èr shí rì zǎo cān, suí dān fū chū píng bà nán mén, xún xī shān lù nán xíng.
二十日早餐,隨擔夫出平壩南門,循西山麓南行。
èr lǐ, yǒu shí fāng dāng dào, qí nán cóng shān héng liè, xiǎo xī xiàng dōng xiá qù, lù zhuǎn xī xiá rù. sān lǐ, yòu suí xiá nán zhuǎn. yòu èr lǐ, shàng shí zǐ lǐng, yú lǐng wèi shí zǐ shào.
二里,有石坊當道,其南叢山橫列,小溪向東峽去,路轉西峽入。三里,又隨峽南轉。又二里,上石子嶺,逾嶺為石子哨。
yòu qī lǐ, guò shuǐ qiáo tún. yòu wǔ lǐ, wèi zhōng huǒ pù. yòu èr lǐ, xī shàng ào, cóng ào jiā xíng yī lǐ, wèi yáng jiā guān. yòu xī sān lǐ, wèi wáng jiā bǎo, nǎi nán zhuǎn sì lǐ, wèi shí fú dòng. dòng mén xī xiàng, bù shēn, yǒu jiǔ shí fú, shén gǔ. qí chù xī dǐ dà máo hé wèi ān qiú jiè, yuē wǔ shí lǐ. yòu nán wǔ lǐ, píng wù jiān shuǐ fèn nán běi liú, shì wèi lǎo lóng guò jí. yòu nán wǔ lǐ, wèi tóu pù. yòu nán èr lǐ, xī rù shān ào. yú zhī, chū qí xī, yòu nán xíng sān lǐ, guò yī bǎo, yòu èr lǐ shàng lǒng, rù pǔ dìng běi mén. yī qí zì dōng běi lái zhě, guǎng shùn dào yī qí zì xī běi lái zhě, dà máo hé zhū guān ài dào.
又七里,過水橋屯。又五里,為中火鋪。又二里,西上坳,從坳夾行一里,為楊家關。又西三里,為王家堡,乃南轉四里,為石佛洞。洞門西向,不深,有九石佛,甚古。其處西抵大茅河為安酋界,約五十里。又南五里,平塢間水分南北流,是為老龍過脊。又南五里,為頭鋪。又南二里,西入山坳。逾之,出其西,又南行三里,過一堡,又二里上隴,入普定北門。一岐自東北來者,廣順道;一岐自西北來者,大茅河諸關隘道。
pǔ dìng chéng yuán jùn zhěng, jiē qú hóng kuò nán bàn lǐ, yǒu qiáo yòu nán bàn lǐ, yǒu céng lóu kuà jiē, shì jí shén shèng.
普定城垣峻整,街衢宏闊;南半里,有橋;又南半里,有層樓跨街,市集甚盛。
èr shí yī rì chū nán mén, xī nán xíng shí wǔ lǐ, wèi yáng jiā qiáo, yǒu bǎo wèi yáng qiáo bǎo.
二十一日出南門,西南行十五里,為楊家橋,有堡為楊橋堡。
yòu nán shí lǐ, wèi zhōng huǒ pù.
又南十里,為中火鋪。
yòu nán yī lǐ, dǐ lóng tán shān xià, zhuǎn rù xī xiá. xī bā lǐ, yǒu shào. zhuǎn nán qī lǐ, wèi lóng jǐng pù. yòu nán qī lǐ, guò yǎ quán, dà lù cóng dōng nán xià shān, rào shān nán rù ān zhuāng dōng mén xiǎo lù yuè lǐng xī ér nán xià, dù xiǎo qiáo, dǐ ān zhuāng xī mén. ān zhuāng hòu yǐ běi fēng, qián kàn nán lǒng, ér wú nán běi mén, wéi dōng xī liǎng mén chū rù.
又南一里,抵龍潭山下,轉入西峽。西八里,有哨。轉南七里,為龍井鋪。又南七里,過啞泉,大路從東南下山,繞山南入安莊東門;小路越嶺西而南下,度小橋,抵安莊西門。安莊後倚北峰,前瞰南隴,而無南北門,惟東西兩門出入。
xī mén wài duō kè sì, yú nǎi rù qì yān.
西門外多客肆,余乃入憩焉。
suì rù xī mén, yù wǔ xú èr wèi shě, wèi yán: cǐ jiān wèi ān bāng yàn suǒ tú dú tú yīn tú dú jí dú hài cán hài, cán hài dú cǎn, rén rén hèn bù xǐ xǐ jié tǎo fá qí xué. rán yǐ tiān bīng lín zhī, dàng píng shén yì, ér bù yuàn zhū dú zhǔ fǔ, yǐ zhì tiān tǎo bù xíng, ér pàn nì bù jí shōu liǎn. jīn zhēng yuè zhōng, yóu yǐ zhòng kuī sān chà hé, yǐ yǒu bèi ér tuì.
遂入西門,遇伍、徐二衛舍,為言:「此間為安邦彥所荼毒荼音tú荼毒即毒害、殘害,殘害獨慘,人人恨不洗洗劫、討伐其穴。然以天兵臨之,蕩平甚易,而部院朱獨主撫,以致天討不行,而叛逆不戢jí收斂。今正月終,猶以眾窺三汊河,以有備而退。」
sān chà hé zhě, qù ān zhuāng xī wǔ shí lǐ, yī shuǐ xī běi zì wū sā, yī shuǐ xī nán zì lǎo shān zhōng, hé bìng dōng běi xíng, gù yuē sān chà dōng jīng dà lù guǎng wū jiāng, yǔ ān xiàn wèi tiān qiàn zhě wéi cǐ jīn shè zǒng bīng guān zhù qí dì. shí zhū zǒng dū yǐ bì, yú yòng chē zài shī hái yuè, ér àn jūn féng shì jìn, wèi sì chuān rén, yú lí guì shěng rì, yì qīn lín lù guǎng, xún lì sān chà, jiāng yóu ān zhuāng dǐ ān nán.
三汊河者,去安莊西五十里,一水西北自烏撒,一水西南自老山中,合併東北行,故曰「三汊」;東經大、陸廣、烏江,B與安限為天塹者、惟此;今設總兵官駐其地。時朱總督已斃,輿用車載屍還越,而按君馮士晉,為四川人,余離貴省日,亦親臨陸廣,巡歷三汊,將由安莊抵安南。
wǔ jūn yuē: àn jūn cǐ xíng, yì jiāng xún chá yào hài, fēn bù shì zú, wèi jiǎo chú zhī jì, fēi yǔ zhū wèi bǐ zhě. bù shí rán fǒu? pǔ dìng wèi chéng nèi, jí ān shùn fǔ suǒ zhù. yú xiān wén ān shùn zhǐ tǔ zhī zhōu, ér huàn jí yǒu zhī fǔ jié tuī, zhì shì shǐ zhī suǒ zhù zài pǔ dìng yě.
伍君曰:「按君此行,亦將巡察要害,分布士卒,為剿除之計,非與朱為比者。」不識然否?普定衛城內,即安順府所駐。余先聞安順止土知州,而宦籍有知府節推,至是始知所駐在普定也。
ān zhuāng wèi chéng nèi, jí zhèn níng zhōu suǒ zhù. qí fēn shǔ zài nán chéng nèi duàn gōng cí zhī dōng, duàn gōng míng shí shèng, tiān qǐ sì nián rèn zhèn níng dào. yún nán pǔ míng shèng pàn, jù ā mí zhōu, duàn tǒng bīng zhēng zhī, sǐ yú nán, gù zhōu rén lì cí sì zhī, ér zhāo hún zàng yú wàng shuǐ tíng zhī xī.
安莊衛城內,即鎮寧州所駐。其分署在南城內段公祠之東,段公名時盛,天啟四年任鎮寧道。雲南普名勝叛,踞阿迷州,段統兵征之,死於難,故州人立祠祀之,而招魂葬於望水亭之西。
jīn pǔ míng shèng zhī zǐ, yóu jù ā mí zhōu.
今普名勝之子,猶據阿迷州。
jiǎo bì shū shén shí fēn dī ǎi pò làn. tíng yǒu gǔ shān sì zhū, dà hé liǎng rén bào, qǐ yì guó chū zhī yí yé?
湫敝殊甚十分低矮破爛。庭有古衫四株,大合兩人抱,豈亦國初之遺耶?
ān shāng wèi chéng nèi, jí yǒng níng zhōu suǒ zhù. kǎo yī tǒng zhì, sān wèi sān zhōu, jiù gè yǒu fèn dì, wèi jù zài běi, zhōu jù zài nán. jīn zhōu wèi tóng chéng, yù yǐ wén xiá wǔ, shí jiè wǔ wèi wén yě.
安商衛城內,即永寧州所駐。考《一統志》,三衛三州,舊各有分地,衛俱在北,州俱在南。今州衛同城,欲以文轄武,實借武衛文也。
dàn gè zhōu zhī dì, jù bàn cuò wèi tún, bàn lún miáo niè, shì fēi dāng shí jīn ōu wú quē jīn ōu jí jīn bēi, jīn ōu wú quē zhǐ bǎo chí mǒu zhǒng hǎo dōng xī de wán měi yǐ.
但各州之地,俱半錯衛屯,半淪苗孽,似非當時金甌無缺金甌即金杯,金甌無缺指保持某種好東西的完美矣。
sān wèi zhī xī, wèi shuǐ xī suǒ kǔ, qí dōng yòu zhū miáo zá jù, wéi zhōng yī dào tōng xíng ěr.
三衛之西,為水西所苦,其東又諸苗雜據,惟中一道通行耳。
èr shí èr rì wǔ gǔ, dà yǔ dá dàn, yú shǎo qì nì lǚ.
二十二日五鼓,大雨達旦,余少憩逆旅。
xià wǔ jì, dú nán zūn dà lù, yī lǐ yú lǐng, yóu qí dōng xià bàn lǐ, rù shuāng míng dòng. cǐ chù shān jiē huí huán chéng wā, shuǐ jiē xià tòu xué dì. jiāng dǐ dòng, hū wù zhōng xià liè chéng kēng, kuò sān chǐ, zhǎng sān zhàng, shēn zhàng yú, shuǐ cóng qí dōng dǐ yì chū, jí cóng qí xià běi qù. yì xué zhī chù, qí shàng jiē huán chéng wèi tián, shuǐ yíng ér bù shèn, yì yī qí yě. cóng cǐ xī zhuǎn, zé běi shān suì nán xuē wèi yá, xī shān yì xuē yá běi shǔ zhī, yá huán xī běi èr miàn, rú chéng bàn guī.
下午霽,獨南遵大路,一里逾嶺,由岐東下半里,入雙明洞。此處山皆迴環成窪,水皆下透穴地。將抵洞,忽塢中下裂成坑,闊三尺,長三丈,深丈余,水從其東底溢出,即從其下北去。溢穴之處,其上皆環塍為田,水盈而不滲,亦一奇也。從此西轉,則北山遂南削為崖,西山亦削崖北屬之,崖環西北二面,如城半規。
xiān dǐ běi yá xià, yá gēn hū xià qiàn chéng dòng, qí zhōng zhù shuǐ yī táng, yuān bì shēn hóng, jí wài zì liè kēng zhōng qián tòu ér huì zhī zhě. cóng yá wài shāo xī, jí yǒu yī shí zì yá dǐng nán kuà ér xià, qí dǐng yǔ yá bìng qǐ, ér xià pì wèi mén, gāo kuò yuē jù zhàng wǔ, shì wèi dōng mén. tòu mén ér xī, qí nèi běi yá yù qióng, xī yá zhī huán jià ér shǔ zhě, yì yù hé. xī shān zhī nán, fù fēn tǔ shān yī zhī, diào bì ér qián, yǔ dōng mén wài yá jiā kēng ér zhì. xī yǒu jié gāo yuán, lěi shí zhǐ, jià gé yú shàng, běi yǔ dōng mén yá duì, yǐ bǔ dōng xiàng zhī xì, ér jīn fèi yǐ. yóu dōng mén yòu shù shí bù, dī xī yá xià. qí yá zì nán shān běi shǔ yú běi yá, shàng jiē xuē bì wēi hé, xià zé zhōng pì ér xī tōng, gāo kuò jù sān bèi yú dōng mén, shì wèi xī mén. cǐ dòng wài zhī shuāng míng yě.
先抵北崖下,崖根忽下嵌成洞,其中貯水一塘,淵碧深泓,即外自裂坑中潛透而匯之者。從崖外稍西,即有一石自崖頂南跨而下,其頂與崖並起,而下闢為門,高闊約俱丈五,是為東門。透門而西,其內北崖愈穹,西崖之環駕而屬者,亦癒合。西山之南,復分土山一支,掉臂而前,與東門外崖夾坑而峙。昔有結高垣,壘石址,架閣於上,北與東門崖對,以補東向之隙,而今廢矣。由東門又數十步,低西崖下。其崖自南山北屬於北崖,上皆削壁危合,下則中辟而西通,高闊俱三倍於東門,是為西門。此洞外之「雙明」也。
yī mén ér zhōng tòu yǐ qí, liǎng mén ér jiāo yìng yóu yì. qí xī mén zhī wài shān, fù sì huán chéng wā, gāo ruò liè chéng. shuǐ zì dōng mén wài yá běi yuān hóng jiān, yòu tòu shí gēn yì chū xī mén zhī dōng, qí shēng cóng cóng, cóng xī mén běi yá, yòu tòu xué xī chū.
一門而中透已奇,兩門而交映尤異。其西門之外山,復四環成窪,高若列城。水自東門外崖北淵泓間,又透石根溢出西門之東,其聲淙淙,從西門北崖,又透穴西出。
mén zhī dōng xī, jiē yǒu xiǎo shí liáng kuà zhī, yǐ rù běi dòng. shuǐ yóu qiáo xià xī xíng huán wā zhōng, yòu tòu xī shān zhī xià ér qù. xī mén zhī xià, dōng yìng zhòng mén, běi huán zhuì hè, nán yǐ nán shān, shí bì yīn yūn, jié wèi kān yǒu, zhì guān yīn dà shì xiàng yān. yóu qí hòu tòu xué nán rù, shí qiào líng lóng, xiǎo ér bù kuò, shēn kě shí yú zhàng ér zhǐ.
門之東西,皆有小石樑跨之,以入北洞。水由橋下西行環窪中,又透西山之下而去。西門之下,東映重門,北環墜壑,南倚南山,石壁氤氳,結為龕牖,置觀音大士像焉。由其後透穴南入,石竅玲瓏,小而不擴,深可十餘丈而止。
cǐ mén xià nán bì zhī qí yě.
此門下南壁之奇也。
běi jiē běi yá, shí píng zhōng zhì, yǔ nán bì jiā ér wèi mén. píng hòu zé běi shān zhōng kōng pán hè, jí qí hóng jùn, píng zhī zuǒ yòu, jiē yǒu xiǎo shí liáng yǐ fēn dá zhī. píng xià shuǐ huán shí hè, pán xuán rú dài. cǐ mén xià běi bì zhī qí yě. běi bì yī píng, nán jiè wèi mén, běi jiè wèi dòng, dòng mén nán lín.
北接北崖,石屏中峙,與南壁夾而為門。屏後則北山中空盤壑,極其宏峻,屏之左右,皆有小石樑以分達之。屏下水環石壑,盤旋如帶。此門下北壁之奇也。北壁一屏,南界為門,北界為洞,洞門南臨。
cǐ píng zhōng ruò shù sāi, suì dōng xī yì fēn liǎng mén, nán xiàng.
此屏中若樹塞,遂東西亦分兩門,南向。
shuǐ zì dōng mén xià yì xué ér chū, shù píng gēn ér rù, zé xún píng dōng ér jià wèi dōng qiáo, ér dōng mén lín zhī yòu yì xué chū xī mén xià, xún píng xī ér jià wèi xī qiáo, ér xī mén lín zhī. cǐ yòu dòng nèi zhī shuāng míng yě. xiān cóng xī mén dù qiáo rù, dòng dǐng gāo shí yú zhàng, sì páng píng fù rú wò ér dāng mén dú xuán dǐng yī guī, yuán pán ér qǐ, yǎn ruò bǎo gài zhōng qióng qí xià yǒu shí tái, zhōng gāo ér chéng zhī shàng yǒu liǎng yuán wā, dà rú tóng gǔ, yǐ shí jī zhī, fēn qīng zhuó shēng, tǔ rén chà wèi yī zhōng yī gǔ yún.
水自東門下溢穴而出,漱屏根而入,則循屏東而架為東橋,而東門臨之;又溢穴出西門下,循屏西而架為西橋,而西門臨之。此又洞內之「雙明」也。先從西門度橋入,洞頂高十餘丈,四旁平覆如幄;而當門獨旋頂一規,圓盤而起,儼若寶蓋中穹;其下有石台,中高而承之;上有兩圓窪,大如銅鼓,以石擊之,分清濁聲,土人詫為一鍾一鼓雲。
dòng xī běi pán gèn, yì duō chuí zhù liè xì, jù huí huán bù shēn. dōng nán liè xì xià, gāo jiǒng gāo yuǎn yì rú xī mén, ér yǎn yìng mí shēn, shuǐ liú qí qián, yíng huí huí huán chán rào zuò tài, kōng tóng zhè lǐ fàn zhǐ shān qīng lěng, gè jí qí qù.
洞西北盤亘,亦多垂柱裂隙,俱迴環不深。東南裂隙下,高迥高遠亦如西門,而掩映彌深,水流其前,瀠洄迴環纏繞作態,崆峒這裡泛指山清冷,各極其趣。
suì yú dōng qiáo, réng chū xī mén xià, yóu qí qián nán xiàng ér shàng, zhí jī yá gēn, fù yǒu dòng dōng xiàng, gāo kuò jù sān zhàng, ér shēn shí zhàng.
遂逾東橋,仍出西門下,由其前南向而上,直躋崖根,復有洞東向,高闊俱三丈,而深十丈。
dòng hòu běi zhuǎn, suì shàng qióng ér hēi, rán bù shèn shēn yǐ. dòng zhōng gàn lǎng, yǒu sēng qī zhī, ér zhōng zhì jīn xiān xiàng. nǎi kòu sēng suǒ bǐ xié jù, tóng xià qióng xī mén dà shì hòu xiǎo xué, bìng lù bì jiān shī.
洞後北轉,遂上穹而黑,然不甚深矣。洞中干朗,有僧棲之,而中置金仙像。乃叩僧索筆攜炬,同下窮西門大士後小穴,並錄壁間詩。
fǎn yù yǐ mù.
返寓已暮。
èr shí sān rì gù duǎn fū zūn dà dào nán xíng. èr lǐ, cóng lǒng tóu dōng wàng shuāng míng xī yán, qí xià yóu tòu míng ér dōng yě. dòng zhōng shuǐ xī chū liú hè zhōng, cóng dà dào xià fù rù shān lù, zài tòu zài rù, fán sān chuān yán fù, ér hòu zhù yú dà xī. gài shì zhōng wā hè, jiē sì miàn shān huán, shuǐ bì tòu xué yě. yòu nán yú fù, sì shēng jiàng, gòng sì lǐ, yǒu bǎo zài nán shān lǐng tóu. lù cóng běi lǐng zhuǎn ér xī xià, yòu èr lǐ, yǒu cǎo fāng dāng lù, lù zuǒ yǒu máo pù yī jiā. yòu xī xià, shēng zhì lǒng hè, gòng qī lǐ, dé jù luò dìng jū yī nián yǐ shàng de cūn luò yī wù, yuē bái shuǐ pù, yǐ wèi zhōng huǒ pù yǐ.
二十三日雇短夫遵大道南行。二里,從隴頭東望雙明西岩,其下猶透明而東也。洞中水西出流壑中,從大道下復入山麓,再透再入,凡三穿岩腹,而後注於大溪。蓋是中窪壑,皆四面山環,水必透穴也。又南逾阜,四升降,共四里,有堡在南山嶺頭。路從北嶺轉而西下,又二里,有草坊當路,路左有茅鋪一家。又西下,升陟隴壑,共七里,得聚落定居一年以上的村落一塢,曰白水鋪,已為中火鋪矣。
yòu xī èr lǐ, yáo wén shuǐ shēng hōng hōng, cóng lǒng xì běi wàng, hū yǒu shuǐ zì dōng běi shān yè xiè yá ér xià, dǎo rù zhòng yuān, dàn jiàn qí shàng héng bái kuò shù zhàng, fān kōng yǒng xuě, ér bù jiàn qí xià jié, gài wèi duì yá suǒ gé yě. fù yú fù xià bàn lǐ, suì lín qí xià liú, suí zhī tāng tāng xī qù, hái wàng dōng běi xuán liú, hèn bù néng yī dǐ qí xià. dān fū yuē: shì wèi bái shuǐ hé. qián yǒu xuán zhuì chù, bǐ cǐ gēng shēn. yú hèn bù yī dāng qí jìng, xīn yóu qiàn qiàn yí hàn. suí liú bàn lǐ, yǒu jù shí qiáo jià shuǐ shàng, shì wèi bái hóng qiáo. qí qiáo nán běi héng kuà, xià pì sān mén, ér shuǐ liú shén kuò, měi shù zhàng, zhé cóng xī dǐ fān yá pēn xuě, mǎn xī jiē rú bái lù qún fēi, bái shuǐ zhī míng bù wū yǐ. dù qiáo běi, yòu suí xī xī xíng bàn lǐ, hū lǒng qìng kuī bì, fù wén shēng rú léi, yú yì yòu qí jǐng zhì yǐ.
又西二里,遙聞水聲轟轟,從隴隙北望,忽有水自東北山腋瀉崖而下,搗入重淵,但見其上橫白闊數丈,翻空涌雪,而不見其下截,蓋為對崖所隔也。復逾阜下半里,遂臨其下流,隨之湯湯西去,還望東北懸流,恨不能一抵其下。擔夫曰:「是為白水河。前有懸墜處,比此更深。」余恨不一當其境,心猶慊慊遺憾。隨流半里,有巨石橋架水上,是為白虹橋。其橋南北橫跨,下辟三門,而水流甚闊,每數丈,輒從溪底翻崖噴雪,滿溪皆如白鷺群飛,「白水」之名不誣矣。度橋北,又隨溪西行半里,忽隴箐虧蔽,復聞聲如雷,余意又奇景至矣。
tòu lǒng xì nán gù, zé lù zuǒ yī xī xuán dǎo, wàn liàn fēi kōng, xī shàng shí rú lián yè xià fù, zhōng wān sān mén, shuǐ yóu yè shàng màn dǐng ér xià, rú jiāo xiāo míng guì liáng shuǎng de báo shā wàn fú, héng zhào mén wài, zhí xià zhě bù kě yǐ zhàng shù jì, dǎo zhū bēng yù, fēi mò fǎn yǒng, rú yān wù téng kōng, shì shén xióng lì, suǒ wèi zhū lián gōu bù juǎn, pǐ liàn guà yáo fēng, jù bù zú yǐ nǐ qí zhuàng yě.
透隴隙南顧,則路左一溪懸搗,萬練飛空,溪上石如蓮葉下覆,中剜三門,水由葉上漫頂而下,如鮫綃jiāoxiāo名貴涼爽的薄紗萬幅,橫罩門外,直下者不可以丈數計,搗珠崩玉,飛沫反涌,如煙霧騰空,勢甚雄厲,所謂「珠簾鈎不捲,匹練掛遙峰」,俱不足以擬其壯也。
gài yú suǒ jiàn pù bù, gāo jùn shù bèi zhě yǒu zhī, ér cóng wú cǐ kuò ér dà zhě, dàn cóng qí shàng cè shēn xià kàn, bù miǎn shén sǒng. ér dān fū yuē: qián yǒu wàng shuǐ tíng, kě qì yě. zhān qí tíng, yóu zài duì yá zhī shàng, suì cóng qí cè xī nán xià, fù dù xiá nán shàng, gòng yī lǐ yú, jī xī yá zhī diān. qí tíng nǎi fù máo suǒ wèi, gài xī wàng shuǐ tíng jiù zhǐ, jīn yǐ àn jūn dào jīng, kǒng qí tíng tiào, gù biān máo wèi zhī ěr. qí chù zhèng miàn yī gǒng shǒu zhì lǐ shū fēi liú, bēn téng pēn báo zhī zhuàng, lìng rén kě wàng ér bù kě jí yě. tíng qì jiǔ zhī, cóng tíng nán xī zhuǎn, jiàn nǎi huán shān zhuǎn xiá dōng nán qù, lù nǎi xún yá shí jí xī nán xià.
蓋余所見瀑布,高峻數倍者有之,而從無此闊而大者,但從其上側身下瞰,不免神悚。而擔夫曰:「前有望水亭,可憩也。」瞻其亭,猶在對崖之上,遂從其側西南下,復度峽南上,共一里余,躋西崖之巔。其亭乃覆茅所為,蓋昔望水亭舊址,今以按君道經,恐其停眺,故編茅為之耳。其處正面揖拱手致禮書飛流,奔騰噴薄之狀,令人可望而不可即也。停憩久之,從亭南西轉,澗乃環山轉峽東南去,路乃循崖石級西南下。
yòu shēng zhì lǒng hè sì lǐ, xī shàng rù wù, yǒu jù luò yī qū zài dōng shān xià, yuē jī gōng bèi. tǔ rén zhǐ qí dōng nán fēng shàng, yǒu dòng xī běi xiàng, wài mén rú shù ér nèi kě róng zhòng, yǒu jī gōng yān, yǐ xíng sì míng yě. qí dòng dōng tòu qián shān, ér cǐ wù zài qí hòu, gù yuē bèi. yú wén zhī, nǎi jiǎ yǒng xiān dēng, jì yī rù qí nèi. bǐ dēng, zhǐ yǒu yī dào xī nán shàng, suí zhī yí lǐ pān jī, jìng wú páng qí.
又升陟隴壑四里,西上入塢,有聚落一區在東山下,曰雞公背。土人指其東南峰上,有洞西北向,外門如豎而內可容眾,有「雞公」焉,以形似名也。其洞東透前山,而此塢在其後,故曰「背」。余聞之,乃賈勇先登,冀一入其內。比登,只有一道西南上,隨之迤邐攀躋,竟無旁岐。
yǐ yī lǐ, dēng lǐng tóu yǐ, shì wèi jī gōng lǐng. ào zhōng yǒu fú yǔ. wèn dòng hé zài? sēng zhǐ zài shān xià cūn nán, yǐ yuè zhī ér shàng yǐ. dān fū yì zhì, suì yú lǐng xī xiàng xià, bàn lǐ, dǐ hè zhōng. yòu bàn lǐ, yǒu bǎo zài nán lǒng, yuē tài huá shào. yòu sì shàng lǐng, yú ér xī, yòu yī lǐ, nǎi yí lǐ xī nán xià, shén shēn. shǐ wàng jiàn xī jiè yáo fēng, zì běi ér nán, píng lì rú zhàng, yǔ cǐ dōng jiè wèi jiā, hù xiāng xié háng bù xiāng shàng xià, bǐ cǐ kàng héng zhōng yǒu xī liú, yì zì běi ér nán, xià qiàn hè dǐ. wàng zhī ér xià, yī xià sān lǐ, cóng qiáo xī dù, shì wèi guān lǐng qiáo. yuè qiáo, jí xī xiàng shí jí shàng, qí shàng shén jùn. èr lǐ, yǒu guān yīn gé dāng dào zuǒ, gé xià zhòu shí chí yī fāng, quán zì qí xī tòu xué ér chū, píng liú chí zhōng, yì ér dōng xià, shì wèi mǎ pǎo quán, nǎi guān suǒ zhī yí jī yě. gé nán dào yòu, yì yǒu quán chū xué zhōng, shì wèi yǎ quán, rén bù dé ér cháng yān.
已一里,登嶺頭矣,是為雞公嶺。坳中有佛宇。問洞何在?僧指在山下村南,已越之而上矣。擔夫亦至,遂逾嶺西向下,半里,抵壑中。又半里,有堡在南隴,曰太華哨。又四上嶺,逾而西,又一里,乃迤邐西南下,甚深。始望見西界遙峰,自北而南,屏立如障,與此東界為夾,互相頡頏xiéhāng不相上下,彼此抗衡;中有溪流,亦自北而南,下嵌壑底。望之而下,一下三里,從橋西度,是為關嶺橋。越橋,即西向拾級上,其上甚峻。二里,有觀音閣當道左,閣下甃石池一方,泉自其西透穴而出,平流池中,溢而東下,是為馬跑泉,乃關索之遺蹟也。閣南道右,亦有泉出穴中,是為啞泉,人不得而嘗焉。
yú sháo mǎ pǎo, gān liè cì yú huì, ér gāo shān dé cǐ, gù zì qí yě, dàn yǔ yǎ quán xiāng qù bù shù bù, hé liáng è liè zhī yì rú cǐ!
余勺馬跑,甘冽次於惠,而高山得此,故自奇也,但與啞泉相去不數步,何良kǔ惡劣之異如此!
yóu gé nán yuè yī tíng, yòu xī shàng zhě èr lǐ, suì chǐ lǐng jí, shì wèi guān suǒ lǐng. suǒ wèi guān gōng zǐ, suí shǔ chéng xiàng zhū gé nán zhēng, kāi pì mán dào zhì cǐ.
由閣南越一亭,又西上者二里,遂恥嶺脊,是為關索嶺。索為關公子,隨蜀丞相諸葛南征,開闢蠻道至此。
yǒu miào, zhào zì guó chū, ér dà yú wáng jìng yuǎn, zhì jīn sì diǎn bù fèi.
有廟,肇自國初,而大於王靖遠,至今祀典不廢。
yuè lǐng xī xià yī lǐ, yǒu dà bǎo zài píng wù zhōng, yuē guān lǐng pù, nǎi guān lǐng shǒu yù suǒ suǒ zài yě. jì qí dì yóu zài shān dǐng, suī xià, wèi jí sān zhī yī yě.
越嶺西下一里,有大堡在平塢中,曰關嶺鋪,乃關嶺守御所所在也。計其地猶在山頂,雖下,未及三之一也。
zhì cái guò wǔ, fū cí qù, yú qì sì zhōng.
至才過午,夫辭去,余憩肆中。
èr shí sì rì chén qǐ, yǐ fá fū wèi lǜ. hū yǒu tuó qí mǎ bāng zhì, shàng yú qí yī, suì qiàn zhī, yì zhì jiāo shuǐ. yǐ kuāng náng zhuāng mǎ shàng, lìng zhī xiān xíng, yú fàn ér hòu wǎng. xī nán qī lǐ, shàng běi dǒu lǐng. yī lǐ, xī yú qí jí, yǒu tíng kuà qí shàng. xī wàng chóng shān liè cuì, yòu zì běi píng liè ér nán, yǔ dōng jiè fù xié háng chéng jiā, jiā zhōng yì yǒu xiǎo shuǐ nán qù. cóng lǐng xī xià èr lǐ, dī jiā wù zhōng, yǒu jù luò yǐ qí lù, shì wèi běi dǒu pù. guān lǐng wèi zhōng jiè gāo shān, ér běi dǒu nǎi qí xī chuí. jī gōng lǐng wèi dōng jiè gāo shān, ér tài huá nǎi qí xī chuí. èr jiè gāo lǐng, yù xī yù gāo. yóu pù xī jié wù héng dù èr lǐ, nǎi xī xiàng shí jí shàng. yí lǐ fēng tóu, wǔ lǐ, yú yī ào, dōng tiào guān lǐng, yǐ zài zú dǐ. yǒu fāng kuà dào, yuē ān pǔ fēng jiāng, shì wèi ān zhuāng shào.
二十四日晨起,以乏夫為慮。忽有陀騎馬幫至,尚余其一,遂倩之,議至交水。以筐囊裝馬上,令之先行,余飯而後往。西南七里,上北斗嶺。一里,西逾其脊,有亭跨其上。西望崇山列翠,又自北屏列而南,與東界復頡頏成夾,夾中亦有小水南去。從嶺西下二里,低夾塢中,有聚落倚其麓,是為北斗鋪。關嶺為中界高山,而北斗乃其西陲。雞公嶺為東界高山,而太華乃其西陲。二界高嶺,愈西愈高。由鋪西截塢橫度二里,乃西向拾級上。迤邐峰頭,五里,逾一坳,東眺關嶺,已在足底。有坊跨道,曰「安普封疆」,是為安莊哨。
zì guān lǐng wèi zhèn zhōng yǒng níng fēn jiè, ér ān zhuāng wèi zhī tún, zhí dǐ pán jiāng, jiē quǎn yá xiāng cuò, fēi jié rán gè pàn zhě. yòu xī shàng fēng xiá zhōng sān lǐ, yá mù jiàn hé, yuē ān lóng fǔ, yòu yǒng níng shǔ. àn zhì yǒu ān lóng qìng shān ān lóng qìng guān, xiǎng jí cǐ. wèn suǒ wèi ān lóng shǒu yù suǒ, tǔ rén yún: zài ān nán dōng nán sān rì chéng.
自關嶺為鎮中、永寧分界,而安莊衛之屯,直抵盤江,皆犬牙相錯,非截然各判者。又西上峰峽中三里,崖木漸合,曰安籠輔,又永寧屬。按志有安籠箐山、安籠箐關,想即此。問所謂安籠守御所,土人云:「在安南東南三日程。」
cǐ shǔ pǔ zhōu, yòu fēi cǐ yǐ. àn cǐ dì zài xī wèi ān shì xī nán jǐn jìng, gù jīn yóu yǒu ān zhuāng ān lóng ān shùn ān nán zhū míng. gài ān shì zhī dì, xī yǐ pán jiāng wèi xī qiàn, ér jīn yǐ sān chà wèi jiè, sān chà yǐ nán, pán jiāng yǐ dōng, wèi zhōng guó jiù wèi zhě jǐn cǐ ěr.
此屬普州,又非此矣。按此地在昔為安氏西南盡境,故今猶有安莊、安籠、安順、安南諸名。蓋安氏之地,昔以盤江為西塹,而今以三汊為界,三汊以南,盤江以東,為中國舊衛者僅此耳。
yóu pù xī gèng nán shàng yī lǐ, yú lǐng shāo xià, yǒu wù zhōng wā.
由鋪西更南上一里,逾嶺稍下,有塢中窪。
yòu xī bàn lǐ, zé zhòng fēng jiā kēng, xià zhuì běi qù. pán lǐng cè, xī dù kēng ào bàn lǐ, fù shí jí shàng èr lǐ, yǒu ān kuà dào, shì wèi xiàng bí lǐng. yóu qí xī dù jí, shén xiá, nán běi jù xuē bì, xià ér chéng kēng, qí shàng jǐn kuò wǔ liù chǐ, rú dù dǔ qiáng bì. yòu wǎn zhuǎn běi jī, zài guò yī jí, gòng èr lǐ, zhì lǐng tóu, zé cǐ jiè zuì gāo chù yě. dōng kàn guān lǐng, xī fǔ pán jiāng yǐ xī, liǎng jiè shān jù píng liè yú xià, rú chuān zì fēn háng ér yōng zhī zhě, lǐng xī yòu pán wù wèi píng, jié chéng qí jiān, shì wèi chá chéng, jí suǒ wèi dǐng zhàn yě.
又西半里,則重峰夾坑,下墜北去。盤嶺側,西度坑坳半里,復拾級上二里,有庵跨道,是為象鼻嶺。由其西度脊,甚狹,南北俱削壁,下而成坑,其上僅闊五六尺,如度堵牆壁。又宛轉北躋,再過一脊,共二里,陟嶺頭,則此界最高處也。東瞰關嶺,西俯盤江以西,兩界山俱屏列於下,如「川」字分行而擁之者,嶺西又盤塢為坪,結城其間,是為查城,即所謂鼎站也。
yǒu chá chéng yì, shǔ ān nán. dǐng zhàn wèi xī jiè gāo shān, ér bái yún sì nǎi qí xī chuí, yì yù xī yù gāo. nǎi wàng zhī xī běi xià, gòng èr lǐ bàn, ér shuì jià nì lǚ zhào diàn. jiāng xī rén. shí tuó qí yóu fàng mù zhōng tú, yú xiǎo zhuó sì zhōng, rù guān yú chéng, ér fǎn qì sì jiān.
有查城驛,屬安南。鼎站為西界高山,而白雲寺乃其西陲,亦愈西愈高。乃望之西北下,共二里半,而稅駕逆旅趙店。江西人。時駝騎猶放牧中途,余小酌肆中,入觀於城,而返憩肆間。
qí dì wèi pán jiāng yǐ dōng lǎo lóng dì yī zhī nán fēn zhī jí, dì èr zhī wèi guān lǐng, dì sān zhī wèi jī gōng bèi. sān zhī nán xià, xíng rú chuān zì, ér xī zhī zuì gāo, rán qí qù jù bù shèn zhǎng, bù guò gè jǐn yú dōu ní jiāng yǐ běi. qí jiè dōu ní jiāng běi ér zǒu duō líng zhě, yòu cóng xīn tiān dōng nán, fēn zhī xià dū yún nán, huán dú shān zhōu běi ér xī, yòu dōng nán dù jī gōng guān ér xià zhě yě.
其地為盤江以東老龍第一枝南分之脊,第二枝為關嶺,第三枝為雞公背。三枝南下,形如「川」字,而西枝最高,然其去俱不甚長,不過各盡於都泥江以北。其界都泥江北而走多靈者,又從新添東南,分支下都勻南,環獨山州北而西,又東南度雞公關而下者也。
qí dì dōng nán wèi mù yì zhǎng guān sī, lǐ xìng.
其地東南為慕役長官司,李姓。
dōng běi wèi dǐng yíng zhǎng guān sī, luó xìng.
東北為頂營長官司,羅姓。
xī běi wèi shā yíng zhǎng guān sī, shā xìng.
西北為沙營長官司,沙姓。
shí shā tǔ guān chū gù, qí qī jí láng dài tǔ qiú zhī mèi, láng dài lǜ zhòng gōng zhī, rén mín jù bēn zǒu yú dǐng zhàn.
時沙土官初故,其妻即郎岱土酋之妹,郎岱率眾攻之,人民俱奔走於鼎站。
shā yíng dōng běi wèi láng dài tǔ qiú, dōng běi yǔ shuǐ xī jiē jiè, yǔ ān niè biǎo lǐ wèi luàn, gōng lüè lín jìng shàng guān wéi jiā xián ěr, bù gǎn yī wèn yě.
沙營東北為狼代土酋,東北與水西接界,與安孽表里為亂,攻掠鄰境;上官惟加銜餌,不敢一問也。
àn shì lǐng zuì gāo, xī wèi chá chéng, dōng wèi ān lóng qìng, jiē jué dǐng huí huán ér chéng wù zhě, zài zhòng shān zhī shàng yě.
按是嶺最高,西為查城,東為安籠箐,皆絕頂迴環而成塢者,在眾山之上也。
yī tǒng zhì yǒng níng zhī ān lóng qìng guān, zhèng zhǐ cǐ.
《一統志》永寧之安籠箐關,正指此。
pǔ ān zhī ān lóng qiān hù suǒ, zài ān nán dōng nán sān rì chéng zhě, jí yǔ guǎng xī zhī ān lóng zhǎng guān sī jiē jiè, nǎi tián zhōu bái ài suǒ yóu zhī dào. zài pǔ ān ān lóng qiān hù suǒ, dāng zuò ān lóng, yǔ guǎng xī tóng chēng, bù dāng zuò ān lóng, yǔ yǒng níng xiāng hùn hùn luàn yě.
普安之安籠千戶所,在安南東南三日程者,即與廣西之安隆長官司接界,乃田州白隘所由之道。在普安安籠千戶所,當作安隆,與廣西同稱,不當作安籠,與永寧相溷hùn混亂也。
dǐng zhàn zhī xiá, cóng dōng běi xiàng xī nán, qí dōng nán jí dà shān zhī jí, ér chá chéng yǐ qí xī běi, yì kāi yī xiá ér qù, nǎi shā yíng tǔ sī dào yě. qí quán yuán yì zì dōng běi jí xià, chuān zhàn jiē ér xī, nán zhuì xiá dǐ, xī nán xiá jí yì huán jiē wú xì, suì cóng qí dǐ chuān shān fù xī qù, dāng xī zhù pán jiāng zhě yǐ.
鼎站之峽,從東北向西南,其東南即大山之脊,而查城倚其西北,亦開一峽而去,乃沙營土司道也。其泉源亦自東北脊下,穿站街而西,南墜峽底,西南峽脊亦環接無隙,遂從其底穿山腹西去,當西注盤江者矣。