jǐ mǎo gōng yuán nián sì yuè chū shí rì shǎn zhī yuàn zǎo lìng xú shǐ lái wèn fū, ér zuó suǒ dìng zhě jìng bù zhì. xú fù qū nán guān mì yī fū lái, yú fàn yǐ jiǔ yǐ. nǎi yǐ yī sì jiàn shū sì běn bìng wà bāo děng jì táo dào, suì tóng zhì fū yù.
己卯（公元１６３９年）四月初十日閃知願早令徐使來問夫，而昨所定者竟不至。徐復趨南關覓一夫來，余飯已久矣。乃以衣四件、書四本、並襪包等寄陶道，遂同至夫寓。

hòu qí fàn, shàng wǔ nǎi xíng, xú shǐ shǐ qù. chū nán mén, mén wài yǒu xiǎo shuǐ zì xī ér dōng, diào qiáo kuà qí shàng, jí tài bǎo shān nán xiá suǒ chū zhě. nán xíng wǔ lǐ, yǒu jù shí liáng kuà shēn xī shàng, qí xià shuǐ duàn ér bù chéng liú, xiǎng jí shā hé zhī shuǐ yě.
候其飯，上午乃行，徐使始去。出南門，門外有小水自西而東，吊橋跨其上，即太保山南峽所出者。南行五里，有巨石樑跨深溪上，其下水斷而不成流，想即沙河之水也。

yòu nán bàn lǐ, pō jiān shù sè yī rán, pō shì yú xiāng yīng zhū, ér bù jiàn huǒ qí yìng shù, yī èr jiā jié péng shù xià, yóu bì yú wǔ liù jiān, nǎi fù rén zhī yóu yú lín jiān zhě, bù néng jìn biàn qí wèi hé shù yě.
又南半里，坡間樹色依然，頗似余鄉櫻珠，而不見火齊映樹，一二家結棚樹下，油碧輿五六肩，乃婦人之游於林間者，不能近辨其為何樹也。

yòu nán bàn lǐ, yǒu dī rú chéng yuán, zì xī shān huán rào lái.
又南半里，有堤如城垣，自西山環繞來。

dēng qí shàng, zé dī nèi yàn shuǐ chéng táng, xī jìn shān lù, dōng zhú yàn gāo zhàng yú jí zhū gé yàn, jīn shàng cún. suí dōng yàn xī nán xíng, èr lǐ yàn jǐn, shān cóng yàn xī nán huán ér xià, yǒu shù jiā dāng qǔ zhōng zài shān wān zhōng. nán zhuǎn xíng qí qián, yòu èr lǐ, yǒu shù shí jiā yǐ xī shān xià, shān fù huán qí nán, shì wèi wò shī wō. gài qí xī dà shān jiāng nán jǐn, zhī nǎi dōng zhuǎn, qí běi xiān yǒu jìn zhī, dōng xiàng lǚ xià, rú tài bǎo jiǔ lóng jiē shì yě yòu nán wèi wò shī, zài xī nán ào zhōng, shān xíng zài diē ér xià, qí shàng fēng shí yá pán tū, yǎn rán yī rú suān ní jí shī zi zhī shǒu, qí xià fēng pō zhǎng, zé wò xíng yě.
登其上，則堤內堰水成塘，西浸山麓，東築堰高丈余即諸葛堰，今尚存。隨東堰西南行，二里堰盡，山從堰西南環而下，有數家當曲中在山灣中。南轉行其前，又二里，有數十家倚西山下，山復環其南，是為臥獅窩。蓋其西大山將南盡，支乃東轉，其北先有近支，東向屢下，如太保、九隆皆是也；又南為臥獅，在西南坳中，山形再跌而下，其上峰石崖盤突，儼然一如狻猊ｓｕāｎí即獅子之首，其下峰頗長，則臥形也。

yú xiān wàng jiàn dà lù zài nán pō zhī shàng, chū bù zhī xiǎo lù zhī xī zhé ér dāng shī yá pán tū jiān, dàn yáo jiàn qí yá tū wù, yǔ qián fēng còu xiá shén cù, xīn yì zhī. hòu tǔ rén ér wèn, chū yī rén yuē: cǐ shí huā dòng yě. zài wèn yī rén, yuē: cǐ bā jiāo dòng yě. xiǎo lù zhèng cóng qí xià guò, shí huā jí qí hòu lái zhī míng ěr. gài dà lù shàng nán pō, ér xiǎo lù xī zhé ér yóu cǐ, yú shí yù cóng xiǎo lù shàng, ér pū dān jù zài hòu, zuò dài jiǔ zhī. qí qí zhì, cóng cūn nán guò xiǎo qiáo, yǒu bēi chēng wò fú qiáo. guò qiáo, jí xī zhé cóng xiǎo lù shàng pō. yī lǐ yú, cóng pō ào jiān dù xiǎo shuǐ, jí yǎng jiàn bā jiāo dòng zài tū yá zhī xià, gài tū yá nǎi shī shǒu, ér dòng zé dāng qí wò qí zhī jiān.
余先望見大路在南坡之上，初不知小路之西折而當獅崖盤突間，但遙見其崖突兀，與前峰湊峽甚促，心異之。候土人而問，初一人曰：「此石花洞也。」再問一人，曰：「此芭蕉洞也。」小路正從其下過，石花即其後來之名耳。蓋大路上南坡，而小路西折而由此，余時欲從小路上，而仆擔俱在後，坐待久之。俟其至，從村南過小橋，有碑稱臥佛橋。過橋，即西折從小路上坡。一里余，從坡坳間渡小水，即仰見芭蕉洞在突崖之下，蓋突崖乃獅首，而洞則當其臥臍之間。

shè jiàn, yòu xī shàng ér tàn dòng. dòng mén dōng xiàng, gāo qióng èr zhàng, zhèng yǔ bǐ jià shān yáo duì. dòng nèi zhàng yú, jí xī běi zhé ér xià.
涉澗，又西上而探洞。洞門東向，高穹二丈，正與筆架山遙對。洞內丈余，即西北折而下。

qí dòng xià suī jùn ér lù pō yí píng tǎn, xià sān zhàng jiàn àn, wén bǐng jù rù, shēn lǐ yú, gū āi guī tú xié jù yǐ qióng yě.
其洞下雖峻而路頗夷平坦，下三丈漸暗，聞秉炬入，深里余，姑挨歸途攜炬以窮也。

chū dòng, xún yá xī shàng yī lǐ, guò tū yá xià xiá, tòu jí ér xī bàn lǐ, dù yī wā. jí yǐ nèi nǎi zhōng wā zhī xiá, shuǐ dōng āi tū yá jí, xià dǎo qí yá lù, wú xué yǐ xiè, shuǐ mò yū zhuó, rán ér suǒ dù bā jiāo dòng qián xiǎo shuǐ, jí qí tòu yá lì xiá ér chū zhě. cóng shuǐ shàng xún lǐng nán zhuǎn, yī lǐ, yú nán pō zhī jí, shǐ jiàn jí nán yì xià zhuì chéng dà wā, ér zhōng wú shuǐ. nán pō dà dào, cóng yòu wā zhōng xī nán shàng ér yú suǒ cóng xiǎo dào, zé xún xī dà shān nán xíng lǐng jiān. wǔ lǐ, lián yú èr pō jí. gòng èr lǐ, zé xī jiè dà shān nán xiàng zhuì wèi dī jí, cǐ qí dōng zhuǎn zhī zuì zhǎng zhě yě, nán pō shè wā zhī lù, zhì cǐ ér hé. nǎi gòng zhuǎn xī xiàng, xún dī jí ér jìn, jí běi yì zhōng wā zhū shuǐ yān. xī yī lǐ, jiàng ér xià pō, bàn lǐ ér dé wā dǐ pù, wǔ liù jiā zài kēng xiá jiān.
出洞，循崖西上一里，過突崖下峽，透脊而西半里，度一窪。脊以內乃中窪之峽，水東挨突崖脊，下搗其崖麓，無穴以泄，水沫淤濁，然而所渡芭蕉洞前小水，即其透崖瀝峽而出者。從水上循嶺南轉，一里，逾南坡之脊，始見脊南亦下墜成大窪，而中無水。南坡大道，從右窪中西南上；而余所從小道，則循西大山南行嶺間。五里，連逾二坡脊。共二里，則西界大山南向墜為低脊，此其東轉之最長者也，南坡涉窪之路，至此而合。乃共轉西向，循低脊而進，脊北亦中窪瀦水焉。西一里，降而下坡，半里而得窪底鋪，五六家在坑峽間。

qí xiá suī zòng héng ér shí zhōng wā, zhōng wú dī shuǐ.
其峽雖縱橫而實中窪，中無滴水。

suí wā xī xià yī lǐ, zhí dǐ dà shān xià. fù nán xíng wā xiá zhōng èr lǐ, yòu dé dōng zhuì zhī jí, jí nán wù shāo kāi, yú shì xiǎo yuán fēng lí lì yǐ, rán qí shuǐ yóu dōng xíng. yī lǐ, yòu nán shàng pō, pán pō nán lí lì yuán fēng, qǔ dào fēng xì ér nán. yī lǐ, zhuǎn fēng yè, shǐ dōng nán shàng pán ér xī nán. gòng lǐ yú, zé nán běi liǎng zhī, jù zì běi dà shān zhī xī fēn zhī dōng rào, zhōng jiā chéng xiá shén shēn. lù yú běi zhī, cóng qí shàng xī xiàng rù xiá qí nán zhī zé mù cóng qí shàng, qìng shù mù cóng shēng de shān gǔ wèi qìng, cǐ wèi yún guì zhī dì suǒ chēng zhuì qí xià. suī shén shēn ér bù wén shuǐ shēng yān.
隨窪西下一里，直抵大山下。復南行窪峽中二里，又得東墜之脊，脊南塢稍開，於是小圓峰離立矣，然其水猶東行。一里，又南上坡，盤坡南離立圓峰，取道峰隙而南。一里，轉峰腋，始東南上盤而西南。共里余，則南北兩支，俱自北大山之西分支東繞，中夾成峽甚深。路逾北支，從其上西向入峽；其南支則木叢其上，箐樹木叢生的山谷為箐，此為雲貴之地所稱墜其下。雖甚深而不聞水聲焉。

xī xíng èr lǐ, nǎi xī xià qìng zhōng.
西行二里，乃西下箐中。

yòu yī lǐ, yǒu shù jiā dāng qìng dǐ, shì wèi lěng shuǐ qìng, nǎi fàn yú yù fǔ zhě mǎi dòu fǔ de rén jiā.
又一里，有數家當箐底，是為冷水箐，乃飯於鬻腐者買豆腐的人家。

yú shì xī nán suí qìng shàng, yī lǐ, guò yī jí, qí jí nǎi cóng xī ér dōng dù zhī mài yě. jí nán shǐ jiàn qún shān jù fú, yǒu yuǎn shān héng qí xī nán. lù yòu yú gāng xī shàng, yī lǐ, dēng qí nán tū zhī yá, shì wèi yóu gé guān jiù zhǐ, nǎi jiù zhī shè guān ér què shuì chù, jīn yǐ wú zhī. qí xī jí zhuì yá xī xià, shén jùn. xià èr lǐ, jiàn píng. yòu èr lǐ, xī xiá jiàn kāi, yǒu sēng xīn jié lóu yǐ běi shān xià shī chá, yuē kǒng què sì.
於是西南隨箐上，一里，過一脊，其脊乃從西而東度之脈也。脊南始見群山俱伏，有遠山橫其西南。路又逾岡西上，一里，登其南突之崖，是為油革關舊址，乃舊之設關而榷稅處，今已無之。其西即墜崖西下，甚峻。下二里，漸平。又二里，西峽漸開，有僧新結樓倚北山下施茶，曰孔雀寺。

yóu sì xī xún shān zuǐ nán zhuǎn, gòng yī lǐ, yú zuǐ ér xī, nǎi xī běi pán qí yú zhī, sān lǐ ér dé yī tíng qiáo.
由寺西循山嘴南轉，共一里，逾嘴而西，乃西北盤其餘支，三里而得一亭橋。

qiáo kuà liǎng xiá jiān, xià yǒu xiǎo jiàn, zì běi ér nán, yǐ zhōng hé wú dī. qiáo xī yú pō xī běi xià, lù páng duō huáng guǒ, jí fù pén zi yě, sè huáng, suān gān kě yǐ jiě kě. qí xī wù dà kāi, wù xī dà shān, yī héng yú xī, yī héng yú nán, ér pú piǎo zhī cūn, dāng xī dà shān xià.
橋跨兩峽間，下有小澗，自北而南，已中涸無滴。橋西逾坡西北下，路旁多黃果，即覆盆子也，色黃，酸甘可以解渴。其西塢大開，塢西大山，一橫於西，一橫於南，而蒲縹之村，當西大山下。

qí shān nán zì nán héng dà shān, yòu dōng zì yóu gé guān nán xià zhī zhī, héng dù wèi dī jí ér fù qǐ zhě qí zhōng shuǐ fǎn zì nán ér běi, dǐ luó mín ér xī rù lù jiāng yān. gòng xī xià èr lǐ, nǎi dé yǐn shuǐ zhī chéng, qí zhōng jù yǐ chā yāng biàn lǜ.
其山南自南橫大山，又東自油革關南下之支，橫度為低脊而復起者；其中水反自南而北，抵羅岷而西入潞江焉。共西下二里，乃得引水之塍，其中俱已插秧遍綠。

yòu xī běi xíng èr lǐ yú, guò pú piǎo zhī dōng cūn. cūn zhī xī, yǒu tíng qiáo kuà běi zhù zhī xī, yuē wú shì yú liáng. yòu xī bàn lǐ, sù yú pú piǎo zhī xī cūn. qí dì mǐ jià pō jiàn, èr shí wén kě bǎo sān sì rén. pú piǎo dōng xī cūn jù jiā dào chéng jiē, ér xī cūn gèng zhǎng, yǒu yì zài yān.
又西北行二里余，過蒲縹之東村。村之西，有亭橋跨北注之溪，曰吳氏輿梁。又西半里，宿於蒲縹之西村。其地米價頗賤，二十文可飽三四人。蒲縹東西村俱夾道成街，而西村更長，有驛在焉。

shí yī rì jī míng qǐ, jù fàn. mèi shuǎng, cóng cūn xī jí běi xiàng xún xī dà shān xíng, suí xī ér běi, jiàn gāo ér zhì yá, gòng bā lǐ, wèi shí zǐ shào, yǒu shù jiā yǐ xī shān zhī dōng běi yú.
十一日雞鳴起，具飯。昧爽，從村西即北向循西大山行，隨溪而北，漸高而陟崖，共八里，為石子哨，有數家倚西山之東北隅。

yòu běi èr lǐ, nǎi pán shān xī zhuǎn, yǒu xiá zì xī ér dōng, hé yú kū piāo běi zhù zhī xiá. sù zhī, yī nán shān zhī běi, xī rù èr lǐ, xià zhì nán lái xiá kǒu. xiá zhōng suǒ zhǒng, jù hóng huā kě zhì zuò yān zhī de yī zhǒng jú kē zhí wù chéng qí, yǐ kě cǎi yǐ. xī yī lǐ, zhì xī lái xiá kǒu, qí shàng bù duō, shuǐ yì wú jǐ, yǒu shí yú jiā dāng xiá ér jū, shì wèi luò mǎ chǎng. dù xiá běi, fù yī běi shān zhī nán xī rù, yī lǐ, píng shàng yú jí. qí jí zì nán ér běi dù, qǐ wèi xiá běi zhī shān, ér běi jǐn yú luó mín zhě yě. yú jí xī xíng xiá zhōng, shén píng, lù nán jiàn yǒu jiàn xíng yī nán yá xī xià, lù xíng qí běi. sān lǐ, shù jiā yǐ běi shān ér jū, yǒu gōng guǎn zài yān, shì wèi dà bǎn pù.
又北二里，乃盤山西轉，有峽自西而東，合於枯飄北注之峽。溯之，依南山之北，西入二里，下陟南來峽口。峽中所種，俱紅花可製作胭脂的一種菊科植物成畦，已可采矣。西一里，陟西來峽口，其上不多，水亦無幾，有十餘家當峽而居，是為落馬廠。度峽北，復依北山之南西入，一里，平上逾脊。其脊自南而北度，起為峽北之山，而北盡於羅岷者也。逾脊西行峽中，甚平，路南漸有澗形依南崖西下，路行其北。三里，數家倚北山而居，有公館在焉，是為大坂鋪。

cóng qí xī xià zhì yī lǐ, yǒu tíng qiáo kuà jiàn, yú shì shè jiàn nán, yī nán shān zhī běi xī xià. èr lǐ, yǒu shù jiā dāng nán xiá, shì wèi wān zi qiáo. yǒu mài jiāng zhě, lián zāo ér chuài zhī, jí yú dì zhī jiǔ niàng jí láo zāo, yún guì yī dài chēng tián jiǔ yě.
從其西下陟一里，有亭橋跨澗，於是涉澗南，依南山之北西下。二里，有數家當南峽，是為灣子橋。有賣漿者，連糟而啜之，即餘地之酒釀即醪糟，雲貴一帶稱甜酒也。

shān zhì shì huán sǒng zá dá, yī jiàn zì dōng lái zhě, jí dà bǎn zhī shuǐ yī jiàn zì nán xiá lái zhě, zhuì xiá dào yá, shì shén bī zè, běi xià yǔ dōng lái zhī jiàn hé ér běi qù, xiǎo mù qiáo héng jià qí shàng. dù qiáo, jí yī xī shān zhī dōng běi xíng, dōng shān zhì shì yì yǒu shuǐ cóng cǐ xiá xī xià, sān shuǐ hé ér běi xiàng pò xiá qù.
山至是環聳雜沓，一澗自東來者，即大坂之水；一澗自南峽來者，墜峽倒崖，勢甚逼仄，北下與東來之澗合而北去，小木橋橫架其上。度橋，即依西山之東北行，東山至是亦有水從此峽西下，三水合而北向破峽去。

dōng xī liǎng yá jiā chéng yī xiàn, jù mó yún jiā rì, xī qiàn yú xià, méng qìng fèi shí, lù yuán yú shàng, áo bì zhí yá áo zhí gāi jù yì jí dào lù cóng yá bì jiān jiān nán dì chuān guò. pái shí chǐ ér běi sān lǐ, zhuǎn xiàng xī xià, shí shì yù jùn yù hé. yòu xī èr lǐ, xiá qū ér nán, jiàn yì suí xiá ér qū, lù yì suí jiàn ér qū. bàn lǐ, fù xī pán běi zhuǎn, lù jiē záo yá zhàn mù. bàn lǐ, fù xī xiàng yuán yá xíng. yī lǐ, yǒu bēi yǐ nán shān zhī yá, tí yuē cǐ gǔ pán shé gǔ, nǎi zhū gé wǔ hòu shāo téng jiǎ bīng chù, rán hòu xìn cǐ xiǎn zhī zhēn guān diān nán yě. shuǐ zhài gāo chū zhòng xiǎn zhī shàng, cǐ xiá shēn pán zhòng hè zhī xià, diān nán èr jué, yú cǐ nǎi jiàn.
東西兩崖夾成一線，俱摩雲夾日，溪嵌於下，蒙箐沸石，路緣於上，鏖壁摭崖鏖áｏ摭ｚｈí該句意即道路從崖壁間艱難地穿過。排石齒而北三里，轉向西下，石勢愈峻癒合。又西二里，峽曲而南，澗亦隨峽而曲，路亦隨澗而曲。半里，復西盤北轉，路皆鑿崖棧木。半里，復西向緣崖行。一里，有碑倚南山之崖，題曰「此古盤蛇谷」，乃諸葛武侯燒藤甲兵處，然後信此險之真冠滇南也。水寨高出眾險之上，此峽深盤眾壑之下，滇南二絕，於此乃見。

bēi nán jiàn xià, xiá yì jiàn kāi.
碑南漸下，峽亦漸開。

yòu xī èr lǐ, nǎi běi zhuǎn xià pō.
又西二里，乃北轉下坡。

fù zhuǎn ér xī yī lǐ, yǒu mù qiáo héng jiàn ér běi, nǎi dù, xún běi yá xī xíng. yī lǐ, yú nán tū zhī jí, yú shì xī gǔ dà kāi, shuǐ pán nán hè, lù xún běi shān. yòu xī píng xià sān lǐ, běi shān xī duàn, lù nǎi suí pō nán zhuǎn. xī wàng pō xī yǒu xiá zì běi ér nán, jù chóng shān jiā lì, zhī lù jiāng dāng zài qí xià ér bù néng jiàn. nán xíng èr lǐ yú, zé jiāng liú yǐ cóng xī běi qiàn jiǎo xià, bī dōng shān nán xiá zhī shān, zhuǎn ér nán qù yǐ. nǎi nán xiàng xià pō, yī lǐ, yǒu liǎng sān jiā yǐ jiāng àn ér qī, qí qián yǒu gōng guǎn yān, nǎi jiù yuè shuǐ yǐ fàn.
復轉而西一里，有木橋橫澗而北，乃度，循北崖西行。一里，逾南突之脊，於是西谷大開，水盤南壑，路循北山。又西平下三里，北山西斷，路乃隨坡南轉。西望坡西有峽自北而南，俱崇山夾立，知潞江當在其下而不能見。南行二里余，則江流已從西北嵌腳下，逼東山南峽之山，轉而南去矣。乃南向下坡，一里，有兩三家倚江岸而棲，其前有公館焉，乃就瀹水以飯。

shí dù zhōu zài jiāng nán àn, dài jiǔ zhī nǎi zhì. dēng zhōu hòu, zhōu zǐ hái yá àn ér fàn, jiǔ zhī bù zhì, xià wǔ shǐ fàng dù ér nán.
時渡舟在江南岸，待久之乃至。登舟後，舟子還崖岸而飯，久之不至，下午始放渡而南。

jiāng liú pō kuò, shì bèi yú lán cāng, rán lán cāng yuān shēn bù cè, ér cǐ dāng sì liú zhī chōng, suī jí ér shēn bù jí zhī, zé èr jiāng zhèng zài bó zhòng jiān yě. qí jiāng cóng běi xiá lái, àn yī tǒng zhì yún, qí yuán chū yōng wàng. bù zhī yōng wàng shì hé yí dì míng.
江流頗闊，似倍於瀾滄，然瀾滄淵深不測，而此當肆流之沖，雖急而深不及之，則二江正在伯仲間也。其江從北峽來，按《一統志》雲，「其源出雍望」。不知雍望是何彝地名。

jù tǔ rén yán chū gǒu tóu guó, yán shuǐ zhǎng shí měi yǒu gǒu tóu fú xià yě.
據土人言「出狗頭國」，言水漲時每有狗頭浮下也。

zhù nán xiá qù, huò yán dōng yǔ lán cāng hé, huò yán cóng zhōng zhí xià jiāo nán, gù méng shì fēng wèi sì dú dú liú fā yuán zhù hǎi de dà hé zhī yī.
注南峽去，或言東與瀾滄合，或言從中直下交南，故蒙氏封為「四瀆ｄū獨流發源注海的大河」之一。

yǐ yú dù zhī, yì yǐ wèi dú liú bù hé zhě shì.
以余度之，亦以為獨流不合者是。

tǔ rén yán zhàng lì zhǐ nüè jí tòng dú shén dú, bì yǐn jiǔ nǎi dù, xià qiū bù kě xíng. yú zhèng dāng mèng xià, yì dàn fàn ér bù jiǔ, zuò zhōu zhōng, zhuó liú shén jiǔ, yì wū dǔ suǒ yún zhàng mǔ zāi.
土人言瘴癘ｌì指瘧疾痛毒甚毒，必飲酒乃渡，夏秋不可行。余正當孟夏，亦但飯而不酒，坐舟中，擢流甚久，亦烏睹所云瘴母哉。

dù nán yá, bào yǔ jí lái, jiàn yá xī yǒu shù shèn jù, ér yù cōng rú pán, jí qū qí xià. shù shén yì, běn gēn gàn gāo èr zhàng, dà shí wéi, yǒu fāng shí tǎ zhòu qí jiān, gāo yǔ gān děng, gàn kuà ér luò zhī, xī běi zé yú mì ér shí bù lù, dōng nán lín jiāng, zé gàn shū ér shí chū, gàn yǔ shí yǐ lián luò wèi yī, bù kě jiě yǐ, yì qióng yá yī qí yě.
渡南崖，暴雨急來，見崖西有樹甚巨，而郁蔥如盤，急趨其下。樹甚異，本根干高二丈，大十圍，有方石塔甃其間，高與乾等，干跨而絡之，西北則於密而石不露，東南臨江，則干疏而石出，干與石已連絡為一，不可解矣，亦窮崖一奇也。

yǐ dà fēng yáng lì, yǔ sàn, fù xī xiàng píng xíng shàng pō. wàng xī běi qióng fēng jùn jí, xī nán pián yá dōng tū, qí nán yá yǒu jū lú dāng fēng ér jù, jí mó pán shí yě. wàng zhī xī xíng, shí lǐ, bī xī shān, yǔ zhèn fù lái. yǐ hóng jiàn tóng xiàn, chū xiàn zhī yì dōng shān pán shé gǔ shàng, yǔ suì zhǐ. cóng lái yán bào yǔ duō zhàng, yì wèi jiàn yǒu yì yě. shāo zhé ér nán, èr lǐ, yǒu cūn dāng shān xià, yuē bā wān, shù jiā jiē máo shè. yī xíng rén yán cǐ dì rè bù kě qī, dāng shàng shān nǎi liáng. cóng cūn xī suí shān nán zhuǎn, yī lǐ, guò yī xiá kǒu.
已大風揚厲，雨散，復西向平行上坡。望西北穹峰峻極，西南駢崖東突，其南崖有居廬當峰而踞，即磨盤石也。望之西行，十里，逼西山，雨陣復來。已虹見同「現」，出現之意東山盤蛇谷上，雨遂止。從來言暴雨多瘴，亦未見有異也。稍折而南，二里，有村當山下，曰八灣，數家皆茅舍。一行人言此地熱不可棲，當上山乃涼。從村西隨山南轉，一里，過一峽口。

xún xiá xī rù, nán shè ér yú yī yá, yuē yī lǐ, suì cóng nán yá xī shàng.
循峽西入，南涉而逾一崖，約一里，遂從南崖西上。

qí shàng shén jùn, qū zhé pán yá, bā lǐ ér shàng líng fēng tóu, zé suǒ wèi mó pán shí yě. bǎi jiā yǐ fēng tóu ér jū, dōng lín jué hè, xià qiàn shén shēn, ér qí hè dōng nán wèi dà tián, hé péng péng mào shèng zhī zhuàng yān.
其上甚峻，曲折盤崖，八里而上凌峰頭，則所謂磨盤石也。百家倚峰頭而居，東臨絕壑，下嵌甚深，而其壑東南為大田，禾芃芃ｐēｎｇ茂盛之狀焉。

qí yè yǐ fēng ér qī, yuè sè dāng kōng, cǐ jí gāo lí gòng shān zhī dōng fēng. yì zhū gé wǔ hòu wáng jìng yuǎn jì zhī qián hòu kāi jiāng, fāng wēi yuǎn zhèng zhī dú zhàn shēn sǐ, wǎng shì rú kàn jìng, fú shēng dú yǐ yán, kǎi rán zhě jiǔ zhī.
其夜倚峰而棲，月色當空，此即高黎貢山之東峰。憶諸葛武侯、王靖遠驥之前後開疆，方威遠政之獨戰身死，往事如看鏡，浮生獨倚岩，慨然者久之。

shí èr rì jī zài míng, fàn, mèi shuǎng chū mén. qí chù suī dāng jùn fēng zhī shàng, ér jū lú shén shèng, yǒu gōng guǎn zài cūn běi, lù jiāng yì zài qí shàng. shān xià dōng nán chéng dà chuān, yǐ chā yāng yíng lǜ, lù jiāng yán dōng shān dōng nán qù, ān fǔ sī yī xī nán chuān wù ér jū. suì yóu mó pán shí xī nán shàng, réng jùn shén. èr lǐ, yú qí nán xiá zhī shàng, qí xiá xià qiàn shén shēn, zì xī ér dōng xiàng, chū ān fǔ sī xià. xiá dǐ wú yú xì, wéi wén shuǐ shēng chán chán zài shēn qìng zhōng.
十二日雞再鳴，飯，昧爽出門。其處雖當峻峰之上，而居廬甚盛，有公館在村北，潞江驛在其上。山下東南成大川，已插秧盈綠，潞江沿東山東南去，安撫司依西南川塢而居。遂由磨盤石西南上，仍峻甚。二里，逾其南峽之上，其峽下嵌甚深，自西而東向，出安撫司下。峽底無餘隙，惟聞水聲潺潺在深箐中。

xiá shēn shān yì shén jùn, téng mù méng bì, yuán wú jí wú shǔ, qián hòu zhī zhī jiān yǒu fēi pǔ, kě huá xiáng fēi yuè zhòu hào bù jué. xiá běi zé lù yuán yá shàng, suí xiá xī jìn, shǎng qù shān dǐng bù yī èr lǐ, yuán xiá píng xíng xī sì lǐ, yǒu shí dòng nán lín lù yá, shēn kuò zhàng yú, tǔ rén záo shí zhì shān shén bēi yú zhōng. yòu sì lǐ, shāo zhé ér běi shàng yá, xuán xī, xī dēng lín xiá zhī pō. běi xiá zhī shàng, zhì shì shǐ nán chuí yī pō, ér nán xiá zhī xià, zé yǒu xiá zì nán shān jiā dǐ ér chū, yǔ dōng chū zhī xiá huì chéng dīng zì, ér běi xiàng chuí pō yān. yòu xī èr lǐ, huò zhì shān jǐ, huò yuán fēng nán, yòu sān lǐ, yǒu shù jiā dāng dōng xíng fēn jí jiān, shì wèi pú mǎn shào. gài shān jǐ zhì shì fēn zhī dōng xíng, yòu tū qǐ shāo gāo, qí běi yòu zhuì xiá běi xià, qí nán jí ān fǔ sī hòu xiá zhī shàng liú yě.
峽深山亦甚峻，藤木蒙蔽，猿鼯ｗū即鼯鼠，前後肢之間有飛蹼，可滑翔飛躍晝號不絕。峽北則路緣崖上，隨峽西進，上去山頂不一二里，緣峽平行西四里，有石洞南臨路崖，深闊丈余，土人鑿石置山神碑於中。又四里，稍折而北上崖，旋西，西登臨峽之坡。北峽之上，至是始南垂一坡，而南峽之下，則有峽自南山夾底而出，與東出之峽會成「丁」字，而北向垂坡焉。又西二里，或陟山脊，或緣峰南，又三里，有數家當東行分脊間，是為蒲滿哨。蓋山脊至是分支東行，又突起稍高，其北又墜峽北下，其南即安撫司後峽之上流也。

yóu cǐ xī wàng, yī jiān fēng dāng xī fù qǐ, qí xī běi gāo jí pái qióng, shǐ wèi nán dù dà jí, suǒ wèi gāo lí gòng shān, tǔ rén é cuò chuán wèi gāo liáng gōng shān, méng shì jiàn jiàn yuè, sī zì zuò zhǔ zhī yì fēng wèi xī yuè zhě yě. qí shān yòu chēng wèi kūn lún gāng, yǐ qí gāo dà ér yán, rán zhèng kūn lún nán xià zhèng zhī, zé fāng yán yì fēi wú wèi yě. yóu pú mǎn shào xī xià yī lǐ, dǐ suǒ wàng jiān fēng, jí niè jí shù zhuǎn ér shàng. liǎng páng xuē yá jiā qǐ, zhōng zhuì chéng lù, lù yóu jiā yá zhōng qū zhé shàng shēng, liǎng àn gāo mù pán kōng, gēn jiū chuí yá wài, qí shàng zhú shù rōng mì, fù yīn pái mù, cóng qí shàng xíng, bù fù zhī zài wàn shān zhī dǐng, dàn rú táng rén suǒ yǒng: liǎng biān shān mù hé, zhōng rì zi guī tí, qíng yǔ jìng hé yě.
由此西望，一尖峰當西復起，其西北高脊排穹，始為南渡大脊，所謂高黎貢山，土人訛錯傳為高良工山，蒙氏僭僭越，私自作主之意封為西嶽者也。其山又稱為崑崙岡，以其高大而言，然正崑崙南下正支，則方言亦非無謂也。由蒲滿哨西下一里，抵所望尖峰，即躡級數轉而上。兩旁削崖夾起，中墜成路，路由夾崖中曲折上升，兩岸高木蟠空，根糾垂崖外，其上竹樹茸密，覆陰排幕，從其上行，不復知在萬山之頂，但如唐人所詠：「兩邊山木合，終日子規啼」，情與境合也。

yī lǐ yú, dēng qí jí.
一里余，登其脊。

píng xíng jí shàng, yòu èr lǐ yú, yǒu shù jiā yǐ běi jí, shì wèi fēn shuǐ guān, cūn xī yǒu shuǐ yán běi pō nán xià, cǐ wèi lù jiāng ān fǔ sī hòu xiá fā yuán chù yǐ.
平行脊上，又二里余，有數家倚北脊，是為分水關，村西有水沿北坡南下，此為潞江安撫司後峽發源處矣。

nán zhuǎn, xī yú lǐng jí, zhuān qì gǒng mén, kuà dù jí shàng. qí guān shén gǔ, dǐng yǐ zhōng tuí, cǐ jí guān zhī fēn shuǐ zhě. guān dōng shuǐ xià lù jiāng, guān xī shuǐ xià lóng chuān jiāng.
南轉，西逾嶺脊，磚砌鞏門，跨度脊上。其關甚古，頂已中頹，此即關之分水者。關東水下潞江，關西水下龍川江。

yú shì xī xià xiá, shāo zhuǎn ér nán, jí xī shàng chuān xiá yú jí, gòng wǔ lǐ, dù nán héng zhī jí, yǒu cūn lú, shì wèi xīn ān shào. yóu shào nán fù xī zhuǎn, huò guò shān jǐ, huò dǎo cǎi guò lǐng xiá, lǚ shàng lǚ xià, shí lǐ, wèi tài píng shào. yú shì lǚ xià lǚ píng, shǐ wú shàng zhì zhī jí. wǔ lǐ, wèi xiǎo xiē chǎng. wǔ lǐ, wèi zhú bā pù. zì guò fēn shuǐ guān, yǔ zhèn shí zhì, zhì zhú bā pù shǐ qíng. shù jiā jiā lù chéng qú, yǒu mài lù ròu zhě, yú mǎi ér zhì pú kǎo gān ròu. yú shì zhí xià sān lǐ, wèi chá ān. yòu xī xià wǔ lǐ, jí shān lù, pō jiān shǐ pán chéng wèi tián. qí xià jí lóng chuān jiāng zì běi ér nán, shuǐ bù jí lù jiāng sān fēn zhī yī, ér bēn zhuì shén fèi. xī yá xuē bì chā jiāng, dōng zé píng pō huán chéng.
於是西下峽，稍轉而南，即西上穿峽逾脊，共五里，度南橫之脊，有村廬，是為新安哨。由哨南復西轉，或過山脊，或蹈踩過嶺峽，屢上屢下，十里，為太平哨。於是屢下屢平，始無上陟之脊。五里，為小歇廠。五里，為竹笆鋪。自過分水關，雨陣時至，至竹笆鋪始晴。數家夾路成衢，有賣鹿肉者，余買而炙脯烤乾肉。於是直下三里，為茶庵。又西下五里，及山麓，坡間始盤塍為田。其下即龍川江自北而南，水不及潞江三分之一，而奔墜甚沸。西崖削壁插江，東則平坡環塍。

xíng chéng jiān bàn lǐ, dǐ lóng chuān jiāng dōng àn. sù jiāng běi xíng, yòu bàn lǐ, yǒu tiě suǒ qiáo jià jiāng shàng.
行塍間半里，抵龍川江東岸。溯江北行，又半里，有鐵鎖橋架江上。

qí zhì liǎng tóu xuán liàn, zhōng chuān bǎn rú zhī, fǎ qí zhì zuò fāng fǎ yī rú lán cāng zhī tiě suǒ qiáo, ér xiá zhǐ dé qí bàn.
其制兩頭懸練，中穿板如織，法其製作方法一如瀾滄之鐵鎖橋，而狹止得其半。

yóu qiáo xī jí niè jí nán shàng, bàn lǐ wèi lóng guān, shù shí jiā dāng pō ér jū, yǒu shuì sī yǐ què zhēng shuì fù fàn zhě. yòu xī xiàng píng shàng sì lǐ yú, ér sù yú gǎn lǎn pō. qí pō zì xī shān zhī jí, dōng xiàng céng tū, bǎi jiā dāng pō ér jū, jiā lù chéng jiē, jù shān zhī bàn. qí chù mǐ jià shén jiàn, měi èr shí wén sù yī xiāo, fàn liǎng cān, yòu yǒu jiā bāo.
由橋西即躡級南上，半里為龍關，數十家當坡而居，有稅司以榷ｑｕè徵稅負販者。又西向平上四里余，而宿於橄欖坡。其坡自西山之脊，東向層突，百家當坡而居，夾路成街，踞山之半。其處米價甚賤，每二十文宿一宵，飯兩餐，又有夾包。

lóng chuān jiāng fā yuán yú qún shān běi xiá é chāng mán jí ā chāng zú qī cáng diān, jīng cǐ, dōng wèi gāo lí gòng, xī wèi chì tǔ shān. xià liú zhì miǎn diān tài gōng chéng, hé dà yíng jiāng.
龍川江發源於群山北峽峨昌蠻即阿昌族七藏甸，經此，東為高黎貢，西為赤土山。下流至緬甸太公城，合大盈江。

shí sān rì píng míng ér fàn. yóu pō xī dēng lǐng xī běi shàng, bā lǐ, shāo běi, yú běi xiá xī shàng, èr lǐ, cóng lǐng shàng píng xíng.
十三日平明而飯。由坡西登嶺西北上，八里，稍北，逾北峽西上，二里，從嶺上平行。

wàng xī běi yǒu céng fēng pái cù lǐng shàng, chū yǐ wèi jiāng yóu qí nán chuí xíng, yī lǐ, hū cóng lǐng tóu zhuǎn běi, sān lǐ, nǎi xī nán xià xiá zhōng. yī lǐ, yǒu sì wǔ jiā dāng xiá ér jū, zhú lí máo shè, pō jué qīng yōu, shì wèi chì tǔ pù.
望西北有層峰排簇嶺上，初以為將由其南垂行，一里，忽從嶺頭轉北，三里，乃西南下峽中。一里，有四五家當峽而居，竹籬茅舍，頗覺清幽，是為赤土鋪。

qí cūn dāng xī miàn pái cù céng fēng zhī lù, dōng yǔ gǎn lǎn pō jiā ér wèi ào.
其村當西面排簇層峰之麓，東與橄欖坡夾而為坳。

cūn xī yǒu tíng qiáo jià xiǎo jiàn shàng, qí shuǐ zì nán xiá lái, dǎo běi xiá qù, qiáo míng jiàn ān.
村西有亭橋架小澗上，其水自南峽來，搗北峽去，橋名建安。

àn zhì, dà yíng jiāng zhī shuǐ, yī chū zì dōng běi chì tǔ shān, ér cǐ pù míng chì tǔ, shuǐ yóu shì dōng běi xià lóng chuān zhě, qǐ qí xī pái cù céng fēng wèi chì tǔ shān, ér cǐ yóu qí dōng lù zhī shuǐ, yǐ qí zài lù, jí yǐ míng pù yé? yóu qiáo xī jí nán xiàng shàng pō, èr lǐ, xī nán dēng jí, jí zì pái cù fēng dōng nán fēn zhī xià zhě. yòu zhuǎn ér xī yī lǐ yú, yǒu ān shī chá, dāng jí běi xiàng ér jù, shì wèi gān lù sì. yòu xī yī lǐ, pō jiān shuǐ běi xiàng zhuì yá, lù yuè zhī xī xiàng xià xiá. xiá zhōng yǒu shuǐ zì běi ér nán, yòu yǔ pō shàng shuǐ fèn nán běi liú, yǐ yú yì dù zhī, yóu jù dōng xià lóng chuān zhě. bàn lǐ, nǎi cóng xiá dǐ sù shuǐ běi rù. qí xiá dōng xī liǎng yá, jù cóng pái cù céng fēng fēn zhī nán xià zhě, xī yá jí qí běn zhī, dōng yá nǎi fēn zhī, dōng nán yóu gān lù sì jí ér xià zhě yě, dì xiá shuǐ nán chū dōng zhuǎn, bù zhī qí běi hé yú jiàn ān qiáo, yì zhí dōng ér xià lóng chuān fǒu yě?
按《志》，大盈江之水，一出自東北赤土山，而此鋪名赤土，水猶似東北下龍川者，豈其西排簇層峰為赤土山，而此猶其東麓之水，以其在麓，即以名鋪耶？由橋西即南向上坡，二里，西南登脊，即自排簇峰東南分支下者。又轉而西一里余，有庵施茶，當脊北向而踞，是為甘露寺。又西一里，坡間水北向墜崖，路越之西向下峽。峽中有水自北而南，又與坡上水分南北流，以余意度之，猶俱東下龍川者。半里，乃從峽底溯水北入。其峽東西兩崖，俱從排簇層峰分支南下者，西崖即其本支，東崖乃分支，東南由甘露寺脊而下者也，第峽水南出東轉，不知其北合於建安橋，抑直東而下龍川否也？

běi xíng xiá dǐ yī lǐ yú, shuǐ fèn èr dào lái, jiē xì shén. suì cóng pō xī niè jùn shàng, yī lǐ, běi chuān lǐng jiā, bàn lǐ, tòu jí. qí jí zì dōng běi dù xī nán, jí yǐ běi jí zhuì xiá xī xià. lù cóng xiá duān běi zhuǎn ér xī, yǒu shù jiā yǐ běi shān zhī shàng, shì wèi luàn jiàn shào, zhì shì shǐ chū pái cù céng fēng lǐng jí zhī xī. àn zhì, chì tǔ shān zài zhōu chéng dōng sān shí lǐ, shuǐ zhì shì shǐ fēn, zé qián zhī chì tǔ pù yóu dōng àn zhī lù, fēi fèn liú zhī zhèng jǐ kě zhī yě.
北行峽底一里余，水分二道來，皆細甚。遂從坡西躡峻上，一里，北穿嶺夾，半里，透脊。其脊自東北度西南，脊以北即墜峽西下。路從峽端北轉而西，有數家倚北山之上，是為亂箭哨，至是始出排簇層峰嶺脊之西。按《志》，赤土山在州城東三十里，水至是始分，則前之赤土鋪猶東岸之麓，非分流之正脊可知也。

fàn yú lǐng shào. xī xiàng xíng shāo xià, gòng èr lǐ, yǒu wù zì nán ér běi, xì liú zhù qí zhōng. àn zhì, dà yíng jiāng yǒu sān yuán, yī chū chì tǔ shān, dāng jí cǐ yǐ, cóng cǐ ér xī, chū mǎ yì hé, rào zhōu chéng běi ér xī hé lóng zōng luó shēng èr shuǐ, tóng wèi dà yíng zhī yuán zhě yě.
飯於嶺哨。西向行稍下，共二里，有塢自南而北，細流注其中。按《志》，大盈江有三源，一出赤土山，當即此矣，從此而西，出馬邑河，繞州城北而西合巃嵸ｌóｎｇｚōｎｇ、羅生二水，同為大盈之源者也。

yòu běi shàng pō èr lǐ yú, yǒu yī èr jiā dāng pō zhī nán, huán dǔ wéi nán xiá zhī ào shén yáo, zá zhí guǒ shù yú zhōng, shì wèi bǎn chǎng. yóu qí xī èr lǐ, yòu xī xià bàn lǐ, yǒu shí yú jiā dāng xiá ào ér jū, shì wèi qín cài táng. qí qián xiǎo shuǐ, dōng běi yǔ dà yíng zhī yuán hé. cūn lú bù duō, ér jiē yǒu dù juān càn làn, xuè yàn duó mù.
又北上坡二里余，有一二家當坡之南，環堵圍南峽之坳甚遙，雜植果樹於中，是為板廠。由其西二里，又西下半里，有十餘家當峽坳而居，是為芹菜塘。其前小水，東北與大盈之源合。村廬不多，而皆有杜鵑燦爛，血艷奪目。

ruò yǐ wèi jiā zhí zhě, qǐ shēn shān yě rén, yǒu cǐ yì qù?
若以為家植者，豈深山野人，有此異趣？

ruò yǐ wèi shān tǔ suǒ yí, hé tā gāng bié lǒng, yǎo rán wú yí yě? yóu cūn xī fù xī shàng pō yī lǐ yú, zhuǎn xiá ér píng xíng dǐng shàng sān lǐ yú, nǎi chū xī lǐng zhī duān. xià wàng qí wù shén shēn, ér zhōng píng rú dǐ, liáng chóu yuǎn cūn, jiāo yìng qí jiān. qí wù dà ér yuán, nǎi sì miàn xiǎo shān huán wéi ér chéng zhě, bù bǐ tā chuān zhī yán xī chéng xiá ér yǐ.
若以為山土所宜，何他岡別隴，杳然無遺也？由村西復西上坡一里余，轉峽而平行頂上三里余，乃出西嶺之端。下望其塢甚深，而中平如砥，良疇遠村，交映其間。其塢大而圓，乃四面小山環圍而成者，不比他川之沿溪成峽而已。

xī xiàng jùn xià zhě wǔ lǐ, xún xiá dōng běi zhé, yòu zhé ér xī sān lǐ, nǎi xún dōng shān běi xíng, qí xià shāo píng. yòu èr lǐ, yǒu cūn dāng dōng shān zhī lù, shì wèi pō jiǎo cūn.
西向峻下者五里，循峽東北折，又折而西三里，乃循東山北行，其下稍平。又二里，有村當東山之麓，是為坡腳村。

yǒu mài jiāng zhě, chū jiǔ shén zhǐ wèi měi, yǐ cù qín wèi cài.
有賣漿者，出酒甚旨味美，以醋芹為菜。

yǔ tóng háng cuī xìng zhě, lián chuài èr hú nǎi xíng. yú shì xī xíng píng chóu zhōng, yī lǐ, yǒu xiǎo shuǐ zì nán ér běi, jí zhì suǒ yún luó shēng shān zhī shuǐ, yì dà yíng sān yuán zhī yī, fēn liú chéng zhōng zhě yě. yòu xī běi èr lǐ yú, yǒu cūn yuē léi dǎ tián. qí dōng yì yǒu xiǎo xī, zì nán ér běi, zé luó shēng shān zhī zhèng liú yě, yǔ qián guò xiǎo liú, gòng wèi dà yíng zhī yī yuán yún. shì xī zhī dōng tián wā jiān, tǔ jiē hēi fén zhè lǐ zhǐ gāo chū dì miàn dí tǔ duī, tǔ rén shān chǎn chú qí shàng céng pù gàn gōng biāo, gài méi jiān ér shēn rù tǔ xià, cǐ róu ér fú chū tǔ shàng, ér sè zé tóng yě, yóu cūn běi yòu xī sān lǐ, yǒu lú shě dāng pō chéng jiān, yuē tǔ guō cūn, cūn jiē shāo tǔ wèi guō zhě. yú shì qí xī lú shě lián luò, yī lǐ wèi dōng jiē, yòu bàn lǐ, xī jiāo dà jiē, zé shí zì wèi qú zhě yě. téng yuè zhōu chéng zhī nán mén, jí dāng dà jiē zhī běi, chéng nán jū shì shén shèng, chéng zhōng suǒ wú, ér cǐ chéng yòu yí xī suǒ wú.
與同行崔姓者，連啜二壺乃行。於是西行平疇中，一里，有小水自南而北，即《志》所云羅生山之水，亦大盈三源之一，分流塍中者也。又西北二里余，有村曰雷打田。其東亦有小溪，自南而北，則羅生山之正流也，與前過小流，共為大盈之一源雲。是溪之東田窪間，土皆黑墳這裡指高出地面的土堆，土人芟ｓｈāｎ剷除其上層曝干供爂，蓋煤堅而深入土下，此柔而浮出土上，而色則同也，由村北又西三里，有廬舍當坡塍間，曰土鍋村，村皆燒土為鍋者。於是其西廬舍聯絡，一里為東街，又半里，西交大街，則「十」字為衢者也。騰越州城之南門，即當大街之北，城南居市甚盛，城中所無，而此城又迤西所無。

nǎi shuì jià yú dà jiē dōng qián fǔ guān shě, shí shì guò wǔ yě.
乃稅駕於大街東黔府官舍，時適過午也。

shí qián fǔ wěi guān wáng yǎng quán zhě yǐ fǎn shěng, ruǎn yù wān dǎo shū, gū yǔ diàn zhōng.
時黔府委官王仰泉者已返省，阮玉灣導書，姑與店中。