悉输以布帛谷粟, 则人宽于所求,然后出内府之积,收市廛之滞,广山铸之数,限边裔之出,禁私家 之积,则货日重而钱日轻矣。”宰相善其议。由是两税、上供、留州,皆易以布帛、 丝纩,租、庸、课、调不计钱而纳布帛,唯盐酒本以榷率计钱,与两税异,不可去 钱。
wén zōng dà hé jiǔ nián, yǐ tiān xià huí cán qián zhì cháng píng yì cāng běn qián, suì zēng shì zhī. fēi yù shuǐ hàn bù zēng zhě, pàn guān fá fèng, shū xià kǎo zhōu xiàn jiǎ jiè, yǐ wǎng fǎ lùn.
文宗大和九年,以天下回残钱置常平义仓本钱,岁增市之。非遇水旱不增者, 判官罚俸,书下考;州县假借,以枉法论。
wén zōng cháng zhào yán cāng yù shǐ cuī yú wèn tài cāng sù shù, duì yuē:" yǒu sù èr bǎi wǔ shí wàn dàn." dì yuē: " jīn suì fèi guǎng ér suǒ chù guǎ, nài hé?" nǎi zhào chū shǐ láng guān yù shǐ dū chá zhōu xiàn yōng è qián gǔ zhě. shí háo mín qīn shì chǎn yè bù yí hù, zhōu xiàn bù gǎn yáo yì, ér zhēng shuì jiē chū xià pín. zhì yú yī fù shì wèi nú kè, yì fá jùn yú zhōu xiàn. zhǎng lì suì zhé qiǎn lì xún fù tián shuì, mín kǔ qí rǎo.
文宗尝召盐仓御史崔虞问太仓粟数,对曰:“有粟二百五十万石。”帝曰: “今岁费广而所畜寡,奈何?”乃诏出使郎官、御史督察州县壅遏钱谷者。时豪民 侵噬产业不移户,州县不敢徭役,而征税皆出下贫。至于依富室为奴客,役罚峻于 州县。长吏岁辄遣吏巡覆田税,民苦其扰。
wǔ zōng jí wèi, fèi fú tú fǎ, tiān xià huǐ sì sì qiān liù bǎi zhāo tí lán rě sì wàn, jí sēng ní wèi mín èr shí liù wàn wǔ qiān rén, nú bì shí wǔ wàn rén, tián shù qiān wàn qǐng, dà qín mù hù ǎo èr qiān yú rén. shàng dōu dōng dōu měi jiē liú sì èr, měi sì sēng sān shí rén, zhū dào liú sēng yǐ sān děng, bù guò èr shí rén. yú tián yù qián sòng hù bù, zhōng xià tián gěi sì jiā nú bì dīng zhuàng zhě wèi liǎng shuì hù, rén shí mǔ. yǐ sēng ní jì jǐn, liǎng jīng bēi tián yǎng bìng fāng, gěi sì tián shí qǐng, zhū zhōu qī qǐng, zhǔ yǐ qí shòu.
武宗即位,废浮图法,天下毁寺四千六百、招提兰若四万,籍僧尼为民二十六 万五千人,奴婢十五万人,田数千万顷,大秦穆护、袄二千余人。上都、东都每街 留寺二,每寺僧三十人,诸道留僧以三等,不过二十人。腴田鬻钱送户部,中下田 给寺家奴婢丁壮者为两税户,人十亩。以僧尼既尽,两京悲田养病坊,给寺田十顷, 诸州七顷,主以耆寿。
zì huì chāng mò, zhì bèi biān kù, shōu dù zhī hù bù yán tiě qián wù. xuān zōng gèng hào yán zī kù. chū yǐ dù zhī láng zhōng pàn zhī, zhì shì yǐ shǔ zǎi xiàng, qí rèn yì zhòng. hù bù suì sòng qián bó èr shí wàn, dù zhī yán tiě sòng zhě sān shí wàn, zhū dào jìn fèng zhù jūn qián jiē shū yān.
自会昌末,置备边库,收度支、户部、盐铁钱物。宣宗更号延资库。初以度支 郎中判之,至是以属宰相,其任益重。户部岁送钱帛二十万,度支盐铁送者三十万, 诸道进奉助军钱皆输焉。
yì zōng shí, yún nán mán shù nèi kòu, xǐ bīng shù lǐng nán. huái běi dà shuǐ, zhēng fù bù néng bàn, rén rén sī luàn. jí páng xūn fǎn, fù zhě liù qī wàn. zì guān dōng zhì hǎi dà hàn, dōng shū jiē jǐn, pín zhě yǐ péng zi wèi miàn, huái yè wèi jī. gān fú chū, dà shuǐ, shān dōng jī. zhōng guān tián lìng zī wèi shén cè zhōng wèi, hù quán yòng shì, dū fù yì jí. wáng xiān zhī huáng cháo děng qǐ, tiān xià suì luàn, gōng sī kùn jié. zhāo zōng zài fèng xiáng, wèi liáng bīng suǒ wéi, chéng zhōng rén xiāng shí, fù shí qí zi, ér tiān zǐ shí zhōu, liù gōng jí zōng shì duō è sǐ. qí qióng zhì yú rú cǐ, suì yǐ wáng.
懿宗时,云南蛮数内寇,徙兵戍岭南。淮北大水,征赋不能办,人人思乱。及 庞勋反,附者六七万。自关东至海大旱,冬蔬皆尽,贫者以蓬子为面,槐叶为齑。 乾符初,大水,山东饥。中官田令孜为神策中尉,怙权用事,督赋益急。王仙芝、 黄巢等起,天下遂乱,公私困竭。昭宗在凤翔,为梁兵所围,城中人相食,父食其 子,而天子食粥,六宫及宗室多饿死。其穷至于如此,遂以亡。
chū, qián yuán mò, tiān xià shàng jì bǎi liù shí jiǔ zhōu, hù bǎi jiǔ shí sān wàn sān qiān yī bǎi èr shí sì, bù kè zhě bǎi yī shí qī wàn sì qiān wǔ bǎi jiǔ shí èr kǒu qiān liù bǎi jiǔ shí jiǔ wàn sān bǎi bā shí liù, bù kè zhě qiān sì bǎi liù shí yī wàn jiǔ qiān wǔ bǎi bā shí qī. jiǎn tiān bǎo hù wǔ bǎi jiǔ shí bā wàn èr qiān wǔ bǎi bā shí sì, kǒu sān qiān wǔ bǎi jiǔ shí èr wàn bā qiān qī bǎi èr shí sān.
初,乾元末,天下上计百六十九州,户百九十三万三千一百二十四,不课者百 一十七万四千五百九十二;口千六百九十九万三百八十六,不课者千四百六十一万 九千五百八十七。减天宝户五百九十八万二千五百八十四,口三千五百九十二万八 千七百二十三。
yuán hé zhōng, gōng suì fù zhě, zhè xī zhè dōng xuān shè huái nán jiāng xī è yuè fú jiàn hú nán bā dào, hù bǎi sì shí sì wàn, bǐ tiān bǎo cái sì zhī yī. bīng shí yú guān zhě bā shí sān wàn, jiā tiān bǎo sān zhī yī, tōng yǐ èr hù yǎng yī bīng. jīng xī běi hé běi yǐ tún bīng guǎng, wú shàng gòng. zhì cháng qìng, hù sān bǎi sān shí wǔ wàn, ér bīng jiǔ shí jiǔ wàn, lǜ sān hù yǐ fèng yī bīng. zhì wǔ zōng jí wèi, hù èr bǎi yī shí yī wàn sì qiān jiǔ bǎi liù shí. huì chāng mò, hù zēng zhì sì bǎi jiǔ shí wǔ wàn wǔ qiān yī bǎi wǔ shí yī.
元和中,供岁赋者,浙西、浙东、宣歙、淮南、江西、鄂岳、福建、湖南八道, 户百四十四万,比天宝才四之一。兵食于官者八十三万,加天宝三之一,通以二户 养一兵。京西北、河北以屯兵广,无上供。至长庆,户三百三十五万,而兵九十九 万,率三户以奉一兵。至武宗即位,户二百一十一万四千九百六十。会昌末,户增 至四百九十五万五千一百五十一。
xuān zōng jì fù hé huáng, tiān xià liǎng shuì què jiǔ chá yán qián, suì rù jiǔ bǎi èr shí èr wàn mín, suì zhī cháng fèi lǜ shǎo sān bǎi yú wàn, yǒu sī yuǎn qǔ hòu nián nǎi jì. jí qún dào qǐ, zhū zhèn bù fù shàng jì yún.
宣宗既复河、湟,天下两税、榷酒茶盐钱,岁入九百二十二万缗,岁之常费率 少三百余万,有司远取后年乃济。及群盗起,诸镇不复上计云。