jūn rén zhě, lóng lǐ zūn xián ér wáng, zhòng fǎ ài mín ér bà, hǎo lì duō zhà ér wēi. yù jìn sì páng, mò rú zhōng yāng, gù wáng zhě bì jū tiān xià zhī zhōng, lǐ yě.
君人者,隆禮尊賢而王,重法愛民而霸,好利多詐而危。欲近四旁,莫如中央,故王者必居天下之中,禮也。
tiān zǐ wài píng, zhū hóu nèi píng, lǐ yě. wài píng bù yù jiàn wài yě nèi píng bù yù jiàn nèi yě.
天子外屏,諸侯內屏,禮也。外屏、不欲見外也;內屏、不欲見內也。
zhū hóu zhào qí chén, chén bù qí jià, diān dào yī shang ér zǒu, lǐ yě. shī yuē: diān zhī dào zhī, zì gōng zhào zhī. tiān zǐ zhào zhū hóu, zhū hóu niǎn yú jiù mǎ, lǐ yě. shī yuē: wǒ chū wǒ yú, yú bǐ mù yǐ. zì tiān zǐ suǒ, wèi wǒ lái yǐ.
諸侯召其臣,臣不俟駕,顛倒衣裳而走,禮也。詩曰:「顛之倒之,自公召之。」天子召諸侯,諸侯輦輿就馬,禮也。詩曰:「我出我輿,於彼牧矣。自天子所,謂我來矣。」
tiān zǐ shān miǎn, zhū hóu xuán guān, dài fū bì miǎn, shì wéi biàn, lǐ yě.
天子山冕,諸侯玄冠,大夫裨冕,士韋弁,禮也。
tiān zǐ yù tǐng, zhū hóu yù tú, dài fū fú hù, lǐ yě.
天子御珽,諸侯御荼,大夫服笏,禮也。
tiān zǐ diāo gōng, zhū hóu tóng gōng, dài fū hēi gōng, lǐ yě.
天子雕弓,諸侯彤弓,大夫黑弓,禮也。
zhū hóu xiāng jiàn, qīng wèi jiè, yǐ qí jiào shì bì xíng, shǐ rén jū shǒu.
諸侯相見,卿為介,以其教士畢行,使仁居守。
pìn rén yǐ guī, wèn shì yǐ bì, zhào rén yǐ yuàn, jué rén yǐ jué, fǎn jué yǐ huán.
聘人以圭,問士以璧,召人以瑗,絕人以玦,反絕以環。
rén zhǔ rén xīn shè yān, zhī qí yì yě, lǐ qí jǐn yě, gù wáng zhě xiān rén ér hòu lǐ, tiān shī rán yě.
人主仁心設焉,知其役也,禮其盡也,故王者先仁而後禮,天施然也。
pìn lǐ zhì yuē: bì hòu zé shāng dé, cái chǐ zé tiǎn lǐ. lǐ yún lǐ yún, yù bó yún hū zāi! shī yuē: wù qí zhǐ yǐ, wéi qí xié yǐ. bù shí yí, bù jìng wén, bù huān xīn, suī zhǐ fēi lǐ yě.
聘禮志曰:「幣厚則傷德,財侈則殄禮。」禮雲禮雲,玉帛云乎哉!詩曰:「物其指矣,唯其偕矣。」不時宜,不敬文,不驩欣,雖指非禮也。
shuǐ xíng zhě biǎo shēn, shǐ rén wú xiàn zhì mín zhě biǎo luàn, shǐ rén wú shī, lǐ zhě, qí biǎo yě. xiān wáng yǐ lǐ yì biǎo tiān xià zhī luàn jīn fèi lǐ zhě, shì qì biǎo yě, gù mín mí huò ér xiàn huò huàn, cǐ xíng fá zhī suǒ yǐ fán yě.
水行者表深,使人無陷;治民者表亂,使人無失,禮者,其表也。先王以禮義表天下之亂;今廢禮者,是棄表也,故民迷惑而陷禍患,此刑罰之所以繁也。
shùn yuē: wéi yǔ cóng yù ér zhì. gù lǐ zhī shēng, wèi xián rén yǐ xià zhì shù mín yě, fēi wèi chéng shèng yě rán ér yì suǒ yǐ chéng shèng yě, bù xué bù chéng yáo xué yú jūn chóu, shùn xué yú wù chéng zhāo, yǔ xué yú xī wáng guó.
舜曰:「維予從欲而治。」故禮之生,為賢人以下至庶民也,非為成聖也;然而亦所以成聖也,不學不成;堯學於君疇,舜學於務成昭,禹學於西王國。
wǔ shí bù chéng sàng, qī shí wéi shuāi cún.
五十不成喪,七十唯衰存。
qīn yíng zhī lǐ, fù nán xiàng ér lì, zi běi miàn ér guì, jiào ér mìng zhī: wǎng yíng ěr xiāng, chéng wǒ zōng shì, lóng lǜ yǐ jìng xiān bǐ zhī sì, ruò zé yǒu cháng. zǐ yuē: nuò! wéi kǒng bù néng, gǎn wàng mìng yǐ!
親迎之禮,父南向而立,子北面而跪,醮而命之:「往迎爾相,成我宗事,隆率以敬先妣之嗣,若則有常。」子曰:「諾!唯恐不能,敢忘命矣!」
fū xíng yě zhě, xíng lǐ zhī wèi yě. lǐ yě zhě, guì zhě jìng yān, lǎo zhě xiào yān, zhǎng zhě dì yān, yòu zhě cí yān, jiàn zhě huì yān.
夫行也者,行禮之謂也。禮也者,貴者敬焉,老者孝焉,長者弟焉,幼者慈焉,賤者惠焉。
cì yǔ qí gōng shì, yóu yòng qìng shǎng yú guó jiā yě fèn nù qí chén qiè, yóu yòng xíng fá yú wàn mín yě.
賜予其宮室,猶用慶賞於國家也;忿怒其臣妾,猶用刑罰於萬民也。
jūn zǐ zhī yú zi, ài zhī ér wù miàn, shǐ zhī ér wù shì, dào zhī yǐ dào ér wù qiáng.
君子之於子,愛之而勿面,使之而勿視,道之以道而勿強。
lǐ yǐ shùn rén xīn wèi běn, gù wáng yú lǐ jīng ér shùn yú rén xīn zhě, jiē lǐ yě.
禮以順人心為本,故亡於禮經而順於人心者,皆禮也。
lǐ zhī dà fán: shì shēng shì huān yě, sòng sǐ shì āi yě, jūn lǚ shī wēi yě.
禮之大凡:--事生、飾驩也,送死、飾哀也,軍旅、施威也。
qīn qīn gù gù yōng yōng láo láo, rén zhī shā yě guì guì zūn zūn xián xián lǎo lǎo zhǎng zhǎng yì zhī lún yě. xíng zhī dé qí jié, lǐ zhī xù yě. rén ài yě, gù qīn yì lǐ yě, gù xíng lǐ jié yě, gù chéng. rén yǒu lǐ, yì yǒu mén rén fēi qí lǐ ér chù zhī, fēi rén yě yì, fēi qí mén ér yóu zhī, fēi yì yě. tuī ēn ér bù lǐ, bù chéng rén suì lǐ ér bù gǎn, bù chéng yì shěn jié ér bù hé, bù chéng lǐ hé ér bù fā, bù chéng lè. gù yuē: rén yì lǐ lè, qí zhì yī yě. jūn zǐ chù rén yǐ yì, rán hòu rén yě xíng yì yǐ lǐ, rán hòu yì yě zhì lǐ fǎn běn chéng mò, rán hòu lǐ yě. sān zhě jiē tōng, rán hòu dào yě.
親親、故故、庸庸、勞勞,仁之殺也;貴貴、尊尊、賢賢、老老、長長、義之倫也。行之得其節,禮之序也。仁、愛也,故親;義、理也,故行;禮、節也,故成。仁有里,義有門;仁、非其里而處之,非仁也;義,非其門而由之,非義也。推恩而不理,不成仁;遂理而不敢,不成義;審節而不和,不成禮;和而不發,不成樂。故曰:仁義禮樂,其致一也。君子處仁以義,然後仁也;行義以禮,然後義也;制禮反本成末,然後禮也。三者皆通,然後道也。
huò cái yuē fù, yú mǎ yuē fèng, yī fú yuē suì, wán hǎo yuē zèng, yù bèi yuē hán. fù fèng suǒ yǐ zuǒ shēng yě, zèng suì suǒ yǐ sòng sǐ yě. sòng sǐ bù jí jiù shī, diào shēng bù jí bēi āi, fēi lǐ yě. gù jí xíng wǔ shí, bēn sàng bǎi lǐ, fèng zèng jí shì, lǐ zhī dà yě.
貨財曰賻,輿馬曰賵,衣服曰襚,玩好曰贈,玉貝曰唅。賻賵、所以佐生也,贈襚、所以送死也。送死不及柩屍,吊生不及悲哀,非禮也。故吉行五十,奔喪百里,賵贈及事,禮之大也。
lǐ zhě zhèng zhī wǎn yě wèi zhèng bù yǐ lǐ, zhèng bù xíng yǐ.
禮者、政之挽也;為政不以禮,政不行矣。
tiān zǐ jí wèi, shàng qīng jìn yuē: rú zhī hé yōu zhī zhǎng yě? néng chú huàn zé wèi fú, bù néng chú huàn zé wèi zéi. shòu tiān zǐ yī cè. zhōng qīng jìn yuē: pèi tiān ér yǒu xià tǔ zhě, xiān shì lǜ shì, xiān huàn lǜ huàn. xiān shì lǜ shì wèi zhī jiē, jiē zé shì yōu chéng. xiān huàn lǜ huàn wèi zhī yù, yù zé huò bù shēng. shì zhì ér hòu lǜ zhě wèi zhī hòu, hòu zé shì bù jǔ. huàn zhì ér hòu lǜ zhě wèi zhī kùn, kùn zé huò bù kě yù. shòu tiān zǐ èr cè. xià qīng jìn yuē: jìng jiè wú dài, qìng zhě zài táng, diào zhě zài lǘ. huò yǔ fú lín, mò zhī qí mén. yù zāi! yù zāi! wàn mín wàng zhī. shòu tiān zǐ sān cè.
天子即位,上卿進曰:「如之何憂之長也?能除患則為福,不能除患則為賊。」授天子一策。中卿進曰:「配天而有下土者,先事慮事,先患慮患。先事慮事謂之接,接則事優成。先患慮患謂之豫,豫則禍不生。事至而後慮者謂之後,後則事不舉。患至而後慮者謂之困,困則禍不可御。」授天子二策。下卿進曰:「敬戒無怠,慶者在堂,吊者在閭。禍與福鄰,莫知其門。豫哉!豫哉!萬民望之。」授天子三策。
yǔ jiàn gēng zhě ǒu lì ér shì, guò shí shì zhī yì bì xià.
禹見耕者耦、立而式,過十室之邑、必下。
shā dà zǎo, cháo dà wǎn, fēi lǐ yě. zhì mín bù yǐ lǐ, dòng sī xiàn yǐ.
殺大蚤,朝大晚,非禮也。治民不以禮,動斯陷矣。
píng héng yuē bài, xià héng yuē qǐ shǒu, zhì dì yuē jī sǎng.
平衡曰拜,下衡曰稽首,至地曰稽顙。
dài fū zhī chén, bài bù qǐ shǒu, fēi zūn jiā chén yě, suǒ yǐ pì jūn yě.
大夫之臣,拜不稽首,非尊家臣也,所以辟君也。
yī mìng chǐ yú xiāng, zài mìng chǐ yú zú, sān mìng, zú rén suī qī shí bù gǎn xiān. shàng dài fū, zhōng dài fū, xià dài fū.
一命齒於鄉,再命齒於族,三命,族人雖七十不敢先。上大夫,中大夫,下大夫。
jí shì shàng zūn, sàng shì shàng qīn.
吉事尚尊,喪事尚親。
pìn wèn yě. xiǎng xiàn yě. sī dí sī jiàn yě.
聘、問也。享、獻也。私覿、私見也。
yán yǔ zhī měi, mù mù huáng huáng. cháo tíng zhī měi, jì jì qiāng qiāng.
言語之美,穆穆皇皇。朝廷之美,濟濟鎗鎗。
wèi rén chén xià zhě, yǒu jiàn ér wú shàn, yǒu wáng ér wú jí, yǒu yuàn ér wú nù.
為人臣下者,有諫而無訕,有亡而無疾,有怨而無怒。
jūn yú dài fū, sān wèn qí jí, sān lín qí sàng yú shì, yī wèn, yī lín. zhū hóu fēi wèn jí diào sàng bù zhī chén zhī jiā.
君於大夫,三問其疾,三臨其喪;於士,一問,一臨。諸侯非問疾弔喪不之臣之家。
jì zàng, jūn ruò fù zhī yǒu shí zhī zé shí yǐ, bù pì liáng ròu, yǒu lǐ jiǔ zé cí.
既葬,君若父之友食之則食矣,不辟梁肉,有醴酒則辭。
qǐn bù yú miào, yàn yī bù yú jì fú, lǐ yě.
寢不踰廟,燕衣不踰祭服,禮也。
tāng zhī xián, jiàn fū fù. fū fù zhī dào, bù kě bù zhèng yě, jūn chén fù zǐ zhī běn yě. xián gǎn yě, yǐ gāo xià xià, yǐ nán xià nǚ, róu shàng ér gāng xià.
湯之咸,見夫婦。夫婦之道,不可不正也,君臣父子之本也。咸、感也,以高下下,以男下女,柔上而剛下。
pìn shì zhī yì, qīn yíng zhī dào, zhòng shǐ yě.
聘士之義,親迎之道,重始也。
lǐ zhě, rén zhī suǒ lǚ yě, shī suǒ lǚ, bì diān jué xiàn nì. suǒ shī wēi ér qí wèi luàn dà zhě, lǐ yě.
禮者,人之所履也,失所履,必顛蹶陷溺。所失微而其為亂大者,禮也。
lǐ zhī yú zhèng guó jiā yě, rú quán héng zhī yú qīng zhòng yě, rú shéng mò zhī yú qū zhí yě. gù rén wú lǐ bù shēng, shì wú lǐ bù chéng, guó jiā wú lǐ bù níng. jūn chén bù dé bù zūn, fù zǐ bù dé bù qīn, xiōng dì bù dé bù shùn, fū fù bù dé bù huān, shǎo zhě yǐ zhǎng, lǎo zhě yǐ yǎng. gù tiān dì shēng zhī, shèng rén chéng zhī.
禮之於正國家也,如權衡之於輕重也,如繩墨之於曲直也。故人無禮不生,事無禮不成,國家無禮不寧。君臣不得不尊,父子不得不親,兄弟不得不順,夫婦不得不驩,少者以長,老者以養。故天地生之,聖人成之。
hé luán zhī shēng, bù zhōng wǔ xiàng, qū zhōng sháo hù. jūn zǐ tīng lǜ xí róng ér hòu chū.
和鸞之聲,步中武象,趨中韶護。君子聽律習容而後出。
shuāng jiàng nì nǚ, bīng pàn shā zhǐ, shí rì yī yù.
霜降逆女,冰泮殺止,十日一御。
zuò shì xī, lì shì zú, yīng duì yán yǔ shì miàn. lì shì qián liù chǐ ér dà zhī liù liù sān shí liù, sān zhàng liù chǐ.
坐視膝,立視足,應對言語視面。立視前六尺而大之--六六三十六,三丈六尺。
wén mào qíng yòng, xiāng wèi nèi wài biǎo lǐ. lǐ zhī zhōng yān, néng sī suǒ wèi zhī néng lǜ.
文貌情用,相為內外表里。禮之中焉,能思索謂之能慮。
lǐ zhě, běn mò xiāng shùn, zhōng shǐ xiāng yīng.
禮者,本末相順,終始相應。
lǐ zhě, yǐ cái wù wèi yòng, yǐ guì jiàn wèi wén, yǐ duō shǎo wèi yì.
禮者,以財物為用,以貴賤為文,以多少為異。
xià chén shì jūn yǐ huò, zhōng chén shì jūn yǐ shēn, shàng chén shì jūn yǐ rén.
下臣事君以貨,中臣事君以身,上臣事君以人。
yì yuē: fù zì dào, hé qí jiù? chūn qiū xián mù gōng, yǐ wèi néng biàn yě.
易曰:「復自道,何其咎?」春秋賢穆公,以為能變也。
shì yǒu dù yǒu, zé xián jiāo bù qīn jūn yǒu dù chén, zé xián rén bù zhì. bì gōng zhě wèi zhī mèi, yǐn xián zhě wèi zhī dù, fèng dù mèi zhě wèi zhī jiāo jué. jiāo jué zhī rén, dù mèi zhī chén, guó zhī huì niè yě.
士有妒友,則賢交不親;君有妒臣,則賢人不至。蔽公者謂之昧,隱賢者謂之妒,奉妒昧者謂之交譎。交譎之人,妒昧之臣,國之薉孽也。
kǒu néng yán zhī, shēn néng xíng zhī, guó bǎo yě. kǒu bù néng yán, shēn néng xíng zhī, guó qì yě. kǒu néng yán zhī, shēn bù néng xíng, guó yòng yě. kǒu yán shàn, shēn xíng è, guó yāo yě. zhì guó zhě jìng qí bǎo, ài qí qì, rèn qí yòng, chú qí yāo.
口能言之,身能行之,國寶也。口不能言,身能行之,國器也。口能言之,身不能行,國用也。口言善,身行惡,國妖也。治國者敬其寶,愛其器,任其用,除其妖。
bù fù wú yǐ yǎng mín qíng, bù jiào wú yǐ lǐ mín xìng. gù jiā wǔ mǔ zhái, bǎi mǔ tián, wù qí yè, ér wù duó qí shí, suǒ yǐ fù zhī yě. lì dà xué, shè xiáng xù, xiū liù lǐ, míng qī jiào, suǒ yǐ dào zhī yě. shī yuē: yǐn zhī shí zhī, jiào zhī huì zhī. wáng shì jù yǐ.
不富無以養民情,不教無以理民性。故家五畝宅,百畝田,務其業,而勿奪其時,所以富之也。立大學,設庠序,修六禮,明七教,所以道之也。詩曰:「飲之食之,教之誨之。」王事具矣。
wǔ wáng shǐ rù yīn, biǎo shāng róng zhī lǘ, shì jī zǐ zhī qiú, kū bǐ gàn zhī mù, tiān xià xiāng shàn yǐ.
武王始入殷,表商容之閭,釋箕子之囚,哭比干之墓,天下鄉善矣。
tiān xià guó yǒu jùn shì, shì yǒu xián rén. mí zhě bù wèn lù, nì zhě bù wèn suì, wáng rén hǎo dú. shī yuē: wǒ yán wéi fú, wù yòng wèi xiào. xiān mín yǒu yán, xún yú chú ráo. yán bó wèn yě.
天下國有俊士,世有賢人。迷者不問路,溺者不問遂,亡人好獨。詩曰:「我言維服,勿用為笑。先民有言,詢於芻蕘。」言博問也。
yǒu fǎ zhě yǐ fǎ xíng, wú fǎ zhě yǐ lèi jǔ. yǐ qí běn zhī qí mò, yǐ qí zuǒ zhī qí yòu, fán bǎi shì yì lǐ ér xiāng shǒu yě. qìng shǎng xíng fá, tōng lèi ér hòu yīng zhèng jiào xí sú, xiāng shùn ér hòu xíng.
有法者以法行,無法者以類舉。以其本知其末,以其左知其右,凡百事異理而相守也。慶賞刑罰,通類而後應;政教習俗,相順而後行。
bā shí zhě yī zi bù shì, jiǔ shí zhě jǔ jiā bù shì, fèi jí fēi rén bù yǎng zhě, yī rén bù shì, fù mǔ zhī sàng, sān nián bù shì, qí shuāi dà gōng, sān yuè bù shì, cóng zhū hóu lái, yǔ xīn yǒu hūn, qī bù shì.
八十者一子不事,九十者舉家不事,廢疾非人不養者,一人不事,父母之喪,三年不事,齊衰大功,三月不事,從諸侯來,與新有昏,期不事。
zi wèi zi jiā jū xù rán dài fū, bù rú yàn zǐ yàn zǐ gōng yòng zhī chén yě, bù rú zi chǎn zi chǎn huì rén yě, bù rú guǎn zhòng guǎn zhòng zhī wèi rén, lì gōng bù lì yì, lì zhī bù lì rén, yě rén yě, bù kě wèi tiān zǐ dài fū.
子謂子家駒續然大夫,不如晏子;晏子功用之臣也,不如子產;子產惠人也,不如管仲;管仲之為人,力功不力義,力知不力仁,野人也,不可為天子大夫。
mèng zǐ sān jiàn xuān wáng, bù yán shì. mén rén yuē: hé wèi sān yù qí wáng ér bù yán shì? mèng zǐ yuē: wú xiān gōng qí xié xīn.
孟子三見宣王,不言事。門人曰:「曷為三遇齊王而不言事?」孟子曰:「吾先攻其邪心。」
gōng háng zǐ zhī zhī yàn, yù céng yuán yú tú, yuē: yàn jūn hé rú? céng yuán yuē: zhì bēi. zhì bēi zhě qīng wù, qīng wù zhě bù qiú zhù gǒu bù qiú zhù, hé néng jǔ? dī qiāng zhī lǔ yě, bù yōu qí xì lěi yě, ér yōu qí bù fén yě. lì fū qiū háo, hài mí guó jiā, rán qiě wèi zhī, jǐ wèi zhī jì zāi!
公行子之之燕,遇曾元於塗,曰:「燕君何如?」曾元曰:「志卑。志卑者輕物,輕物者不求助;苟不求助,何能舉?氐羌之虜也,不憂其系壘也,而憂其不焚也。利夫秋毫,害靡國家,然且為之,幾為知計哉!」
jīn fū wáng zhēn zhě, zhōng rì qiú zhī ér bù dé qí dé zhī yě, fēi mù yì míng yě, móu ér jiàn zhī yě. xīn zhī yú lǜ yì rán.
今夫亡箴者,終日求之而不得;其得之也,非目益明也,眸而見之也。心之於慮亦然。
yì yǔ lì zhě, rén zhī suǒ liǎng yǒu yě. suī yáo shùn bù néng qù mín zhī yù lì rán ér néng shǐ qí yù lì bù kè qí hǎo yì yě. suī jié zhòu bù néng qù mín zhī hǎo yì rán ér néng shǐ qí hǎo yì bù shèng qí yù lì yě. gù yì shèng lì zhě wèi zhì shì, lì kè yì zhě wèi luàn shì. shàng zhòng yì zé yì kè lì, shàng zhòng lì zé lì kè yì. gù tiān zǐ bù yán duō shǎo, zhū hóu bù yán lì hài, dài fū bù yán dé sàng, shì bù tōng huò cái. yǒu guó zhī jūn bù xī niú yáng, cuò zhì zhī chén bù xī jī tún, zhǒng qīng bù xiū bì, dài fū bù wèi chǎng yuán, cóng shì yǐ shàng jiē xiū lì ér bù yǔ mín zhēng yè, lè fēn shī ér chǐ jī cáng rán gù mín bù kùn cái, pín jù zhě yǒu suǒ cuàn qí shǒu.
「義」與「利」者,人之所兩有也。雖堯舜不能去民之欲利;然而能使其欲利不克其好義也。雖桀紂不能去民之好義;然而能使其好義不勝其欲利也。故義勝利者為治世,利克義者為亂世。上重義則義克利,上重利則利克義。故天子不言多少,諸侯不言利害,大夫不言得喪,士不通貨財。有國之君不息牛羊,錯質之臣不息雞豚,冢卿不修幣,大夫不為場園,從士以上皆羞利而不與民爭業,樂分施而恥積藏;然故民不困財,貧窶者有所竄其手。
wén wáng zhū sì, wǔ wáng zhū èr, zhōu gōng zú yè, zhì chéng kāng zé àn wú zhū yǐ.
文王誅四,武王誅二,周公卒業,至成康則案無誅已。
duō jī cái ér xiū wú yǒu, zhòng mín rèn ér zhū bù néng, cǐ xié xíng zhī suǒ yǐ qǐ, xíng fá zhī suǒ yǐ duō yě.
多積財而羞無有,重民任而誅不能,此邪行之所以起,刑罰之所以多也。
shàng hǎo yì, zé mín àn shì yǐ! shàng hǎo fù, zé mín sǐ lì yǐ! èr zhě zhì luàn zhī qú yě. mín yǔ yuē: yù fù hū? rěn chǐ yǐ! qīng jué yǐ! jué gù jiù yǐ! yǔ yì fēn bèi yǐ! shàng hǎo fù, zé rén mín zhī xíng rú cǐ, ān dé bù luàn!
上好義,則民闇飾矣!上好富,則民死利矣!二者治亂之衢也。民語曰:「欲富乎?忍恥矣!傾絕矣!絕故舊矣!與義分背矣!」上好富,則人民之行如此,安得不亂!
tāng hàn ér dǎo yuē: zhèng bù jié yǔ? shǐ mín jí yǔ? hé yǐ bù yǔ zhì sī jí yě! gōng shì róng yǔ? fù yè shèng yǔ? hé yǐ bù yǔ zhì sī zhī jí yě! bāo jū xíng yǔ? chán fū xìng yǔ? hé yǐ bù yǔ zhì sī jí yě!
湯旱而禱曰:「政不節與?使民疾與?何以不雨至斯極也!宮室榮與?婦謁盛與?何以不雨至斯之極也!苞苴行與?讒夫興與?何以不雨至斯極也!」
tiān zhī shēng mín, fēi wèi jūn yě tiān zhī lì jūn, yǐ wèi mín yě. gù gǔ zhě, liè dì jiàn guó, fēi yǐ guì zhū hóu ér yǐ liè guān zhí, chà jué lù, fēi yǐ zūn dài fū ér yǐ.
天之生民,非為君也;天之立君,以為民也。故古者,列地建國,非以貴諸侯而已;列官職,差爵祿,非以尊大夫而已。
zhǔ dào zhī rén, chén dào zhī shì. gù shùn zhī zhì tiān xià, bù yǐ shì zhào ér wàn wù chéng. nóng jīng yú tián, ér bù kě yǐ wèi tián shī, gōng jiǎ yì rán.
主道知人,臣道知事。故舜之治天下,不以事詔而萬物成。農精于田,而不可以為田師,工賈亦然。
yǐ xián yì bù xiào, bù dài bo ér hòu zhī jí. yǐ zhì fá luàn, bù dài zhàn ér hòu zhī kè.
以賢易不肖,不待卜而後知吉。以治伐亂,不待戰而後知克。
qí rén yù fá lǔ, jì biàn zhuāng zi, bù gǎn guò biàn. jìn rén yù fá wèi, wèi zǐ lù, bù gǎn guò pú.
齊人慾伐魯,忌卞莊子,不敢過卞。晉人慾伐衛,畏子路,不敢過蒲。
bù zhī ér wèn yáo shùn, wú yǒu ér qiú tiān fǔ. yuē: xiān wáng zhī dào, zé yáo shùn yǐ liù èr zhī bó, zé tiān fǔ yǐ.
不知而問堯舜,無有而求天府。--曰:先王之道,則堯舜已;六貳之博,則天府已。
jūn zǐ zhī xué rú tuì, fān rán qiān zhī. gù qí xíng xiào, qí lì xiào, qí zhì yán sè chū cí qì xiào. wú liú shàn, wú sù wèn.
君子之學如蛻,幡然遷之。故其行效,其立效,其置顏色、出辭氣效。無留善,無宿問。
shàn xué zhě jǐn qí lǐ, shàn xíng zhě jiū qí nán.
善學者盡其理,善行者究其難。
jūn zǐ lì zhì rú qióng, suī tiān zǐ sān gōng wèn zhèng, yǐ shì fēi duì.
君子立志如窮,雖天子三公問正,以是非對。
jūn zǐ ài qióng ér bù shī, láo juàn ér bù gǒu, lín huàn nán ér bù wàng xì xí zhī yán. suì bù hán wú yǐ zhī sōng bǎi, shì bù nán wú yǐ zhī jūn zǐ wú rì bù zài shì.
君子隘窮而不失,勞倦而不苟,臨患難而不忘細席之言。歲不寒無以知松柏,事不難無以知君子無日不在是。
yǔ xiǎo, hàn gù qián. fū jǐn xiǎo zhě dà, jī wēi zhě zhù, dé zhì zhě sè zé qià, xíng jǐn ér shēng wèn yuǎn, xiǎo rén bù chéng yú nèi ér qiú zhī yú wài.
雨小,漢故潛。夫盡小者大,積微者箸,德至者色澤洽,行盡而聲問遠,小人不誠於內而求之於外。
yán ér bù chēng shī wèi zhī pàn, jiào ér bù chēng shī wèi zhī bèi. bèi pàn zhī rén, míng jūn bù nèi, cháo shì dài fū yù zhū tú bù yǔ yán.
言而不稱師謂之畔,教而不稱師謂之倍。倍畔之人,明君不內,朝士大夫遇諸塗不與言。
bù zú yú xíng zhě, shuō guò bù zú yú xìn zhě, chéng yán. gù chūn qiū shàn xū mìng, ér shī fēi lǚ méng, qí xīn yī yě. shàn wèi shī zhě bù shuō, shàn wèi yì zhě bù zhàn, shàn wèi lǐ zhě bù xiāng, qí xīn tóng yě.
不足於行者,說過;不足於信者,誠言。故春秋善胥命,而詩非屢盟,其心一也。善為詩者不說,善為易者不占,善為禮者不相,其心同也。
zēng zǐ yuē: xiào zǐ yán wèi kě wén, xíng wèi kě jiàn. yán wèi kě wén, suǒ yǐ shuō yuǎn yě xíng wèi kě jiàn, suǒ yǐ shuō jìn yě jìn zhě shuō zé qīn, yuǎn zhě yuè zé fù qīn jìn ér fù yuǎn, xiào zǐ zhī dào yě.
曾子曰:「孝子言為可聞,行為可見。言為可聞,所以說遠也;行為可見,所以說近也;近者說則親,遠者悅則附;親近而附遠,孝子之道也。」
zēng zǐ xíng, yàn zǐ cóng yú jiāo, yuē: yīng wén zhī: jūn zǐ zèng rén yǐ yán, shù rén zèng rén yǐ cái. yīng pín wú cái, qǐng jiǎ yú jūn zǐ, zèng wú zi yǐ yán: chéng yú zhī lún, tài shān zhī mù yě, shì zhū yǐn kuò, sān yuè wǔ yuè, wèi chóu cǎi, bì ér bù fǎn qí cháng. jūn zǐ zhī yǐn kuò, bù kě bù jǐn yě. shèn zhī! lán chén gǎo běn, jiàn yú mì lǐ, yī pèi yì zhī. zhèng jūn jiàn yú xiāng jiǔ, kě chán ér de yě. jūn zǐ zhī suǒ jiàn, bù kě bù shèn yě.
曾子行,晏子從於郊,曰:「嬰聞之:君子贈人以言,庶人贈人以財。嬰貧無財,請假於君子,贈吾子以言:乘輿之輪,太山之木也,示諸檃栝,三月五月,為幬采,敝而不反其常。君子之檃栝,不可不謹也。慎之!蘭茞槁本,漸於蜜醴,一佩易之。正君漸於香酒,可讒而得也。君子之所漸,不可不慎也。」
rén zhī yú wén xué yě, yóu yù zhī yú zuó mo yě. shī yuē: rú qiē rú cuō, rú zuó rú mó. wèi xué wèn yě. hé zhī bì, jǐng lǐ zhī jué yě, yù rén zuó zhī, wèi tiān zǐ bǎo. zi gàn jì lù gù bǐ rén yě, bèi wén xué, fú lǐ yì, wèi tiān xià liè shì.
人之於文學也,猶玉之於琢磨也。詩曰:「如切如磋,如琢如磨。」謂學問也。和之璧,井裡之厥也,玉人琢之,為天子寶。子贛季路故鄙人也,被文學,服禮義,為天下列士。
xué wèn bù yàn, hǎo shì bù juàn, shì tiān fǔ yě.
學問不厭,好士不倦,是天府也。
jūn zǐ yí zé bù yán, wèi wèn zé bù yán, dào yuǎn rì yì yǐ.
君子疑則不言,未問則不言,道遠日益矣。
duō zhī ér wú qīn, bó xué ér wú fāng, hǎo duō ér wú dìng zhě, jūn zǐ bù yǔ.
多知而無親,博學而無方,好多而無定者,君子不與。
shǎo bù fěng sòng, zhuàng bù lùn yì, suī kě, wèi chéng yě.
少不諷誦,壯不論議,雖可,未成也。
jūn zǐ yī jiào, dì zǐ yī xué, jí chéng.
君子壹教,弟子壹學,亟成。
jūn zǐ jìn zé yì shàng zhī yù, ér sǔn xià zhī yōu. bù néng ér jū zhī, wū yě wú yì ér hòu shòu zhī, qiè yě. xué zhě fēi bì wèi shì, ér shì zhě bì rú xué.
君子進則益上之譽,而損下之憂。不能而居之,誣也;無益而厚受之,竊也。學者非必為仕,而仕者必如學。
zi gòng wèn yú kǒng zǐ yuē: cì juàn yú xué yǐ, yuàn xī shì jūn. kǒng zǐ yuē: shī yún: wēn gōng zhāo xī, zhí shì yǒu kè. shì jūn nán, shì jūn yān kě xī zāi! rán zé, cì yuàn xī shì qīn. kǒng zǐ yuē: shī yún: xiào zǐ bù guì, yǒng xī ěr lèi. shì qīn nán, shì qīn yān kě xī zāi! rán zé cì yuàn xī yú qī zǐ. kǒng zǐ yuē: shī yún: xíng yú guǎ qī, zhì yú xiōng dì, yǐ yù yú jiā bāng. qī zǐ nán, qī zǐ yān kě xī zāi! rán zé cì yuàn xī yú péng yǒu. kǒng zǐ yuē: shī yún: péng yǒu yōu shè, shè yǐ wēi yí. péng yǒu nán, péng yǒu yān kě xī zāi! rán zé cì yuàn xī gēng. kǒng zǐ yuē: shī yún: zhòu ěr yú máo, xiāo ěr suǒ táo, jí qí chéng wū, qí shǐ bō bǎi gǔ. gēng nán, gēng yān kě xī zāi! rán zé cì wú xī zhě hū? kǒng zǐ yuē: wàng qí kuàng, gāo rú yě, diān rú yě, gé rú yě, cǐ zé zhī suǒ xī yǐ. zi gòng yuē: dà zāi! sǐ hū! jūn zǐ xī yān, xiǎo rén xiū yān.
子貢問於孔子曰:「賜倦於學矣,願息事君。」孔子曰:「詩云:『溫恭朝夕,執事有恪。』事君難,事君焉可息哉!」「然則,賜願息事親。」孔子曰:「詩云:『孝子不匱,永錫爾類。』事親難,事親焉可息哉!」「然則賜願息於妻子。」孔子曰:「詩云:『刑於寡妻,至於兄弟,以御於家邦。』妻子難,妻子焉可息哉!」「然則賜願息於朋友。」孔子曰:「詩云:『朋友攸攝,攝以威儀。』朋友難,朋友焉可息哉!」「然則賜願息耕。」孔子曰:「詩云:『晝爾於茅,宵爾索綯,亟其乘屋,其始播百穀。』耕難,耕焉可息哉!」「然則賜無息者乎?」孔子曰:「望其壙,皋如也,顛如也,鬲如也,此則知所息矣。」子貢曰:「大哉!死乎!君子息焉,小人休焉。」
guó fēng zhī hào sè yě, chuán yuē: yíng qí yù ér bù qiān qí zhǐ. qí chéng kě bǐ yú jīn shí, qí shēng kě nèi yú zōng miào. xiǎo yǎ bù yǐ yú wū shàng, zì yǐn ér jū xià, jí jīn zhī zhèng yǐ sī wǎng zhě, qí yán yǒu wén yān, qí shēng yǒu āi yān.
國風之好色也,傳曰:「盈其欲而不愆其止。其誠可比於金石,其聲可內於宗廟。」小雅不以於污上,自引而居下,疾今之政以思往者,其言有文焉,其聲有哀焉。
guó jiāng xìng, bì guì shī ér zhòng fù, guì shī ér zhòng fù, zé fǎ dù cún. guó jiāng shuāi, bì jiàn shī ér qīng fù jiàn shī ér qīng fù, zé rén yǒu kuài rén yǒu kuài zé fǎ dù huài.
國將興,必貴師而重傅,貴師而重傅,則法度存。國將衰,必賤師而輕傅;賤師而輕傅,則人有快;人有快則法度壞。
gǔ zhě pǐ fū wǔ shí ér shì. tiān zǐ zhū hóu zi shí jiǔ ér guān, guān ér tīng zhì, qí jiào zhì yě.
古者匹夫五十而士。天子諸侯子十九而冠,冠而聽治,其教至也。
jūn zǐ yě zhě ér hǎo zhī, qí rén yě qí rén ér bù jiào, bù xiáng. fēi jūn zǐ ér hǎo zhī, fēi qí rén yě fēi qí rén ér jiào zhī, jī dào liáng, jiè zéi bīng yě.
君子也者而好之,其人也;其人而不教,不祥。非君子而好之,非其人也;非其人而教之,齎盜糧,借賊兵也。
bù zì qiǎn qí xíng zhě, yán làn guò. gǔ zhī xián rén, jiàn wèi bù yī, pín wèi pǐ fū, shí zé zhān zhōu bù zú, yī zé shù hè bù wán rán ér fēi lǐ bù jìn, fēi yì bù shòu, ān qǔ cǐ?
不自嗛其行者,言濫過。古之賢人,賤為布衣,貧為匹夫,食則饘粥不足,衣則豎褐不完;然而非禮不進,非義不受,安取此?
zi xià jiā pín, yī ruò xiàn chún. rén yuē: zi hé bù shì? yuē: zhū hóu zhī jiāo wǒ zhě, wú bù wèi chén dài fū zhī jiāo wǒ zhě, wú bù fù jiàn. liǔ xià huì yǔ hòu mén zhě tóng yī, ér bù jiàn yí, fēi yī rì zhī wén yě. zhēng lì rú zǎo jiǎ, ér sàng qí zhǎng.
子夏家貧,衣若縣鶉。人曰:「子何不仕?」曰:「諸侯之驕我者,吾不為臣;大夫之驕我者,吾不復見。柳下惠與後門者同衣,而不見疑,非一日之聞也。爭利如蚤甲,而喪其掌。」
jūn rén zhě bù kě yǐ bù shèn qǔ chén, pǐ fū bù kě bù shèn qǔ yǒu. yǒu zhě suǒ yǐ xiāng yǒu yě. dào bù tóng, hé yǐ xiāng yǒu yě? jūn xīn shī huǒ, huǒ jiù zào píng dì zhù shuǐ, shuǐ liú shī. fū lèi zhī xiāng cóng yě, rú cǐ qí zhe yě, yǐ yǒu guān rén, yān suǒ yí? qǔ yǒu shàn rén, bù kě bù shèn, shì dé zhī jī yě. shī yuē: wú jiāng dà chē, wéi chén míng míng. yán wú yǔ xiǎo rén chù yě.
君人者不可以不慎取臣,匹夫不可不慎取友。友者、所以相有也。道不同,何以相有也?均薪施火,火就燥;平地注水,水流濕。夫類之相從也,如此其着也,以友觀人,焉所疑?取友善人,不可不慎,是德之基也。詩曰:「無將大車,維塵冥冥。」言無與小人處也。
lán jū lù zuò, shì zhī ér fēi. nuò ruò yì duó, shì rén ér fēi. hàn zhuàng hǎo dòu, shì yǒng ér fēi.
藍苴路作,似知而非。懦弱易奪,似仁而非。悍戇好鬥,似勇而非。
rén yì lǐ shàn zhī yú rén yě, pì zhī ruò huò cái sù mǐ zhī yú jiā yě, duō yǒu zhī zhě fù, shǎo yǒu zhī zhě pín, zhì wú yǒu zhě qióng. gù dà zhě bù néng, xiǎo zhě bù wèi, shì qì guó juān shēn zhī dào yě.
仁義禮善之於人也,辟之若貨財粟米之於家也,多有之者富,少有之者貧,至無有者窮。故大者不能,小者不為,是棄國捐身之道也。
fán wù yǒu chéng ér lái, chéng qí chū zhě, shì qí fǎn yě.
凡物有乘而來,乘其出者,是其反也。
liú yán miè zhī, huò sè yuǎn zhī. huò zhī suǒ yóu shēng yě, shēng zì xiān xiān yě. shì gù jūn zǐ zǎo jué zhī.
流言滅之,貨色遠之。禍之所由生也,生自纖纖也。是故君子蚤絕之。
yán zhī xìn zhě, zài hu qū gài zhī jiān. yí zé bù yán, wèi wèn zé bù yán.
言之信者,在乎區蓋之間。疑則不言,未問則不言。
zhī zhě míng yú shì, dá yú shù, bù kě yǐ bù chéng shì yě. gù yuē: jūn zǐ nán shuō, shuō zhī bù yǐ dào, bù shuō yě.
知者明於事,達於數,不可以不誠事也。故曰:「君子難說,說之不以道,不說也。」
yǔ yuē: liú wán zhǐ yú ōu yú, liú yán zhǐ yú zhī zhě. cǐ jiā yán xié shuō zhī suǒ yǐ è rú zhě yě. shì fēi yí, zé dù zhī yǐ yuǎn shì, yàn zhī yǐ jìn wù, cān zhī yǐ píng xīn, liú yán zhǐ yān, è yán sǐ yān.
語曰:「流丸止於甌臾,流言止於知者。」此家言邪說之所以惡儒者也。是非疑,則度之以遠事,驗之以近物,參之以平心,流言止焉,惡言死焉。
zēng zǐ shí yú, yǒu yú, yuē: gān zhī. mén rén yuē: gān zhī shāng rén, bù ruò ào zhī. zēng zǐ qì tì yuē: yǒu yì xīn hū zāi! shāng qí wén zhī wǎn yě.
曾子食魚,有餘,曰:「泔之。」門人曰:「泔之傷人,不若奧之。」曾子泣涕曰:「有異心乎哉!」傷其聞之晚也。
wú yòng wú zhī suǒ duǎn, yù rén zhī suǒ zhǎng. gù sāi ér bì suǒ duǎn, yí ér cóng suǒ shì. shū zhī ér bù fǎ, biàn chá ér cāo pì, yǒng guǒ ér wú lǐ, jūn zǐ zhī suǒ zēng è yě.
無用吾之所短,遇人之所長。故塞而避所短,移而從所仕。疏知而不法,辨察而操僻,勇果而無禮,君子之所憎惡也。
duō yán ér lèi, shèng rén yě shǎo yán ér fǎ, jūn zǐ yě duō yán wú fǎ, ér liú miǎn rán, suī biàn, xiǎo rén yě.
多言而類,聖人也;少言而法,君子也;多言無法,而流湎然,雖辯,小人也。
guó fǎ jìn shí yí, è mín zhī chuàn yǐ wú fēn de yě, yǒu fū fēn yì, zé róng tiān xià ér zhì wú fēn yì, zé yī qī yī qiè ér luàn.
國法禁拾遺,惡民之串以無分得也,有夫分義,則容天下而治;無分義,則一妻一妾而亂。
tiān xià zhī rén, wéi gè tè yì zāi, rán ér yǒu suǒ gòng yǔ yě. yán wèi zhě yǔ yì yá, yán yīn zhě yǔ shī kuàng, yán zhì zhě yǔ sān wáng. sān wáng jì yǐ dìng fǎ dù, zhì lǐ lè ér chuán zhī, yǒu bù yòng ér gǎi zì zuò, hé yǐ yì yú biàn yì yá zhī hé, gèng shī kuàng zhī lǜ? wú sān wáng zhī fǎ, tiān xià bù dài wáng, guó bù dài sǐ.
天下之人,唯各特意哉,然而有所共予也。言味者予易牙,言音者予師曠,言治者予三王。三王既以定法度,制禮樂而傳之,有不用而改自作,何以異於變易牙之和,更師曠之律?無三王之法,天下不待亡,國不待死。
yǐn ér bù shí zhě, chán yě bù yǐn bù shí zhě, fú yóu yě.
飲而不食者,蟬也;不飲不食者,浮蝣也。
yú shùn xiào jǐ xiào ér qīn bù ài, bǐ gàn zǐ xū zhōng ér jūn bù yòng, zhòng ní yán yuān zhī ér qióng yú shì. jié pò yú bào guó ér wú suǒ pì zhī, zé chóng qí shàn, yáng qí měi, yán qí suǒ zhǎng, ér bù chēng qí suǒ duǎn yě.
虞舜、孝己孝而親不愛,比干、子胥忠而君不用,仲尼、顏淵知而窮於世。劫迫於暴國而無所辟之,則崇其善,揚其美,言其所長,而不稱其所短也。
wéi wéi ér wáng zhě, fěi yě bó ér qióng zhě, zī yě qīng zhī ér yú zhuó zhě, kǒu yě.
惟惟而亡者,誹也;博而窮者,訾也;清之而俞濁者,口也。
jūn zǐ néng wèi kě guì, bù néng shǐ rén bì guì jǐ néng wèi kě yòng, bù néng shǐ rén bì yòng jǐ.
君子能為可貴,不能使人必貴己;能為可用,不能使人必用己。
gào shì bù jí wǔ dì, méng zǔ bù jí sān wáng, jiāo zhì zi bù jí wǔ bó.
誥誓不及五帝,盟詛不及三王,交質子不及五伯。