sì yuè chū yī rì wǔ gǔ, yǔ dà zuò, píng míng mào yǔ xíng. jí cóng lù tíng qí ér dōng běi, suí xiāo sháo xī xī àn xíng. sān lǐ, xī wàng yǎn kǒu dōng liǎng shān xiá, yǐ chū qí xià píng chóu yǐ. yú shì dōng shān jiàn huō, xī zhuǎn ér dōng, lù yì suí zhī. yòu wǔ lǐ, xī liǎng páng shí pán cuò rú dòu, shuǐ bēn shù qí zhōng, ài chù rú mén, jí jià mù qí shàng yǐ dù. jì dù, xún xī nán àn xíng, yòu èr lǐ ér dǐ xià guān. jù shì lín cì, dà jù luò yě. dà xìng lǐ shì jū zhī. zì lù tíng lái, míng wǔ lǐ, shí shí lǐ ér yáo, yǔ shēn ní nìng, jù xíng tián qí xiǎo jìng jiān, nǎi shì jiǔ yú sì ér xíng. xià guān zhī xī, yǒu xī zì nán rào xià guān ér dōng, yǒu shí liáng suǒ qí xià liú, shuǐ yóu qiáo xià chū, dōng yǔ xiāo sháo shuǐ hé. qí xī yī xī, yòu zì yīng lóng qiáo lái huì, sān shuǐ hé ér shèng zhōu, běi kě èr shí lǐ zhì níng yuǎn. guò xià guān, shǐ yǔ xiāo sháo shuǐ bié, lù zhuǎn dōng nán xiàng. nán wàng xià guān zhī hòu, qiān fēng sǒng cuì, tíng tíng ruò zhú gān yù lì, qí zhōng yǒu zuì gāo ér ruì zhě, míng wú jiān shān. shān xià yǒu yán, yǎo tiǎo rú xié yán yún, qí nèi yǒu yóu cūn dòng, qí wài yǒu dōng jiǎo tán, jiē cǐ zhōng jué shèng chù. gài fēng jǐn gàn yǔ zhī yí, shí jù lǜ wǔ zhī shòu, yóu jiǔ yí ér bù jīng cǐ, jǐ shī qí zhēn xíng yǐ. hèn wèi zhì zhàng lǚ yì jí tíng liú yóu lǎn qí zhōng, sōu tī qí bì yě. dōng nán èr lǐ, yǒu dà xī nán zì yóu cūn dòng lái, qiáo tíng héng kuà qí shàng, shì wèi yīng lóng qiáo, yòu míng tōng jì qiáo. guò qiáo, suì nán rù luàn fēng zhōng. jí wú jiān shān dōng lái yú pài yě. èr lǐ shàng dì bǎo píng ào, yú shì sì páng jiē qí fēng wǎn zhuǎn, chuān yáo fáng ér pī jǐn zhàng, zhuǎn yī xì fù zǎn yī dòng, tòu yī qiào gèng lù yī qí, zhì shī xiàng lóng shé jiā lù ér qǐ, yǔ rén zhēng dào, huǎng hū mèng zhōng céng cóng sān dǎo jí chuán shuō zhōng hǎi shàng sān xiān shān jīng xíng, fēi fù rén shì suǒ gòu g u xiāng yù yě. gòng liù lǐ, fàn yú shān kǒu dòng. yóu shān kǒu nán yú yī lǐng, gòng sān lǐ, yǒu liǎng fēng jiā dào, zhēng qí jìng guài. fēng xià yǒu xiǎo xī nán xiàng, jià qiáo tíng yú qí shàng. tān qí jiǔ qì, yù yī rú guān zhě, jiā yóu cūn zhī nèi, yù wǎn yú hái qí chù, wèi wú jiān zhǔ rén, yú qī yǐ yì rì, wèn qí xìng míng, wèi yuē wáng xuán fēng yún. guò xiá ér nán, shǐ yǒu róng tǔ fù kuài zhī shān. yòu wǔ lǐ, yú yī lǐng, wèi dà jí shù, shí fēng fù jiā dào qǐ. lù dōng yī fēng, qiàn kōng líng lóng, nì xuán yī liè, shèn yún bù zú yù qí qiǎo, yú wàng zhī shén wǎng, jí pī jīng rù, zhǐ dòu xì tòu lòu, huò pán kōng ér shàng, huò chuān yè ér zhuǎn, mò kě qióng jié, xī bù néng zhū máo yǐn jí, yǐ jí qióng jǐn yōu xuán zhī miào yě. qí xī fēng xuán xuē yì rán. lù chū qí jiān, tòu ài ér nán, shǐ huò rán tiān kāi dì kuàng, shì wèi lù yuán xià. yú shì shí fēng jí j yǐng nì jī, xī jù chóng luán jùn lǐng, dōng jiē huí gāng pán bǎn. nán èr lǐ, suì chū dà lù, zài ǒu táng jiè tóu èr pù zhī jiān. yòu nán wǔ lǐ, sù yú jiè tóu pù, shì wèi níng yuǎn lán shān zhī jiè. qí xī zhī dà shān yuē mǎn yún shān, dāng shì zǐ jīn yuán zhī bèi, qí zhī dōng běi xíng, jiè suì yīn zhī, zài nán wèi tiān zhù shān, jí zhì suǒ chēng shí zhù yán dòng zhī qí zhě. yú jì xìng shēn jīng shān kǒu yī dài qí fēng, yòu jìn zhān wú jiān yóu cūn zhòng xiù, ér suǒ mù shí zhù, yòu bù chū èr lǐ zhī wài, shén wèi yuè rán. dàn zú wèi cǎo lǚ suǒ shí, jí yǐ xié xíng yóu jiān, ér shì dì xiàng lái duō yǔ, qí shuǐ yì dào, xié fù bù biàn. zì yǒng zhōu zhì cǐ, wú chù bù kǔ hàn, jí jìn ér lù tíng xià guān, yì fù áo áo ér shān kǒu yǐ nán, suì chōng qí jìn hè, qǐ mǎn yún zhī yàn yé!
四月初一日 五鼓,雨大作,平明冒雨行。即從路亭岐而東北,隨蕭韶溪西岸行。三里,西望掩口東兩山峽,已出其下平疇矣。於是東山漸豁,溪轉而東,路亦隨之。又五里,溪兩旁石盤錯如斗,水奔束其中,隘處如門,即架木其上以渡。既渡,循溪南岸行,又二里而抵下觀。巨室鱗次,大聚落也。大姓李氏居之。自路亭來,名五里,實十里而遙,雨深泥濘,俱行田畦小徑間,乃市酒於肆而行。下觀之西,有溪自南繞下觀而東,有石樑鎖其下流,水由橋下出,東與簫韶水合。其西一溪,又自應龍橋來會,三水合而勝舟,〔北可二十里至寧遠。〕過下觀,始與蕭韶水別,路轉東南向。南望下觀之後,千峰聳翠,〔亭亭若竹竿玉立,〕其中有最高而銳者,名吳尖山。山下有岩,窈窕如斜岩雲,其內有尤村洞,其外有東角潭,皆此中絕勝處。蓋峰盡干羽之遺,石俱率舞之獸,游九疑而不經此,幾失其真形矣。〔恨未滯杖履意即停留、遊覽其中,搜剔奇閟也。〕東南二里,有大溪南自尤村洞來,橋亭橫跨其上,是為應龍橋,又名通濟〔橋〕。過橋,遂南入亂峰中。即吳尖山東來余派也。二里上地寶坪坳,於是四旁皆奇峰宛轉,穿瑤房而披錦幛,轉一隙復攢一峒,透一竅更露一奇,至獅象龍蛇夾路而起,與人爭道,恍惚夢中曾從三島即傳說中海上三仙山經行,非復人世所遘gòu相遇也。共六里,飯於山口峒。由山口南逾一嶺,共三里,有兩峰夾道,爭奇競怪。峰下有小溪南向,架橋亭於其上。貪奇久憩,遇一儒冠者,家尤村之內,欲挽余還其處,為吳尖主人,余期以異日,問其姓名,為曰王璇峰雲。過峽而南,始有容土負塊之山。又五里,逾一嶺,為大吉墅,石峰復夾道起。路東一峰,嵌空玲瓏,〔逆懸欹裂,蜃雲不足喻其巧,〕余望之神往,亟披荊入,旨竇隙透漏,或盤空而上,或穿腋而轉,莫可窮詰,惜不能誅茅引級,以極窮盡幽玄之妙也。其西峰懸削亦然。路出其間,透隘而南,始豁然天開地曠,是為露園下。於是石峰戢jí影匿跡,西俱崇巒峻岭,東皆回岡盤坂。南二里,遂出大路,在藕塘、界頭二鋪之間。又南五里,宿於界頭鋪,是為寧遠、藍山之界。其西之大山曰滿雲山,當是紫金原之背,其支東北行,界遂因之,再南為天柱山,即《志》所稱石柱岩洞之奇者。余既幸身經山口一帶奇峰,又近瞻吳尖、尤村眾岫,而所慕石柱,又不出二里之外,神為躍然。但足為草履所蝕,即以鞋行猶艱,而是地向來多雨,畦水溢道,鞋復不便。自永州至此,無處不苦旱,即近而路亭、下觀,亦復嗷嗷;而山口以南,遂充畦浸壑,豈「滿雲」之驗耶!
chū èr rì yú yù wèi shí zhù yóu. píng míng, yǔ fù lián mián, qiě zú tòng bù shèng lǚ, suì shǎo tíng nì lǚ. shàng wǔ yǔ zhǐ, nǎi dōng nán xíng. tú zhōng wèn suǒ wèi wǔ zhù shān yán zhī shèng, ér suǒ yù jiē háng dào zhī rén, mò zhī suǒ zài. yǐ ér yǔ zhǐ lù huá, sì gù tǔ rén bù kě dé, nǎi pái huái qí jiān, shù jǐ yī yù. jiǔ zhī, yù qiáo zhě, yòu yù gēng zhě, wèn shí zhù tiān zhù, jiē yǐ wú yǒu duì. gòng wǔ lǐ, guò yī lǐng, shān shì dà huō, shì wèi zǒng guǎn miào. jí tóu miào zhōng wèn dào zhě, zhōng bù néng zhī. yòu dōng nán xíng, yáo wàng zhèng dōng yǒu sǒng jiān zhuō lì, bù biàn qí wèi shù wèi shí. yòu wǔ lǐ, dǐ yán jiā qiáo, shǐ biàn qí wèi shí fēng, ér fēi shù yǐng yě. yán jiā qiáo xià xiǎo shuǐ dōng běi liú qù. guò qiáo, yòu dōng nán yú yī xiǎo lǐng, suì cóng jiān dào zhé ér dōng xiàng lín wǔ dào. lán shān dà dào nán xíng shí wǔ lǐ zhì chéng. gòng sì lǐ guò bǎo lín sì, dú sì qián hù lóng qiáo bēi, shǐ zhī bǎo lín shān mài yóu běi zhù lái, nǎi wù xiàng suǒ wàng ruò shù zhī fēng zhèng zài sì běi, yì zài xiàn běi, sì qù xiàn shí wǔ lǐ, cǐ fēng zài sì hòu qià èr shí lǐ, zhì suǒ chēng shí zhù, jí bēi suǒ chēng běi zhù wú yí yǐ. yòu dōng guò hù lóng qiáo, qiáo xià shuǐ nán liú xiōng yǒng, jí yán jiā qiáo zhī qū ér zhì zhě. suí xī dōng xíng, yú shì běi zhān shí zhù, qí fēng qiàn xuē rú bì yù zān, ér páng yǒu shí yá, yì wù tū lù qí, rán jiào zhī yóu cūn shān kǒu zhī fēng, zhí de qí yī tǐ, bù chì wēi yǐ. yòu èr lǐ zhì xià wān tián, yǒu dà shù zhì lù yú, shàng zhī fēn sǒng, ér qí xià pán qū duī tū, dà liù qī wéi, qí xuán wō cuò jié zhī jiān, jù shòu shuǐ ruò xǐ tóu pén, yì shù yāo yě. yòu dōng, lù chū wò shí jiān, xī shǐ zhé ér nán xiàng lán shān lù. nǎi dōng rù gāng lǒng èr lǐ, yǒu lù zì xī nán héng guàn dōng běi, xiǎng jí lán shān qū guì yáng zhī dào yǐ. yòu dōng yán bái dì lǐng xíng. gài jiè tóu pù shān mài zì mǎn yún shān dōng běi huán zhuǎn, zhì ér dōng qǐ wèi bái dì lǐng. gù jiè tóu zhī nán, qí shuǐ jù nán zhuǎn lán shān, ér shān zì jiè tóu xī zhì jù fēng, jí jiǔ yí dōng gé, píng lì nán rào, dōng qǐ gāo lǐng jí bái dì, běi liè jiā wù chéng píng, zhōng huán zhōng yāng, xī jí lán shān xiàn zhì. ér lù xún bái dì shān nán xíng, lǚ jié zhī lǐng, wǔ lǐ, lù zhuǎn nán xiàng, yòu wǔ lǐ wèi léi jiā lǐng, zé bái dì zhī dōng nán jǐn chù yě. fàn yú léi jiā lǐng. rì wèi xià wǔ, ér qián tú lù dá wú rén, xíng lǚ jù sù, suì xié zhǐ yān. jì zhǐ xíng, nǎi dà jì. shì rì zhǐ xíng sān shí lǐ, yǐ zú liè ér zǎo yǔ, qián wú sù chù yě.
初二日 余欲為石柱游。平明,雨復連綿,且足痛不勝履,遂少停逆旅。上午雨止,乃東南行。途中問所謂五柱山岩之勝,而所遇皆行道之人,莫知所在。已而雨止路滑,四顧土人不可得,乃徘徊其間,庶幾一遇。久之,遇樵者,又遇耕者,問石柱、天柱,皆以無有對。共五里,過一嶺,山勢大豁,是為總管廟。亟投廟中問道者,終不能知。又東南行,遙望正東有聳尖卓立,不辨其為樹為石。又五里,抵顏家橋,始辨其為石峰,而非樹影也。顏家橋下小水東北流去。過橋,又東南逾一小嶺,遂從間道折而東向臨武道。藍山大道南行十五里至城。共四里過寶林寺,讀寺前《護龍橋碑》,始知寶林山脈由北柱來,乃悟向所望若樹之峰正在寺北,亦在縣北,寺去縣十五里,此峰在寺後恰二十里,《志》所稱石柱,即碑所稱北柱無疑矣。又東過護龍橋,橋下水南流洶湧,即顏家橋之曲而至者。隨溪東行,於是北瞻石柱,其峰倩削〔如碧玉簪〕,而旁有石崖,亦兀突露奇,然較之尤村山口之峰,直得其一體,不啻微矣。又二里至下灣田,有大樹峙路隅,上枝分聳,而其下盤曲堆突,大六七圍,其旋窩錯節之間,俱受水若洗頭盆,亦樹妖也。又東,路出臥石間,溪始折而南向藍山路。乃東入岡隴二里,有路自西南橫貫東北,想即藍山趨桂陽之道矣。又東沿白帝嶺行。蓋界頭鋪山脈自滿雲山東北環轉,峙而東起為白帝嶺。故界頭之南,其水俱南轉藍山,而山自界頭西峙巨峰,即九疑東隔,屏立南繞,東起高嶺即白帝,北列夾塢成坪,中環中央,西即藍山縣治。而路循白帝山南行,屢截支嶺,五里,路轉南向,又五里為雷家嶺,則白帝之東南盡處也。飯於雷家嶺。日未下午,而前途路沓無人,行旅俱宿,遂偕止焉。既止行,乃大霽。是日止行三十里,以足裂而早雨,前無宿處也。
chū sān rì zhōng yè qǐ, míng xīng jiǎo rán, yǐ wèi cǐ hòu jiǔ qíng kě zhī. bǐ xiǎo, fàn wèi bì, yǔ réng xià yǐ. xiè dié xi di xiǎo bù zǒu ní nào zhōng, dà xī yì zì lán shān qǔ ér dōng zhì, suì xún xī dōng xíng. yǐ ér xī zhé ér nán, lù zhé ér dōng. yú yī lǐng, gòng wǔ lǐ, dà xī fù zì nán lái, shì wèi xǔ jiā dù. dù xī dōng xíng yī lǐ, xī běi xiàng rù xiá, lù nán xiàng rù shān. wǔ lǐ wèi yáng méi yuán, yī èr jiā yǐ shān jiāo, wèi dào fén pò, líng luò kě lián. zhì shì yǔ zhǐ. yòu nán shí lǐ, wèi tián xīn pù. tián xīn zhī nán, jìng dào kāi pì, yǒu xiǎo xī běi xiàng qù, gài zì zhū hé pù lái zhě. zì cǐ lù xī dà shān, zì lán shān zhī nán nán xiàng pái liè, ér chéng xī dài zhī lù dōng shí fēng sǒng xiù, yì nán xiàng pái liè, ér qiáo sōng yīn zhī. qǔ dào yú zhōng, sān lǐ yī tíng, kě wò kě qì, bù zhī xíng yì zhī kǔ yě. gòng èr shí lǐ, fàn yú zhū hé pù, shì wèi lán shān lín wǔ fēn jiè. gèng yī lǐ, guò yǒng jì qiáo, qí shuǐ dōng liú, guò dōng shān zhī lù, zhé ér běi yǐ rù kuī shuǐ zhě. yòu nán sì lǐ wèi jiāng shān lǐng, zé nán dà lóng zhī jí, ér shuǐ fèn chǔ yuè yǐ. lǐng xī shí wǔ lǐ yuē shuǐ tóu, zhì wèi wǔ shuǐ chū xī shān xià lú cí l c shí, dāng jí qí chù. guò jí jí xún shuǐ dōng nán, sì lǐ wèi dōng cūn. shuǐ yóu xiá zhōng nán qù, lù dōng nán yú lǐng, zhí shàng yī lǐ ér yáo, shǐ jí lǐng tóu, gài jiāng shān lǐng píng ér wèi fēn shuǐ zhī jí, cǐ lǐng gāo ér wú guān guò mài yě. xià lǐng, lù yì kāi zhěng, lù páng qiáo sōng hé bào jiā lì. sān lǐ, shǐ xíng wù zhōng. qí wù kāi yáng chéng dòng zhǐ shān jiān píng dì, ér sì wéi shān bù shèn gāo, dōng běi wéi dōng shān zuì wēi jùn, xī nán zé xī shān zhī fēn zhī nán xià, yán dǐ cāng wú, fēn yuè zhī dōng xī zhě yě. sān lǐ, jìng wù chū liǎng shí shān zhī kǒu, yòu fù kāi yáng chéng dòng. yòu sān lǐ, fù chū liǎng shān kǒu. yòu yī lǐ, nǎi dá diàn jiāng pù ér zhǐ sù yān. nán qù lín wǔ shàng shí lǐ. shì rì xíng liù shí lǐ, jì zhǐ ér yú tǐ xiǎo yàng.
初三日 中夜起,明星皎然,以為此後久晴可知。比曉,飯未畢,雨仍下矣。躞蹀xiè dié小步走泥淖中,大溪亦自藍山曲而東至,遂循溪東行。已而溪折而南,路折而東。逾一嶺,共五里,大溪復自南來,是為許家渡。渡溪東行一里,溪北向入峽,路南向入山。五里為楊梅原,一二家倚山椒,為盜焚破,零落可憐。至是雨止。又南十里,為田心鋪。田心之南,徑道開闢,有小溪北向去,蓋自朱禾鋪來者。自此路西大山,自藍山之南南向排列,而澄溪帶之;路東石峰聳秀,亦南向排列,而喬松蔭之。取道於中,三里一亭,可臥可憩,不知行役之苦也。共二十里,飯於朱禾鋪,是為藍山、臨武分界。更一里,過永濟橋,其水東流,過東山之麓,折而北以入巋水者。又南四里為江山嶺,則南大龍之脊,而水分楚、粵矣。〔嶺西十五里曰水頭,《志》謂武水出西山下鸕鶿lú cí石,當即其處。〕過脊即循水東南,四里為東村。水由峽中南去,路東南逾嶺,直上一里而遙,始及嶺頭,蓋江山嶺平而為分水之脊,此嶺高而無關過脈也。下嶺,路益開整,路旁喬松合抱夾立。三里,始行塢中。其塢開洋成峒指山間平地,而四圍山不甚高,東北惟東山最巍峻,西南則西山之分支南下,言抵蒼梧,分粵之東西者也。三里,徑塢出兩石山之口,又復開洋成峒。又三里,復出兩山口。又一里,乃達墊江鋪而止宿焉。南去臨武尚十里。是日行六十里,既止而余體小恙。
chū sì rì yǔ yǐ yè wò fā rè, píng míng nǎi qǐ. wèn zhī yóu diàn jiāng ér dōng běi shí lǐ, yǒu lóng dòng shén qí, yú suǒ mù ér zhì zhě, ér bù yì jí zài cǐ yě. nǎi jì xíng náng yú lǚ diàn, zhú yóu xiǎo jìng dōng běi xíng. sì lǐ, chū dà dào, zé lín wǔ běi xiàng guì yáng zhōu lù yě. zūn xíng yī lǐ, yǒu xī zì běi ér nán, yì fā yú dōng shān zhī xià zhě. míng xié jiāng. dù qiáo, jí shàng ái gāng lǐng. yuè lǐng, lù zhuǎn chún běi zhèng běi, fù cóng xiǎo jìng xī běi rù shān, gòng wǔ lǐ ér dǐ shí mén jiǎng shì. yǒu shān wù lì, jiǎng shì jū hòu dòng, zài shān bàn cuì wēi yǐn yuē qīng cuì zhī shān sè jiān. dòng mén dōng nán xiàng, yī rù jí jiàn bǎi zhù qiān mén, xuán liè qí zhōng, fǔ wā ér xià, zé dòng zhī wài céng yě. cóng qí zuǒ ér shàng, chuān liè zhù ér rù, zhòng zhù fēn liè, fù huí huán chéng dòng, líng lóng wǎn zhuǎn, rú qū fáng suì gé, liè hù fēn chuāng, wú bù tòu míng jù xì, bā chuāng yǎn yìng. cóng lái suǒ lì zhū dòng, yǒu cǐ qū shé zhě, wú cǐ míng shuǎng, yǒu cǐ hóng lì zhě, wú cǐ líng lóng, jí cǐ yǐ zú yā dào zhòng qí yǐ. shí jiǎng shì dǎo zhě hái qǔ huǒ jù, yú dú tàn qí xiān zhì, yì jù ér rù chù, dāng zài xià dòng wài céng zhī hòu, gù bù qū bǐ ér xiān qū cǐ. jí jù zhì, dǎo zhě cóng zuǒ dòng zhī hòu chuān xì ér rù. lián rù shí mén shù zhòng, yǐ zhuǎn zài wài dòng zhī hòu, xià céng zhī shàng yǐ, nǎi běi yú shí xiàn mén kǎn chuān ài ér rù, jí xià shí chí zhōng. qí shuǐ chéng chè bù liú, liǎng yá jù qióng bì liè zhù, ér shí jiǎo huì shuǐ bù lòu, chí zhōng shuǐ shēn sān sì chǐ. zhōng yǒu shí gěng zhōng wò shuǐ dǐ, shuǐ fú qí shàng jǐn chǐ xǔ, jiàn gěng ér xíng, zhài qi n shang kě shè. shí bù zhī wài, wò gěng yòu héng ruò xiàn, xiàn wài chí yì dà, shuǐ yì shēn, shuǐ dǐ bái shí lóng yī tiáo, shǒu dǐng héng jí ér wěi tuō chí zhī zhōng, lín jiǎ wǎn rán. āi yá cè yòu qián liǎng sān bù, yǒu yuán shí dà rú dòu, è chā shuǐ zhōng, bù chū shuǐ zhě yì chǐ xǔ, shì wèi bǎo zhū, jǐn bàng lóng cè, zhēn shuì lóng hàn xià wù yě. zhū zhī páng, yòu yǒu yī yuán shí dà bèi yú zhū, ér zhōng āo rú jiù, miàn yǔ shuǐ píng, sè yǔ zhū gòng, shì wèi zhū pán. rán yǔ zhū bìng liè, wèi cháng shèng zhū yě. yóu cǐ ér qián, shuǐ shēn wǔ liù chǐ, wú gěng, bù kě shè yǐ. xī wàng shuǐ dòng hóng guǎng, ruò wǔ mǔ zhī chí, sì páng shí yá cuán wán cān cuò, ér xià bù xiè shuǐ, zhēn yì jìng yě. qí xī běi shì yǒu xì gēng shēn, hèn wú xiān chá yī yè háng zhī ěr! hái cóng jiù lù chū, jīng zuǒ dòng xià, zhì dòng huí wàng wā dòng wài céng, yīn yūn yǎo tiǎo. nǎi lìng gù pū xiān suí dǎo zhě xià shān mì jiǔ, ér dú xià dòng dǐ, huán dòng sì páng, zhuǎn chū liè zhù zhī hòu. qí dòng guǒ bù shēn bì, ér zhī tián lián wò, qióng wō bǎo zhù, shàng xià céng liè, kōng tóng yǎo miǎo, jí wú nèi èr dòng zhī qí, yì zì chéng yì tiān yě. cǐ dòng pǐn dì, gù dāng zài yuè yán shàng. tàn suǒ jiǔ zhī, xià shān, ér pū jìng wú mì jiǔ chù. suì zūn shān lù shí lǐ, hái zhì diàn jiāng, chuī fàn ér xíng, rì yǐ xià chōng. wǔ lǐ, guò wǔ lǐ pái, yǐ wàng jiàn lín wǔ yǐ. yòu wǔ lǐ, rù běi mén, qí chéng shàng sì wéi jù liè wū rú lóu. rù mén jí xún chéng xī xíng, guò xī mén, mén wài yǒu xī zì běi lái, jí jiāng shān lǐng zhī liú yǔ shuǐ tóu hé ér xià zhù zhě yě. yòu xún chéng nán zhuǎn ér dōng guò xiàn qián, yòu dōng rù xú gōng shēng cí ér sù. xú míng kāi xǐ, kūn shān rén. cí shàng wèi wán, shǒu cí èr shàng rén yuē dà yuàn shàn yán. shì wǎn, yǔ bìng hán wèi quán, nǎi jiǎn wǎn cān, shì jiǔ mó dìng yào yǐn zhī.
初四日 予以夜臥發熱,平明乃起。問知由墊江而東北十里,有龍洞甚奇,余所慕而至者,而不意即在此也。乃寄行囊於旅店,逐由小徑東北行。四里,出大道,則臨武北向桂陽州路也。遵行一里,有溪自北而南,益發於東山之下者。名斜江。渡橋,即上捱岡嶺。越嶺,路轉純北正北,復從小徑西北入山,共五里而抵石門蔣氏。有山兀立,蔣氏居後洞,在山半翠微隱約青翠之山色間。洞門東南向,一入即見百柱千門,懸列其中,俯窪而下,則洞之外層也。從其左而上,穿列柱而入,眾柱分列,復迴環成洞,玲瓏宛轉,如曲房邃閣,列戶分窗,無不透明聚隙,八窗掩映。從來所歷諸洞,有此屈折者,無此明爽,有此宏麗者,無此玲瓏,即此已足壓倒眾奇矣。時蔣氏導者還取火炬,余獨探奇先至,意炬而入處,當在下洞外層之後,故不趨彼而先趨此。及炬至,導者從左洞之後穿隙而入。連入石門數重,已轉在外洞之後,下層之上矣,乃北逾石限門檻穿隘而入,即下石池中。其水澄澈不流,兩崖俱穹壁列柱,而石腳匯水不漏,池中水深三四尺。中有石埂中臥水底,水浮其上僅尺許,踐埂而行,寨qiān裳可涉。十步之外,臥埂又橫若限,限外池益大,水益深,水底白石龍一條,首頂橫脊而尾拖池之中,鱗甲宛然。挨崖側又前兩三步,有圓石大如斗,萼è插水中,不出水者亦尺許,是為寶珠,緊傍龍側,真睡龍頷下物也。珠之旁,又有一圓石大倍於珠,而中凹如臼,面與水平,色與珠共,是為珠盤。〔然與珠並列,未嘗盛珠也。〕由此而前,水深五六尺,無埂,不可涉矣。西望水洞宏廣,若五畝之池,四旁石崖巑岏參錯,而下不泄水,真異境也。其西北似有隙更深,恨無仙槎一葉航之耳!還從舊路出,經左洞下,至洞回望窪洞外層,氤氳窈窕。乃令顧仆先隨導者下山覓酒,而獨下洞底,環洞四旁,轉出列柱之後。其洞果不深避,而芝田蓮幄,瓊窩寶柱,上下層列,崆峒杳渺,即無內二洞之奇,亦自成一天也。〔此洞品第,固當在月岩上。〕探索久之,下山,而仆竟無覓酒處。遂遵山路十里,還至墊江,炊飯而行,日已下舂。五里,過五里排,已望見臨武矣。又五里,入北門,其城上四圍俱列屋如樓。入門即循城西行,過西門,門外有溪自北來,即江山嶺之流與水頭合而下注者也。又循城南轉而東過縣前,又東入徐公生祠而宿。徐名開禧,崑山人。祠尚未完,守祠二上人曰大願、善岩。是晚,予病寒未痊,乃減晚餐,市酒磨錠藥飲之。
chū wǔ rì zǎo, lìng gù pū chuī jiāng tāng yī dà wǎn, zhòng bèi xí yī fù zhī, hàn dà zhù, jiǔ zhī nǎi qǐ, jué kāi shuǎng yǐ. nǎi chén cān, chū nán mén, dù shí qiáo, qiáo xià xī jí cóng xī mén huán zhì zhě. chéng wài jū mín pō shèng. nán yī lǐ, guò kuàng shì jū, yòu nán èr lǐ, guò yíng bǎng qiáo. qiáo xià shuǐ zì xī shān lái, běi yǔ nán mén xī hé, guò qiáo jí wèi guà bǎng shān, yú chū guò zhī bù jué yě. cóng qí nán dōng shàng lǐng, wēi yí ér shàng zhě èr lǐ, xià guò yī tíng, yòu wǔ lǐ guò shēn jǐng píng, shǐ jiàn rén jiā. yòu nán èr lǐ, cóng lù yòu xià, shì wèi fèng tóu yán, jí sòng wáng huái xī chēng xiù yán zhě. dòng mén dōng běi xiàng, dù qiáo yǐ rù. chū dòng, xià dǐ, dǐ shí xī, xī liú zì qiáo jí fú shí jiān, fù tòu xì yíng yá, pò dòng dōng rù. cǐ dòng jí wáng jì suǒ yún xià dù xī shuǐ, qí rù wú qióng chù yě. dì wáng cóng shàng dòng ér xià, cǐ zé shuǐ gèng yóu wài yá rén. yú dǐ shuǐ dòng kǒu, shēn bù néng dù. wén suí shuǐ rù dòng èr zhàng, jí jiàn tiān guāng, wǔ zhàng, jí tòu bì chū shān zhī dōng shān rú tiān shēng qiáo, shuǐ dá qí xià jǐn sān wǔ zhàng, wǎng lián zhōu dà dào zhèng dù qí shàng, dàn gāo guǎng, dù zhě bù jué ěr. yǔ dēng diān dōng kàn, shēn hè xià huán, xiá liú dōng zhù. jìn jù qiào shí sēn lì, guàn mǎng yì zhī, bù tè bù néng xià, yì bù néng kuī, suǒ yún qí rù wú qióng, dài yì shuō zhǔ guān lùn duàn ěr. hái shí lǐ, xià guà bǎng shān nán lǐng, yǎng jiàn lǐng cè, dòng kǒu yá rán, wèn qiáo zhě, yuē: dòng rù kě tōng gé shān. jí pī jīn dōng shàng, dòng mén yuán gèn, gāo wǔ chǐ, zhí tòu ér rù zhě wǔ zhàng, wú qū zhé hēi àn zhī kǔ, qí dǐ nán fú ér xià, zé bēi ér xià wā, bù néng rù yǐ. réng chū, dù yíng bǎng qiáo, huí zhān guà bǎng chù, shí bì yī wéi, qí sè huáng bái zá ér chéng zhāng huā wén, ruò pōu fēng ér píng liè zhě, dàn bù fāng zhěng, bù shì bǎng wén ěr. cǐ shān yī zhī jù shí, zì dōng běi héng gèn xī nán, liǎng tóu gè qǐ yī fēng, dōng běi wèi guà bǎng, xī nán wèi lǐng tóu, ér dòng mén jiè qí zhōng, wèi lín wǔ nán àn. xī shān zhī liú jīng qí xià, běi yǔ nán mén shuǐ hé, ér rào guà bǎng běi lù, dōng xiàng ér qù. fǎn guò nán mén, jiàn sì yǒu xū ròu jí gǒu ròu, nǎi gū ér cān yān. wǎn sù shēng cí.
初五日 早,令顧仆炊薑湯一大碗,重被襲衣覆之,汗大注,久之乃起,覺開爽矣。乃晨餐,出南門,渡石橋,橋下溪即從西門環至者。城外居民頗盛。南一里,過鄺氏居,又南二里,過迎榜橋。橋下水自西山來,北與南門溪合,過橋即為掛榜山,余初過之不覺也。從其南東上嶺,逶迤而上者二里,下過一亭,又五里過深井坪,始見人家。又南二里,從路右下,是為鳳頭岩,〔即宋王淮錫稱秀岩者。〕洞門東北向,渡橋以入。出洞,下底,抵石溪,溪流自橋即伏石間,復透隙瀠崖,破洞東入。此洞即王記所云「下渡溪水,其入無窮」處也。〔第王從上洞而下,此則水更由外崖人。〕余抵水洞口,深不能渡。〔聞隨水入洞二丈,即見天光,五丈,即透壁出山之東Ⅱ山如天生橋,水達其下僅三五丈,往連州大道正度其上,但高廣,度者不覺耳。予登巔東瞰,深壑下環,峽流東注。近俱峭石森立,灌莽翳之,不特不能下,〕亦不能窺,所云「其入無窮」,殆臆說主觀論斷耳。還十里,下掛榜山南嶺,仰見嶺側,洞口岈然,問樵者,曰:「洞入可通隔山。」急披襟東上,洞門圓亘,高五尺,直透而入者五丈,無曲折黑暗之苦,其底南伏而下,則卑而下窪,不能入矣。仍出,渡迎榜橋,回瞻掛榜處,石壁一幃,其色黃白雜而成章花紋,若剖峰而平列者,但不方整,不似榜文耳。此山一枝俱石,自東北橫亘西南,兩頭各起一峰,東北為掛榜,西南為嶺頭,而洞門介其中,為臨武南案。西山支流經其下,北與南門水合,而繞掛榜北麓,東向而去。返過南門,見肆有戌肉即狗肉,乃沽而餐焉。晚宿生祠。