èr shí qī rì　 yǔ sè yǐ zhǐ, ér nóng yún shāo kāi. jí fàn, yú mǎ tí shí lǐng, sān lǐ, dǐ yù guǎn yán zhī nán, mì suǒ qī liú xìng yáo rén, yù wèi sān fēn shí zhī xíng. ér qí rén yǐ yún wù wèi jǐn, wèi kě yuǎn xíng, yǐ wǎng tā suǒ yǐ. fù qī yǐ míng rì. qí rén suī bù zài, ér tóng jū yī rén yú shān zhōng shén shú, xī huàn chuāng bù néng wèi dǎo, wèi yú yán: yù guǎn nǎi hé hóu gù jū, gǔ shùn cí suǒ zài, qí dōng nán shān shàng wèi liàn dān guān gù zhǐ. zhì yán zài shùn miào běi xiāo sháo qǐ lín zhī jiān, zhōng yǒu shí jiù, sōng chuān jiù ér shēng, zhī kē quán qū rú lóng. yú biàn xún mò zhī qí chù, xiǎng zhèng shùn qīng suǒ yún fǎng zhèng ān qī zhī tiě jiù, qǐ jí cǐ yé? rán sòng shí yǐ bù kě zhēng yǐ. zhì yòu yǐn tài píng guǎng jì, lǔ miào diǎn wèi jiǔ yí nǚ guān, lù lín dào shì shòu tài dòng huáng tíng jīng, rù shān shí nián, bái rì shēng tiān, ér shān zhōng yì wú zhī zhě. jiǔ yí dòng zhī xī, dì míng yǒu lǔ guān, yì wú yú jī. shùn qīng bēi suǒ yún yù miào, xiǎng qǐ jí qí rén yé? shùn qīng yǒng fú bēi yòu yún: fǎng chéng wǔ dīng yú míng lóu. lóu yì wú zhēng yǐ. fēi lóng dòng yòu míng xiān lóu yán, qǐ jí shí lóu zhī wèi yé? bù rán, hé yǐ yòu yǒu cǐ juān yě? yóu cǐ dōng xíng wǔ shí lǐ, yǒu sān shí cān tiān, shuǐ fèn sān chù, sú hū wèi shùn gōng dàn, jí sān fēn shí yě. lù yǐ yān. yóu cǐ nán xíng sān shí lǐ, yǒu gū yá rú jì, pán tū shān dǐng, yù hū wèi shùn pó shí. yǒu jìng kě dá. qí xià yǒu pú jiāng, guò lǐng wèi má jiāng, yóu má jiāng kǒu dā tǒng lǔ chuán kě dá jǐn tián qí rén yǐ suǒ zhāi xīn míng wèi xiàn. nǎi réng fǎn xié yán. zhōng dào guò yǒng fú gù zhǐ, jiàn qí nán xī shén jí, suī xī xià xiāo jiāng, ér dōng běi nán sān ér jiē yǔ suǒ jīng, wèi dǔ lái chù, nǎi sù liú xún zhī. zé gù zhǐ zhī zuǒ, shí yá dào xuán, shuǐ yóu xià chū, yá bù jí shuǐ zhě sān chǐ, ér qí xià shén shēn, bù néng rù yě. guò mǎ tí shí, jiàn lǐng běi shuǐ běi liú, yì zuó guò shèng diàn xī lǐng, jiàn lǐng nán shuǐ nán liú, yí qí shuǐ jù huì ér dōng qù, yīn dōng qū xiāo sháo běi lù, jiàn qí shuǐ yòu xī zhù zhě, shǐ zhī cǐ wù sì miàn zhī shuǐ jù wú cóng chū, ér yáng méi xià dòng zhī liú wèi làn ní hé zhě, jí cǐ zhòng shuǐ zhī qìn dì ér rù zhě yě. liǎng lǐng zhī jiān, zhōng yǒu fǔ dǐ āo xiàng, míng shān tán, yǒu shí xué zài sāng wù zhōng, liáo rén gēng zhě yǐ dà shí sāi qí xué, shuǐ zhōng bù xù. sāng yuán yè shù qiān zhū, cán zhě gè fù cǎi, nǎi tiān shēng ér wú jìn zhě. shì rì réng guān pù zhì xīn yú yán zhōng, ér yún qì jiàn kāi, shén wèi zhī shuǎng. yīn niàn yú yú cǐ dòng yǒu yuán, yī tíng shù rì, ér cǐ zhōng suǒ lì zhū dòng, yì bù kě wú diàn zuì shùn xù, yīn àn liè shū zhī wèi yǒng nán dòng mù. yuè yán dì yī, dào zhōu zǐ xiá dòng dì èr, jiǔ yí lián huā dòng dì sān, jiāng huá shī yán dì sì, jiāng huá cháo yáng yán dì wǔ, yǒng zhōu dàn yán dì liù, yǒng zhōu, dà fó lǐng cè yán dì qī, jiāng huá yù guǎn yán dì bā, jiǔ yí huá yán dì jiǔ, dào zhōu yuè yán nán lǐng shuǐ dòng dì shí, dào zhōu fēi lóng yán dì shí yī, jiǔ yí má guǎi yán dì shí èr, jiāng huá. cǐ wài shàng yǒu jīng ér bù shèng shū, shèng ér bù jí dào zhě, bù qìng fù yú cǐ.
二十七日　雨色已止，而濃雲稍開。亟飯，逾馬蹄石嶺，三里，抵玉琯岩之南，覓所期劉姓瑤人，欲為三分石之行。而其人以雲霧未盡，未可遠行，已往他所矣。復期以明日。其人雖不在，而同居一人於山中甚熟，惜患瘡不能為導，為余言：玉琯乃何侯故居，古舜祠所在，其東南山上為煉丹觀故址。《志》言在舜廟北簫韶、杞林之間，中有石臼，松穿臼而生，枝柯拳曲如龍。余遍詢莫知其處，想鄭舜卿所云訪鄭安期之鐵臼，豈即此耶？然宋時已不可征矣。《志》又引《太平廣記》，魯妙典為九疑女冠，麓林道士授《太洞黃庭經》，入山十年，白日升天，而山中亦無知者。九疑洞之西，地名有魯觀，亦無餘跡。舜卿碑所云玉妙，想豈即其人耶？舜卿《永福碑》又云：「訪成武丁於名樓。」樓亦無征矣。飛龍洞又名仙樓岩，豈即石樓之謂耶？不然，何以又有此鐫也？由此東行五十里，有三石參天，水分三處，俗呼為舜公石，即三分石也。〔路已湮。〕由此南行三十里，有孤崖如髻，盤突山頂，欲呼為舜婆石。〔有徑可達。〕其下有蒲江，過嶺為麻江，由麻江口搭筒櫓舡可達錦田其人以所摘新茗為獻。乃仍返斜岩。中道過永福故址，見其南溪甚急，雖西下瀟江，而東北南三而皆予所經，未睹來處，乃溯流尋之。則故址之左，石崖倒懸，水由下出，崖不及水者三尺，而其下甚深，不能入也。過馬蹄石，見嶺北水北流，憶昨過聖殿西嶺，見嶺南水南流，疑其水俱會而東去，因東趨簫韶北麓，見其水又西注者，始知此塢四面之水俱無從出，而楊梅下洞之流為爛泥河者，即此眾水之沁地而入者也。兩嶺之間，中有釜底凹向，名山潭，有石穴在桑塢中，僚人耕者以大石塞其穴，水終不蓄。桑園葉樹千株，蠶者各赴采，乃天生而無禁者。是日仍觀瀑炙薪於岩中，而雲氣漸開，神為之爽。因念余於此洞有緣，一停數日，而此中所歷諸洞，亦不可無殿最順序，因按列書之為永南洞目。月岩第一，道州；紫霞洞第二，九疑；蓮花洞第三，江華；獅岩第四，江華；朝陽岩第五，永州；澹岩第六，永州，大佛嶺側岩第七，江華；玉琯岩第八，九疑；華岩第九，道州；月岩南嶺水洞第十，道州；飛龍巖第十一，九疑；麻拐岩第十二，江華。此外尚有經而不勝書，勝而不及到者，不罄附於此。

èr shí bā rì　 wǔ gǔ, fàn ér hòu míng. réng guò yù guǎn nán mì dǎo zhě. qí rén shǐ qǐ chuī fàn, yǐ nǎi jiān huǒ jù qián xíng. jí cóng dōng shàng yáng zi lǐng, èr lǐ dēng lǐng, shàng jí yǒu shí, rén lì ér qǐ, shòu dūn ér lóng yǎn y n tóng yǎn, jí yǎng miàn ér wò, qí shàng jiē pán tū. cóng lǐng shàng dōng nán xíng ào zhōng, dì míng máo wō. sān lǐ, jiē qí shí yě. xià shēn wō, yǒu shí yá qiàn xuē, qīng yù qiān zhàng, sì miàn jiāo liú, dǎo rù yán dòng, zhuì jù shí ér xià, shēn bù kě cè, shì míng jiǔ guī jìn yán, yǐ wō zhōng jiǔ shān rú guī, qí shuǐ jiē xiàng yán ér qū yě. qí yán xī xiàng, yí yǒng fú páng tòu yá ér chū zhě, jí cǐ shuǐ yě. yòu dōng nán èr lǐ, yuè yī lǐng, wèi pán lóng dòng shuǐ kǒu. dòng jìn dōng shàng shēn, nèi jù gāo shān yáo. yòu dēng lǐng yī lǐ, wèi qīng shuǐ tán. lǐng cè yǒu tán, shuǐ shén chéng chè. qí dōng xià lǐng, jiǔ cài yuán dào yě. yòu dōng nán èr lǐ, dù niú tóu jiāng. jiāng shuǐ dōng zì zǐ jīn yuán lái, jiāng liǎng yá lù jù qiào xuē, shàng xià pān yuán shén jiān, shí yǐ liú zéi chū méi, bì jiǎ dào yú cǐ, tǔ rén fá jù zhī héng jié yá dào, shàng xià jù cóng shù zhī, huò fú ér chuān qí kuà, huò qí ér yú qí jí. dù jiāng jí dōng nán shàng bàn biān shān, qí dōng běi gāo shān wèi zǐ jīn yuán, shān wài jí lán shān xiàn zhì yǐ. qí xī nán gāo shān wèi kōng liáo yuán, zài nán wèi xiāng lú shān. kōng liáo yuán shān shàng yǒu bái shí hén yī fú, shàng zì shān diān, xià zhì shān lù, ruò xuán bó rán, tǔ rén wèi zhī bái mián. xiāng lú shān zài yù guǎn yán nán sān shí lǐ, sān fēn shí xī běi èr shí lǐ, gāo yà yú sān fēn shí, dǐng yǒu chéng tán, guǎng èr sān mǔ, qí zhōng shí sǔn liǎng zhī, tíng tíng chū shuǐ miàn sān zhàng yú, yí jí zhì suǒ chēng tiān hú yě. dì zhì wèi zài jiǔ yí lù, ér cǐ zài shān dǐng wèi yì, ruò shān lù zé wú zhī. yóu bàn biān shān shàng xíng wǔ lǐ, shāo xià wèi gǒu shǐ wō. yú shì fù shàng, lǚ dù shān jǐ, xiá ruò bǎn zhú, lǚ bù shān dǐng, xià shǎo shàng duō, gòng dōng nán wǔ lǐ ér chū áo tóu shān. xiān shì jī wù bù kāi, jí bàn biān áo tóu zhū shān, jìn wàng bù jí, ér shēn zhì zhé xiàn. zhì shì nán tiào sān fēn shí, bù zhī suǒ zài. qǐng zhī ér nóng yún hū kāi, piē rán shǎn yǐng yú gāo fēng zhī dǐng, yǔ jiāng shān xiàn jiāng láng shān xiāng sì. yī wèi zhè yuán, yī wèi xiāo yuán, dàn jiāng láng gāo chù shān bàn, cǐ xuán wàn fēng jué dǐng wèi yì ěr. bàn biān áo tóu èr shān, qí dōng běi yǔ zǐ jīn jiā ér wèi niú tóu jiāng, xī nán yǔ kōng liáo xiāng lú jiā ér wèi xiāo yuán jiāng, jí sān fēn shí shuǐ. cǐ nǎi liǎng shuǐ zhōng zhī jí yě. èr shuǐ hé yú yù guǎn dōng nán, xī xià lǔ guān yǔ pú jiāng hé, shǐ shèng rú yè zhī zhōu ér chū dà yáng yān. yóu áo tóu dōng yán lǐng bàn xíng, èr lǐ shǐ xià. sān lǐ xià zhì làn ní hé, shǐ dé shuǐ ér chuī, yǐ xià wǔ yǐ. yóu làn ní hé dōng wǔ lǐ yú lǐng, lǐng cè xiǎo lù wèi lěng shuǐ ào, dào zhī nèi sǒu yě. xià lǐng sān lǐ wèi gāo liáng yuán, nǎi lán shān xī jìng, yì dào zhī nèi sǒu yě. cǐ lǐng nǎi lán shān níng yuǎn fēn jiè, zài sān fēn shí zhī dōng, shuǐ yì suí zhī. yú wǎng sān fēn shí, xià làn ní hé, yú shì yǔ gāo liáng yuán fēn dào. zhé ér xī nán xíng, yòu shàng yī lǐng, shān huā hóng zǐ dòu sè, zì áo tóu shān shǐ jiàn shān juān lán huā. zhì shì yòu yǒu zǐ huā èr zhǒng, yī zhǒng dà, huā rú shān chá yī zhǒng xiǎo, huā rú shān juān, ér yàn sè kě ài. yòu kū shù jiān xùn huáng bái sè, hòu dà rú pán. yú zhāi xiù zhōng, yè zhì sān fēn shí, yǐ qìng chuān ér hōng zhī, xiāng zhèng rú xiāng xùn. shān mù gàn xiāo. cǐ zhōng shān mù shén dà, yǒu dú mù zuì guì, ér nán mù cì zhī. yòu yǒu shòu mù, yè biǎn rú cè bǎi, yì bǎi zhī lèi yě. jù zhě wéi sì wǔ rén, gāo shù shí zhàng. xiāo yuán shuǐ cè dù hé chù dào héng yī nán, dà qí rén méi, zhǎng sān shí bù bù zhǐ. wén èr shí nián qián, yǒu cǎi mù zhī mìng, cǐ qǐ qí yí cái yé! shàng xià gòng wǔ lǐ ér dǐ xiāo yuán shuǐ. qí shuǐ dōng nán cóng sān fēn shí lái, zhì cǐ xī qù, ér jīng xiāng lú shān zhī dōng běi yǐ chū lǔ guān zhě. nǎi jué liú nán dù, jí shàng sān fēn lǐng lù. qí lǐng jùn xuē bù róng zú, xì jìng fú shēn qìng j ng xì zhú zhōng, fǔ shǒu chuān qìng ér shàng, jí liǎng shǒu wǎn zhī yǐ yí zú. qí shí qìng yīn sù wù lín lí, jì bù néng jiǎo shǒu qí shàng, yòu bù néng píng xíng qí xià, wéi zī zhī wèi chuí kōng zhī yù j liàn jí shuǐ zhī zhú shéng, zé shén yǒu gōng yān. rú shì bā lǐ, shǐ jiàn píng. yòu nán xíng lǐng shàng èr lǐ. shí sù wù réng yì, wàng dǐng mò biàn, ér wǎn sè jiàn hé, suì chú qìng yī sōng, de dì rú zhǎng. shān gāo wú shuǐ, yǒu huǒ nán chuī. mìng dǎo zhě kǎn dà mù jī ér fén zhī, yīn qìng wèi yīn, wèi huǒ wèi wéi, wèi dù xiāo jì. jì míng, hǒu fēng dà zuò, juǎn huǒ xīng fēi wǔ kōng zhōng, huǒ yàn yóu yí, shū ér bēn tū shù zhàng, shǐ yǐ wèi qí guān. jì ér wù suí fēng zhèn, hū yǎng míng xīng, hū chéng líng yǔ, yōng sǎn bù néng, yōng bèi jiàn shī, xìng huǒ wēi měng liè, zú yǐ dí zhī. wǔ gǔ yǔ shén, yì bù miǎn lín lí yān.
二十八日　五鼓，飯而候明。仍過玉琯南覓導者。其人始起炊飯，已乃肩火具前行。即從東上楊子嶺，二里登嶺，上即有石，人立而起，獸蹲而龍蝘yǎn同「偃」，即仰面而臥，其上皆盤突。從嶺上東南行坳中，地名茅窩。三里，皆奇石也。下深窩，有石崖嵌削，青玉千丈，四面交流，搗入岩洞，墜巨石而下，深不可測，是名九龜進岩，以窩中九山如龜，其水皆向岩而趨也。其岩西向，疑永福旁透崖而出者，即此水也。又東南二里，越一嶺，為蟠龍峒水口。峒進東尚深，內俱高山瑤。又登嶺一里，為清水潭。嶺側有潭，水甚澄澈。〔其東下嶺，韭菜原道也。〕又東南二里，渡牛頭江。江水東自紫金原來，江兩崖路俱峭削，上下攀援甚艱，時以流賊出沒，必假道於此，土人伐巨枝橫截崖道，上下俱從樹枝，或伏而穿其胯，或騎而逾其脊。渡江即東南上半邊山，其東北高山為紫金原，山外即藍山縣治矣。其西南高山為空寮原，再南為香爐山。空寮原山上有白石痕一幅，上自山巔，下至山麓，若懸帛然，土人謂之「白綿」。香爐山在玉琯岩南三十里，三分石西北二十里，高亞於三分石，頂有澄潭，廣二三畝，其中石筍兩枝，亭亭出水面三丈余，疑即《志》所稱天湖也。第《志》謂在九疑麓，而此在山頂為異，若山麓則無之。由〔半邊〕山上行五里，稍下為狗矢窩。於是復上，屢度山脊，狹若板築，屢踄山頂，下少上多，共東南五里而出鰲頭山。先是積霧不開，即半邊、鰲頭諸山，近望不及，而身至輒現。至是南眺三分石，不知所在。頃之而濃雲忽開，瞥然閃影於高峰之頂，〔與江山縣江郎山相似。一為浙源，一為瀟源，但江郎高矗山半，此懸萬峰絕頂為異耳。〕半邊、鰲頭二山，其東北與紫金夾而為牛頭江，西南與空寮〔香爐〕夾而為瀟源江，即三分石水。此乃兩水中之脊也。二水合於玉琯東南，西下魯觀與蒲江合，始勝如葉之舟而出大洋焉。由鰲頭東沿嶺半行，二里始下。三里下至爛泥河，始得水而炊，已下午矣。由爛泥河東五里逾嶺，嶺側小路為冷水坳，盜之內藪也。下嶺三里為高梁原，乃藍山西境，亦盜之內藪也。此嶺乃藍山、寧遠分界，在三分石之東，水亦隨之。〔余往三分石，下爛泥河，〕於是與高梁原分道。折而西南行，又上一嶺，山花紅紫斗色，自鰲頭山始見山鵑藍花。至是又有紫花二種，一種大，花如山茶；一種小，花如山鵑，而艷色可愛。又枯樹間蕈黃白色，厚大如盤。余摘袖中，夜至三分石，以箐穿而烘之，香正如香蕈。山木干霄。此中山木甚大，有獨木最貴，而楠木次之。又有壽木，葉扁如側柏，亦柏之類也。巨者圍四、五人，高數十丈。瀟源水側渡河處倒橫一楠，大齊人眉，長三十步不止。聞二十年前，有采木之命，此豈其遺材耶！上下共五里而抵瀟源水。其水東南從三分石來，至此西去，而經香爐山之東北以出魯觀者。乃絕流南渡，即上三分嶺麓。其嶺峻削不容足，細徑伏深箐jīng細竹中，俯首穿箐而上，即兩手挽之以移足。其時箐因夙霧淋漓，既不能矯首其上，又不能平行其下，惟資之為垂空之繘jú練汲水之竹繩，則甚有功焉。如是八里，始漸平。又南行嶺上二里。時夙霧仍翳，望頂莫辨，而晚色漸合，遂除箐依松，得地如掌。山高無水，有火難炊。命導者砍大木積而焚之，因箐為茵，為火為幃，為度宵計。既瞑，吼風大作，卷火星飛舞空中，火焰游移，倏而奔突數丈，始以為奇觀。既而霧隨風陣，忽仰明星，忽成零雨，擁傘不能，擁被漸濕，幸火威猛烈，足以敵之。五鼓雨甚，亦不免淋漓焉。

èr shí jiǔ rì　 tiān jiàn míng, yǔ yì jiàn jì. yǎng jiàn sān fēn shí, lù yǐng zài zhǐ gù jiān, zhé rěn jī chōng shī qìng ér nán. yòu xià shān èr lǐ, shǐ zhī shàng gé yī fēng yě. dù ào zhōng xiǎo jí, fù nán shàng sān lǐ, shǐ yǒu jù shí pán yá zuó shēng jiàng chù jiē jùn tǔ, wú kuài shí, wèi dǎo zhě wù. chū qí nán, yòu yī lǐ, dōng tiào chù dǐng, yǐ kě mén ér mó zhī, dàn wèi wù mái, bù jiàn zhēn xíng, jìn qióng dèng jué. hū shān yǔ dà zhù, dǐng zhǒng wú bù zhān rú, nǎi fǎn. guò jù shí yá, jiàn qí cè yǒu xiàn lù fú shēn qìng zhōng, yǔ jù bù kě shàng, shàng yì bù dé yǒu suǒ jiàn. suì cóng gù dào xià, zhì yè lái yī huǒ chù, nǐ cóng zhí běi jiù lù xià, jiù xī chuī mǐ. ér huǒ wèi yǔ miè, zhǐ cún yú xīng, jí mì gàn jìn yǐn zhī, hé ér xià shān. nǎi wù cóng qí xī, jìng bù dé lù. jiǔ zhī dé wēi jiàn, suì chuī jiàn zhōng, yǐ dāng wǔ yǐ. zhí zhú mǎng qìng zhōng, jiǔ zhī, nǎi dé dǐ jiàn, zé wǔ jiàn zòng héng, jiāo huì yī chù, gài jiē sān fēn shí xī nán běi sān miàn zhī shuǐ, ér xiàng suǒ dù dōng lái yī xī zài qí zuì běi. nǎi shě qí yī, dù qí sān, ér liú zuì běi zhě wèi dù. xún qí nán yá tān liú ér dōng, yī lǐ, zhì lái shí suǒ dù chù, shǐ shè ér běi. cóng jiù dào zhì làn ní, zhì áo tóu ǒu zuò. wén lán xiāng shén, lǎn zhī jí zài zuò yú, nǎi xié zhī xíng. zhì bàn biān shān, xià zhì niú tóu hé, míng sè yǐ hé, xìng yǐ guò xiǎn, mìng dǎo zhě cóng jiān dào qū jiǔ cài yuán. gài yǐ cǐ chù yǒu gāo shān yáo jū shàng. zì cǐ ér nán, jué wú yī liáo li o xiǎo wū, zhí dǐ gāo liáng yuán ér hòu yǒu yáo jū yě. chū shēng yóu tǔ shān, jì rù ér dōng xià, dàn wén shuǐ shēng chán chán zài shēn hè. àn mén wēi jí ér xià, yòu yī lǐ, guò liǎng dú mù qiáo, zé jiàn huǒ guāng yíng yíng. jí jiù zhī, jiàn qí fú qí páng, yì bù gǎn wèn. yǐ ér yǒu máo liáo yī èr chóng, hū zhī, yī rén zhé bǐng jù chū, yíng guī tuō sù yān. wèn qí qí jiān zhū huǒ, zé qǔ guāi zhě, gài yáo rén yǐ wā wèi guāi yě. wèn qí xìng wèi dèng, qí rén nián jí èr shí, tán shān zhōng shì shén shú. yú gǎn qí shēn yè yíng sù, shǐ zhī yáo yóu cún gǔ rén zhī hòu yě. jí shāo zhī zhì yī, chuī zhōu jiù zhěn yān.
二十九日　天漸明，雨亦漸霽。仰見三分〔石〕，露影在指顧間，輒忍飢沖濕箐而南。又下山二里，始知尚隔一峰也。度坳中小脊，復南上三里，始有巨石盤崖；〔昨升降處皆峻土，無塊石，〕為導者誤。出其南，又一里，東眺矗頂，已可捫而摩之，但為霧霾，不見真形，進窮磴絕。忽山雨大注，頂踵無不沾濡，乃返。過巨石崖，見其側有線路伏深箐中，雨巨不可上，上亦不得有所見。遂從故道下，至夜來依火處，擬從直北舊路下，就溪炊米。而火為雨滅，止存余星，急覓干燼引之，荷而下山。乃誤從其西，竟不得路。久之得微澗，遂炊澗中，已當午矣。躑躅莽箐中，久之，乃得抵澗，則五澗縱橫，交會一處，蓋皆三分石西南北三面之水，而向所渡東來一溪在其最北。乃舍其一，渡其三，而留最北者未渡。循其南涯灘流而東，一里，至來時所渡處，始涉而北。從舊道至爛泥，至鰲頭偶坐。聞蘭香甚，覽之即在坐隅，乃攜之行。至半邊山，下至牛頭河，暝色已合，幸已過險，命導者從間道趨韭菜原。蓋以此處有高山瑤居上。自此而南，絕無一寮liáo小屋，直抵高梁原而後有瑤居也。初升猶土山，既入而東下，但聞水聲潺潺在深壑。暗捫危級而下，又一里，過兩獨木橋，則見火光熒熒。亟就之，見其伏畦旁，亦不敢問。已而有茅寮一二重，呼之，一人輒秉炬出，迎歸托宿焉。問其畦間諸火，則取乖者，蓋瑤人以蛙為乖也。問其姓為鄧，其人年及二十，談山中事甚熟。余感其深夜迎宿，始知瑤猶存古人之厚也。亟燒枝炙衣，炊粥就枕焉。

sān shí rì　 yǐ gé sù bù mèi, píng míng nǎi hū tóng qǐ chuī. chén cān hòu xíng, shǐ jiàn suǒ wèi jiǔ cài yuán, zài gāo shān zhī dǐ, yì ruò fǔ yān. dì bù zhī yè lái suǒ wén shuǐ shēng chán chán, guǒ rù dòng, yì chū xiá yě. wā zhōng yǒu chéng tán yī, shén shēn bì, wèi lóng tán yún. xī yuè yī shān, gòng èr lǐ guò qīng shuǐ tán, yòu yī lǐ bàn, guò pán lóng xī kǒu. yòu yī lǐ bàn, yú yī lǐng, guò jiǔ guī jìn yán. suì shàng lǐng, guò máo wō, xià yáng zi lǐng, gòng wǔ lǐ, dǐ dǎo zhě jiā. yòu sān lǐ, hái fàn yú xié dòng, nǎi shǎo qì dòng zhōng, yǐ suǒ xié lán huā jiǔ tóu huā, gòng qī zhī, dàn yè bù zhǎng sǒng, bù rú jiàn ěr. zāi dòng zhōng dāng mén xiǎo fēng jiān shí tái shàng yǐ gòng fó. xià wǔ shǐ xíng, běi guò shèng diàn xī lǐng, nǎi xī chū é huáng nǚ yīng èr fēng jiān, yǐ zhuǎn ér dōng běi xíng, gòng shí lǐ, guò tài píng yíng. yòu běi wǔ lǐ, sù yú lù tíng. shì xī shǐ dǔ luò zhào.
三十日　以隔宿不寐，平明乃呼童起炊。晨餐後行，始見所謂韭菜原，在高山之底，亦若釜焉。第不知夜來所聞水聲潺潺，果入洞，抑出峽也。窪中有澄潭一，甚深碧，為龍潭雲。西越一山，共二里過清水潭，又一里半，過蟠龍溪口。又一里半，逾一嶺，過九龜進岩。遂上嶺，過茅窩，下楊子嶺，共五里，抵導者家。又三里，還飯於斜洞，乃少憩洞中，以所攜蘭花九頭花，共七枝，但葉不長聳，不如建耳。栽洞中當門小峰間石台上以供佛。下午始行，北過聖殿西嶺，乃西出娥皇、女英二峰間，已轉而東北行，共十里，過太平營。又北五里，宿於路亭。〔是夕始睹落照。〕

jiǔ yí dòng dōng nán wèi yù guǎn yán, nǎi zhòng sì wéi zhōng qǐ xiǎo shí fēng, yán zài qí xià, xī xiàng. yǒu guà shān zài qí xī, zhèng dāng dòng mén. xíng rú jiāo yě, yòu shì rú jīn, yì qún shān zhōng tè qǐ zhě. qí zhōng píng yāng, nán běi tōng dá, shì wèi gǔ cí jī, suǒ chēng hé hóu shàng shēng chù yě. yóu cǐ nán sān shí lǐ wèi xiāng lú shān, dōng nán wǔ shí yú lǐ wèi sān fēn shí, xī sān shí lǐ wèi shùn mǔ shí, yòu xī shí lǐ wèi jiè tóu fēn jiǔ, zé jiāng huá zhī dōng jiè yǐ.
九疑洞東南為玉琯岩，乃重四圍中起小石峰，岩在其下，西向。有卦山在其西，正當洞門。形如茭也，又似儒巾，亦群山中特起者。其中平央，南北通達，是為古祠基，所稱何侯上升處也。由此南三十里為香爐山，東南五十餘里為三分石，西三十里為舜母石，又西十里為界頭分九，則江華之東界矣。

sān fēn shí, jù chēng qí xià shuǐ yī chū guǎng dōng, yī chū guǎng xī, yī xià jiǔ yí wèi xiāo shuǐ, chū hú guǎng. zhì qí xià, nǎi zhī wèi shí fēn sān qí ěr. qí xià shuǐ dōng běi zhě wèi xiāo yuán, hé běi xī zhū shuǐ jí wǔ jiàn jiāo huì zhě, chū dà yáng, wèi xiāo shuǐ zhī yuán. zhí dōng zhě zì gāo liáng yuán wèi bái tián jiāng, dōng shí wǔ lǐ jīng lín jiāng suǒ, yòu dōng èr shí lǐ zhì lán shān xiàn zhì, wèi kuī shuǐ zhī yuán. dōng nán zhě zì gāo liáng yuán dōng nán shí wǔ lǐ zhī dà qiáo xià jǐn tián, xī zhì jiāng huá xiàn, wèi tuó shuǐ zhī yuán. qí bù chū liǎng guǎng zhě, yǐ nán yǒu jǐn tián shuǐ héng liú wèi chǔ yuè jiè yě. jǐn tián dōng yǒu shí yú lǐng, wèi guǎng dōng lián zhōu jiè, qí shuǐ shǐ dōng nán liú, rù dōng yuè ěr. ruò guǎng xī, zé shàng wǔ bǎo zhī nán wèi hè xiàn jiè yě.
三分石，俱稱其下水一出廣東，一出廣西，一下九疑為瀟水，出湖廣。至其下，乃知為石分三岐耳。其下水東北者為瀟源，合北、西諸水即五澗交會者，出大洋，為瀟水之源。直東者自高梁原為白田江，〔東十五里〕經臨江所，〔又東二十里〕至藍山縣治，為巋水之源。東南者自〔高梁原東南十五里之〕大橋下錦田，西至江華縣，為沲水之源。其不出兩廣者，以南有錦田水橫流為〔楚、粵〕界也。錦田東有石魚嶺，為廣東連州界，其水始東南流，〔入東粵耳。〕若廣西，則上武堡之南為賀縣界也。

gāo liáng yuán, wèi níng yuǎn nán jiè lán shān xī jiè, ér dì shǔ yú lán, yì gāo shān yáo yě, wèi dào zéi yuān sǒu yu n　 s u jù jí zhī dì. èr yuè jiān, chū yǒng zhōu shā dōng ān xiàn bǔ guān, jí shā lüè lěng shuǐ wān bó yě qiáo zhū chù, jiē cǐ bèi yě. chū rù jiē yóu niú tóu jiāng, bì jiǎ sù yú jiǔ cài yuán pán lóng dòng, ér jīng jiǔ yí dòng yān. qí dǎng yuē qī bā shí rén, yǒu mǎ èr sān shí pǐ, chuàng ruì luó zhì shén bèi, nèi yǒu cái xù fà zhě shù rén, sēng liǎng sān rén, jí lěng shuǐ ào lǐng shàng miào zhōng sēng. yòu yǒu zuò mù fāng kè yì zài yān. jiǔ cài yuán zhōng rén rén néng yán zhī, ér yú dǎo zhě yì yún rán.
高梁原，為寧遠南界、藍山西界，而地屬於藍，亦高山瑤也，為盜賊淵藪yuān　sǒu聚集之地。二月間，出永州殺東安縣捕官，及殺掠冷水灣、博野橋諸處，皆此輩也。出入皆由牛頭江，必假宿於韭菜原、蟠龍洞，而經九疑峒焉。其黨約七八十人，有馬二三十匹，創銳羅幟甚備，內有才蓄髮者數人，僧兩三人，即冷水坳嶺上廟中僧。又有做木方客亦在焉。韭菜原中人人能言之，而余導者亦云然。