chū jiǔ rì lìng gù pū mì mǐ jù chuī.
初九日令顧仆覓米具炊。

yú sàn bù cūn běi, yáo xī xì kàn, biàn xī cǐ wù. dōng běi zì mù yǎng běi liáng wáng shān xī zhī fēn jiè, dōng jiè suī dà jí, ér shān bù shèn gāo xī jiè suī huán zhī, ér xī běi yǒu shí yá shān zuì xióng jùn. yòu nán wèi shā lǎng xī shān, yòu nán wèi tiān shēng qiáo, ér nán shǔ yú dǒu pō dōng xiá zhī shān. qí shān dōng xī liǎng jiè jì jiā chéng dà wù, ér nán běi yì huán zhuǎn lián shǔ. qí zhōng shuǐ yì fā yuán yú lóng tán, hé nán běi xiá ér chéng xī, xī zhù yú fù mín táng láng, rán bù néng jìng dá yě cóng wù xī nán rù xiá, dǎo rù shān dòng, qí dòng shēn hēi mò cè, chuān shān xī chū, yǔ dǒu pō zhī jiàn hé.
余散步村北，遙晰細看，辨析此塢。東北自牧養北梁王山西支分界，東界雖大脊，而山不甚高；西界雖環支，而西北有石崖山最雄峻。又南為沙朗西山，又南為天生橋，而南屬於陡坡東峽之山。其山東西兩界既夾成大塢，而南北亦環轉連屬。其中水亦發源於龍潭，合南北峽而成溪，西注於富民螳螂，然不能竟達也；從塢西南入峽，搗入山洞，其洞深黑莫測，穿山西出，與陡坡之澗合。

dòng shàng zhī shān, jiān dào cóng zhī, suǒ wèi tiān shēng qiáo yě. rán rén cóng qí shàng xíng, bù zhī xià yǒu dòng, yì bù zhī dòng zhī xī tòu, shān zhī zhōng kōng ér wèi qiáo wéi shā lǎng rén gēng mù yú cǐ, gù yǒu sī míng.
洞上之山，間道從之，所謂「天生橋」也。然人從其上行，不知下有洞，亦不知洞之西透，山之中空而為橋；惟沙朗人耕牧於此，故有斯名。

rán yì jiē wèi dòng bù kě rù, yǒu hǔ láng, yǒu yāo suì, quàn yú yóu cūn hòu yú shān xī shàng, bù bì xiàng shuǐ dòng yū zhé. yú bù cóng.
然亦皆謂洞不可入，有虎狼，有妖祟，勸余由村後逾山西上，不必向水洞迂折。余不從。

jì fàn, nǎi nán xún pō lù xíng.
既飯，乃南循坡麓行。

yī lǐ bàn, yǔ xī yù, suì tóng rù xī xiá.
一里半，與溪遇，遂同入西峽。

qí xiá nán běi shān bì jiā ér chéng, lù yóu xī běi yán běi shān zhī lù rù, yī lǐ, yǎng jiàn běi yá zhī shàng, shí bì pán tū, qí jiān pián liè duō mén, ér dōng yī mén gāo xuán wēi kàn, shì dú xióng huō, ér dèng jī shèn wēi, jí yì yá bēng, mò kě zhe zú. nǎi lìng gù pū bìng xíng lǐ qí yú xià.
其峽南北山壁夾而成，路由溪北沿北山之麓入，一里，仰見北崖之上，石壁盤突，其間駢列多門，而東一門高懸危瞰，勢獨雄豁，而磴跡甚微，棘翳崖崩，莫可著足。乃令顧仆並行李俟於下。

yú dú pān yuè ér shàng.
余獨攀躍而上。

jiǔ zhī, jī dòng dōng, yòu jiàn yī mén cè jìn, yú yǐ wèi bì zhōng tōng dà dòng, suì cóng qí cè dào xuán rù dà dòng mén.
久之，躋洞東，又見一門側進，余以為必中通大洞，遂從其側倒懸入大洞門。

qí mén nán xiàng shén qióng, dòng nèi céng lèi běi shàng, shēn shí yú zhàng, ér kuò bàn zhī, rán nèi wú páng dòu, jí qián wài jiàn cè bèng zhī mén, yì bù zhōng dá yě.
其門南向甚穹，洞內層累北上，深十餘丈，而闊半之，然內無旁竇，即前外見側迸之門，亦不中達也。

chū dòng, yù dōng shàng cè mén niàn xī dòng shàng duō, jì xià, yù zài tàn xī dòng wàng shuǐ dòng gèng yì, suì zhí cóng dòng xià, xī qū shuǐ dòng. yòu bàn lǐ, xī xiá jì jǐn, shān huán yú shàng, dòng pì yú xià, shuǐ cóng dōng lái bī nán yá, dǎo xī dòng rù, lù cóng qí běi zhuì gāng xià. yú lìng jiān fū shǒu xíng lǐ yú gāng shàng, yǔ gù pū rù dòng. dòng mén dōng xiàng, gāo shí yú zhàng, ér kuò bàn zhī. shǐ shè shuǐ cóng qí nán yá rù, shuǐ shù běi yá ér huán zhī. rù wǔ liù zhàng, shuǐ huán běi yá, lù huán nán yá, jù xī zhuǎn.
出洞，欲東上側門；念西洞尚多，既下，欲再探西洞；望水洞更異，遂直從洞下，西趨水洞。又半里，西峽既盡，山環於上，洞辟於下，水從東來逼南崖，搗西洞入，路從其北墜岡下。余令肩夫守行李於岡上，與顧仆入洞。洞門東向，高十餘丈，而闊半之。始涉水從其南崖入，水漱北崖而環之。入五六丈，水環北崖，路環南崖，俱西轉。

yǎng jiàn nán yá zhī shàng, céng fù dié chū, tū wèi wēi tái, jié wèi xū lóu, jiē zài shù zhàng zhī shàng, yīn yūn hé pì, yǔ yún qì tóng wèi tūn tǔ. cóng qí xià xún zhī xī rù, běi yá shàng míng, shuǐ shù zhī nán yá jiàn àn, lù suí zhī. xī wǔ liù zhàng, nán yá xī jǐn, shuǐ cóng běi yá zhí dǎo xī yá xià, xī yá suì xià qiàn chéng tán, shuǐ wū wū qí zhōng, zuò chōng jī shēng, suì xún xī yá běi zhé qù. lù nǎi shè shuǐ xún dōng yá, běi xiàng suí zhī. dòng zhuǎn ér běi, gāo qióng yù shén, yán nà yú lǎng, ruò mèi ruò míng. yòu wǔ liù zhàng, shuǐ shù běi yá fù xī zhuǎn, yú yì fù shè xī yá. yú shì shuǐ zài huán běi yá, lù zài huán nán yá, jìng hūn hēi bù kě biàn, dàn wén shuǐ shēng chán chán. yòu wǔ liù zhàng, fù xī yù shuǐ, qí shuǐ jiàn shēn, jì shàng bù kě jiàn, ér xià yòu bù kě cè, nǎi chū.
仰見南崖之上，層覆疊出，突為危台，結為虛樓，皆在數丈之上，氤氳闔辟，與雲氣同為吞吐。從其下循之西入，北崖尚明，水漱之；南崖漸暗，路隨之。西五六丈，南崖西盡，水從北崖直搗西崖下，西崖遂下嵌成潭，水嗚嗚其中，作衝激聲，遂循西崖北折去。路乃涉水循東崖，北向隨之。洞轉而北，高穹愈甚，延納余朗，若昧若明。又五六丈，水漱北崖復西轉，余亦復涉西涯。於是水再環北崖，路再環南崖，竟昏黑不可辨，但聞水聲潺潺。又五六丈，復西遇水，其水漸深，既上不可見，而下又不可測，乃出。

chū fù sì dù shuǐ ér shàng gāng.
出復四渡水而上岡。

wén gāng shàng yǒu rén shēng, zé shā lǎng rén zhī gēng lǒng zhě.
聞岡上有人聲，則沙朗人之耕隴者。

jiàn yú rù dòng, yǔ fù xíng lǐ rén ǒu yǔ xiāng duì sī yǔ dài zhī. wèi yú yán, shuǐ zhī xī chū, jí dǒu pō běi xiá shān zhī shàng dù, jí tiān shēng qiáo jiān dào suǒ cóng, rú qián zhī suǒ biāo jì zhě. shǐ hèn bù xié jù, jìng xī cóng dòng zhōng chū yě. qí rén yòu wèi yú yán, fù mín yǒu lǎo hǔ dòng, zài dà xī zhī shàng, bù kě shī. yú xiè zhī. nǎi xī shàng niè lǐng, yī lǐ bàn, dēng qí jí, shì wèi tiān shēng qiáo. jí nán shí fēng lín xún, gāo sǒng ér chū, qí mài zì zhì pō dōng, dù jí ér běi, jiān dào xún qí dōng chuí, dǒu pō zhī jiàn, jiè qí xī lù zhì cǐ yòu kuà dòng běi, shǔ yú shā lǎng hòu xī shān, shuǐ cóng qí xià chuān fù xī chū, lù cóng qí shàng dù jí xī xíng. jí xī kàn, jí dǒu pō jiàn shuǐ, zhí zǒu ér běi, zhì cǐ xī zhé, jí shàng zhī lù, yì pán hè xī zhuì. yì xìn chū shuǐ zhī dòng, jí zài qí xià, xīn xuán xuán yù yī tàn zhī.
見余入洞，與負行李人耦語相對私語待之。為余言，水之西出，即陡坡北峽；山之上度，即天生橋間道所從，如前之所標記者。始恨不攜炬，竟西從洞中出也。其人又為余言，富民有老虎洞，在大溪之上，不可失。余謝之。乃西上躡嶺，一里半，登其脊，是為天生橋。脊南石峰嶙峋，高聳而出，其脈自陟坡東，度脊而北，間道循其東陲，陡坡之澗，界其西麓；至此又跨洞北，屬於沙朗後西山，水從其下穿腹西出，路從其上度脊西行。脊西瞰，即陡坡澗水，直走而北，至此西折，脊上之路，亦盤壑西墜。益信出水之洞，即在其下，心懸懸欲一探之。

xī xíng shān bàn zhě yī lǐ, jiàn yǒu qí zhí xià xiá dǐ, suì lìng gù nú tóng fù xiāng zhě yóu dà dào zhí qián, yú nǎi dú xià qū xiá zhōng. bàn lǐ, dǐ xiá dǐ, suì sù shuǐ dōng xíng.
西行山半者一里，見有岐直下峽底，遂令顧奴同負襄者由大道直前，余乃獨下趨峽中。半里，抵峽底，遂溯水東行。

yī lǐ, zhé ér nán, zé hòu dòng páng rán xī xiàng, qí gāo kuò yì rú qián dòng, shuǐ cóng qí zhōng yǒng yuè ér chū, xī yǔ nán lái zhī jiàn hé ér běi qù. yú sù liú rù dòng, èr zhàng hòu, yǎng dì dòng dǐng, shàng céng fù liè tōng yú mén wài, mén zhī shàng, ruò qiáo zhī héng yú qián, qí shàng fù liú guāng nèi yìng, dì gāo qióng zhī jí, xià céng shí yǐng yīn yūn, ruò fú yún zhī shàng chéng míng xù tài yáng guāng yě. dòng zhōng liú, chū píng sàn ér bù shēn, suí zhī shēn rù shù zhàng, hū yǒu tū shí zhōng jù, fú yú shuǐ miàn, qí nèi zé yuān rán shēn huì, páng bó yá gēn, bù néng sù rù yǐ. dòng dǐng yì yǒu shí dào qiān, yǐ gāo shén, fǎn bù jué qí yāo jiǎo. qí mén zhí ér jiǒng, gù shēn rù ér yóu lǎng lǎng, qiě yǐ shàng céng dào shè zhī guāng, zhí chè yú nèi yě. chū dòng, hái gù dòng mén shàng, qí zuǒ xuán yá shén qiào, shàng fù pì chéng yī mén, dāng jí nèi tòu zhī xì. nǎi shè jiàn zhī xī, yáo shěn yá jiān céng dié zhī hén, shú kě zhe zú, shú kě dào pān, shú kě yǐ wǎn zhuǎn dá, shú kě yǐ téng yuè shàng. nǎi fù shè jiàn dǐ yá, yī yī suǒ shěn fǎ shì zhī.
一里，折而南，則後洞龐然西向，其高闊亦如前洞，水從其中踴躍而出，西與南來之澗合而北去。余溯流入洞，二丈後，仰睇洞頂，上層復裂通於門外，門之上，若橋之橫於前，其上複流光內映，第高穹之極，下層石影氤氳，若浮雲之上承明旭太陽光也。洞中流，初平散而不深，隨之深入數丈，忽有突石中踞，浮於水面，其內則淵然深匯，磅礴崖根，不能溯入矣。洞頂亦有石倒騫，以高甚，反不覺其夭矯。其門直而迥，故深入而猶朗朗，且以上層倒射之光，直徹於內也。出洞，還顧洞門上，其左懸崖甚峭，上復辟成一門，當即內透之隙。乃涉澗之西，遙審崖間層疊之痕，孰可著足，孰可倒攀，孰可以宛轉達，孰可以騰躍上。乃復涉澗抵崖，一依所審法試之。

bàn shǎng, suì jí shàng céng wài, mén gèng kuò rán gāo qióng yě.
半晌，遂及上層外，門更廓然高穹也。

rù qí nèi, wèi kān wèi wō, wèi tái wèi xiè, jù fú kōng nèi xiàng. nèi fǔ dòng dǐ, bō tāo pò xiá, rú yù lóng fù zhōu, yǔ dòng dǐng zhī chuí wò xuán pèi, xī yǎng wàng zhī ér yǐn yǐn zhě, zī rú yīng luò suí shēn, zhuàng fān fù yǐng yǐ, yǔ niè yún jià hè, yòu hé yì hū? zuò jiǔ zhī, tīng dòng dǐ bō shēng, hū rú hóng zhōng, hū rú xì xiǎng, lìng wǒ shén yí zhì yì. jí xià, céng yá xuán jí, yī shí bù dé còu lǐ wén lǐ, pān guà shén jiǔ. hū yǒu nán fù shí yú rén, zì dǒu pō lái, gé jiàn tíng dì, dài yú xià, wèn hé suǒ shì. yú gào yǐ yóu shān. liǎng nán zǐ yì rú zhě, wèn qí shàng hé yǒu. yú gào yǐ jǐng bù kě yán jǐn. kǒng qián xíng zhě jiàn yuǎn, bù fù yǔ yán, suì suí shuǐ shǎo běi zhuǎn ér xī xíng xiá zhōng.
入其內，為龕為窩，為台為榭，俱浮空內向。內俯洞底，波濤破峽，如玉龍負舟，與洞頂之垂幄懸帔，昔仰望之而隱隱者，茲如纓絡隨身，幢幡覆影矣，與躡雲駕鶴，又何異乎？坐久之，聽洞底波聲，忽如宏鍾，忽如細響，令我神移志易。及下，層崖懸級，一時不得腠理ｃòｕ紋理，攀掛甚久。忽有男婦十餘人，自陡坡來，隔澗停睇，迨餘下，問何所事。余告以游山。兩男子亦儒者，問其上何有。余告以景不可言盡。恐前行者漸遠，不復與言，遂隨水少北轉而西行峽中。

yī lǐ, jiàn shàng běi pō. yuán pō xī xíng, sān lǐ, xiá wù jiàn kāi. yòu sì lǐ, wù yù kāi. qí běi yá yú shān nán xià zhě, jí shā lǎng hòu shān suǒ lái dào qí nán pō yǒu jù luò yǐ nán shān zhě, shì wèi tóu cūn. lù zhì cǐ shǐ yóu wù dù xī. xī shàng héng mù wèi qiáo, qí shuǐ jí dǒu pō bìng tiān shēng qiáo dòng zhōng suǒ chū, xī liú ér zhù yú táng láng chuān zhě yě.
一里，漸上北坡。緣坡西行，三里，峽塢漸開。又四里，塢愈開。其北崖逾山南下者，即沙朗後山所來道；其南坡有聚落倚南山者，是為頭村。路至此始由塢渡溪。溪上橫木為橋，其水即陡坡並天生橋洞中所出，西流而注於螳螂川者也。

cóng xī nán suí liú xíng yī lǐ, guò tóu cūn zhī xī. yán liú yī lǐ bàn, fù shàng pō xī xíng.
從溪南隨流行一里，過頭村之西。沿流一里半，復上坡西行。

èr lǐ, zài xià wù zhōng. bàn lǐ, lù páng yǒu mài jiāng cǎo shè yǐ nán pō, zé gù pū yǔ xíng lǐ jù zài yān.
二里，再下塢中。半里，路旁有賣漿草舍倚南坡，則顧仆與行李俱在焉。

suì rù fàn.
遂入飯。

yòu xī pán nán shān zhī zuǐ, yī lǐ yú, wèi èr cūn.
又西盤南山之嘴，一里余，為二村。

cūn zhī xī yǒu wù běi chū, héng shè ér guò zhī.
村之西有塢北出，橫涉而過之。

bàn lǐ, fù shàng pō, suí nán shān ér xī, shàng yǐ wēi yá, xià bī bēn tuān jí liú. wǔ lǐ, yǒu cūn zài xī běi, shì wèi sān cūn. zhì shì nán jiè shān héng tū ér běi, běi jiè shān huán sān cūn zhī xī, yòu tū ér nán, wù kǒu shǐ xī zhì yān. lù yóu xī nán jī běi tū zhī pō ér shàng, yī lǐ bàn. dǐ fēng tóu. qí fēng běi kàn sān cūn xī ér xià, xī yóu sān cūn xī héng niè běi fēng zhī lù, pò xiá xī chū. xiá shēn qiàn bī shù, zhǐ róng shuǐ bù róng rén, gù lù yú qí diān ér guò, shì wèi luó guǐ lǐng, dōng xī fēn fù mín kūn míng zhī jiè yān. guò lǐng xī xià sì lǐ, lián guò shàng xià luó guǐ liǎng cūn, zé sān cūn zhī liú, yǐ pò xiá xī chū. jiè liǎng cūn zhī zhōng ér xī, yòu yǒu yī xī zì běi wù lái, yǔ sān cūn xī hé bìng xī qù. lù suí zhī, xíng xī nán èr lǐ, dǐ xī yá xià, qí shuǐ shāo qū ér nán, héng mù liáng dù zhī. yǒu cūn yǐ běi shān ér jù, shì wèi ā yí chōng.
半里，復上坡，隨南山而西，上倚危崖，下逼奔湍急流。五里，有村在溪北，是為三村。至是南界山橫突而北，北界山環三村之西，又突而南，塢口始西窒焉。路由溪南躋北突之坡而上，一里半。抵峰頭。其峰北瞰三村溪而下，溪由三村西橫齧北峰之麓，破峽西出。峽深嵌逼束，止容水不容人，故路逾其巔而過，是為羅鬼嶺，東西分富民、昆明之界焉。過嶺西下四里，連過上下羅鬼兩村，則三村之流，已破峽西出。界兩村之中而西，又有一溪自北塢來，與三村溪合併西去。路隨之，行溪南二里，抵西崖下，其水稍曲而南，橫木樑渡之。有村倚北山而聚，是為阿夷沖。

yòu cóng qí xī yī lǐ bàn, yú yī bō. yòu yī lǐ bàn, hūn hēi zhōng de yī cūn, yì yǐ běi shān, shì wèi dà shào. mì sù sì bù dé, xīn shén jí. yòu bàn lǐ, nǎi cóng xī cūn dé zhī, suì sù qí jiā.
又從其西一里半，逾一波。又一里半，昏黑中得一村，亦倚北山，是為大哨。覓宿肆不得，心甚急。又半里，乃從西村得之，遂宿其家。

chū shí rì jī míng qǐ fàn, chū mén yóu bù biàn sè. xī nán xíng chéng zhōng, yī lǐ bàn, nán guò yī shí qiáo, jí ā yí chōng xī suǒ chū yě. xī xiàng xī běi liú, lù dù qiáo nán qù. bàn lǐ, yòu yī shuǐ zì dōng nán xiá zhōng lái, jiào xiǎo yú ā yí chōng xī, jí zhì suǒ yún dòng xī zhī liú yě. èr liú gè xī rù táng láng chuān. dù mù qiáo yī lǐ yú, dé dà xī tāng tāng dà shuǐ bēn liú, jí táng láng chuān yě zì nán xiá zhōng chū, dōng běi zhí dǐ dà shào xī, nǎi zhuǎn běi qù ér rù jīn shā jiāng. yǒu jù shí liáng kuà chuān shàng, qí xià fēn wǔ gǒng, shàng yǒu tíng. qí dōng xī liǎng yá, gè yǒu jù luò chéng qú, shì wèi qiáo tóu. guò qiáo, xī běi yī lǐ, jí fù mín xiàn zhì. yóu qiáo xī sù chuān nán xíng qī lǐ, wèi hé shàng dòng. xiān shì yǒu lǎo sēng jū cǐ dòng zhōng, rén yǐ lǎo hé shàng dòng hū zhī, gù shā lǎng cūn rén wù hū wèi lǎo hǔ dòng. yú zhì cǐ, tǔ rén yóu yǐ wèi lǎo hé shàng yě. jí dǐ dòng, jiàn yǒu kè wèi hé shàng dòng zhě, gài qián rèn xiàn jūn yǐ dòng lín xī liú, qǔ hé shàng gōng zhī yì ér yì zhī.
初十日雞鳴起飯，出門猶不辨色。西南行塍中，一里半，南過一石橋，即阿夷沖溪所出也。溪向西北流，路度橋南去。半里，又一水自東南峽中來，較小於阿夷沖溪，即《志》所云洞溪之流也。二流各西入螳螂川。度木橋一里余，得大溪湯湯大水奔流，即螳螂川也；自南峽中出，東北直抵大哨西，乃轉北去而入金沙江。有巨石樑跨川上，其下分五鞏，上有亭。其東西兩崖，各有聚落成衢，是為橋頭。過橋，西北一里，即富民縣治。由橋西溯川南行七里，為河上洞。先是有老僧居此洞中，人以老和尚洞呼之，故沙朗村人誤呼為老虎洞。余至此，土人猶以為老和尚也。及抵洞，見有刻為河上洞者，蓋前任縣君以洞臨溪流，取河上公之義而易之。

fǔ guò qiáo, yú wèn dé qí dào, ér gù pū yǔ fù náng zhě yǐ xiān xiàng xiàn zhì. yú tīng tīng rèn qí qián, dú yán chuān àn sù liú qù.
甫過橋，余問得其道，而顧仆與負囊者已先向縣治。余聽聽任其前，獨沿川岸溯流去。

yī lǐ, xī nán rù xiá.
一里，西南入峽。

yòu sān lǐ, suí xiá zhuǎn ér nán, jiē bīn chuān àn xíng.
又三里，隨峽轉而南，皆瀕川岸行。

yòu èr lǐ, jiàn lù zhí niè shān xī shàng, yú yí zhī, ér lù shén dà, gū cóng zhī. yī lǐ, yù qiáo zhě, shǐ zhī shàng shān wèi hú jiā shān dào, nǎi tǔ zhài yě, nǎi fù xià, bīn chuān ér nán. yī lǐ, qí lù yòu nán shàng shān, yú chān qí páng lù jiē yì, fù suí zhī. niè shān nán shàng, yù shàng yù jùn, yī lǐ, zhí dēng lǐng jí, ér bù jiàn dòng. qí jí zì xī fēng zuì gāo chù héng tū ér dōng, yǔ dōng fēng bì jiā chuān liú, zhǐ tōng yī xiàn zhě yě. gài xī àn zhī shān, nán zì ān níng shèng quán xī lóng shān fēn zhī chuán sòng ér lái, zhì cǐ sǒng wèi wēi fēng, píng yā chuān liú, yòu dōng běi zhuì wèi cǐ jí, yǐ héng è zhī dōng àn zhī shān, dōng zì niú juàn shào lǐng fēn zhī chuán sòng ér lái, zhì cǐ yì sǒng wèi wēi zhàng, píng yā chuān liú, yòu xī yǔ cǐ jí duì ér xié chí zhī. dēng cǐ jí ér jiàn jí nán shān shì bēng zhuì, jiā chuān rú xiàn, chuān zì nán lái, xià qiàn qí dǐ, bù dé zì yóu, wéi yǒu chōng yuè. jí nán zhī lù, fù zhuì yuān ér xià, yǐ wèi cǐ xià bì wú tōng qú, ér zhuì lù ruò cǐ, bì yīn dòng ér pì. fù jīng zhé suí zhī xià, zé shù yǐng yǎn mì, shí yá kuī bì, qiāo fēi rén jìng.
又二里，見路直躡山西上，余疑之，而路甚大，姑從之。一里，遇樵者，始知上山為胡家山道，乃土寨也，乃復下，瀕川而南。一里，其路又南上山，余覘其旁路皆翳，復隨之。躡山南上，愈上愈峻，一里，直登嶺脊，而不見洞。其脊自西峰最高處橫突而東，與東峰壁夾川流，只通一線者也。蓋西岸之山，南自安寧聖泉西龍山分支傳送而來，至此聳為危峰，屏壓川流，又東北墜為此脊，以橫扼之；東岸之山，東自牛圈哨嶺分支傳送而來，至此亦聳為危嶂，屏壓川流，又西與此脊對而挾持之。登此脊而見脊南山勢崩墜，夾川如線，川自南來，下嵌其底，不得自由，惟有沖躍。脊南之路，復墜淵而下，以為此下必無通衢，而墜路若此，必因洞而辟。復經折隨之下，則樹影偃密，石崖虧蔽，悄非人境。

xià zhuì yī lǐ, lù zhí bī xī nán gāo fēng xià, qí fēng bēng xuē rú yā, wēi yǐng wù wù yù zhuì. lù zhuǎn qí jiā ào jiān, shí xuē bù róng zhǐ, záo kǒng xuán zhī, yǐng dào bēn tuān jiān, yóu yǎo shēn yuǎn rán jiǔ yuān bǐ yù qí shuǐ hěn shēn yě. zhì shì yú zhī qù lù shén yuǎn, yǐ fēi dòng zhī suǒ lì, ér ài qí xiǎn qiào, pái huái bù rěn qù. hū wén shàng yǒu hāi shēng, rú luò zì jiǔ tiān. yǐ ér yī rén xià, jiàn yú è rán, wèn hé yǐ dú jù cǐ. yú gào yǐ xún dòng, yuē: dòng zài gé lǐng zhī běi, hé yǐ yú cǐ? yú wèn: cǐ lù hé wǎng? yuē: yán xī niè qiào, sì shí lǐ ér dǐ luó mù. zé cǐ lù zhī yōu qù, gèng fēi tā jìng suǒ nǐ yǐ.
下墜一里，路直逼西南高峰下，其峰崩削如壓，危影兀兀欲墜。路轉其夾坳間，石削不容趾，鑿孔懸之，影倒奔湍間，猶窅ｙǎｏ深遠然九淵比喻其水很深也。至是余知去路甚遠，已非洞之所麗，而愛其險峭，徘徊不忍去。忽聞上有咳聲，如落自九天。已而一人下，見余愕然，問何以獨踞此。余告以尋洞，曰：「洞在隔嶺之北，何以逾此？」余問：「此路何往？」曰：「沿溪躡峭，四十里而抵羅墓。」則此路之幽闃，更非他徑所擬矣。

suī bù dé dòng, ér chān cǐ qí qiào, yì yī kuài yě.
雖不得洞，而覘此奇峭，亦一快也。

fǎn jī yī lǐ, fù běi shàng jí. jiàn jí zhī dōng yǒu dòng nán xiàng, rán qù chuān shén yuǎn, yú zhī fēi hé shàng dòng, ér gāo lǎn nán shān, píng lín jué hè, yì chāo rán yǒu yún wài xiǎng, suì pī jí pān yá rù zhī. qí dòng suī bù shèn shēn, ér shàng fù xià píng, dào chā qīng míng cāng tiān, hū xī rì yuè, cǐ wèi zuì yǐ.
返躋一里，復北上脊。見脊之東有洞南向，然去川甚遠，余知非河上洞，而高攬南山，憑臨絕壑，亦超然有雲外想，遂披棘攀崖入之。其洞雖不甚深，而上覆下平，倒插青冥蒼天，呼吸日月，此為最矣。

píng qì jiǔ zhī, réng yú jí běi xià.
憑憩久之，仍逾脊北下。

yī lǐ dǐ lù, dé qián suǒ jiàn yì lù, kàn chuān yá ér nán, bàn lǐ, jí héng jí zhī dōng chuí yě. qián wù rù nán dòng, zài jí nán jué dǐng, cǐ dòng zài jí běi qióng xiá. dòng mén dōng xiàng, yǔ dōng fēng jiā shù táng chuān, shēn qiàn xiá dǐ, dòng qián wéi dāng wǔ yī lù rì guāng, dòng nèi zhī yōu zǔ kě zhī yě. dòng nèi nán bàn qióng rán nèi kōng, běi bàn yǎn shí wài tū yǎn shí zhī shàng, yǔ dòng dǐng huò zhuì huò lí qí qián yòu shù shí yī zhī, cóng dì nèi yǒng qǐ, jù dòng zhī qián, ruò yǒng tǎ rán.
一里抵麓，得前所見翳路，瞰川崖而南，半里，即橫脊之東垂也。前誤入南洞，在脊南絕頂，此洞在脊北窮峽。洞門東向，與東峰夾束螳川，深嵌峽底，洞前惟當午一露日光，洞內之幽阻可知也。洞內南半穹然內空，北半偃石外突；偃石之上，與洞頂或綴或離；其前又豎石一枝，從地內湧起，踞洞之前，若涌塔然。

cǐ dòng zuǒ zhī gài yě.
此洞左之概也。

qióng rù zhī nèi, kōng tóng yǎo tiǎo, dǐng gāo wǔ liù zhàng, duō áo xiáng juǎn shū zhī shì.
穹入之內，崆峒窈窕，頂高五六丈，多翱翔卷舒之勢。

wǔ zhàng zhī nèi, yòu zhuǎn nán rù, yòu wǔ zhàng ér yǎo rán xī qióng, qù hēi mò biàn yǐ.
五丈之內，右轉南入，又五丈而窅然西穹，闃黑莫辨矣。

cǐ dòng yòu zhī gài yě.
此洞右之概也。

yú suī wèi qióng qí ào, yǐ jué yōu qí mò guò, cì dì diān zhōng zhū dòng, dāng yǔ qīng huá qīng xī èr dòng xiāng wèi bó zhòng. ér xī hū yuǎn jì mò wén, jìn fù huāng yì, táo huā liú shuǐ, bù chū rén jiān, yún yǐng tái hén, zì chéng suì yuè ér yǐ!
余雖未窮其奧，已覺幽奇莫過，次第滇中諸洞，當與清華、清溪二洞相為伯仲。而惜乎遠既莫聞，近復荒翳，桃花流水，不出人間，雲影苔痕，自成歲月而已！

chū dòng, suì suí chuān xī àn zūn gù dào qī lǐ, zhì qiáo tóu.
出洞，遂隨川西岸遵故道七里，至橋頭。

yòu běi yī lǐ yú, rù fù mín xiàn nán mén, chū běi mén wú chéng dié, wéi tǔ qiáng huán dǔ ér yǐ. gài chuān liú běi xiàng, pì wèi dà wù, xiàn zhì dāng xī pō zhī xià, qí běi yǒu yú zhī diào bì ér dōng, yǐ zhàng xià liú, wǔ dìng zhī lù, zé cóng cǐ bì yú ào běi qù, chuān liú zé wān cǐ bì ér dōng běi xià yān.
又北一里余，入富民縣南門，出北門；無城堞，惟土牆環堵而已。蓋川流北向，闢為大塢，縣治當西坡之下，其北有餘支掉臂而東，以障下流，武定之路，則從此臂逾坳北去，川流則灣此臂而東北下焉。

shí gù pū jí xíng lǐ bù zhī dài hé suǒ, yú liáng qiāng ér qián, yòu èr lǐ, jí zhī ào bì zhī xià, suì tóng shàng xiá zhōng, píng yú qí ào. sān lǐ, yǒu xī zì xī nán shān xiá chū, qí shì shén yáo, nǎi hé shàng dòng xī gāo fēng zhī hòu, jiā chí ér zhì, dōng zhù táng chuān zhě. qí liú pō dà, yǒu liáng nán běi kuà zhī. běi shàng pō, yòu wǔ lǐ, fàn yú shí guān shào. yú ào běi xià, rì sè shén lì, zhào yào lín hè. xī yǒu dà shān yuē bái ní táng, qí shān nán běi héng sǒng, rú píng chā tiān. tǔ rén yán, dōng xià jí xuē ér xī pō yí, qí shàng shuǐ chí yī hóng, kě gēng kě lú yě. shān dōng zhī shuǐ, jí yóu shí guān shào běi lù ér dōng qù.
時顧仆及行李不知待何所，余踉蹌而前，又二里，及之坳臂之下，遂同上峽中，平逾其坳。三里，有溪自西南山峽出，其勢甚遙，乃河上洞西高峰之後，夾持而至，東注螳川者。其流頗大，有梁南北跨之。北上坡，又五里，飯於石關哨。逾坳北下，日色甚麗，照耀林壑。西有大山曰白泥塘，其山南北橫聳，如屏插天。土人言，東下極削而西頗夷，其上水池一泓，可耕可廬也。山東之水，即由石關哨北麓而東去。

gòng èr lǐ, shè zhī, jí yuán dōng zhī yí lǐ běi shàng. qí zhī cóng bái ní dōng běi huán ér nán xià zhě, qí yè nèi shuǐ yì suí zhī nán xià, hé yú shí guān běi lù. lù sù zhī běi, bā lǐ, yòu yú qí ào.
共二里，涉之，即緣東支迤邐北上。其支從白泥東北環而南下者，其腋內水亦隨之南下，合於石關北麓。路溯之北，八里，又逾其坳。

ào bù shèn jùn, tián chéng dié dié huán qí shàng, cūn jū yì jiā zhì, shì wèi èr shí lǐ pù. yòu sì lǐ wèi méi guān zhuāng, yòu sān lǐ wèi zhě yàn guān. qí chù wù jìng páng dá, jù sān liú yān. yī chū zì xī nán xiá zhōng zhě, zuì dà, jí bái ní táng shān hòu zhī liú yě, yǒu shí liáng kuà qí shàng, liáng nán jū lú, jí zhě yàn guān yě. yuè liáng xī běi shàng yī lǐ, fù guò yī cūn lú, yòu yī xiǎo shuǐ zì xī xiá lái, yòu yī shuǐ zì xī běi xiá lái, èr shuǐ hé yú cūn lú dōng běi, shāo dōng, fù yǔ shí liáng xià xī nán xiá shuǐ hé ér dōng běi qù, dāng yì rù fù mín dōng běi táng chuān xià liú zhě. guò cūn lú zhī xī běi, yǒu píng qiáo kuà xī xiá suǒ chū xī shàng, dù qí běi, suì xī běi shàng lǐng. qí lǐng gài zhōng xuán yú xī běi liǎng jiàn zhī zhōng, nǎi fù mín wǔ dìng zhī jiè yě. pán qū ér shàng zhě sān lǐ, yǒu fú yǔ sān yíng, mù fāng kuà dào, yuē diān xī suǒ yào, nǎi wǔ dìng suǒ jiàn, yǐ wèi rù jìng zhī fáng zhě. yòu xī shàng yī lǐ yú, dāng shān zhī dǐng yǒu bǎo yān, qí jū lú yì shèng, shì wèi xiǎo diān bǎo. yǒu xiē sì zài xī ài mén wài, suì tóu zhī ér sù.
坳不甚峻，田塍疊疊環其上，村居亦夾峙，是為二十里舖。又四里為沒官莊，又三里為者墕關。其處塢徑旁達，聚三流焉。一出自西南峽中者，最大，即白泥塘山後之流也，有石樑跨其上，梁南居廬，即者墕關也。越梁西北上一里，復過一村廬，又一小水自西峽來，又一水自西北峽來，二水合於村廬東北，稍東，復與石樑下西南峽水合而東北去，當亦入富民東北螳川下流者。過村廬之西北，有平橋跨西峽所出溪上，度其北，遂西北上嶺。其嶺蓋中懸於西北兩澗之中，乃富民、武定之界也。盤曲而上者三里，有佛宇三楹，木坊跨道，曰「滇西鎖鑰」，乃武定所建，以為入境之防者。又西上一里余，當山之頂有堡焉，其居廬亦盛，是為小甸堡。有歇肆在西隘門外，遂投之而宿。

shí yī rì zì xiǎo diān bǎo zhì wǔ dìng fǔ xiē.
十一日自小甸堡至武定府歇。