wù yín gōng yuán nián shí èr yuè chū yī rì zài guān zhuāng chá fáng. shí gù pū bìng suī shǎo chài bìng yù, ér chán ruò shū shén, shàng bù néng xíng. yù hòu huó fó sì sēng xīn fǎ lái, tóng xiàng hēi yán jǐng, yū lù liǎng rì, wǎng yáo ān fǔ, yǐ cǐ lù chā kě xíng, bù bì dài jiē zǐ yě.
戊寅(公元1638年)十二月初一日在官莊茶房。時顧仆病雖少瘥chài病癒,而孱弱殊甚,尚不能行。欲候活佛寺僧心法來,同向黑鹽井,迂路兩日,往姚安府,以此路差可行,不必待街子也。
chū èr rì chū sān rì chū sì rì zài chá fáng. wù kōng rì rì huà huà yuán mǐ yǐ gōng shí, ér gù pū chán ruò rú gù. xīn fǎ yì bù zhì.
初二日、初三日、初四日在茶房。悟空日日化化緣米以供食,而顧仆孱弱如故。心法亦不至。
chū wǔ rì qián shàng léi yīng zhū shǔ sēng fǎn. zhū sēng dài míng rì wǎng mǎ jiē, suí jiē wǎng lú tóu chū dà yáo. yú réng yù suí zhī, ér bìng zhě bù néng huò rán jí bìng xùn sù xiāo chú, wèi zhī yàng yàng yù yù bù lè.
初五日前上雷應諸蜀僧返。諸僧待明日往馬街,隨街往爐頭出大姚。余仍欲隨之,而病者不能霍然疾病迅速消除,為之怏怏鬱鬱不樂。
mǎ jiē zài xī xī dōng pō shàng, nán qù yuán móu xiàn èr shí wǔ lǐ, běi qù huáng guā yuán sān shí wǔ lǐ, dōng zhì léi yīng shān gōu kǒu shí lǐ, xī zhì xī xī pō wǔ lǐ, dāng dà wù shì zhōng chù, dōng xī dǐ shān, gòng jìng shí wǔ lǐ, nán dǐ shān, běi yú jiāng, gòng jìng yī bǎi sān shí lǐ, píng wù zhī zuì yáo zhě yě. qí dōng nán yǒu jù lú yuē guān zhuāng, wèi qián fǔ zhuāng tián. chá fáng jí zài mǎ jiē pō běi.
馬街在西谿xi東坡上,南去元謀縣二十五里,北去黃瓜園三十五里,東至雷應山篝口十里,西至溪西坡五里,當大塢適中處,東西抵山,共徑十五里,南抵山,北逾江,共徑一百三十里,平塢之最遙者也。其東南有聚廬曰官莊,為黔府莊田。茶房即在馬街坡北。
yuán móu xiàn zài mǎ tóu shān xī qī lǐ, mǎ jiē nán èr shí wǔ lǐ. qí zhí nán sān shí wǔ lǐ wèi là píng, yǔ guǎng tōng jiē jiè zhí běi jiǔ shí wǔ lǐ wèi jīn shā jiāng, dù jiāng běi shí wǔ lǐ wèi jiāng yì, yǔ lí xī jiē jiè jiāng yì zài jīn shā jiāng yè, dà shān zhī nán. yóu qí hòu běi yú pō wǔ lǐ, yǒu gǔ shí bēi, tài shū shǔ diān jiāo huì sì dà zì. rán cǐ yì zài jiāng běi, qí qián hòu èr shí lǐ zhī dì, suǒ wèi jiāng wài zhě, yòu shǔ hé qū zhōu wú móu běi jiè, shí jiǔ shí wǔ lǐ ér yǐ. jiāng yì xiàng yǒu yì chéng. èr shí nián lái, dào lù bù tōng, jiǔ wú xíng rén, jīn zhǐ jīn shā jiāng xún jiǎn sī dài guǎn. zhí dōng liù shí lǐ wèi xū líng yì dōng lǐng tóu, yǔ hé qū zhōu jiē jiè zhí xī sì shí lǐ wèi xī lǐng, yǔ dà yáo xiàn jiē jiè. qí dì běi yáo yǔ huì chuān wèi zhí duì, nán yáo yǔ xīn huà zhōu zhí duì, dōng yáo yǔ sōng míng zhōu zhí duì, xī yáo yǔ dà yáo xiàn zhí duì. dōng jiè dà shān jí xū líng yì yǔ léi yīng shān yě, nán zì dà mài dì, zhí běi dǐ jīn shā jiāng nán àn, héng gèn èr bǎi lǐ, píng zhàng tiān bàn yān. xī jiè shān céng dié cuò chū, yì jiē zì nán ér běi. xiàn zhì zhī zhī, nán zì chǔ xióng fǔ dìng yuǎn xiàn dōng lái, fēn zhī jié wèi xiàn zhì. qí yú zhī xī rào zhě, yóu xiàn xī zhí běi shí wǔ lǐ xī xī zhī kǒu ér zhǐ, shì wèi dì yī céng yòu yī zhī nán zì dìng yuǎn xiàn fēn zhī lái, yǔ xiàn xī zhī zhī tóng jiā ér běi, zhì xī xī kǒu, dōng zhī yǐ jǐn, cǐ zhī gèng jiā zhī ér běi, zhì biǎn dān làng ér zhǐ, shì wèi dì èr céng yòu yī zhī xī zì dìng yuǎn xī yǔ yáo ān fǔ dōng jiè fēn zhī dōng lái, yǔ biǎn dān làng zhī zhī tóng jiā ér běi, zhōng jiè jū lín hòu shuǐ, jí suǒ wèi xī jiān jiè lǐng yě yòu yī zhī xī zì yáo ān fǔ dōng běi fēn zhī dōng lái, yǔ xī jiān jiè lǐng tóng jiā ér běi, zhōng jiè lú tóu xī shuǐ, jí suǒ wèi lú tóu xī luàn shí gāng yě yòu yī zhī dìng yuǎn xiàn xī běi miào fēng shān fēn zhī dōng lái, yǔ luàn shí gāng tóng jiā ér běi, zhōng jiè hé dǐ zhī shuǐ, jí suǒ wèi shé diān dú mù qiáo xī shān yě. zhū shān jiē jiā chuān liú běi chū, huò hé xī xī, huò chū jū què ér xià jīn shā, gù zì xiàn yǐ běi, qí xī jiè zhū shān, yī zhī jì jǐn, yī zhī chóng chū, ruò lín cì ér běi dǐ jīn shā yān. qí dōng jiè shuǐ jiē xiǎo, wéi xū líng yì yī zhī jiào dà, nán chū mǎ tóu shān zhī nán, jīng xiàn zhì dōng ér běi yǔ xī xī hé. zì shì yǐ běi, xī dōng zhī cūn, yǐ dōng jiè shān zhī lù shén duō: guān zhuāng zhī běi, shí lǐ wèi huán zhōu yì, yòu shí lǐ wèi hǎi nào cūn, bīn xī dōng àn, jí huó fó suǒ shēng chù, lí sì èr shí wǔ lǐ.
元謀縣在馬頭山西七里,馬街南二十五里。其直南三十五里為臘坪,與廣通接界;直北九十五里為金沙江,渡江北十五里為江驛,與黎溪接界;江驛在金沙江業,大山之南。由其後北逾坡五里,有古石碑,太書「蜀滇交會」四大字。然此驛在江北,其前後二十里之地,所謂江外者,又屬和曲州;無謀北界,實九十五里而已。江驛向有驛丞。二十年來,道路不通,久無行人,今止金沙江巡檢司帶管。直東六十里為墟靈驛東嶺頭,與和曲州接界;直西四十里為西嶺,與大姚縣接界。其地北遙與會川衛直對,南遙與新化州直對,東遙與嵩明州直對,西遙與大姚縣直對。東界大山即墟靈驛與雷應山也,南自大麥地,直北抵金沙江南岸,橫亘二百里,平障天半焉。西界山層疊錯出,亦皆自南而北。縣治之支,南自楚雄府定遠縣東來,分支結為縣治。其餘支西繞者,由縣西直北十五里西溪之口而止,是為第一層;又一支南自定遠縣分支來,與縣西之支同夾而北,至西溪口,東支已盡,此支更夾之而北,至扁擔浪而止,是為第二層;又一支西自定遠西與姚安府東界分支東來,與扁擔浪之支同夾而北,中界苴林後水,即所謂西尖界嶺也;又一支西自姚安府東北分支東來,與西尖界嶺同夾而北,中界爐頭溪水,即所謂爐頭西亂石岡也;又一支定遠縣西北妙峰山分支東來,與亂石岡同夾而北,中界河底之水,即所謂舌甸獨木橋西山也。諸山皆夾川流北出,或合西溪,或出苴榷而下金沙,故自縣以北,其西界諸山,一支既盡,一支重出,若鱗次而北抵金沙焉。其東界水皆小,惟墟靈驛一支較大,南出馬頭山之南,經縣治東而北與西溪合。自是以北,溪東之村,倚東界山之麓甚多:官莊之北,十里為環州驛,又十里為海鬧村,濱溪東岸,即活佛所生處,離寺二十五里。
qí cūn yǒu mù mián shù, dà hé wǔ liù bào.
其村有木棉樹,大合五六抱。
xiàn jìng mù mián shù zuì duō, cǐ gèng wèi dà. yòu shí wǔ lǐ wèi huáng guā yuán. xī xī zhī cūn, yǐ xī jiè shān zhī lù yì shén duō: xī pō xià cūn, yǔ guān zhuāng duì zhì, běi shí wǔ lǐ wèi wǔ fù cūn, yòu shí lǐ wèi jū níng cūn, yòu běi yú lǐng èr shí lǐ, wèi biǎn dān làng, yú shì běi jiā xī xī, jǐn yú jīn shā yān.
縣境木棉樹最多,此更為大。又十五里為黃瓜園。溪西之村,倚西界山之麓亦甚多:西坡下村,與官莊對峙,北十五里為五富村,又十里為苴寧村,又北逾嶺二十里,為扁擔浪,於是北夾西溪,盡於金沙焉。
xī jiè zhū shān, jù zì dìng yuǎn jiā liú fēn zhī, dōng běi ér jǐn yú jīn shā jiāng. qí xī běi yòu yǒu dà shān fāng dǐng chù zhì yú běi, yǔ jīn shā běi àn shǔ diān jiāo huì zhī lǐng, pián yōng tiān běi. cóng wù zhōng běi xiàng yáo wàng, ruò èr méi gāo liè yú wù kǒu yān. yú chū yǐ wèi jù jiāng běi zhī shān, jí dǐ jīn shā jiāng shàng, ér hòu zhī jiāng cóng èr shān zhī zhōng, zì běi ér nán, huán dōng shān yú qí běi, jiè xī shān yú qí xī, shǐ zhī cǐ fāng dǐng zhī shān, yóu zài jīn shā zhī nán yě. qí shān yī míng fāng shān, xiàng xíng yī míng fān shān, yǐ dì yīn qí yīn zhī xiāng jìn ér míng zhī. qí dì yóu dà yáo xiàn shǔ, zài xiàn dōng běi bǎi sì shí lǐ jū què zhī jìng, dōng lín jīn shā jiāng. shì cǐ shān yòu cóng xī běi běi shèng zhōu jiè huán tū dōng nán, jiè jīn shā yú wài, bào sān yáo yú zhōng, yǔ cǐ xī jiè huí hé, ér duì zhì wèi mén hù zhě yě.
西界諸山,俱自定遠夾流分支,東北而盡於金沙江。其西北又有大山方頂矗峙於北,與金沙北岸「蜀滇交會」之嶺,駢擁天北。從塢中北向遙望,若二眉高列於塢口焉。余初以為俱江北之山,及抵金沙江上,而後知江從二山之中,自北而南,環東山於其北,界西山於其西,始知此方頂之山,猶在金沙之南也。其山一名方山,象形一名番山,以地因其音之相近而名之。其地猶大姚縣屬,在縣東北百四十里苴榷之境,東臨金沙江。是此山又從西北北勝州界環突東南,界金沙於外,抱三姚於中,與此西界回合,而對峙為門戶者也。
jīn shā xún sī, nǎi jīn shā jiāng nán qǔ zhī jí chù, zì cǐ zài dōng, guò bái mǎ kǒu pǔ dù hé běi kǒu, jí cóng wū měng shān zhī xī zhuǎn ér běi xià wū méng mǎ hú. xún sī zhī xī, qí jiāng zì běi lái, gù yún nán zhī xī běi jiè, yì suí zhī ér xī běi chū, yǐ dǐ běi shèng lì jiāng yān.
金沙巡司,乃金沙江南曲之極處,自此再東,過白馬口、普渡河北口,即從烏蒙山之西轉而北下烏蒙、馬湖。巡司之西,其江自北來,故云南之西北界,亦隨之而西北出,以抵北勝、麗江焉。
chū liù rì shì zǎo, yún qì shǎo yì, zhū shǔ sēng shǐ yù yóu jiē zǐ, qí xià wǔ dù xī ér sù, míng chén suí jiē zǐ guī rén tóng yú lǐng. jì chén cān, huò yǒu yán yí jí rì xíng zhě. wù kōng yǐ yú xíng yǒu bàn, cí bù qù, ér gù pū yòu yǐ yān yān jīng shén bù zhèn bù néng sù suí zhū sēng hòu, suī xíng, xīn wèi chōng chōng. chū chá fáng xī yī lǐ bàn, dù xī xī, xī cóng cǐ xī qǔ, cóng qí nán àn suí zhī.
初六日是早,雲氣少翳,諸蜀僧始欲遊街子,俟下午渡溪而宿,明晨隨街子歸人同逾嶺。既晨餐,或有言宜即日行者。悟空以余行有伴,辭不去,而顧仆又以懨懨yàn精神不振不能速隨諸僧後,雖行,心為忡忡。出茶房西一里半,渡西溪,溪從此西曲,從其南岸隨之。
yòu yī lǐ yú, dǐ xī shān xià, xī zhé ér běi, yòu cóng qí xī yá bàng shān lù suí zhī. yòu běi yī lǐ yú, yǒu cūn dāng lù běi, suì yóu qí nán xī xiàng rù xiá.
又一里余,抵西山下,溪折而北,又從其西崖傍山麓隨之。又北一里余,有村當路北,遂由其南西向入峽。
bàn lǐ, shè kū jiàn, nǎi niè pō shàng.
半里,涉枯澗,乃躡坡上。
qí pō tū shí, jiē jīn shā yè yè shǎn shǎn fā guāng, rú yún mǔ duī dié, ér huáng yìng yǒu guāng. shí rì sè jiàn kāi, niè qí shàng, rú shēn zài xiáng yún jīn sù zhōng yě. yī shàng èr lǐ, yú qí dǐng, wàng qí xī yòu pì yī jiè, yǒu jiān shān dú sǒng, lù chū qí jiān, nǎi wàng zhī ér qū. xī xiàng jiàn xià, sān lǐ, dǐ wù zhōng, yǒu shuǐ zì nán xiá zhōng lái, zhì cǐ rào wù dōng běi qù. qí shuǐ bù shēn ér kuò, lù běi shù shí jiā, yǐ hé dōng àn. yóu qí nán dù hé ér xī, qí chù mù mián qí shù gàn yǒu gāo yī zhàng yú zhě, yún liǎng sān nián bù diāo. yǒu kū jiàn zì xī lái, qí zhōng jiē liú shā méi zú, liǎng bàng jù huí yá gèn bì, jiā zhì ér lái, dǐ wú dī shuǐ, ér shā jiān bái zhì ái ái, rú yán shuāng jié mò, fēi yán ér cóng dì chū, yí xuě ér fēi tiān jiàng, zé xiāo zhī lèi yě. lù dāng cóng jiàn dǐ zhí rù, zhū sēng zhī qián qū zhě, wù cóng nán pō niè lǐng shàng. shàng yī lǐ, jiàn qí lù yù nán, ér xī jiān zài xī, zhī qí wù, nǎi yǔ sēng xī běi wàng jiàn dǐ pān yá xià zhuì. yī lǐ, fù xún dǐ xī xíng, jiàn bì yá shàng xuán jīn wán lěi lěi, rú dàn guàn cóng zhī, yī zhuì shù bǎi, pān shì zhī, jí guǎng yòu suǒ jiàn diān jiā yě.
其坡突石,皆金沙燁燁yè閃閃發光,如雲母堆疊,而黃映有光。時日色漸開,躡其上,如身在祥雲金粟中也。一上二里,逾其頂,望其西又辟一界,有尖山獨聳,路出其間,乃望之而趨。西向漸下,三里,抵塢中,有水自南峽中來,至此繞塢東北去。其水不深而闊,路北數十家,倚河東岸。由其南渡河而西,其處木棉萁(jī樹幹)有高一丈余者,雲兩三年不凋。有枯澗自西來,其中皆流沙沒足,兩傍俱回崖亘壁,夾峙而來,底無滴水,而沙間白質皚皚,如嚴霜結沫,非鹽而從地出,疑雪而非天降,則硝之類也。路當從澗底直入,諸僧之前驅者,誤從南坡躡嶺上。上一里,見其路愈南,而西尖在西,知其誤,乃與僧西北望澗底攀崖下墜。一里,復循底西行,見壁崖上懸金丸累累,如彈貫叢枝,一墜數百,攀視之,即廣右所見顛茄也。
zhì yún: zhī zhōng yǒu bái jiāng, dú shén, tǔ rén liàn wèi nǔ yào, zhe wù lì bì. xíng jiàn dǐ èr lǐ, qí dǐ zhuǎn zì xī běi lái, lù nǎi cóng xī nán niè lǐng. yī lǐ bàn, pán lǐng tóu xī chū, yòu yī lǐ bàn, xī nán xià pō. qí chù kāi hè wān huán ér běi, shè hè dǐ ér xī, bù jiàn yǒu shuǐ. bàn lǐ, xún xī kēng rù, jiàn shí xiá zhōng yǒu shuǐ chán chán, qí xiá shén bī, shuǐ yì shèn wēi.
《志》云:「枝中有白漿,毒甚,土人煉為弩藥,著物立斃。」行澗底二里,其底轉自西北來,路乃從西南躡嶺。一里半,盤嶺頭西出,又一里半,西南下坡。其處開壑灣環而北,涉壑底而西,不見有水。半里,循西坑入,見石峽中有水潺潺,其峽甚逼,水亦甚微。
yī lǐ, qí xiá yǒu zì nán liú ér chū zhě, xià jiù shè zhī. qí liú zhī cè, yǒu dàn shēn kēng rú bàn páo jí hú lú, yǎng dōng yá xià, hán shuǐ yī yú, bù liú bù jié, yì zhū shuǐ zhī jìng ér yǒu cháng, bù yǔ liú jù gǔ zhě yě. shè xì liú xī shàng, yú pō bàn lǐ, yǒu zhí mù wèi fāng zhě, shàng shū qián fǔ guān zhuāng. xī xià bàn lǐ, yǒu shù jiā zài pō běi, qí hè yì wān huán ér běi, zhōng yǒu tián chéng shù shí qí, xiǎng jí shí xiá zhī shàng liú, dé shuǐ rú xiàn, suì kāi cǐ qí, suǒ wèi qián fǔ zhuāng tián shì yě. shí zhū sēng wèi jí xié cān, lìng qí tú běi xiàng yí jiā mì huǒ. yú bèi suí dà dào rào qí nán ér xī, yī lǐ, yòu yǒu mù fāng zài xī pō, shū yì rú qián, zé qí xī jiè yě. cóng cǐ xī xià, yòu shè yī kū jiàn, suì xī shàng lǐng, qí shàng shén jùn. qián qǐ huǒ sēng xié huǒ zhì, ér bù dé quán, mò néng wèi chuī. shàng lǐng èr lǐ, pán xiá ér xī, yòu bàn lǐ, zhuǎn ér nán, bàn lǐ, yī píng běi xiàng, huán wā zhōng yì wú shuǐ, yú nǎi chū suǒ xié fàn fēn dàn zhī.
一里,其峽有自南流而出者,下就涉之。其流之側,有窞dàn深坑如半匏hù即葫蘆,仰東崖下,涵水一盂,不流不竭,亦瀦水之靜而有常,不與流俱汩者也。涉細流西上,逾坡半里,有植木為坊者,上書「黔府官莊」。西下半里,有數家在坡北,其壑亦灣環而北,中有田塍數十畦,想即石峽之上流,得水如線,遂開此畦,所謂「黔府莊田」是也。時諸僧未及攜餐,令其徒北向彝家覓火。余輩隨大道繞其南而西,一里,又有木坊在西坡,書亦如前,則其西界也。從此西下,又涉一枯澗,遂西上嶺,其上甚峻。前乞火僧攜火至,而不得泉,莫能為炊。上嶺二里,盤峽而西,又半里,轉而南,半里,一坪北向,環窪中亦無水,余乃出所攜飯分啖之。
suí píng shāo nán, bàn lǐ, fù xī shàng, qí shàng yù jùn. èr lǐ, dēng gāng tóu, yǐ wèi yú lǐng yǐ, ér bù zhī qí shàng nǎi dōng chuí zhī jí yě. wàng xī jiān shàng zài qí běi, gé yī shēn kēng shén yáo, xī jiān yòu yǒu nán běi èr héng shān gèn qí liǎng tóu, yòu zì chéng yī jiè yān. cóng jí xiàng xī xíng èr lǐ bàn, yòu nán zhuǎn xiá shàng, xún ér huán zhī, yòu xī běi shàng, zài zhì jùn lǐng. èr lǐ, dēng gāng tóu, yòu yǐ wèi yú lǐng yǐ, ér qí shàng yóu dōng chuí zhī jí yě. yòu cóng jí xī xiàng xíng, yú shì jí liǎng páng jiē shēn zhuì chéng nán běi hè, hè pán kōng yú xià, jí duān tū qǐ yú wài, xī jiē héng gèn zhī jiè, shù cóng shí cuò, fēng yǐng sà sà dòng rén, yí shì wèi tú.
隨坪稍南,半里,復西上,其上愈峻。二里,登岡頭,以為逾嶺矣,而不知其上乃東垂之脊也。望西尖尚在其北,隔一深坑甚遙,西尖又有南北二橫山亘其兩頭,又自成一界焉。從脊向西行二里半,又南轉峽上,循而環之,又西北上,再陟峻岭。二里,登岡頭,又以為逾嶺矣,而其上猶東垂之脊也。又從脊西向行,於是脊兩旁皆深墜成南北壑,壑蟠空於下,脊端突起於外,西接橫亘之界,樹叢石錯,風影颯颯動人,疑是畏途。
shí jiān dān zhě yǐ zhì jùn nán qián, gù pū yǐ tǐ ruò bù jìn, yú suí zhū sēng hòu, lǚ qiú qí dài zhī yǔ jù, měi zhì yī lǐng, zhé zuò dài jiǔ zhī, bǐ zhì, zhū sēng fù qián, bǐ èr rén fù hòu. yú xīn zhuì zhuì, jì kǒng èr rén zhī jiǔ chí yú hòu, yòu kǒng zhū sēng zhī sù qù yú qián, lǚ qián liú zhī, yòu hòu cù zhī, bù shèng huáng pò, yù jué qí shàng bù yǐ yě.
時肩擔者以陟峻難前,顧仆以體弱不進,余隨諸僧後,屢求其待之與俱,每至一嶺,輒坐待久之,比至,諸僧復前,彼二人復後。余心惴惴,既恐二人之久遲於後,又恐諸僧之速去於前,屢前留之,又後促之,不勝惶迫,愈覺其上不已也。
cóng jí xíng sān lǐ, fù cóng lǐng xī shàng yī lǐ, suì zhì héng gèn nán shān zhī běi diān. qí diān yǔ zhōng tū zhī jiān, nán běi xiāng duì, shàng yǒu shí dié yuán héng jiè, shì wèi yuán móu dōng jiè dà yáo xī jiè, jí wǔ dìng yáo ān èr fǔ suǒ fēn rǎng chù yě. lù yóu qí jiān, dēng diān zhī jué chù, zé yǒu pán shí dāng dǐng, yú shì cóng nán héng zhī diān, nán xiàng zhì qí jí, dōng kàn yuán móu, xī kàn lú tóu, liǎng jiè jù cóng jī dǐ fēn wù yān. nán xíng jí shàng èr lǐ, xī xiàng xià èr lǐ, lù cè jiàn zhuì chéng xiá, shí kǎn lěi lěi, shàng yuán dī shuǐ. lì shí pō zhí xià, yī lǐ, dǐ xiá zhōng. xiá xī yòu yǒu huí gāng liǎng zhòng, zì dōng běi ér pán xiàng xī nán.
從脊行三里,復從嶺西上一里,遂陟橫亘南山之北巔。其巔與中突之尖,南北相對,上有石疊垣橫界,是為元謀東界、大姚西界,即武定、姚安二府所分壤處也。路由其間,登巔之絕處,則有盤石當頂,於是從南橫之巔,南向陟其脊,東瞰元謀,西瞰爐頭,兩界俱從屐底分塢焉。南行脊上二里,西向下二里,路側漸墜成峽,石坎累累,尚元滴水。歷石坡直下,一里,抵峽中。峽西又有回岡兩重,自東北而蟠向西南。
yú shì shè xiá pán gāng, zài yú pō liǎng zhòng, gòng qī lǐ, nǎi xī nán xià lǐng.
於是涉峽盤岡,再逾坡兩重,共七里,乃西南下嶺。
yī lǐ, shǐ jí qí lù, qí wù nǎi nán běi dà kāi, zhōng yǒu xī jiè zhī, wàng jiàn diān xī yǒu dà jù luò, shì wèi lú tóu. shí zhū sēng yǐ jī, qiě rì mù, jí yú wèn dǐ, suì tóu dōng lù xià cǎo lú jiā sù.
一里,始及其麓,其塢乃南北大開,中有溪界之,望見滇西有大聚落,是為爐頭。時諸僧已飢,且日暮,急於問邸,遂投東麓下草廬家宿。
chū qī rì tǔ rén yán, zì lú tóu wǎng dú mù qiáo, lù zhǐ sì shí lǐ, bù jí guān zhuāng lái sān zhī yī. yú xìn zhī. shí gù pū yǎn yǎn, zhū sēng xiān fàn ér qù, yú hòu gù pū tóng háng. shì zǎo yīn yì rú zuó, xī wàng lú tóu dà cūn xíng. bàn lǐ, dù yī běi liú xī, yòu xī yī lǐ yú, zhí dǐ xī jiè shān lù. yòu yǒu yī xī pō dà, zì nán xiá zhōng lái, dù zhī, běi shàng yá, jí lú tóu dà cūn yě. qí xī huán cūn zhī qián, zhuǎn ér běi qù.
初七日土人言,自爐頭往獨木橋,路止四十里,不及官莊來三之一。余信之。時顧仆奄奄,諸僧先飯而去,余候顧仆同行。是早陰翳如昨,西望爐頭大村行。半里,渡一北流溪,又西一里余,直抵西界山麓。又有一溪頗大,自南峽中來,渡之,北上崖,即爐頭大村也。其溪環村之前,轉而北去。
lú tóu cūn jù pō shèng, jiē wǎ wū lóu jū, yǔ yuán móu lái zhū cūn jiǒng bié.
爐頭村聚頗盛,皆瓦屋樓居,與元謀來諸村迥別。
qí xī fù yǒu shān xié yǐ, xún qí dōng lù xī nán sù liú xíng, sān lǐ, yú yī dōng tū zhī pō, nǎi nán xià. bàn lǐ, shè wù, yī lǐ, yòu nán shè pō ér shàng. qí pō zì xī ér dōng tū, yǔ běi pō dōng xiàng, huán chéng zhōng wù, xī liú běi zhù yú qián, tián chéng huán cuò yú nèi.
其西復有山斜倚,循其東麓西南溯流行,三里,逾一東突之坡,乃南下。半里,涉塢,一里,又南涉坡而上。其坡自西而東突,與北坡東向,環成中塢,溪流北注於前,田塍環錯於內。
zhì nán pō yī lǐ, jiàn xī dōng yòu pán qū chéng tián, yǐ dōng shān wèi wù. yóu pō xī nán xíng yī lǐ, xià pō, xī zì běi ér nán, nǎi héng shè zhī. dēng qí xī yá, zé jiàn suǒ shè zhī běi, qí xī fù zì běi lái, yǒu zhī liú zì běi xiá lái zhě, xiǎo shuǐ yě. cóng yá xī xíng, yǐ fù yú xī zhī nán àn, sù xī shàng. xī zài běi xiá, yǒu shù jiā yǐ qí nán gāng.
陟南坡一里,見溪東又盤曲成田,倚東山為塢。由坡西南行一里,下坡,溪自北而南,乃橫涉之。登其西崖,則見所涉之北,其溪復自北來,有支流自北峽來者,小水也。從崖西行,已復逾溪之南岸,溯溪上。溪在北峽,有數家倚其南岡。
cóng qí zhōng xī xíng èr lǐ, běi xiá liǎng yá duì sǒng gāo sǒng, shí tū rú mén. qí běi yá shí bàn yǒu liú huán qí yāo, tǔ rén jià mù dù liú, yǐn zhī nán yá, fèi liú xuán dù yú shàng, yì qí jìng yě. lù xún nán yá zhī yāo, pán yá xī xià, yòu bàn lǐ, zé qí xī yòu zì nán ér běi, nán běi jù xuē yá zhì mén, dōng xī yòu wēi pō jiā qiàn, jìng qí dào xiǎn. dù xī, yòu xī shàng pō bàn lǐ, niè pō nán, zé fù yú xī zhī běi yá, sù xī shàng. xī èr lǐ, yī fēng wēi tū xī xī, xī shēn zì qí nán huán xiá ér chū, zhī xī zì qí běi qiàn hè ér xià. yǒu qí xī dù zhī xī, zhí niè xī fēng zhě, xiǎo lù yě zì zhī xī zhī dōng yá, zhì pō xún xiá ér běi rù zhě, dà dào yě. yú nǎi cóng dà dào běi shàng pō. bàn lǐ, yóu pō xiá píng xíng, yī lǐ, suí xiá zhé ér běi, lù yuán qiàn, mù cóng lù páng, yōu qìng shēn yá, lìng rén yǒu niǎo dào yáng cháng zhī xiǎng. yī lǐ yú, xiá jiàn cóng xià ér gāo, lù shāo yóu gāo ér xià, liǎng yù zhī.
從其中西行二里,北峽兩崖對竦sǒng高聳,石突如門。其北崖石半有流環其腰,土人架木度流,引之南崖,沸流懸度於上,亦奇境也。路循南崖之腰,盤崖西下,又半里,則其溪又自南而北,南北俱削崖峙門,東西又危坡夾塹,境奇道險。渡溪,又西上坡半里,躡坡南,則復逾溪之北崖,溯溪上。西二里,一峰危突溪西,溪身自其南環峽而出,支溪自其北塹壑而下。有岐西渡支溪,直躡西峰者,小路也;自支溪之東崖,陟坡循峽而北入者,大道也。余乃從大道北上坡。半里,由坡峽平行,一里,隨峽折而北,路緣塹,木叢路旁,幽箐深崖,令人有鳥道羊腸之想。一里余,峽漸從下而高,路稍由高而下,兩遇之。
suì xī zhì xiá zhōng xì liú, fù cóng xiá xī niè jùn xī shàng, jí pán ér běi, nǎi zhī shì wèi zhōng xuán zhī gāng, qí xī fù yǒu xiá liú zì běi lái, yǔ suǒ shè zhī xiá liú jí huì yú gāng qián.
遂西陟峽中細流,復從峽西躡峻西上,即盤而北,乃知是為中懸之岡,其西復有峽流自北來,與所涉之峽流即會於岡前。
yuán gāng běi shàng yī lǐ, zuǒ yòu gù kàn, qí xià jiē xiá, ér liú guàn qí zhōng, sī gāng yòu guàn èr liú zhī zhōng, shǐ jué xī jiān zhī lǐng, fēng lóng quán suō, bù ruò cǐ zhī suí dì féng yuán yě.
緣岡北上一里,左右顧瞰,其下皆峽,而流貫其中,斯岡又貫二流之中,始覺西尖之嶺,峰隆泉縮,不若此之隨地逢源也。
cóng gāng jí běi xiàng, yǐ jiàn shàng jī, yì yǐ jiàn zhuǎn xī, èr lǐ, dēng gāng zhī shǒu, wàng qí gāng, yóu zì xī fēng dōng tū ér xià zhě. gài shān jǐ zì xī nán lái zhì cǐ, jì qióng nán shān yī zhòng, jí cóng qí běi xiá zhōng dù ér běi, zài qǐ zhōng fēng, yòu gèn wèi cǐ shān yī zhòng, jí cóng qí běi lǐng huán zhī ér dōng, yòu gèn wèi běi shān yī zhòng, qià rú chuān zì, tiáo zhī dōng nán zǒu ér suǒ shàng zhě, shì qí zhōng zhī yě. cóng gāng shǒu yòu xī xiàng píng xíng èr lǐ, zhí dǐ qí xī zhōng fēng zuì gāo zhī xià, nǎi xún qí fēng zhī dōng yá xī nán shàng, yī lǐ bàn, shì wèi luàn shí gāng, suì líng qí fēng zhī yá, xià kàn nán xiá zhī dǐ, jí qí zhōng dù chù yě, xiá zhōng zhī shuǐ suì dōng xī fēn yān. yóu lǐng yá zuì gāo chù xī zhuǎn ér xià, wēi yí qū zhé, xià sì lǐ, fù cóng gāng shàng xī běi xíng, hū jiàn gāng zuǒ yòu fù chéng xī ér liǎng jiā zhī, qí xī liú fēn dà xiǎo.
從岡脊北向,以漸上躋,亦以漸轉西,二里,登岡之首,望其岡,猶自西峰東突而下者。蓋山脊自西南來至此,既穹南山一重,即從其北峽中度而北,再起中峰,又亘為此山一重,即從其北嶺環支而東,又亘為北山一重,恰如「川」字,條支東南走而所上者,是其中支也。從岡首又西向平行二里,直抵其西中峰最高之下,乃循其峰之東崖西南上,一里半,是為亂石岡,遂凌其峰之崖,下瞰南峽之底,即其中度處也,峽中之水遂東西分焉。由嶺崖最高處西轉而下,逶迤曲折,下四里,復從岡上西北行,忽見岡左右復成溪而兩夾之,其溪流分大小。
píng xíng gāng shàng èr lǐ, jí cóng qí duān xià, xī dù dà xī. yóu xī xī shàng pō, shāo zhuǎn ér běi, bàn lǐ, cóng běi xiá zhuǎn xī, suì xiàng xī wù rù, yú shì sù xī lái dà xī zhī běi, xún běi shān xī xíng yǐ. èr lǐ bàn, yǒu cūn zài xī nán, yǐ nán shān zhī pō, běi shān yì zhì shì nán tū, lù suì cóng suǒ tū xiá zhōng shàng. nǎi jù xiá shí ér fàn. yòu yī lǐ, pán qí nán yá, cóng yá zhuǎn xī. yòu yī lǐ, yú qí xī ào, nǎi xī xià pō.
平行岡上二里,即從其端下,西渡大溪。由溪西上坡,稍轉而北,半里,從北峽轉西,遂向西塢入,於是溯西來大溪之北,循北山西行矣。二里半,有村在溪南,倚南山之坡,北山亦至是南突,路遂從所突峽中上。乃踞峽石而飯。又一里,盤其南崖,從崖轉西。又一里,逾其西坳,乃西下坡。
bàn lǐ, dǐ pō zhī xī lù, qí xī fù kāi chéng wù.
半里,抵坡之西麓,其西復開成塢。
bàn lǐ, lù xún xī běi zhī shān, yòu yǒu cūn yǐ xī nán zhī lù, yǔ qián yǐ xī nán zhī pō zhě, jiē suǒ wèi yí cūn yě. xī xíng sān lǐ, yī xī zì nán xiá lái, lù yì suí zhī nán zhuǎn. shāo xià, dù xī lái xiǎo shuǐ, cóng nán pō xī shàng, èr lǐ yú qí ào, xī běi xià yī lǐ, xià zhì hè zhōng. qí hè nán xiàng, ér dà shān huán qí běi, yòu yǒu xiǎo shuǐ dōng nán liú, dāng yì xià dà xī zhě, ér dà xī pán qí dōng nán xiá zhōng, bù jiàn yě.
半里,路循溪北之山,又有村倚溪南之麓,與前倚溪南之坡者,皆所謂「夷村」也。西行三里,一溪自南峽來,路亦隨之南轉。稍下,渡西來小水,從南坡西上,二里逾其坳,西北下一里,下至壑中。其壑南向,而大山環其北,又有小水東南流,當亦下大溪者,而大溪盤其東南峽中,不見也。
dù xiǎo shuǐ, yòu xī shàng yī lǐ, tòu xī ào chū, shǐ jiàn xī wù dà kāi, dà xī guàn qí zhōng, zì xī ér dōng, dǐ suǒ tòu ào nán, pò qí xiá bì dōng qù, qí xiá bī shù shén ài, huí gù bù néng jiàn.
渡小水,又西上一里,透西坳出,始見西塢大開,大溪貫其中,自西而東,抵所透坳南,破其峽壁東去,其峽逼束甚隘,回顧不能見。
xī xià pō bàn lǐ, dǐ wù zhōng, zūn xī běi wù xī xíng, bàn lǐ, guò yī xiǎo cūn. yòu xī yī lǐ, hū wù chéng jiān zhòu zhuān wèi qú, bàn lǐ, rào dà cūn zhī qián, yòu xī bàn lǐ, dǐ cūn cè xīn qiáo ér zhǐ, shì wèi dà shé diān cūn. qí wù lái xī wèi tián, wù huán ér tián shén pì qí cūn yǐ shān wèi qú, cūn jù ér jiā shén gǔ, gài lǐ shì zhī shì jū yě. cūn hòu yī shān héng yōng yú běi, yòu yī shān sān fēng dì xià, xié tū yú xī nán. yǒu xiǎo liú zì qí xiá zhōng chū, yóu cūn xī ér nán rù dà xī, jià qiáo qí shàng, xī yú zhī, suì xún xié tū nán fēng xià xī nán xíng. èr lǐ, dǐ qí xī chuí, zé dà xī zì nán zhí dǎo qí lù, nǎi yú yàn dōng xiàng. qí lù wèi shuǐ suǒ niè bèi shuǐ chōng shuā jìn shí, shí yá bī xuē, jǐ wú zhì zú chù. lì yàn zhī xī, shàng liú tíng huí, zì nán ér běi, lù cóng qí xī zhuǎn ér nán rù xiá. yòu xíng nán xiá yī lǐ yú, zé yǒu shí liáng yī gǒng, dōng xī kuà xī shàng, shì wèi dú mù qiáo. lù cóng qiáo xī zhí nán shàng pō qí yú qiáo ér dōng zhě, nǎi wǎng shěng dà dào. shì qiáo xī yǐ dú mù wèi zhī, jīn yì yǐ shí, yǒu bēi míng zhī yuē niè yún, ér rén hū yóu réng qí jiù yān. qiáo cè yǒu méi yī zhū, zhī cóng ér gàn shèn gǔ, bàn xì ér huā shén mì, lǜ dì zhū lěi, bīng hún fěn yǎn, huǎng jiàn wú xiāng gù rén, bù ruò diān shěng suǒ jiàn, jiē dài yè hóng huā, jǐn shī qí xuě mǎn shān zhōng, yuè míng lín xià zhī yì yě. nǎi zhé méi yī zhī, shǎo qì qiáo duān. réng yóu qí xī shàng nán pō, suí pō xī zhuǎn, gài shì xī yòu cóng xī wù lái, zhì shì běi zhuǎn ér yú shí yàn, shì pō dāng qí zhuǎn chù. qí nán yòu kāi dōng xī dà wù, xī liú guàn zhī. lù sù xī běi yá, xún běi shān xī xíng, yī lǐ, yǒu jù luò yǐ běi shān xià, shì wèi dú mù qiáo cūn.
西下坡半里,抵塢中,遵溪北塢西行,半里,過一小村。又西一里,忽塢塍間甃磚為衢,半里,繞大村之前,又西半里,抵村側新橋而止,是為大舌甸村。其塢來溪為田,塢環而田甚辟;其村倚山為衢,村巨而家甚古,蓋李氏之世居也。村後一山橫擁於北,又一山三峰遞下,斜突於西南。有小流自其峽中出,由村西而南入大溪,架橋其上,西逾之,遂循斜突南峰下西南行。二里,抵其西垂,則大溪自南直搗其麓,乃逾堰東向。其麓為水所齧被水沖刷浸蝕,石崖逼削,幾無置足處。歷堰之西,上流停洄,自南而北,路從其西轉而南入峽。又行南峽一里余,則有石樑一鞏,東西跨溪上,是為獨木橋。路從橋西直南上坡;其逾橋而東者,乃往省大道。是橋昔以獨木為之,今易以石,有碑名之曰躡雲,而人呼猶仍其舊焉。橋側有梅一株,枝叢而干甚古,瓣細而花甚密,綠蒂朱蕾,冰魂粉眼,恍見吾鄉故人,不若滇省所見,皆帶葉紅花,盡失其「雪滿山中,月明林下」之意也。乃折梅一枝,少憩橋端。仍由其西上南坡,隨坡西轉,蓋是溪又從西塢來,至是北轉而逾石堰,是坡當其轉處。其南又開東西大塢,溪流貫之。路溯溪北崖,循北山西行,一里,有聚落倚北山下,是為獨木橋村。
yǒu sì dāng cūn zhī zhōng, qí mén nán xiàng, qí chù cūn wú lǚ diàn, yǒu běi jīng sēng jiē zhòng yú zhōng, yú nǎi rù sù.
有寺當村之中,其門南向,其處村無旅店,有北京僧接眾於中,余乃入宿。
chū bā rì chén qǐ hán shén. gù pū fù bìng, yú yì kǔ yú xíng, zhǐ xíng yī lǐ, suì qì shuǐ jǐng tún sì zhōng.
初八日晨起寒甚。顧仆復病,余亦苦於行,止行一里,遂憩水井屯寺中。
chū jiǔ rì chū sì yī lǐ bàn, guò jiā zhuāng, bàn lǐ, zhuǎn nán, bàn lǐ, cāng tún qiáo. èr lǐ bàn, sì xiá kǒu. zhuǎn xī wǔ lǐ, wáng jiā qiáo. yǒu xiǎo shuǐ běi lái. wǔ lǐ, fú zhòng qiáo. yǒu xī běi xī nán èr xiǎo shuǐ. xī shàng shān, shí lǐ zhì jí. zhuǎn nán bàn lǐ, miào shān yíng. xī xià bàn lǐ, miào qián dǎ shào. xī xià èr lǐ, yǒu qí zhuǎn běi ào. yī lǐ, fù xī suí píng xiá běi. èr lǐ, yòu xī xià, èr lǐ, zhì xiá dǐ.
初九日出寺一里半,過家莊,半里,轉南,半里,C倉屯橋。二里半,泗峽口。轉西五里,王家橋。有小水北來。五里,孚眾橋。有西北、西南二小水。西上山,十里至脊。轉南半里,廟山營。西下半里,廟前打哨。西下二里,有岐轉北坳。一里,復西隨平峽北。二里,又西下,二里,至峽底。
xī píng xíng yī lǐ bàn, fù yú xiá běi shàng. yī lǐ, zhuǎn běi ào ér xī, yòu běi bàn lǐ, guò yī xiá jí.
西平行一里半,復於峽北上。一里,轉北坳而西,又北半里,過一峽脊。
yòu běi xià bàn lǐ, yòu běi dù yī xiá dǐ.
又北下半里,又北度一峽底。
yòu xī shàng pō, yī lǐ, zhuǎn ér běi, yòu yī lǐ, zhuǎn ér xī xià, yī lǐ, zhì jí jiān, yòu xī èr lǐ yú, nǎi xià jí. yī lǐ yú, dǐ qí běi, yuē xiǎo gē lǎo cūn.
又西上坡,一里,轉而北,又一里,轉而西下,一里,至脊間,又西二里余,乃下脊。一里余,抵其北,曰小仡老村。
shǐ yǒu tián yǒu chí. yòu xī sì lǐ, dǐ xī shān xià, yǒu cūn. zhuǎn nán yī lǐ, xī guò yī xiǎo ào, yòu bàn lǐ, xī nán guò xīn bà tún. yòu xī bàn lǐ, guò xīn bà qiáo. yòu xī yī lǐ, zhuǎn ér nán, èr lǐ, pán xī shān zuǐ, zhuǎn ér xī běi, yī lǐ yú, rù dà yáo dōng mén. bàn lǐ, guò xiàn qián. yòu xī nán zhì lǚ sì xiē.
始有田、有池。又西四里,抵西山下,有村。轉南一里,西過一小坳,又半里,西南過新壩屯。又西半里,過新壩橋。又西一里,轉而南,二里,盤西山嘴,轉而西北,一里余,入大姚東門。半里,過縣前。又西南至旅肆歇。