èr shí qī rì yǔ sè yǐ zhǐ, ér nóng yún shāo kāi. jí fàn, yú mǎ tí shí lǐng, sān lǐ, dǐ yù guǎn yán zhī nán, mì suǒ qī liú xìng yáo rén, yù wèi sān fēn shí zhī xíng. ér qí rén yǐ yún wù wèi jǐn, wèi kě yuǎn xíng, yǐ wǎng tā suǒ yǐ. fù qī yǐ míng rì. qí rén suī bù zài, ér tóng jū yī rén yú shān zhōng shén shú, xī huàn chuāng bù néng wéi dǎo, wèi yú yán: yù guǎn nǎi hé hóu gù jū, gǔ shùn cí suǒ zài, qí dōng nán shān shàng wèi liàn dān guān gù zhǐ. zhì yán zài shùn miào běi xiāo sháo qǐ lín zhī jiān, zhōng yǒu shí jiù, sōng chuān jiù ér shēng, zhī kē quán qū rú lóng. yú biàn xún mò zhī qí chù, xiǎng zhèng shùn qīng suǒ yún fǎng zhèng ān qī zhī tiě jiù, qǐ jí cǐ yé? rán sòng shí yǐ bù kě zhēng yǐ. zhì yòu yǐn tài píng guǎng jì, lǔ miào diǎn wèi jiǔ yí nǚ guān, lù lín dào shì shòu tài dòng huáng tíng jīng, rù shān shí nián, bái rì shēng tiān, ér shān zhōng yì wú zhī zhě. jiǔ yí dòng zhī xī, dì míng yǒu lǔ guān, yì wú yú jī. shùn qīng bēi suǒ yún yù miào, xiǎng qǐ jí qí rén yé? shùn qīng yǒng fú bēi yòu yún:" fǎng chéng wǔ dīng yú míng lóu." lóu yì wú zhēng yǐ. fēi lóng dòng yòu míng xiān lóu yán, qǐ jí shí lóu zhī wèi yé? bù rán, hé yǐ yòu yǒu cǐ juān yě? yóu cǐ dōng xíng wǔ shí lǐ, yǒu sān shí cān tiān, shuǐ fèn sān chù, sú hū wèi shùn gōng dàn, jí sān fēn shí yě. lù yǐ yān. yóu cǐ nán xíng sān shí lǐ, yǒu gū yá rú jì, pán tū shān dǐng, yù hū wèi shùn pó shí. yǒu jìng kě dá. qí xià yǒu pú jiāng, guò lǐng wèi má jiāng, yóu má jiāng kǒu dā tǒng lǔ chuán kě dá jǐn tián qí rén yǐ suǒ zhāi xīn míng wèi xiàn. nǎi réng fǎn xié yán. zhōng dào guò yǒng fú gù zhǐ, jiàn qí nán xī shén jí, suī xī xià xiāo jiāng, ér dōng běi nán sān ér jiē yǔ suǒ jīng, wèi dǔ lái chù, nǎi sù liú xún zhī. zé gù zhǐ zhī zuǒ, shí yá dào xuán, shuǐ yóu xià chū, yá bù jí shuǐ zhě sān chǐ, ér qí xià shén shēn, bù néng rù yě. guò mǎ tí shí, jiàn lǐng běi shuǐ běi liú, yì zuó guò shèng diàn xī lǐng, jiàn lǐng nán shuǐ nán liú, yí qí shuǐ jù huì ér dōng qù, yīn dōng qū xiāo sháo běi lù, jiàn qí shuǐ yòu xī zhù zhě, shǐ zhī cǐ wù sì miàn zhī shuǐ jù wú cóng chū, ér yáng méi xià dòng zhī liú wèi làn ní hé zhě, jí cǐ zhòng shuǐ zhī qìn dì ér rù zhě yě. liǎng lǐng zhī jiān, zhōng yǒu fǔ dǐ āo xiàng, míng shān tán, yǒu shí xué zài sāng wù zhōng, liáo rén gēng zhě yǐ dà shí sāi qí xué, shuǐ zhōng bù xù. sāng yuán yè shù qiān zhū, cán zhě gè fù cǎi, nǎi tiān shēng ér wú jìn zhě. shì rì réng guān pù zhì xīn yú yán zhōng, ér yún qì jiàn kāi, shén wèi zhī shuǎng. yīn niàn yú yú cǐ dòng yǒu yuán, yī tíng shù rì, ér cǐ zhōng suǒ lì zhū dòng, yì bù kě wú diàn zuì shùn xù, yīn àn liè shū zhī wèi yǒng nán dòng mù. yuè yán dì yī, dào zhōu zǐ xiá dòng dì èr, jiǔ yí lián huā dòng dì sān, jiāng huá shī yán dì sì, jiāng huá zhāo yáng yán dì wǔ, yǒng zhōu dàn yán dì liù, yǒng zhōu, dà fó lǐng cè yán dì qī, jiāng huá yù guǎn yán dì bā, jiǔ yí huá yán dì jiǔ, dào zhōu yuè yán nán lǐng shuǐ dòng dì shí, dào zhōu fēi lóng yán dì shí yī, jiǔ yí má guǎi yán dì shí èr, jiāng huá. cǐ wài shàng yǒu jīng ér bù shèng shū, shèng ér bù jí dào zhě, bù qìng fù yú cǐ.
二十七日 雨色已止,而浓云稍开。亟饭,逾马蹄石岭,三里,抵玉琯岩之南,觅所期刘姓瑶人,欲为三分石之行。而其人以云雾未尽,未可远行,已往他所矣。复期以明日。其人虽不在,而同居一人于山中甚熟,惜患疮不能为导,为余言:玉琯乃何侯故居,古舜祠所在,其东南山上为炼丹观故址。《志》言在舜庙北箫韶、杞林之间,中有石臼,松穿臼而生,枝柯拳曲如龙。余遍询莫知其处,想郑舜卿所云访郑安期之铁臼,岂即此耶?然宋时已不可征矣。《志》又引《太平广记》,鲁妙典为九疑女冠,麓林道士授《太洞黄庭经》,入山十年,白日升天,而山中亦无知者。九疑洞之西,地名有鲁观,亦无余迹。舜卿碑所云玉妙,想岂即其人耶?舜卿《永福碑》又云:“访成武丁于名楼。”楼亦无征矣。飞龙洞又名仙楼岩,岂即石楼之谓耶?不然,何以又有此镌也?由此东行五十里,有三石参天,水分三处,俗呼为舜公石,即三分石也。〔路已湮。〕由此南行三十里,有孤崖如髻,盘突山顶,欲呼为舜婆石。〔有径可达。〕其下有蒲江,过岭为麻江,由麻江口搭筒橹舡可达锦田其人以所摘新茗为献。乃仍返斜岩。中道过永福故址,见其南溪甚急,虽西下潇江,而东北南三而皆予所经,未睹来处,乃溯流寻之。则故址之左,石崖倒悬,水由下出,崖不及水者三尺,而其下甚深,不能入也。过马蹄石,见岭北水北流,忆昨过圣殿西岭,见岭南水南流,疑其水俱会而东去,因东趋箫韶北麓,见其水又西注者,始知此坞四面之水俱无从出,而杨梅下洞之流为烂泥河者,即此众水之沁地而入者也。两岭之间,中有釜底凹向,名山潭,有石穴在桑坞中,僚人耕者以大石塞其穴,水终不蓄。桑园叶树千株,蚕者各赴采,乃天生而无禁者。是日仍观瀑炙薪于岩中,而云气渐开,神为之爽。因念余于此洞有缘,一停数日,而此中所历诸洞,亦不可无殿最顺序,因按列书之为永南洞目。月岩第一,道州;紫霞洞第二,九疑;莲花洞第三,江华;狮岩第四,江华;朝阳岩第五,永州;澹岩第六,永州,大佛岭侧岩第七,江华;玉琯岩第八,九疑;华岩第九,道州;月岩南岭水洞第十,道州;飞龙岩第十一,九疑;麻拐岩第十二,江华。此外尚有经而不胜书,胜而不及到者,不罄附于此。
èr shí bā rì wǔ gǔ, fàn ér hòu míng. réng guò yù guǎn nán mì dǎo zhě. qí rén shǐ qǐ chuī fàn, yǐ nǎi jiān huǒ jù qián xíng. jí cóng dōng shàng yáng zǐ lǐng, èr lǐ dēng lǐng, shàng jí yǒu shí, rén lì ér qǐ, shòu dūn ér lóng yǎn y n tóng" yǎn", jí yǎng miàn ér wò, qí shàng jiē pán tū. cóng lǐng shàng dōng nán xíng ào zhōng, dì míng máo wō. sān lǐ, jiē qí shí yě. xià shēn wō, yǒu shí yá qiàn xuē, qīng yù qiān zhàng, sì miàn jiāo liú, dǎo rù yán dòng, zhuì jù shí ér xià, shēn bù kě cè, shì míng jiǔ guī jìn yán, yǐ wō zhōng jiǔ shān rú guī, qí shuǐ jiē xiàng yán ér qū yě. qí yán xī xiàng, yí yǒng fú páng tòu yá ér chū zhě, jí cǐ shuǐ yě. yòu dōng nán èr lǐ, yuè yī lǐng, wèi pán lóng dòng shuǐ kǒu. dòng jìn dōng shàng shēn, nèi jù gāo shān yáo. yòu dēng lǐng yī lǐ, wèi qīng shuǐ tán. lǐng cè yǒu tán, shuǐ shén chéng chè. qí dōng xià lǐng, jiǔ cài yuán dào yě. yòu dōng nán èr lǐ, dù niú tóu jiāng. jiāng shuǐ dōng zì zǐ jīn yuán lái, jiāng liǎng yá lù jù qiào xuē, shàng xià pān yuán shén jiān, shí yǐ liú zéi chū mò, bì jiǎ dào yú cǐ, tǔ rén fá jù zhī héng jié yá dào, shàng xià jù cóng shù zhī, huò fú ér chuān qí kuà, huò qí ér yú qí jí. dù jiāng jí dōng nán shàng bàn biān shān, qí dōng běi gāo shān wèi zǐ jīn yuán, shān wài jí lán shān xiàn zhì yǐ. qí xī nán gāo shān wèi kōng liáo yuán, zài nán wèi xiāng lú shān. kōng liáo yuán shān shàng yǒu bái shí hén yī fú, shàng zì shān diān, xià zhì shān lù, ruò xuán bó rán, tǔ rén wèi zhī" bái mián". xiāng lú shān zài yù guǎn yán nán sān shí lǐ, sān fēn shí xī běi èr shí lǐ, gāo yà yú sān fēn shí, dǐng yǒu chéng tán, guǎng èr sān mǔ, qí zhōng shí sǔn liǎng zhī, tíng tíng chū shuǐ miàn sān zhàng yú, yí jí zhì suǒ chēng tiān hú yě. dì zhì wèi zài jiǔ yí lù, ér cǐ zài shān dǐng wèi yì, ruò shān lù zé wú zhī. yóu bàn biān shān shàng xíng wǔ lǐ, shāo xià wèi gǒu shǐ wō. yú shì fù shàng, lǚ dù shān jǐ, xiá ruò bǎn zhù, lǚ bù shān dǐng, xià shǎo shàng duō, gòng dōng nán wǔ lǐ ér chū áo tóu shān. xiān shì jī wù bù kāi, jí bàn biān áo tóu zhū shān, jìn wàng bù jí, ér shēn zhì zhé xiàn. zhì shì nán tiào sān fēn shí, bù zhī suǒ zài. qǐng zhī ér nóng yún hū kāi, piē rán shǎn yǐng yú gāo fēng zhī dǐng, yǔ jiāng shān xiàn jiāng láng shān xiāng sì. yī wèi zhè yuán, yī wèi xiāo yuán, dàn jiāng láng gāo chù shān bàn, cǐ xuán wàn fēng jué dǐng wèi yì ěr. bàn biān áo tóu èr shān, qí dōng běi yǔ zǐ jīn jiā ér wèi niú tóu jiāng, xī nán yǔ kōng liáo xiāng lú jiā ér wèi xiāo yuán jiāng, jí sān fēn shí shuǐ. cǐ nǎi liǎng shuǐ zhōng zhī jí yě. èr shuǐ hé yú yù guǎn dōng nán, xī xià lǔ guān yǔ pú jiāng hé, shǐ shèng rú yè zhī zhōu ér chū dà yáng yān. yóu áo tóu dōng yán lǐng bàn xíng, èr lǐ shǐ xià. sān lǐ xià zhì làn ní hé, shǐ dé shuǐ ér chuī, yǐ xià wǔ yǐ. yóu làn ní hé dōng wǔ lǐ yú lǐng, lǐng cè xiǎo lù wèi lěng shuǐ ào, dào zhī nèi sǒu yě. xià lǐng sān lǐ wèi gāo liáng yuán, nǎi lán shān xī jìng, yì dào zhī nèi sǒu yě. cǐ lǐng nǎi lán shān níng yuǎn fēn jiè, zài sān fēn shí zhī dōng, shuǐ yì suí zhī. yú wǎng sān fēn shí, xià làn ní hé, yú shì yǔ gāo liáng yuán fēn dào. zhé ér xī nán xíng, yòu shàng yī lǐng, shān huā hóng zǐ dòu sè, zì áo tóu shān shǐ jiàn shān juān lán huā. zhì shì yòu yǒu zǐ huā èr zhǒng, yī zhǒng dà, huā rú shān chá yī zhǒng xiǎo, huā rú shān juān, ér yàn sè kě ài. yòu kū shù jiān xùn huáng bái sè, hòu dà rú pán. yú zhāi xiù zhōng, yè zhì sān fēn shí, yǐ qìng chuān ér hōng zhī, xiāng zhèng rú xiāng xùn. shān mù gàn xiāo. cǐ zhōng shān mù shén dà, yǒu dú mù zuì guì, ér nán mù cì zhī. yòu yǒu shòu mù, yè biǎn rú cè bǎi, yì bǎi zhī lèi yě. jù zhě wéi sì wǔ rén, gāo shù shí zhàng. xiāo yuán shuǐ cè dù hé chù dào héng yī nán, dà qí rén méi, zhǎng sān shí bù bù zhǐ. wén èr shí nián qián, yǒu cǎi mù zhī mìng, cǐ qǐ qí yí cái yé! shàng xià gòng wǔ lǐ ér dǐ xiāo yuán shuǐ. qí shuǐ dōng nán cóng sān fēn shí lái, zhì cǐ xī qù, ér jīng xiāng lú shān zhī dōng běi yǐ chū lǔ guān zhě. nǎi jué liú nán dù, jí shàng sān fēn lǐng lù. qí lǐng jùn xuē bù róng zú, xì jìng fú shēn qìng j ng xì zhú zhōng, fǔ shǒu chuān qìng ér shàng, jí liǎng shǒu wǎn zhī yǐ yí zú. qí shí qìng yīn sù wù lín lí, jì bù néng jiǎo shǒu qí shàng, yòu bù néng píng xíng qí xià, wéi zī zhī wèi chuí kōng zhī yù j liàn jí shuǐ zhī zhú shéng, zé shèn yǒu gōng yān. rú shì bā lǐ, shǐ jiàn píng. yòu nán xíng lǐng shàng èr lǐ. shí sù wù réng yì, wàng dǐng mò biàn, ér wǎn sè jiàn hé, suì chú qìng yī sōng, de dì rú zhǎng. shān gāo wú shuǐ, yǒu huǒ nán chuī. mìng dǎo zhě kǎn dà mù jī ér fén zhī, yīn qìng wèi yīn, wèi huǒ wèi wéi, wèi dù xiāo jì. jì míng, hǒu fēng dà zuò, juǎn huǒ xīng fēi wǔ kōng zhōng, huǒ yàn yóu yí, shū ér bēn tū shù zhàng, shǐ yǐ wéi qí guān. jì ér wù suí fēng zhèn, hū yǎng míng xīng, hū chéng líng yǔ, yōng sǎn bù néng, yōng bèi jiàn shī, xìng huǒ wēi měng liè, zú yǐ dí zhī. wǔ gǔ yǔ shén, yì bù miǎn lín lí yān.
二十八日 五鼓,饭而候明。仍过玉琯南觅导者。其人始起炊饭,已乃肩火具前行。即从东上杨子岭,二里登岭,上即有石,人立而起,兽蹲而龙蝘yǎn同“偃”,即仰面而卧,其上皆盘突。从岭上东南行坳中,地名茅窝。三里,皆奇石也。下深窝,有石崖嵌削,青玉千丈,四面交流,捣入岩洞,坠巨石而下,深不可测,是名九龟进岩,以窝中九山如龟,其水皆向岩而趋也。其岩西向,疑永福旁透崖而出者,即此水也。又东南二里,越一岭,为蟠龙峒水口。峒进东尚深,内俱高山瑶。又登岭一里,为清水潭。岭侧有潭,水甚澄澈。〔其东下岭,韭菜原道也。〕又东南二里,渡牛头江。江水东自紫金原来,江两崖路俱峭削,上下攀援甚艰,时以流贼出没,必假道于此,土人伐巨枝横截崖道,上下俱从树枝,或伏而穿其胯,或骑而逾其脊。渡江即东南上半边山,其东北高山为紫金原,山外即蓝山县治矣。其西南高山为空寮原,再南为香炉山。空寮原山上有白石痕一幅,上自山巅,下至山麓,若悬帛然,土人谓之“白绵”。香炉山在玉琯岩南三十里,三分石西北二十里,高亚于三分石,顶有澄潭,广二三亩,其中石笋两枝,亭亭出水面三丈余,疑即《志》所称天湖也。第《志》谓在九疑麓,而此在山顶为异,若山麓则无之。由〔半边〕山上行五里,稍下为狗矢窝。于是复上,屡度山脊,狭若板筑,屡踄山顶,下少上多,共东南五里而出鳌头山。先是积雾不开,即半边、鳌头诸山,近望不及,而身至辄现。至是南眺三分石,不知所在。顷之而浓云忽开,瞥然闪影于高峰之顶,〔与江山县江郎山相似。一为浙源,一为潇源,但江郎高矗山半,此悬万峰绝顶为异耳。〕半边、鳌头二山,其东北与紫金夹而为牛头江,西南与空寮〔香炉〕夹而为潇源江,即三分石水。此乃两水中之脊也。二水合于玉琯东南,西下鲁观与蒲江合,始胜如叶之舟而出大洋焉。由鳌头东沿岭半行,二里始下。三里下至烂泥河,始得水而炊,已下午矣。由烂泥河东五里逾岭,岭侧小路为冷水坳,盗之内薮也。下岭三里为高梁原,乃蓝山西境,亦盗之内薮也。此岭乃蓝山、宁远分界,在三分石之东,水亦随之。〔余往三分石,下烂泥河,〕于是与高梁原分道。折而西南行,又上一岭,山花红紫斗色,自鳌头山始见山鹃蓝花。至是又有紫花二种,一种大,花如山茶;一种小,花如山鹃,而艳色可爱。又枯树间蕈黄白色,厚大如盘。余摘袖中,夜至三分石,以箐穿而烘之,香正如香蕈。山木干霄。此中山木甚大,有独木最贵,而楠木次之。又有寿木,叶扁如侧柏,亦柏之类也。巨者围四、五人,高数十丈。潇源水侧渡河处倒横一楠,大齐人眉,长三十步不止。闻二十年前,有采木之命,此岂其遗材耶!上下共五里而抵潇源水。其水东南从三分石来,至此西去,而经香炉山之东北以出鲁观者。乃绝流南渡,即上三分岭麓。其岭峻削不容足,细径伏深箐jīng细竹中,俯首穿箐而上,即两手挽之以移足。其时箐因夙雾淋漓,既不能矫首其上,又不能平行其下,惟资之为垂空之繘jú练汲水之竹绳,则甚有功焉。如是八里,始渐平。又南行岭上二里。时夙雾仍翳,望顶莫辨,而晚色渐合,遂除箐依松,得地如掌。山高无水,有火难炊。命导者砍大木积而焚之,因箐为茵,为火为帏,为度宵计。既瞑,吼风大作,卷火星飞舞空中,火焰游移,倏而奔突数丈,始以为奇观。既而雾随风阵,忽仰明星,忽成零雨,拥伞不能,拥被渐湿,幸火威猛烈,足以敌之。五鼓雨甚,亦不免淋漓焉。
èr shí jiǔ rì tiān jiàn míng, yǔ yì jiàn jì. yǎng jiàn sān fēn shí, lù yǐng zài zhǐ gù jiān, zhé rěn jī chōng shī qìng ér nán. yòu xià shān èr lǐ, shǐ zhī shàng gé yī fēng yě. dù ào zhōng xiǎo jí, fù nán shàng sān lǐ, shǐ yǒu jù shí pán yá zuó shēng jiàng chù jiē jùn tǔ, wú kuài shí, wèi dǎo zhě wù. chū qí nán, yòu yī lǐ, dōng tiào chù dǐng, yǐ kě mén ér mó zhī, dàn wèi wù mái, bú jiàn zhēn xíng, jìn qióng dèng jué. hū shān yǔ dà zhù, dǐng zhǒng wú bù zhān rú, nǎi fǎn. guò jù shí yá, jiàn qí cè yǒu xiàn lù fú shēn qìng zhōng, yǔ jù bù kě shàng, shàng yì bù dé yǒu suǒ jiàn. suì cóng gù dào xià, zhì yè lái yī huǒ chù, nǐ cóng zhí běi jiù lù xià, jiù xī chuī mǐ. ér huǒ wèi yǔ miè, zhǐ cún yú xīng, jí mì gàn jìn yǐn zhī, hé ér xià shān. nǎi wù cóng qí xī, jìng bù dé lù. jiǔ zhī dé wēi jiàn, suì chuī jiàn zhōng, yǐ dāng wǔ yǐ. zhí zhú mǎng qìng zhōng, jiǔ zhī, nǎi dé dǐ jiàn, zé wǔ jiàn zòng héng, jiāo huì yī chù, gài jiē sān fēn shí xī nán běi sān miàn zhī shuǐ, ér xiàng suǒ dù dōng lái yī xī zài qí zuì běi. nǎi shě qí yī, dù qí sān, ér liú zuì běi zhě wèi dù. xún qí nán yá tān liú ér dōng, yī lǐ, zhì lái shí suǒ dù chù, shǐ shè ér běi. cóng jiù dào zhì làn ní, zhì áo tóu ǒu zuò. wén lán xiāng shén, lǎn zhī jí zài zuò yú, nǎi xié zhī xíng. zhì bàn biān shān, xià zhì niú tóu hé, míng sè yǐ hé, xìng yǐ guò xiǎn, mìng dǎo zhě cóng jiān dào qū jiǔ cài yuán. gài yǐ cǐ chù yǒu gāo shān yáo jū shàng. zì cǐ ér nán, jué wú yī liáo li o xiǎo wū, zhí dǐ gāo liáng yuán ér hòu yǒu yáo jū yě. chū shēng yóu tǔ shān, jì rù ér dōng xià, dàn wén shuǐ shēng chán chán zài shēn hè. àn mén wēi jí ér xià, yòu yī lǐ, guò liǎng dú mù qiáo, zé jiàn huǒ guāng yíng yíng. jí jiù zhī, jiàn qí fú qí páng, yì bù gǎn wèn. yǐ ér yǒu máo liáo yī èr chóng, hū zhī, yī rén zhé bǐng jù chū, yíng guī tuō sù yān. wèn qí qí jiān zhū huǒ, zé qǔ guāi zhě, gài yáo rén yǐ wā wèi guāi yě. wèn qí xìng wèi dèng, qí rén nián jí èr shí, tán shān zhōng shì shén shú. yú gǎn qí shēn yè yíng sù, shǐ zhī yáo yóu cún gǔ rén zhī hòu yě. jí shāo zhī zhì yī, chuī zhōu jiù zhěn yān.
二十九日 天渐明,雨亦渐霁。仰见三分〔石〕,露影在指顾间,辄忍饥冲湿箐而南。又下山二里,始知尚隔一峰也。度坳中小脊,复南上三里,始有巨石盘崖;〔昨升降处皆峻土,无块石,〕为导者误。出其南,又一里,东眺矗顶,已可扪而摩之,但为雾霾,不见真形,进穷磴绝。忽山雨大注,顶踵无不沾濡,乃返。过巨石崖,见其侧有线路伏深箐中,雨巨不可上,上亦不得有所见。遂从故道下,至夜来依火处,拟从直北旧路下,就溪炊米。而火为雨灭,止存余星,急觅干烬引之,荷而下山。乃误从其西,竟不得路。久之得微涧,遂炊涧中,已当午矣。踯躅莽箐中,久之,乃得抵涧,则五涧纵横,交会一处,盖皆三分石西南北三面之水,而向所渡东来一溪在其最北。乃舍其一,渡其三,而留最北者未渡。循其南涯滩流而东,一里,至来时所渡处,始涉而北。从旧道至烂泥,至鳌头偶坐。闻兰香甚,览之即在坐隅,乃携之行。至半边山,下至牛头河,暝色已合,幸已过险,命导者从间道趋韭菜原。盖以此处有高山瑶居上。自此而南,绝无一寮liáo小屋,直抵高梁原而后有瑶居也。初升犹土山,既入而东下,但闻水声潺潺在深壑。暗扪危级而下,又一里,过两独木桥,则见火光荧荧。亟就之,见其伏畦旁,亦不敢问。已而有茅寮一二重,呼之,一人辄秉炬出,迎归托宿焉。问其畦间诸火,则取乖者,盖瑶人以蛙为乖也。问其姓为邓,其人年及二十,谈山中事甚熟。余感其深夜迎宿,始知瑶犹存古人之厚也。亟烧枝炙衣,炊粥就枕焉。
sān shí rì yǐ gé sù bù mèi, píng míng nǎi hū tóng qǐ chuī. chén cān hòu xíng, shǐ jiàn suǒ wèi jiǔ cài yuán, zài gāo shān zhī dǐ, yì ruò fǔ yān. dì bù zhī yè lái suǒ wén shuǐ shēng chán chán, guǒ rù dòng, yì chū xiá yě. wā zhōng yǒu chéng tán yī, shén shēn bì, wèi lóng tán yún. xī yuè yī shān, gòng èr lǐ guò qīng shuǐ tán, yòu yī lǐ bàn, guò pán lóng xī kǒu. yòu yī lǐ bàn, yú yī lǐng, guò jiǔ guī jìn yán. suì shàng lǐng, guò máo wō, xià yáng zǐ lǐng, gòng wǔ lǐ, dǐ dǎo zhě jiā. yòu sān lǐ, hái fàn yú xié dòng, nǎi shǎo qì dòng zhōng, yǐ suǒ xié lán huā jiǔ tóu huā, gòng qī zhī, dàn yè bù zhǎng sǒng, bù rú jiàn ěr. zāi dòng zhōng dāng mén xiǎo fēng jiān shí tái shàng yǐ gòng fó. xià wǔ shǐ xíng, běi guò shèng diàn xī lǐng, nǎi xī chū é huáng nǚ yīng èr fēng jiān, yǐ zhuǎn ér dōng běi xíng, gòng shí lǐ, guò tài píng yíng. yòu běi wǔ lǐ, sù yú lù tíng. shì xī shǐ dǔ luò zhào.
三十日 以隔宿不寐,平明乃呼童起炊。晨餐后行,始见所谓韭菜原,在高山之底,亦若釜焉。第不知夜来所闻水声潺潺,果入洞,抑出峡也。洼中有澄潭一,甚深碧,为龙潭云。西越一山,共二里过清水潭,又一里半,过蟠龙溪口。又一里半,逾一岭,过九龟进岩。遂上岭,过茅窝,下杨子岭,共五里,抵导者家。又三里,还饭于斜洞,乃少憩洞中,以所携兰花九头花,共七枝,但叶不长耸,不如建耳。栽洞中当门小峰间石台上以供佛。下午始行,北过圣殿西岭,乃西出娥皇、女英二峰间,已转而东北行,共十里,过太平营。又北五里,宿于路亭。〔是夕始睹落照。〕
jiǔ yí dòng dōng nán wèi yù guǎn yán, nǎi zhòng sì wéi zhōng qǐ xiǎo shí fēng, yán zài qí xià, xī xiàng. yǒu guà shān zài qí xī, zhèng dāng dòng mén. xíng rú jiāo yě, yòu shì rú jīn, yì qún shān zhōng tè qǐ zhě. qí zhōng píng yāng, nán běi tōng dá, shì wèi gǔ cí jī, suǒ chēng hé hóu shàng shēng chù yě. yóu cǐ nán sān shí lǐ wèi xiāng lú shān, dōng nán wǔ shí yú lǐ wèi sān fēn shí, xī sān shí lǐ wèi shùn mǔ shí, yòu xī shí lǐ wèi jiè tóu fēn jiǔ, zé jiāng huá zhī dōng jiè yǐ.
九疑洞东南为玉琯岩,乃重四围中起小石峰,岩在其下,西向。有卦山在其西,正当洞门。形如茭也,又似儒巾,亦群山中特起者。其中平央,南北通达,是为古祠基,所称何侯上升处也。由此南三十里为香炉山,东南五十余里为三分石,西三十里为舜母石,又西十里为界头分九,则江华之东界矣。
sān fēn shí, jù chēng qí xià shuǐ yī chū guǎng dōng, yī chū guǎng xī, yī xià jiǔ yí wèi xiāo shuǐ, chū hú guǎng. zhì qí xià, nǎi zhī wèi shí fēn sān qí ěr. qí xià shuǐ dōng běi zhě wèi xiāo yuán, hé běi xī zhū shuǐ jí wǔ jiàn jiāo huì zhě, chū dà yáng, wèi xiāo shuǐ zhī yuán. zhí dōng zhě zì gāo liáng yuán wèi bái tián jiāng, dōng shí wǔ lǐ jīng lín jiāng suǒ, yòu dōng èr shí lǐ zhì lán shān xiàn zhì, wèi kuī shuǐ zhī yuán. dōng nán zhě zì gāo liáng yuán dōng nán shí wǔ lǐ zhī dà qiáo xià jǐn tián, xī zhì jiāng huá xiàn, wèi tuó shuǐ zhī yuán. qí bù chū liǎng guǎng zhě, yǐ nán yǒu jǐn tián shuǐ héng liú wèi chǔ yuè jiè yě. jǐn tián dōng yǒu shí yú lǐng, wèi guǎng dōng lián zhōu jiè, qí shuǐ shǐ dōng nán liú, rù dōng yuè ěr. ruò guǎng xī, zé shàng wǔ bǎo zhī nán wèi hè xiàn jiè yě.
三分石,俱称其下水一出广东,一出广西,一下九疑为潇水,出湖广。至其下,乃知为石分三岐耳。其下水东北者为潇源,合北、西诸水即五涧交会者,出大洋,为潇水之源。直东者自高梁原为白田江,〔东十五里〕经临江所,〔又东二十里〕至蓝山县治,为岿水之源。东南者自〔高梁原东南十五里之〕大桥下锦田,西至江华县,为沲水之源。其不出两广者,以南有锦田水横流为〔楚、粤〕界也。锦田东有石鱼岭,为广东连州界,其水始东南流,〔入东粤耳。〕若广西,则上武堡之南为贺县界也。
gāo liáng yuán, wèi níng yuǎn nán jiè lán shān xī jiè, ér dì shǔ yú lán, yì gāo shān yáo yě, wèi dào zéi yuān sǒu yu n s u jù jí zhī dì. èr yuè jiān, chū yǒng zhōu shā dōng ān xiàn bǔ guān, jí shā lüě lěng shuǐ wān bó yě qiáo zhū chù, jiē cǐ bèi yě. chū rù jiē yóu niú tóu jiāng, bì jiǎ sù yú jiǔ cài yuán pán lóng dòng, ér jīng jiǔ yí dòng yān. qí dǎng yuē qī bā shí rén, yǒu mǎ èr sān shí pǐ, chuàng ruì luó zhì shén bèi, nèi yǒu cái xù fā zhě shù rén, sēng liǎng sān rén, jí lěng shuǐ ào lǐng shàng miào zhōng sēng. yòu yǒu zuò mù fāng kè yì zài yān. jiǔ cài yuán zhōng rén rén néng yán zhī, ér yú dǎo zhě yì yún rán.
高梁原,为宁远南界、蓝山西界,而地属于蓝,亦高山瑶也,为盗贼渊薮yuān sǒu聚集之地。二月间,出永州杀东安县捕官,及杀掠冷水湾、博野桥诸处,皆此辈也。出入皆由牛头江,必假宿于韭菜原、蟠龙洞,而经九疑峒焉。其党约七八十人,有马二三十匹,创锐罗帜甚备,内有才蓄发者数人,僧两三人,即冷水坳岭上庙中僧。又有做木方客亦在焉。韭菜原中人人能言之,而余导者亦云然。