nán běi liǎng pán jiāng, yú yú yuè xī yǐ dǔ qí xià liú, qí fā yuán jù zài yún nán dōng jìng. yú guò guì zhōu yì zī kǒng yì, zhé qióng zhī. yì xī shí lǐ, guò huǒ shāo pù. yòu xī nán wǔ lǐ, dǐ xiǎo dòng lǐng.
南北兩盤江，余於粵西已睹其下流，其發源俱在雲南東境。余過貴州亦資孔驛，輒窮之。驛西十里，過火燒鋪。又西南五里，抵小洞嶺。
lǐng běi èr shí lǐ yǒu hēi shān, gāo jùn wèi zhòng shān guān, cǐ lǐng nǎi qí nán xià jí. lǐng dōng shuǐ jí dōng xiàng xíng, jīng huǒ shāo pù yì zī kǒng, nǎi xī běi rù hēi shān dōng xiá, běi chū hé yú běi pán jiāng lǐng xī shuǐ zì běi xiá nán liú, jīng míng yuè suǒ xī wù, dōng nán chū yì zuǒ xiàn, nán xià nán pán jiāng. xiǎo dòng yī lǐng, suì wèi nán běi pán fēn shuǐ jí.
嶺北二十里有黑山，高峻為眾山冠，此嶺乃其南下脊。嶺東水即東向行，經火燒鋪、亦資孔，乃西北入黑山東峽，北出合於北盤江；嶺西水自北峽南流，經明月所西塢，東南出亦佐縣，南下南盤江。小洞一嶺，遂為南北盤分水脊。
yī tǒng zhì wèi, nán běi èr pán jù fā yuán zhān yì zhōu dōng nán èr bǎi lǐ, běi liú zhě wèi běi pán, nán liú zhě wèi nán pán, jiē zhǐ cǐ hēi shān nán xiǎo dòng lǐng, yī dōng chū huǒ shāo pù, yī xī chū míng yuè suǒ èr liú yě. hòu xī zhì jiāo shuǐ chéng dōng, zhōng píng kāi jù wù, běi zì zhān yì zhōu yán fāng yì, nán yú cǐ jīng qǔ jìng jùn, wù gèn nán běi, bù xià bǎi lǐ, zhōng jiē píng chóu, sān liú zòng héng qí jiān, huì wèi hǎi zǐ. yǒu chuán nán tōng yuè zhōu, zhōu zài qǔ jìng dōng nán sì shí lǐ. zhōu xíng zhì zhōu, shuǐ xī nán rù shí xiá zhōng, xuán jué bù néng shàng xià, nǎi dēng lù. shí wǔ lǐ, fù xià zhōu, nán dá lù liáng zhōu. yuè zhōu dōng yī shuǐ, yòu zì bái shí yá lóng tán lái, yǔ jiāo shuǐ hǎi zǐ hé chū shí xiá, nǎi diān dōng dì yī jù xī yě, wèi nán pán shàng liú yún.
《一統志》謂，南北二盤俱發源霑益州東南二百里，北流者為北盤，南流者為南盤，皆指此黑山南小洞嶺，一東出火燒鋪，一西出明月所二流也。後西至交水城東，中平開巨塢，北自霑益州炎方驛，南逾此經曲靖郡，塢亘南北，不下百里，中皆平疇，三流縱橫其間，匯為海子。有船南通越州，州在曲靖東南四十里。舟行至州，水西南入石峽中，懸絕不能上下，乃登陸。十五里，復下舟，南達陸涼州。越州東一水，又自白石崖龍潭來，與交水海子合出石峽，乃滇東第一巨溪也，為南盤上流雲。
yú qì zú jiāo shuǐ, wén qǔ jìng dōng nán yǒu shí bǎo wēn quán shèng, suì yóu hǎi zǐ xī ér nán. nán xià èr shí lǐ, yī xī lái zì xī běi, zhuǎn dōng nán qù, rù jiāo hǎi, qiáo kuà zhī, wèi bái shí jiāng juān xì jǐn kuò shù zhàng, míng dú zhe, yǐ mù xī píng shǒu pò dá lǐ má yú cǐ, suì yǐ rù diān yě. àn dá lǐ má yǐ shī shí wàn lái jù, yǔ wǒ shī jiā jiāng zhèn, shì rì dà wù, mù fēn bīng cóng shàng liú qián jì, rào chū qí hòu, suì pò zhī. jīn guān xiàn dà shān xī, hé xiǎn zú jù qiě bái shí shàng liú wèi gē jiā chōng, yuán duǎn liú wēi, yíng dài bù guò shù lǐ nèi. mù gōng qǔ jìng zhī jié, kuā wèi mào wù shè jiāng, zì shàng liú chū qí jiā gōng zhī, wèi bù shì xūn, bù zhī nǎi yǔ ào táng wú yì yě! dù qiáo nán liù lǐ, dǐ qǔ jìng jùn. chū jùn nán mén, dōng nán èr shí wǔ lǐ, hǎi zǐ wāng yáng zhǎng yì, zhì shì wèi dōng xī shān suǒ shù, nán xià fú xiá jiān. qiáo héng jià jiāo xī shàng, yuē shàng qiáo. qiáo xī kāi yī wù dōng xiàng, jí yóu shàng qiáo xī zhé rù wù, bàn lǐ zhì wēn quán. quán kě yù, pào zhū shí fā zì chí dǐ, běi chí fèi pào yóu duō, duì yǐ liù jiǎo tíng, yuē pēn yù. dōng yú pō bàn lǐ, dǐ qiáo tóu cūn.
余憩足交水，聞曲靖東南有石堡溫泉勝，遂由海子西而南。南下二十里，一溪來自西北，轉東南去，入交海，橋跨之，為白石江；涓細僅闊數丈，名獨著，以沐西平首破達里麻於此，遂以入滇也。按達里麻以師十萬來拒，與我師夾江陣，是日大霧，沐分兵從上流潛濟，繞出其後，遂破之。今觀線大山溪，何險足據；且白石上流為戈家沖，源短流微，瀠帶不過數里內。沐公曲靖之捷，夸為冒霧涉江，自上流出奇夾攻之，為不世勛，不知乃與坳堂無異也！度橋南六里，抵曲靖郡。出郡南門，東南二十五里，海子汪洋漲溢，至是為東西山所束，南下伏峽間。橋橫架交溪上，曰上橋。橋西開一塢東向，即由上橋西折入塢，半里至溫泉。泉可浴，泡珠時發自池底，北池沸泡尤多，對以六角亭，曰噴玉。東逾坡半里，抵橋頭村。
cūn xī xíng tián chóu jiān, hū yī shí gāo xuán, sì miàn wěng cóng, lóu yíng shàng chū, jí shí yá bǎo yě, yǔ wēn quán běi gé yī wù. jìng píng qí lǐ xǔ, dǐ bǎo dōng lù, nán xiàng pān jí, shàng líng jué dǐng, zé hǎi zǐ dōng jiè shān nán rào yú qián, xī jiè shān zì běi lái, zhōng tū wèi cǐ yá, yòu xī zhì ér nán wèi shuǐ kǒu shān. jiāo xī nán chū shàng qiáo, qián wèi dōng jiè shān nán rào suǒ è, zhé xī nán huì wèi hǎi zǐ, zhèng dāng shí bǎo nán qí dōng běi bái shí yá lóng tán, yǔ dōng nán yì zuǒ zhī shuǐ, hé jiāo xī xià liú yú yuè zhōu, nǎi xī nán pò xiá qù. ér shí bǎo zhèng xuán lì zhòng fēng zhōng, zhū shuǐ yòu huì ér yíng zhī, wēi yá gǔ sōng, bèi jiàn yōu shèng. běi xià shān, xī yī lǐ dǐ shí bǎo cūn. huí tiào shí bǎo, xī běi liǎng miàn qiàn kōng qí qiào, bù bù bù néng qù. yóu cūn nán xià pō, dōng bàn lǐ, yú yī shí liáng.
村西行田疇間，忽一石高懸，四面蓊叢，樓楹上出，即石崖堡也，與溫泉北隔一塢。徑平畦里許，抵堡東麓，南向攀級，上凌絕頂，則海子東界山南繞於前，西界山自北來，中突為此崖，又西峙而南為水口山。交溪南出上橋，前為東界山南繞所扼，輒西南匯為海子，正當石堡南；其東北白石崖龍潭，與東南亦佐之水，合交溪下流于越州，乃西南破峽去。而石堡正懸立眾峰中，諸水又匯而瀠之，危崖古松，倍見幽勝。北下山，西一里抵石堡村。回眺石堡，西北兩面嵌空奇峭，步步不能去。由村南下坡，東半里，逾一石樑。
nán zǒu liáng xià zhě, jí jiāo xī, xī suì zhé dōng nán qù.
南走梁下者，即交溪，溪遂折東南去。
yòu dōng yī lǐ bàn, dǐ dōng shān lù. dōng běi shàng shān, cóng shí piàn zhōng xíng, tǔ qīng xiá zhuì, bēng qiàn fēn cuò, shí gǔ jìng lù rú liè bàn, cóng zhī qīng zhé qǔ dào.
又東一里半，抵東山麓。東北上山，從石片中行，土傾峽墜，崩嵌紛錯，石骨競露如裂瓣，從之傾折取道。
shí duō huàn zhì, sè zhèng hēi rú zhuó mò, piàn piàn yīng shān jué pǐn.
石多幻質，色正黑如着墨，片片英山絕品。
shí zhōng shàng zhě yī lǐ, zhì lǐng ào, xià jiàn xī wù nán liú zhī jiāng, xià zhuì lǐng nán zhī xiá, nǎi jiāo xī yóu qiáo tóu nán xià, héng jié cǐ shān nán lù yǐ dōng qù zhě yě.
石中上者一里，至嶺坳，下見西塢南流之江，下墜嶺南之峽，乃交溪由橋頭南下，橫截此山南麓以東去者也。
yú yǐ gōng dǔ nán pán yuán, wén yǒu xī yuán gèng yuǎn, zhí xī nán zhì shí píng zhōu, suí liú kǎo zhī.
余已躬睹南盤源，聞有西源更遠，直西南至石屏州，隨流考之。
qí shuǐ yuán fā zì shí píng xī sì shí lǐ zhī guān kǒu, liú wèi bǎo xiù shān jù táng, yòu dōng nán xià shí píng, huì wèi yì lóng hú. hú yǒu jiǔ qǔ sān dǎo, zhōu yī bǎi wǔ shí lǐ.
其水源發自石屏西四十里之關口，流為寶秀山巨塘，又東南下石屏，匯為異龍湖。湖有九曲三島，周一百五十里。
dǎo zhī zuì xī běi jìn chéng zhě, yuē dà shuǐ chéng, dǐng yǒu hǎi cháo sì shāo dōng dǎo yuē xiǎo shuǐ chéng. zhōu jīng dà shuǐ chéng nán yú, yǒu jì hé bǎi mǔ, jù duǒ jǐn biān, hú zhōng zhí lián, cǐ wèi zuì shèng. shuǐ yòu dōng jīng lín ān jùn nán, wèi lú jiāng, chuān yán dòng chū, yòu dōng zhì ā mí zhōu, dōng běi rù pán jiāng. pán jiāng zhě, jí jiāo shuǐ hǎi zǐ, nán jīng yuè zhōu lù liáng lù nán níng zhōu, zhì zhōu dōng liù shí lǐ pó xī diān, hé fǔ xiān hú shuǐ yòu nán zhì bō jī jiē hé diān, hé qǔ jiāng yòu dōng zhì ā mí zhōu shāo dōng, hé lú jiāng. èr jiāng hé wèi nán pán jiāng, suì dōng běi liú guǎng xī fǔ dōng shān wài.
島之最西北近城者，曰大水城，頂有海潮寺；稍東島曰小水城。舟經大水城南隅，有芰荷百畝，巨朵錦邊，湖中植蓮，此為最盛。水又東經臨安郡南，為瀘江，穿顏洞出，又東至阿彌州，東北入盤江。盤江者，即交水海子，南經越州、陸涼、路南、寧州，至州東六十里婆兮甸，合撫仙湖水；又南至播箕街河甸，合曲江；又東至阿彌州稍東，合瀘江。二江合為南盤江，遂東北流廣西府東山外。
yú shí zhēng zhū guǎng xī tǔ rén, jìng bù zhī jiāng suǒ xiàng. nǎi běi guò shī zōng zhōu, yòu dōng běi qù luó píng zhōu shí wǔ lǐ, dǐ yī wù yuē xìng duō luō. qí wù xī bàng bái là, dōng zhān luó zhuāng, nán qù shén yáo, ér luó zhuāng shān sēn qiào dōng jiè, jiē shí fēng lí lì, fēn háng jìng fèn, fù jiàn yuè xī miàn mù. gài cǐ cóng chù guài fēng, xī nán shǐ cǐ, ér dōng běi jǐn yú dào zhōu, bàng bó shù qiān lǐ, wèi xī nán qí shèng, cǐ yòu qí xī nán zhī jí yě. yǐ ér zhì luó píng, xún tǔ rén pán jiāng qū zhé, shǐ zhī jiāng zì guǎng xī fǔ liú rù shī zōng jiè, jí chū luó píng dōng nán yú luó zhuāng shān wài, dǐ bā dàn yí zhài, huì jiāng dǐ hé zhài qù luó píng dōng nán èr bǎi lǐ, jiāng dōng jí guǎng nán fǔ jìng. yòu dōng běi jīng bā zé hé gé bā jí xìng lóng nà gòng, zhì bà lóu, wèi bà lóu jiāng liù chù dì míng, jù yuè xī ān lóng zhǎng guān sī dì. jīn ān lóng wú tǔ guān, jù wèi guǎng nán sì chéng suǒ zhàn. suì rù sì chéng jìng zhī bā là zhě xiāng, yú shì wèi yòu jiāng.
余時征諸廣西土人，竟不知江所向。乃北過師宗州，又東北去羅平州十五里，抵一塢曰興哆囉。其塢西傍白蠟，東瞻羅莊，南去甚遙，而羅莊山森峭東界，皆石峰離立，分行競奮，復見粵西面目。蓋此叢矗怪峰，西南始此，而東北盡於道州，磅礡數千里，為西南奇勝，此又其西南之極也。已而至羅平，詢土人盤江曲折，始知江自廣西府流入師宗界，即出羅平東南隅羅莊山外，抵巴旦彝寨，會江底河；寨去羅平東南二百里，江東即廣南府境。又東北經巴澤、河格、巴吉、興隆、那貢，至霸樓，為霸樓江；六處地名，俱粵西安隆長官司地。今安隆無土官，俱為廣南、泗城所占。遂入泗城境之八蜡、者香，於是為右江。
zài xià, yòu yǒu guǎng nán fù zhōu zhī shuǐ, zì zhě gé jīng sì chéng zhī gé làng lì lǐ lái hé, ér xià tián zhōu yún.
再下，又有廣南富州之水，自者格經泗城之葛閬、歷里來合，而下田州雲。
hòu yú zhì yún nán shěng chéng, guò yáng lín, jiàn běi yī hǎi zǐ tè dà, gǔ chēng jiā lì zé, běi chéng dà xī, chū hé kǒu. xī běi yǒu shān shén jùn, yuē yáo lín shān. yòu dōng běi shí lǐ chū xiá, jīng guǒ zǐ yuán, běi zhì xún diān fǔ, hé jùn chéng xī běi shuǐ, huì wèi nán hǎi zǐ.
後余至雲南省城，過楊林，見北一海子特大，古稱嘉利澤，北成大溪，出河口。溪北有山甚峻，曰堯林山。又東北十里出峽，經果子園，北至尋甸府，合郡城西北水，匯為南海子。
yòu dōng běi yǔ mǎ lóng shuǐ hé yú jùn dōng èr shí lǐ qī xīng qiáo, wèi ā jiāo hé xī.
又東北與馬龍水合於郡東二十里七星橋，為阿交合溪。
yú yīn jiū shuǐ suǒ chū, zhī qí xià zhān yì zhōu wèi kě dù hé, nǎi běi pán jiāng shàng liú yě.
余因究水所出，知其下霑益州為可渡河，乃北盤江上流也。
àn cǐ zé nán běi èr pán, dàn míng chēng zhī tóng ěr, fā yuán fēi yī shān zhī shuǐ. běi pán zì kě dù hé ér dōng, shǐ nán hé yì zī kǒng huǒ shāo pù zhī shuǐ, zé huǒ shāo pù fēi běi pán zhī yuán yě. nán pán zì jiāo shuǐ fā yuán, nán dù yuè zhōu, shǐ hé míng yuè suǒ zhī shuǐ, zé míng yuè suǒ fēi nán pán zhī yuán yě. nǎi yī tǒng zhì běi pán shě yáng lín, nán pán shě jiāo shuǐ, ér qǔ dōng nán zhī fēn zhě wèi yuán, zé nán běi yuán yī shān zhī wù, yí dìng zhèng zhě yī.
按此則南北二盤，但名稱之同耳，發源非一山之水。北盤自可渡河而東，始南合亦資孔、火燒鋪之水，則火燒鋪非北盤之源也。南盤自交水發源，南渡越州，始合明月所之水，則明月所非南盤之源也。乃《一統志》北盤舍楊林，南盤舍交水，而取東南支分者為源，則南北源一山之誤，宜訂正者一。
yòu yǐ nán pán zhì bā là zhě xiāng, yī shuǐ zì dōng běi lái hé, tǔ rén zhǐ yǐ wèi běi pán jiāng, suì wèi nán běi pán jiē chū yú tián zhōu. fū běi pán guò ān nán, yǐ dōng nán xià dū ní, yóu sì chéng dōng běi jiè, jīng nà dì yǒng shùn, chū luó mù dù, xià qiān jiāng. zé cǐ dōng běi hé nán pán zhī shuǐ, zì shì sì chéng xī běi qìng shān suǒ chū. wèi liǎng jiāng hé yú pǔ ān zhōu sì chéng zhōu zhī wù, yí dìng zhèng zhě èr.
又以南盤至八蜡、者香，一水自東北來合，土人指以為北盤江，遂謂南北盤皆出于田州。夫北盤過安南，已東南下都泥，由泗城東北界，經那地、永順，出羅木渡，下遷江。則此東北合南盤之水，自是泗城西北箐山所出。謂兩江合於普安州、泗城州之誤，宜訂正者二。
zhì yī tǒng zhì zuì wù chù, yòu wèi nán běi èr pán, fēn liú qiān lǐ, huì yú hé jiāng zhèn. gài wéi nán níng fǔ xī zuǒ yòu jiāng hé liú chù wèi hé jiāng zhèn, shì zhí yǐ tài píng fǔ zuǒ jiāng wèi nán pán, tián zhōu yòu jiāng fǎn wèi běi pán yǐ.
至《一統志》最誤處，又謂南北二盤，分流千里，會於合江鎮。蓋惟南寧府西左右江合流處為合江鎮，是直以太平府左江為南盤，田州右江反為北盤矣。
jīn yǐ yú suǒ shēn lì zōng xiào zhī, nán pán zì zhān yì zhōu yán fāng yì nán xià, jīng jiāo shuǐ qǔ jìng, nán guò qiáo tóu, yóu yuè zhōu lù liáng lù nán, nán dǐ ā mí zhōu jìng běi, hé qǔ jiāng lú jiāng, shǐ dōng zhuǎn, jiàn běi hé mí lēi bā diān jiāng, shì wèi é luó jiāng. yòu dōng běi jīng dà bǎi wù xiǎo bǎi wù, yòu běi jīng guǎng xī fǔ dōng bā shí lǐ yǒng ān dù, yòu dōng běi guò shī zōng zhōu dōng qī shí lǐ hēi rú dù, yòu dōng běi guò luó píng zhōu dōng nán bā dàn zhài, hé jiāng dǐ shuǐ, jīng bā zé bā jí, hé huáng cǎo bà shuǐ, dōng nán dǐ bà lóu, hé zhě píng shuǐ, shǐ xià jiù ān lóng, chū bái ài, wèi yòu jiāng. běi pán zì yáng lín hǎi zǐ, běi chū sōng míng zhōu guǒ zǐ yuán, dōng běi jīng rè shuǐ táng, hé mǎ lóng zhōu zhōng hé shān shuǐ, dǐ xún diān chéng dōng, běi qù yí dì wèi chē hóng jiāng.
今以余所身歷綜校之，南盤自霑益州炎方驛南下，經交水、曲靖，南過橋頭，由越州、陸涼、路南，南抵阿彌州境北，合曲江、瀘江，始東轉，漸北合彌勒巴甸江，是為額羅江。又東北經大柏塢、小柏塢，又北經廣西府東八十里永安渡，又東北過師宗州東七十里黑如渡，又東北過羅平州東南巴旦寨，合江底水，經巴澤、巴吉，合黃草壩水，東南抵霸樓，合者坪水，始下舊安隆，出白隘，為右江。北盤自楊林海子，北出嵩明州果子園，東北經熱水塘，合馬龍州中和山水，抵尋甸城東，北去彝地為車洪江。
xià kě dù qiáo, zhuǎn dōng nán, jīng pǔ ān zhōu běi jìng, hé sān bǎn qiáo zhū shuǐ, nán xià ān nán wèi dōng tiě qiáo, yòu dōng nán hé píng zhōu zhū shuǐ, rù sì chéng zhōu dōng běi jìng, yòu dōng zhù nà dì zhōu yǒng shùn sī, jīng luó mù dù, chū qiān jiāng lái bīn, wèi dōu ní jiāng, dōng rén wǔ yí zhī liǔ jiāng. shì nán pán chū nán níng, běi pán chū xiàng zhōu, xiāng qù bù xià qiān lǐ ér nán níng hé jiāng zhèn, nǎi nán pán yǔ jiāo zhǐ lì jiāng hé, fēi běi pán yǔ nán pán hé yě.
下可渡橋，轉東南，經普安州北境，合三板橋諸水，南下安南衛東鐵橋，又東南合平州諸水，入泗城州東北境，又東注那地州、永順司，經羅木渡，出遷江、來賓，為都泥江，東人武宜之柳江。是南盤出南寧，北盤出象州，相去不下千里；而南寧合江鎮，乃南盤與交趾麗江合，非北盤與南盤合也。
qí liǎng pán jiāng xiāng hé chù, zhí zhì xún zhōu fǔ qián yù èr jiāng huì liú shí shǐ hé, dàn cǐ dì nán běi pán yǐ gè yǐn míng wèi yù jiāng qián jiāng yǐ. zé wèi nán pán běi pán jí wèi nán níng zuǒ yòu jiāng zhī wù, yí dìng zhèng zhě sān.
其兩盤江相合處，直至潯州府黔、郁二江會流時始合，但此地南北盤已各隱名為鬱江、黔江矣。則謂南盤、北盤即為南寧左、右江之誤，宜訂正者三。
ruò fú tián zhōu yòu jiāng yuán, míng shǔ nán pán, zhì shū yòu wèi yuán zì fù zhōu, shì qì dà yuán ér qǔ zhī shuǐ, yóu zhī zhì nán pán zhě yuán míng yuè suǒ, zhì běi pán zhě yuán huǒ shāo pù yě. bǐ bù biàn duān mò jù xì, hàn rán bǐng bǐ, lèi yī qiū zhī hé yě fū!
若夫田州右江源，明屬南盤，《志書》又謂源自富州，是棄大源而取支水，猶之志南盤者源明月所，志北盤者源火燒鋪也。彼不辨端末巨細，悍然秉筆，類一丘之貉也夫！
