wū hū, shèng shuāi zhī lǐ, suī yuē tiān mìng, qǐ fēi rén shì zāi! yuán zhuāng zōng zhī suǒ yǐ dé tiān xià, yǔ qí suǒ yǐ shī zhī zhě, kě yǐ zhī zhī yǐ. shì yán jìn wáng zhī jiāng zhōng yě, yǐ sān shǐ cì zhuāng zōng ér gào zhī yuē: liáng, wú chóu yě, yàn wáng wú suǒ lì, qì dān yǔ wú yuē wèi xiōng dì, ér jiē bèi jìn yǐ guī liáng. cǐ sān zhě, wú yí hèn yě. yǔ ěr sān shǐ, ěr qí wú wàng nǎi fù zhī zhì! zhuāng zōng shòu ér cáng zhī yú miào. qí hòu yòng bīng, zé qiǎn cóng shì yǐ yī shǎo láo gào miào, qǐng qí shǐ, shèng yǐ jǐn náng, fù ér qián qū, jí kǎi xuán ér nà zhī. fāng qí xì yàn fù zǐ yǐ zǔ, hán liáng jūn chén zhī shǒu, rù yú tài miào, hái shǐ xiān wáng ér gào yǐ chéng gōng, qí yì qì zhī shèng, kě wèi zhuàng zāi! jí chóu chóu yǐ miè, tiān xià yǐ dìng, yī fū yè hū, luàn zhě sì yīng, cāng huáng dōng chū, wèi jí jiàn zéi ér shì zú lí sàn, jūn chén xiāng gù, bù zhī suǒ guī, zhì yú shì tiān duàn fà, qì xià zhān jīn, hé qí shuāi yě! qǐ dé zhī nán ér shī zhī yì yú? yì běn qí chéng bài zhī jī ér jiē zì yú rén yú? shū yuē: mǎn zhāo sǔn, qiān dé yì. yōu láo kě yǐ xìng guó, yì yù kě yǐ wáng shēn, zì rán zhī lǐ yě. gù fāng qí shèng yě, jǔ tiān xià zhī háo jié mò néng yǔ zhī zhēng jí qí shuāi yě, shù shí líng rén kùn zhī, ér shēn sǐ guó miè, wèi tiān xià xiào. fū huò huàn cháng jī yú hū wēi, ér zhì yǒng duō kùn yú suǒ nì, qǐ dú líng rén yě zāi! zuò líng guān chuán.
嗚呼,盛衰之理,雖曰天命,豈非人事哉!原莊宗之所以得天下,與其所以失 之者,可以知之矣。世言晉王之將終也,以三矢賜莊宗而告之曰:「梁,吾仇也, 燕王吾所立,契丹與吾約為兄弟,而皆背晉以歸梁。此三者,吾遺恨也。與爾三矢, 爾其無忘乃父之志!」莊宗受而藏之於廟。其後用兵,則遣從事以一少牢告廟,請 其矢,盛以錦囊,負而前驅,及凱旋而納之。方其系燕父子以組,函梁君臣之首, 入於太廟,還矢先王而告以成功,其意氣之盛,可謂壯哉!及仇讎已滅,天下已定, 一夫夜呼,亂者四應,蒼皇東出,未及見賊而士卒離散,君臣相顧,不知所歸,至 於誓天斷髮,泣下沾襟,何其衰也!豈得之難而失之易歟?抑本其成敗之跡而皆自 於人歟?《書》曰:「滿招損,謙得益。」憂勞可以興國,逸豫可以亡身,自然之 理也。故方其盛也,舉天下之豪傑莫能與之爭;及其衰也,數十伶人困之,而身死 國滅,為天下笑。夫禍患常積於忽微,而智勇多困於所溺,豈獨伶人也哉!作《伶 官傳》。
zhuāng zōng jì hǎo pái yōu, yòu zhī yīn, néng dù qǔ, zhì jīn fén jìn zhī sú, wǎng wǎng néng gē qí shēng, wèi zhī yù zhì zhě jiē shì yě. qí xiǎo zì yà zi, dāng shí rén huò wèi zhī yà cì. yòu bié wèi yōu míng yǐ zì mù, yuē lǐ tiān xià. zì qí wèi wáng, zhì yú wèi tiān zǐ, cháng shēn yǔ pái yōu zá xì yú tíng, líng rén yóu cǐ yòng shì, suì zhì yú wáng.
莊宗既好俳優,又知音,能度曲,至今汾、晉之俗,往往能歌其聲,謂之「御 制」者皆是也。其小字亞子,當時人或謂之亞次。又別為優名以自目,曰李天下。 自其為王,至於為天子,常身與俳優雜戲於庭,伶人由此用事,遂至於亡。
huáng hòu liú shì sù wēi, qí fù liú sǒu, mài yào shàn bo, hào liú shān rén. liú shì xìng hàn, fāng yǔ zhū jī zhēng chǒng, cháng zì chǐ qí shì jiā, ér tè huì qí shì. zhuāng zōng nǎi wèi liú sǒu yī fú, zì fù shī náng yào jí, shǐ qí zi jì jí tí pò mào ér suí zhī, zào qí wò nèi, yuē: liú shān rén lái shěng nǚ. liú shì dà nù, chī jì jí ér zhú zhī. gōng zhōng yǐ wèi xiào lè.
皇后劉氏素微,其父劉叟,賣藥善卜,號劉山人。劉氏性悍,方與諸姬爭寵, 常自恥其世家,而特諱其事。莊宗乃為劉叟衣服,自負蓍囊藥笈,使其子繼岌提破 帽而隨之,造其臥內,曰:「劉山人來省女。」劉氏大怒,笞繼岌而逐之。宮中以 為笑樂。
qí zhàn yú hú liǔ yě, bì líng zhōu zā wèi liáng rén suǒ de. qí hòu miè liáng rù biàn, zhōu zā yè yú mǎ qián, zhuāng zōng dé zhī xǐ shén, cì yǐ jīn bó, láo qí liáng kǔ. zhōu zā duì yuē: shēn xiàn chóu rén, ér dé bù sǐ yǐ shēng zhě, jiào fāng shǐ chén jùn nèi yuán zāi jiē shǐ chǔ dé yuán zhī lì yě. yuàn qǐ èr zhōu yǐ bào cǐ liǎng rén. zhuāng zōng jiē xǔ yǐ wèi cì shǐ. guō chóng tāo jiàn yuē: bì xià suǒ yǔ gòng qǔ tiān xià zhě, jiē yīng háo zhōng yǒng zhī shì. jīn dà gōng shǐ jiù, fēng shǎng wèi jí yú yī rén, ér xiān yǐ líng rén wèi cì shǐ, kǒng shī tiān xià xīn. bù kě! yīn gé qí mìng. yú nián, ér líng rén lǚ yǐ wèi yán, zhuāng zōng wèi chóng tāo yuē: wú yǐ xǔ zhōu zā yǐ, shǐ wú cán jiàn cǐ sān rén. gōng yán suī zhèng, rán dāng wèi wǒ qū yì xíng zhī. zú yǐ jùn wèi jǐng zhōu cì shǐ dé yuán wèi xiàn zhōu cì shǐ.
其戰於胡柳也,嬖伶周匝為梁人所得。其後滅梁入汴,周匝謁於馬前,莊宗得 之喜甚,賜以金帛,勞其良苦。周匝對曰:「身陷仇人,而得不死以生者,教坊使 陳俊、內園栽接使儲德源之力也。願乞二州以報此兩人。」莊宗皆許以為刺史。郭 崇韜諫曰:「陛下所與共取天下者,皆英豪忠勇之士。今大功始就,封賞未及於一 人,而先以伶人為刺史,恐失天下心。不可!」因格其命。逾年,而伶人屢以為言, 莊宗謂崇韜曰:「吾已許周匝矣,使吾慚見此三人。公言雖正,然當為我屈意行之。」 卒以俊為景州刺史、德源為憲州刺史。
zhuāng zōng hǎo tián liè, liè yú zhōng mù, jiàn mín tián. zhōng mù xiàn lìng dāng mǎ qiè jiàn, wèi mín qǐng, zhuāng zōng nù, chì xiàn lìng qù, jiāng shā zhī. líng rén jìng xīn mó zhī qí bù kě, nǎi lǜ zhū líng zǒu zhuī xiàn lìng, qín zhì mǎ qián zé zhī yuē: rǔ wèi xiàn lìng, dú bù zhī wú tiān zǐ hǎo liè xié? nài hé zòng mín jià sè yǐ gōng shuì fù! hé bù jī rǔ xiàn mín ér kōng cǐ dì, yǐ bèi wú tiān zǐ zhī chí chěng? rǔ zuì dāng sǐ! yīn qián qǐng jí xíng xíng, zhū líng gòng chàng hè zhī. zhuāng zōng dà xiào, xiàn lìng nǎi dé miǎn qù. zhuāng zōng cháng yǔ qún yōu xì yú tíng, sì gù ér hū yuē: lǐ tiān xià, lǐ tiān xià hé zài? xīn mó jù qián yǐ shǒu pī qí jiá. zhuāng zōng shī sè, zuǒ yòu jiē kǒng, qún líng yì dà jīng hài, gòng chí xīn mó jié yuē: rǔ nài hé pī tiān zǐ jiá? xīn mó duì yuē: lǐ tiān xià zhě, yī rén ér yǐ, fù shuí hū xié! yú shì zuǒ yòu jiē xiào, zhuāng zōng dà xǐ, cì yǔ xīn mó shén hòu. xīn mó cháng zòu shì diàn zhōng, diàn zhōng duō è quǎn, xīn mó qù, yī quǎn qǐ zhú zhī, xīn mó yǐ zhù ér hū yuē: bì xià wú zòng ér nǚ niè rén! zhuāng zōng jiā shì yí dí, yí dí zhī rén huì gǒu, gù xīn mó yǐ cǐ jī zhī. zhuāng zōng dà nù, wān gōng zhù shǐ jiāng shè zhī, xīn mó jí hū yuē: bì xià wú shā chén! chén yǔ bì xià wèi yī tǐ, shā zhī bù xiáng! zhuāng zōng dà jīng, wèn qí gù, duì yuē: bì xià kāi guó, gǎi yuán tóng guāng, tiān xià jiē wèi bì xià tóng guāng dì. qiě tóng, tóng yě, ruò shā jìng xīn mó, zé tóng wú guāng yǐ. zhuāng zōng dà xiào, nǎi shì zhī.
莊宗好畋獵,獵於中牟,踐民田。中牟縣令當馬切諫,為民請,莊宗怒,叱縣 令去,將殺之。伶人敬新磨知其不可,乃率諸伶走追縣令,擒至馬前責之曰:「汝 為縣令,獨不知吾天子好獵邪?奈何縱民稼穡以供稅賦!何不飢汝縣民而空此地, 以備吾天子之馳騁?汝罪當死!」因前請亟行刑,諸伶共唱和之。莊宗大笑,縣令 乃得免去。莊宗嘗與群優戲於庭,四顧而呼曰:「李天下,李天下何在?」新磨遽 前以手批其頰。莊宗失色,左右皆恐,群伶亦大驚駭,共持新磨詰曰:「汝奈何批 天子頰?」新磨對曰:「李天下者,一人而已,復誰呼邪!」於是左右皆笑,莊宗 大喜,賜與新磨甚厚。新磨嘗奏事殿中,殿中多惡犬,新磨去,一犬起逐之,新磨 倚柱而呼曰:「陛下毋縱兒女齧人!」莊宗家世夷狄,夷狄之人諱狗,故新磨以此 譏之。莊宗大怒,彎弓注矢將射之,新磨急呼曰:「陛下無殺臣!臣與陛下為一體, 殺之不祥!」莊宗大驚,問其故,對曰:「陛下開國,改元同光,天下皆謂陛下同 光帝。且同,銅也,若殺敬新磨,則同無光矣。」莊宗大笑,乃釋之。
rán shí zhū líng, dú xīn mó yóu shàn pái, qí yǔ zuì zhe, ér bù wén qí tuó guò è. qí bài zhèng luàn guó zhě, yǒu jǐng jìn shǐ yàn qióng guō mén gāo sān rén wèi zuì.
然時諸伶,獨新磨尤善俳,其語最著,而不聞其佗過惡。其敗政亂國者,有景 進、史彥瓊、郭門高三人為最。
shì shí, zhū líng rén chū rù gōng yē, wǔ nòng jìn shēn, qún chén fèn jí, mò gǎn chū qì, huò fǎn xiāng fù tuō, yǐ xī ēn xìng, sì fāng fān zhèn, huò lù jiāo xíng, ér jǐng jìn zuì jū zhōng yòng shì. zhuāng zōng qiǎn jìn děng chū fǎng mín jiān, shì wú dà xiǎo jiē yǐ wén. měi jìn zòu shì diàn zhōng, zuǒ yòu jiē bǐng tuì, jūn jī guó zhèng jiē yǔ cān jué, sān sī shǐ kǒng qiān xiōng shì zhī, hū wèi bā gē. zhuāng zōng chū rù luò, jū táng gù gōng shì, ér pín yù wèi bèi. yān huàn xī zhǐ, duō yán gōng zhōng yè jiàn guǐ wù, xiāng jīng kǒng, zhuāng zōng wèn suǒ yǐ ráng zhī zhě, yīn yuē: gù táng shí, hòu gōng wàn rén, jīn kōng gōng duō guài, dāng shí yǐ rén nǎi xī. zhuāng zōng xīn rán. qí hòu xìng yè, nǎi qiǎn jìn děng cǎi yè měi nǚ qiān rén, yǐ chōng hòu gōng. ér jìn děng yuán yǐ wèi jiān, jūn shì qī nǚ yīn ér táo yì zhě shù qiān rén. zhuāng zōng hái luò, jìn zài yè nǚ qiān rén yǐ cóng, dào lù xiāng shǔ, nán nǚ wú bié. wèi wáng jì jí yǐ pò shǔ, liú huáng hòu tīng huàn zhě chán yán, qiǎn jì jí zéi shā guō chóng tāo. chóng tāo sù jí líng rén, cháng cái yì zhī, líng rén yóu cǐ jiē lè qí sǐ. huáng dì cún yì, chóng tāo zhī xù yě, jìn chán yú zhuāng zōng yuē: cún yì qiě fǎn, wèi fù wēng bào chóu. nǎi qiú ér shā zhī. zhū yǒu qiān, yǐ liáng hé zhōng jiàng jìn zhě, jí zhuāng zōng rù luò, líng rén jiē qiú lù yú yǒu qiān, yǒu qiān bù néng gěi ér cí yān. jìn nǎi chán yǒu qiān yuē: chóng tāo qiě zhū, yǒu qiān bù zì ān, bì fǎn, yí bìng zhū zhī. yú shì jí qí jiāng wǔ liù rén jiē zú miè zhī, tiān xià bù shèng qí yuān. jìn, guān zhì yín qīng guāng lù dài fū jiǎn xiào zuǒ sàn qí cháng shì jiān yù shǐ dài fū, shàng zhù guó.
是時,諸伶人出入宮掖,侮弄縉紳,群臣憤嫉,莫敢出氣,或反相附托,以希 恩倖,四方籓鎮,貨賂交行,而景進最居中用事。莊宗遣進等出訪民間,事無大小 皆以聞。每進奏事殿中,左右皆屏退,軍機國政皆與參決,三司使孔謙兄事之,呼 為「八哥」。莊宗初入洛,居唐故宮室,而嬪御未備。閹宦希旨,多言宮中夜見鬼 物,相驚恐,莊宗問所以禳之者,因曰:「故唐時,後宮萬人,今空宮多怪,當實 以人乃息。」莊宗欣然。其後幸鄴,乃遣進等采鄴美女千人,以充後宮。而進等緣 以為奸,軍士妻女因而逃逸者數千人。莊宗還洛,進載鄴女千人以從,道路相屬, 男女無別。魏王繼岌已破蜀,劉皇后聽宦者讒言,遣繼岌賊殺郭崇韜。崇韜素嫉伶 人,常裁抑之,伶人由此皆樂其死。皇弟存乂,崇韜之婿也,進讒於莊宗曰:「存 乂且反,為婦翁報仇。」乃囚而殺之。硃友謙,以梁河中降晉者,及莊宗入洛,伶 人皆求賂於友謙,友謙不能給而辭焉。進乃讒友謙曰:「崇韜且誅,友謙不自安, 必反,宜並誅之。」於是及其將五六人皆族滅之,天下不勝其冤。進,官至銀青光 祿大夫、檢校左散騎常侍兼御史大夫,上柱國。
shǐ yàn qióng zhě, wèi wǔ dé shǐ, jū yè dōu, ér wèi bó liù zhōu zhī zhèng jiē jué yàn qióng, zì liú shǒu wáng zhèng yán ér xià, jiē fǔ shǒu chéng shì zhī. shì shí, guō chóng tāo yǐ wú zuì jiàn shā yú shǔ, tiān xià wèi zhī qí sǐ yě, dì jiàn jīng shī shā qí zhū zi, yīn xiāng chuán yuē: chóng tāo shā wèi wáng jì jí ér zì wáng yú shǔ yǐ, yǐ gù zú qí jiā. yè rén wén zhī, fāng yí huò. yǐ ér zhū yǒu qiān yòu jiàn shā. yǒu qiān zi tíng huī wèi chán zhōu cì shǐ, yǒu zhào yàn qióng shǐ shā zhī, yàn qióng mì qí shì, yè bàn chí chū chéng. yè rén jiàn yàn qióng wú gù yè chí chū, yīn jīng chuán yuē: liú huáng hòu nù chóng tāo zhī shā jì jí yě, yǐ shì dì ér zì lì, jí zhào yàn qióng jì shì. yè dōu dà kǒng. bèi zhōu rén yǒu lái yè zhě, chuán yǐn yǔ yǐ guī. shù zú huáng fǔ huī wén zhī, yóu cǐ jié zhào zài lǐ zuò luàn. zài lǐ yǐ zhì guǎn táo, yè dōu xún jiǎn shǐ sūn duó, jiàn yàn qióng qiú bīng yù zéi, yàn qióng bù kěn yǔ, yuē: zéi wèi zhì, zhì ér gěi bīng qǐ wǎn xié? yǐ ér zéi zhì, yàn qióng yǐ bīng dēng běi mén, wén zéi hū shēng, dà kǒng, qì qí bīng ér zǒu, dān qí guī yú jīng shī. zài lǐ yóu shì de rù yú yè yǐ chéng qí pàn luàn zhě, yóu yàn qióng qǐ ér zòng zhī yě.
史彥瓊者,為武德使,居鄴都,而魏博六州之政皆決彥瓊,自留守王正言而下, 皆俯首承事之。是時,郭崇韜以無罪見殺於蜀,天下未知其死也,第見京師殺其諸 子,因相傳曰:「崇韜殺魏王繼岌而自王於蜀矣,以故族其家。」鄴人聞之,方疑 惑。已而硃友謙又見殺。友謙子廷徽為澶州刺史,有詔彥瓊使殺之,彥瓊秘其事, 夜半馳出城。鄴人見彥瓊無故夜馳出,因驚傳曰:「劉皇后怒崇韜之殺繼岌也,已 弒帝而自立,急召彥瓊計事。」鄴都大恐。貝州人有來鄴者,傳引語以歸。戍卒皇 甫暉聞之,由此劫趙在禮作亂。在禮已至館陶,鄴都巡檢使孫鐸,見彥瓊求兵御賊, 彥瓊不肯與,曰:「賊未至,至而給兵豈晚邪?」已而賊至,彥瓊以兵登北門,聞 賊呼聲,大恐,棄其兵而走,單騎歸於京師。在禮由是得入於鄴以成其叛亂者,由 彥瓊啟而縱之也。
guō mén gāo zhě, míng cóng qiān, mén gāo qí yōu míng yě. suī yǐ yōu jìn, ér cháng yǒu jūn gōng, gù yǐ wèi cóng mǎ zhí zhǐ huī shǐ. cóng mǎ zhí, gài qīn jūn yě. cóng qiān yǐ xìng guō, bài chóng tāo wèi shū fù, ér huáng dì cún yì yòu yǐ cóng qiān wèi yǎng zi. chóng tāo sǐ, cún yì jiàn qiú, cóng qiān zhì jiǔ jūn zhōng, fèn rán liú tì, chēng cǐ èr rén zhī yuān. shì shí, cóng mǎ zhí jūn shì wáng wēn sù wèi jìn zhōng, yè móu luàn, shì jué bèi zhū. zhuāng zōng xì cóng qiān yuē: rǔ dǎng cún yì chóng tāo fù wǒ, yòu jiào wáng wēn fǎn. fù yù hé wèi hū? cóng qiān kǒng, tuì ér jī qí jūn shì yuē: qìng ěr zhī zī, shí ròu ér yǐn jiǔ, wú wèi hòu rì jì yě. jūn shì wèn qí gù, cóng qiān yīn yuē: shàng yǐ wáng wēn gù, qí pò yè, jǐn kēng ěr cáo. jūn shì xìn zhī, jiē yù wèi luàn. lǐ sì yuán bīng fǎn, xiàng jīng shī, zhuāng zōng dōng xìng biàn zhōu, ér sì yuán xiān rù. zhuāng zōng zhì wàn shèng, bù dé jìn ér hái, jūn shì lí sàn, shàng yǒu èr wàn yú rén. jū shù rì, zhuāng zōng fù dōng xìng sì shuǐ, móu è guān yǐ wèi jù. sì yuè dīng hài shuò, cháo qún chén yú zhōng xìng diàn, zǎi xiàng duì sān kè bà. cóng jià huáng jiǎ mǎ jūn zhèn yú xuān rén mén bù jūn zhèn yú wǔ fèng mén yǐ qí. zhuāng zōng rù shí nèi diàn, cóng qiān zì yíng zhōng lù rèn zhù shǐ, chí gōng xìng jiào mén, yǔ huáng jiǎ jūn xiāng shè. zhuāng zōng wén luàn, lǜ zhū wáng wèi shì jī luàn bīng chū mén. luàn bīng zòng huǒ fén mén, yuán chéng ér rù, zhuāng zōng jī shā shù shí bǎi rén. luàn bīng cóng lóu shàng shè dì, dì shāng zhòng, bó yú jiàng xiāo diàn láng xià, zì huáng hòu zhū wáng zuǒ yòu jiē bēn zǒu. zhì wǔ shí, dì bēng, wǔ fāng rén shàn yǒu jù lè qì ér fén zhī. sì yuán rù luò, dé qí gǔ, zàng xīn ān zhī yōng líng. yǐ cóng qiān wèi jǐng zhōu cì shǐ, yǐ ér shā zhī.
郭門高者,名從謙,門高其優名也。雖以優進,而嘗有軍功,故以為從馬直指 揮使。從馬直,蓋親軍也。從謙以姓郭,拜崇韜為叔父,而皇弟存乂又以從謙為養 子。崇韜死,存乂見囚,從謙置酒軍中,憤然流涕,稱此二人之冤。是時,從馬直 軍士王溫宿衛禁中,夜謀亂,事覺被誅。莊宗戲從謙曰:「汝黨存乂、崇韜負我, 又教王溫反。復欲何為乎?」從謙恐,退而激其軍士曰:「罄爾之貲,食肉而飲酒, 無為後日計也。」軍士問其故,從謙因曰:「上以王溫故,俟破鄴,盡坑爾曹。」 軍士信之,皆欲為亂。李嗣源兵反,向京師,莊宗東幸汴州,而嗣源先入。莊宗至 萬勝,不得進而還,軍士離散,尚有二萬餘人。居數日,莊宗復東幸汜水,謀扼關 以為拒。四月丁亥朔,朝群臣於中興殿,宰相對三刻罷。從駕黃甲馬軍陣於宣仁門、 步軍陣於五鳳門以俟。莊宗入食內殿,從謙自營中露刃注矢,馳攻興教門,與黃甲 軍相射。莊宗聞亂,率諸王衛士擊亂兵出門。亂兵縱火焚門,緣城而入,莊宗擊殺 數十百人。亂兵從樓上射帝,帝傷重,踣於絳霄殿廊下,自皇后、諸王左右皆奔走。 至午時,帝崩,五坊人善友聚樂器而焚之。嗣源入洛,得其骨,葬新安之雍陵。以 從謙為景州刺史,已而殺之。
chuán yuē: jūn yǐ cǐ shǐ, bì yǐ cǐ zhōng. zhuāng zōng hǎo líng, ér shì yú mén gāo, fén yǐ lè qì. kě bù xìn zāi! kě bù jiè zāi!
《傳》曰:「君以此始,必以此終。」莊宗好伶,而弒於門高,焚以樂器。可 不信哉!可不戒哉!