wù yín gōng yuán nián sì yuè èr shí wǔ rì chén qǐ, zì dǐng zhàn xī nán xíng.
戊寅（公元１６３８年）四月二十五日晨起，自鼎站西南行。

yī lǐ yú, yǒu yá zài lù yòu, shàng xià gè yǒu dòng, dòng mén jù dōng nán xiàng, ér shàng dòng yóu kōng kuò, yǐ gāo bù jí dēng. lù zuǒ hè yǐ chéng jiàn, suí zhī nán bàn lǐ, shān huí hè jǐn, jí dāng qí qián, lù nǎi shàng jī, shuǐ zé zì qí xià rù xué. pán zhé èr lǐ, yú ào jí, shì wèi méi zǐ guān.
一里余，有崖在路右，上下各有洞，洞門俱東南向，而上洞尤空闊，以高不及登。路左壑已成澗，隨之南半里，山回壑盡，脊當其前，路乃上躋，水則自其下入穴。盤折二里，逾坳脊，是為梅子關。

yuè guān ér xī, lù zuǒ yǒu xiá, fù zhuì kēng ér xià, dōng xī jìng yī lǐ, ér xī fù huí huán lián jí.
越關而西，路左有峽，復墜坑而下，東西徑一里，而西復迴環連脊。

lù xún qí shàng píng xíng ér xī, fù yú jí, shǐ xià zhì. èr lǐ, yòu pán wù zhōng shān xī nán zhuǎn, èr lǐ, fù xī běi shàng, yī lǐ, shì wèi huáng tǔ bà. gài dǐng zhàn zhī lǐng, zhì cǐ zhōng jiàng, yòu yǔ xī lǐng duì zhì chéng xiá, yǒu tǔ shān zhōng tū ér lián shǔ zhī, qí nán běi jiē zhuì xiá xià, zhōng jù ruò bà rán, qí yún huáng tǔ bà zhě yǐ cǐ. yǒu shù jiā yǐ xī shān ér dāng qí ào, shè xún sī yǐ jī chá yān. yòu shàng yú lǐng jí, gòng wǔ lǐ wèi bái yún sì. yú shì suì xī nán xià, yí lǐ sì lǐ, tú zhōng káng dān luò yì, chē qí xiāng wàng, zé lín ān dào wú zhōng, yǐ qīn qǔ huáng dì qǔ yòng rù jīng yě. sī dào wú qīn qǔ zhī lì, qí pái rú cǐ, dāng bì yǒu shuō. àn wú, chuān rén, běn xiāng jiàn xiāng shì zhōng jǔ rén, qǐ guǒ yǒu zhuō yì tè dá shèng cōng chāo hū xún cháng, dú tè gāo miào xiàng shèng rén yī yàng de cōng mǐn yé?
路循其上平行而西，復逾脊，始下陟。二里，又盤塢中山西南轉，二里，復西北上，一里，是為黃土壩。蓋鼎站之嶺，至此中降，又與西嶺對峙成峽，有土山中突而連屬之，其南北皆墜峽下，中踞若壩然，其雲黃土壩者以此。有數家倚西山而當其坳，設巡司以稽察焉。又上逾嶺脊，共五里為白雲寺。於是遂西南下，迤邐四里，途中扛擔絡繹，車騎相望，則臨安道毋忠，以欽取皇帝取用入京也。司道無欽取之例，其牌如此，當必有說。按毋，川人，本鄉薦鄉試中舉人，豈果有卓異特達聖聰超乎尋常，獨特高妙像聖人一樣的聰敏耶？

rán wén ā mí zhī jiàn jù jiàn yuè míng wèi, fēn liè gē jù wèi fù, ér yú káng zhī fēn yún shí fán, qí cái yǔ cāo, shì jù kě yì yě. yòu zhì wù dǐ, xī běi shàng yī lǐ, wèi xīn pù. yóu pù xī shāo yú lǐng tóu, suì zhí chuí chuí xià.
然聞阿迷之僭據僭越名位，分裂割據未復，而輿扛之紛紜實繁，其才與操，似俱可議也。又至塢底，西北上一里，為新鋪。由鋪西稍逾嶺頭，遂直垂垂下。

wǔ lǐ, guò bái jī guān. guān qián fèng zhēn wǔ, hòu fèng xī fāng shèng rén, zhōng pō zhěng jié. shí shàng wèi wǔ, tuó qí fāng fàng mù zài hòu, yú nǎi rù hòu diàn, jiù jìng jǐ, yǐ suǒ xié zhǐ mò, jì lián rì suǒ yóu gài yǐ diàn sì zá dá, bù ruò cǐ zhī jìng ér yōu yě.
五里，過白基觀。觀前奉真武，後奉西方聖人，中頗整潔。時尚未午，駝騎方放牧在後，余乃入後殿，就淨幾，以所攜紙墨，記連日所游；蓋以店肆雜沓，不若此之淨而幽也。

sēng tán bō, shén jiě rén yì, shí shí yǐ chá shū mǐ zhōu gōng. xià wǔ, yǒu xiàng guò, èr dà èr xiǎo, tíng sì qián jiǔ zhī. xiàng nú xià yǐn, bīn qù, xiàng zhé guì hòu èr zú, yòu guì qián èr zú, fú ér hòu shēng. jì ér tuó qí yì guò, yú fāng cǎo jì shén hān, bù xiá tóng wǎng.
僧檀波，甚解人意，時時以茶蔬米粥供。下午，有象過，二大二小，停寺前久之。象奴下飲，瀕去，象輒跪後二足，又跪前二足，伏而候升。既而駝騎亦過，余方草記甚酣，不暇同往。

yòu jiǔ zhī, léi shēng yīn yīn zhèn dòng shēng, tiān sè yǐ yún mù ér àn, cí tán bō, yǐ shǎo lǐ chóu zhī, gù cí bù shòu.
又久之，雷聲殷殷震動聲，天色以雲幕而暗，辭檀波，以少禮酬之，固辭不受。

chū, yú yǐ wèi qù pán jiāng zhǐ wǔ lǐ ěr, zhì shì ér zhī tuó qí suǒ qī jiù chéng, shàng zài pán jiāng shàng wǔ lǐ, jí wèi qián qū. nǎi xī xiàng zhí xià sān lǐ, yǒu kū jiàn zì dōng ér xī, xīn gòu xiǎo shí liáng kuà zhī, yuē lì jì qiáo. yuè qiáo, dù jiàn nán, yòu xī xià bàn lǐ, zé pán jiāng fèi rán, zì běi nán zhù. qí xiá bù kuò ér shén shēn, qí liú hún zhuó rú huáng hé ér shén jí.
初，余以為去盤江止五里耳，至是而知駝騎所期舊城，尚在盤江上五里，亟為前趨。乃西向直下三里，有枯澗自東而西，新構小石樑跨之，曰利濟橋。越橋，度澗南，又西下半里，則盤江沸然，自北南注。其峽不闊而甚深，其流渾濁如黃河而甚急。

wàn shān zhī zhōng, zhòng liú jiē qīng, ér cǐ dú zhuó, bù zhī hé gù?, tiān sè yǐ yún mù ér yú sān jiàn cǐ liú: yī zài wǔ xuān rù liǔ jiāng, yì shén zhuó yī zài sān zhèn běi luó mù dù, zé qīng yī zài cǐ, fù zhuó. xiǎng qīng nǎi hé shí yě.
萬山之中，眾流皆清，而此獨濁，不知何故？，天色以雲幕而餘三見此流：一在武宣入柳江，亦甚濁；一在三鎮北羅木渡，則清；一在此，復濁。想清乃涸時也。

xún jiāng dōng àn nán xíng, bàn lǐ, dǐ pán jiāng qiáo. qiáo yǐ tiě suǒ, dōng xī shǔ liǎng yá shàng wèi jīng, yǐ mù bǎn héng pù zhī wèi wěi.
循江東岸南行，半里，抵盤江橋。橋以鐵索，東西屬兩崖上為經，以木板橫鋪之為緯。

dōng xī liǎng yá, xiāng jù bù shí wǔ zhàng, ér gāo qiě sān shí zhàng, shuǐ bēn téng yú xià, qí shēn yòu bù kě cè. chū yǐ zhōu dù, duō piào nì zhī huàn lěi shí wèi qiáo, yì duō bù néng chéng. chóng zhēn sì nián, jīn bù zhèng shěng zuì gāo xíng zhèng zhǎng guān zhū míng jiā mín, yún nán rén.
東西兩崖，相距不十五丈，而高且三十丈，水奔騰於下，其深又不可測。初以舟渡，多漂溺之患；壘石為橋，亦多不能成。崇禎四年，今布政省最高行政長官朱名家民，雲南人。

shí wèi lián xiàn àn chá shǐ, mìng ān pǔ yóu jī lǐ fāng xiān sì chuān rén.
時為廉憲按察使，命安普游擊李芳先四川人。

yǐ dà tiě liàn wéi liǎng yá, liàn shù shí tiáo, pù bǎn liǎng zhòng, qí hòu jǐn bā cùn, kuò bā chǐ yú, wàng zhī piāo miǎo, rán jiàn zhī zé yì rán bù dòng, rì guò niú mǎ qiān bǎi qún, jiē fù zhòng ér qū zhě. qiáo liǎng páng, yòu gāo wéi tiě liàn wèi lán, fù yǐ xì liàn jīng wěi wèi wén.
以大鐵鏈維兩崖，鏈數十條，鋪板兩重，其厚僅八寸，闊八尺余，望之飄渺，然踐之則屹然不動，日過牛馬千百群，皆負重而趨者。橋兩旁，又高維鐵鏈為欄，復以細鏈經緯為紋。

liǎng yá zhī duān, gè yǒu shí shī èr zuò, gāo sān sì chǐ, lán liàn jù zì shī kǒu chū.
兩崖之端，各有石獅二座，高三、四尺，欄鏈俱自獅口出。

dōng xī yòu gè kuà jù fāng. qí dōng zhě tí yuē tiān qiàn yún háng, dū bù zhū gōng suǒ biāo yě qí xī zhě tí yuē, fù zōng lóng shí wèi jiān jūn yù shǐ suǒ biāo yě. fù yòu jiān qióng bēi, tí yuē xiǎo gé qiáo, wèi zhū gé wǔ hòu yǐ tiě wèi lán cāng qiáo, shù qiān bǎi zài, nǎi fù yǒu cǐ, gù yún. yú àn, dù lán cāng wèi tā rén, nǎi hàn wǔ gù shì, ér lán cāng yì wú tiě qiáo tiě qiáo gù zhǐ zài lì jiāng, yì fēi zhū gé suǒ chéng zhě. qiáo liǎng duān bēi kè cí zì shén shèng, shí mù yǔ dà zhì, bù jí xì guān. dù qiáo xī. yǐ rù xīn chéng mén nèi yǐ.
東西又各跨巨坊。其東者題曰「天塹雲航」，督部朱公所標也；其西者題曰「」，傅宗龍時為監軍御史所標也。傅又Ｃ堅穹碑，題曰「小葛橋」，謂諸葛武侯以鐵為瀾滄橋，數千百載，乃復有此，故云。余按，渡瀾滄為他人，乃漢武故事，而瀾滄亦無鐵橋；鐵橋故址在麗江，亦非諸葛所成者。橋兩端碑刻祠字甚盛，時暮雨大至，不及細觀。度橋西。已入新城門內矣。

zuǒ zhuǎn kàn qiáo wèi dà yuàn sì.
左轉瞰橋為大願寺。

xī běi xún yá shàng, zé xīn chéng suǒ huán yě.
西北循崖上，則新城所環也。

zì jiàn qiáo hòu, zēng chéng zhì suǒ, wèi suǒ yào zhī yào yún.
自建橋後，增城置所，為鎖鑰之要雲。

wén jiù chéng shàng zài lǐng tóu wǔ lǐ, jí mào yǔ jié juē jī jí jiān nán dì dēng tái jiē ér dēng.
聞舊城尚在嶺頭五里，急冒雨竭撅躋級艱難地登台階而登。

yī lǐ bàn, chū běi mén.
一里半，出北門。

yòu běi xíng bàn lǐ, zhuǎn ér xī, wēi yí ér shàng zhě èr lǐ, yǔ nǎi jiàn jì.
又北行半里，轉而西，逶迤而上者二里，雨乃漸霽。

xīn chéng nèi suǒ shàng zhě jùn, chéng wài suǒ shàng zhě tǎn. xī yú ào, xún yòu fēng běi zhuǎn, yòu bàn lǐ, zé jiù chéng xuán lǐng hòu gāng tóu yǐ. rù dōng mén, nèi yǒu zǒng fǔ zhèn yān.
新城內所上者峻，城外所上者坦。西逾坳，循右峰北轉，又半里，則舊城懸嶺後岡頭矣。入東門，內有總府鎮焉。

qí shǔ yǔ diàn shě wú yì.
其署與店舍無異。

zǎo wǎn fā hào yòng lǎ bā, shēng yì bù yáng, jīn gǔ zhī shēng wú yǒu yě. qīng yá zǒng bīng xìng bān, sān chà zǒng bīng xìng shāng, cǐ jiān zǒng bīng xìng hú. tiān shè suī duō, ér shì bù zūn yǐ. shì yè, sù zhāng zhāi gōng jiā jūn rén yě.
早晚發號用喇叭，聲亦不揚，金鼓之聲無有也。青崖總兵姓班，三汊總兵姓商，此間總兵姓胡。添設雖多，而勢不尊矣。是夜，宿張齋公家；軍人也。

èr shí liù rì tuó mǎ qián fā, yú fàn ér chū jiù chéng xī mén. shǐ jù xī nán xíng, cóng lǐng wù shēng jiàng. wǔ lǐ, yǒu yī èr jiā zài nán lǒng xià, wèi bǎo dìng pù. cóng qí cè xī shàng lǐng, jiàn zhì lóng chóng. sān lǐ, hū yǒu shuǐ zì lǐng xiá xià. xún xiá ér shàng, xiá zhōng shǐ duō tián chéng, gài jiù shuǐ ér chéng zhě.
二十六日駝馬前發，余飯而出舊城西門。始俱西南行，從嶺塢升降。五里，有一、二家在南隴下，為保定鋪。從其側西上嶺，漸陟隆崇。三里，忽有水自嶺峽下。循峽而上，峽中始多田塍，蓋就水而成者。

shí yǐ chā shí yí zāi
時已插蒔ｓｈì（移栽）

yǐ. yòu shàng èr lǐ, shì wèi liáng shuǐ yíng. yóu yíng xī fù cóng shān wù wēi yí ér shàng, jiàn shàng jiàn jùn. yòu wǔ lǐ, yù tuó mǎ fāng mù, yú xiān fā. jiāng yú ào, zuò ào xià shí jiān shǎo qì, wàng suǒ wèi hǎi mǎ zhàng zhě, yù yǐ xíng sì qiú zhī. hū yǒu rén zì ào chū, fù yīng xiǎo kǒu dà fù de wǎ róng qì jí shuǐ, yóu yú qián zǒu nán qí qù. yú xiān shì wàng nán yá huí xuē yǒu yì, ér wèi jiàn qí qí, zhì shì jí suí zhī. dǐ yá xià, zé qióng rán jù dòng, qí mén běi xiàng, qí nèi xiàn kōng ér xià, shén hóng. qí rén rù jí yú shí xì jiān, suí chù ér shì, jiē zì dòng dǐng cóng cóng sàn kōng xià zhuì, tǔ rén shǎo záo pī chéng zhī. shuǐ cóng dòng zuǒ xuán dǐng xià zhě zuì shèng, xià yǒu shí tái chéng zhī tái zhī cè, záo yǐ zhù jí zhě. dòng cóng yòu xià zhě zuì shēn, nèi kě róng shù bǎi rén, ér guāng míng bù bì, rán jù wú páng xì bié qiào, ruò dǔ qiáng ér chéng zhě yě.
矣。又上二里，是為涼水營。由營西復從山塢逶迤而上，漸上漸峻。又五里，遇駝馬方牧，余先發。將逾坳，坐坳下石間少憩，望所謂海馬嶂者，欲以形似求之。忽有人自坳出，負罌小口大腹的瓦容器汲水，由余前走南岐去。余先是望南崖回削有異，而未見其岐，至是亟隨之。抵崖下，則穹然巨洞，其門北向，其內陷空而下，甚宏。其人入汲於石隙間，隨處而是，皆自洞頂淙淙散空下墜，土人少鑿坯承之。水從洞左懸頂下者最盛，下有石台承之；台之側，鑿以貯汲者。洞從右下者最深，內可容數百人，而光明不閟，然俱無旁隙別竅，若堵牆而成者也。

chū dòng, réng yóu jiù lù chū dà dào.
出洞，仍由舊路出大道。

dēng ào jí hǎi mǎ zhàng, yǒu zhēn wǔ gé kuà ào jiān.
登坳即海馬嶂，有真武閣跨坳間。

yú rù qì gé jiān, qǔ bǐ chǔ zhǐ jì yóu, ér tuó mǎ yǐ qián qù. jiǔ zhī nǎi xíng. qí nèi jí wèi hǎi mǎ pù, qù chéng shí lǐ yǐ.
余入憩閣間，取筆楮ｃｈǔ紙記游，而駝馬已前去。久之乃行。其內即為海馬鋪，去城十里矣。

qí chù běi liǎng rì bàn chéng wèi xiǎo mǐ mǎ chǎng, yǒu bǎo chéng xià lín pán jiāng, gé jiāng jí shuǐ xī dì nán liǎng rì chéng wèi guāi chǎng hé, shuǐ zhǎng nán dù, jí chū qiān zhī suǒ yě. yòu xī xún nán lǐng ér xíng, jiàn qí wù jiē běi xiàng zhuì, rán duō zhōng wā ér wài héng gèn zhě. lián xī yòu shāo shàng èr píng jí, gòng sān lǐ, zé běi dù ér chù zhě, qí fēng shén gāo, shì wèi guǎng shān. qí shàng lǐ fāng xiān xīn jié fú tú, wèi wén qǔ xīng, gài ān nán chéng dōng zuì gāo zhī diān yě.
其處北兩日半程為小米馬場，有堡城下臨盤江，隔江即水西地；南兩日程為乖場河，水漲難渡，即出鉛之所也。又西循南嶺而行，見其塢皆北向墜，然多中窪而外橫亘者。連西又稍上二平脊，共三里，則北度而矗者，其峰甚高，是為廣山。其上李芳先新結浮屠，為文曲星，蓋安南城東最高之巔也。

yòu xī èr lǐ wèi chá ān mài chá de xiǎo wū, qí běi yǒu shān, yī tū kě wèi, zuò fù yú zhī shì zhě, jiù míng wāi shān, jīn gǎi míng wēi shān.
又西二里為茶庵賣茶的小屋，其北有山，欹突可畏，作負嵎之勢者，舊名歪山，今改名威山。

yú wàng zhī yǒu yì, ér jí yú qū chéng, suì zūn dà lù ér xī. yòu sān lǐ, fù yú yī fù.
余望之有異，而亟於趨城，遂遵大路而西。又三里，復逾一阜。

yòu èr lǐ, shuì jià yú ān nán chéng zhī dōng guān wài nì lǚ chén gòng shì jiā.
又二里，稅駕於安南城之東關外逆旅陳貢士家。

èr shí qī rì tuó mǎ yǐ fā, yú nǎi fàn. wèn zhī chéng dōng wǔ lǐ, yóu chá ān ér běi, yǒu wēi shān, shān jiān yǒu dòng, cóng dōng tòu xī yòu yǒu shuǐ dòng, qí zhōng jī shuǐ shén shēn, qí qián zhèng kàn wèi chéng.
二十七日駝馬已發，余乃飯。問知城東五里，由茶庵而北，有威山，山間有洞，從東透西；又有水洞，其中積水甚深，其前正瞰衛城。

yáo zhǐ qí chù, suī zài shān diān, rán shén jìn yě.
遙指其處，雖在山巔，然甚近也。

nǎi tóng gù pū xún zuó lái dào, wǔ lǐ, dōng dǐ chá ān, suì yóu qí běi xiàng rù shān. yī lǐ, dǐ shān zuǒ yè, zé wēi shān zhī mài, zì běi tū ér nán, nán sǒng ér běi fú, nán xuē ér běi chuí, dōng xī jiē gèn yá xié qiān ér nán shàng cóng nán lù fù qǐ yī xiǎo fēng, yì rú zhī.
乃同顧仆循昨來道，五里，東抵茶庵，遂由岐北向入山。一里，抵山左腋，則威山之脈，自北突而南，南聳而北伏，南削而北垂，東西皆亘崖斜騫而南上；從南麓復起一小峰，亦如之。

rù dōng xiá yòu yī lǐ, zhí dǐ shān hòu, zé yǔ dōng fēng guò jí chù yě.
入東峽又一里，直抵山後，則與東峰過脊處也。

yóu jí běi xià, shén shēn ér lù wú yóu jí xī zhuǎn, xún shān běi fēng zhī bàn xī xíng, lù wú ér dèng zài. xún zhī xíng, zé běi wù mái wù cóng wù zhōng qǐ, mí màn běi fēng, zhǐ chǐ bù kě jiàn ér nán miàn wēi shān zhī běi, wéi xíng chù yóu lǎng, ér diān yì jiàn wèi suǒ lóng. xī xíng bàn lǐ, dèng nǎi nán shàng. shí jí ér dēng zhě bàn lǐ, zé fēng zhī běi miàn, quán wèi wù lóng yǐ. nǎi zhuǎn dōng běi shàng, zé dōng yá xié qiān zhī shàng yě. shí jí shén xiá, yóu dōng běi shàng xī nán, rú pān lóng wěi ér shēng. fù jiàn dōng nán fēng wài, chéng xiāo lì rì, yáo shān rú diàn yú suǒ xíng zhī xī běi, zé mí lún rú hǎi, fēng shàng fēng xià, jiē rù hùn dùn, ruò yǐ cǐ jí wèi jiè zhě. gài jí zhī dōng nán, fēng suǒ cóng lái, gù sù mái jìng juǎn jí zhī xī běi, fēng wèi jí zhàng, dú wù suì dé yǐ wèi kū xué. yǔ sù yuàn yī běi tiào pán jiāng cóng lái chù, ér měi wèi fēng yǎn, zhì shì shì dēng běi lǐng, ér yòu wèi wù yǎn, zào huà gēn zhū, qí bù róng rén kuī cè rú cǐ!
由脊北下，甚深而路蕪；由脊西轉，循山北峰之半西行，路蕪而磴在。循之行，則北塢霾霧從塢中起，瀰漫北峰，咫尺不可見；而南面威山之北，惟行處猶朗，而巔亦漸為所籠。西行半里，磴乃南上。拾級而登者半里，則峰之北面，全為霧籠矣。乃轉東北上，則東崖斜騫之上也。石脊甚狹，由東北上西南，如攀龍尾而升。復見東南峰外，澄霄麗日，遙山如靛；余所行之西北，則彌淪如海，峰上峰下，皆入混沌，若以此脊為界者。蓋脊之東南，風所從來，故夙霾淨卷；脊之西北，風為脊障，毒霧遂得倚為窟穴。予夙願一北眺盤江從來處，而每為峰掩，至是適登北嶺，而又為霧掩，造化根株，其不容人窺測如此！

pān jí bàn lǐ, yǒu dòng zài dǐng yá zhī xià, qí mén dōng xiàng, shàng rú hé zhǎng, shāo wā ér xià, dǐ kuān sì wǔ zhàng, zhōng yǒu fú kān sēng tà, yí fàn yóu cún, ér sēng bù zhī hé wǎng. liǎng páng pō yǒu yīn yūn zhī kān. qí hòu zhí tòu ér xī, mén nǎi jiàn xiá ér dī, yì jiān rú hé zhǎng.
攀脊半里，有洞在頂崖之下，其門東向，上如合掌，稍窪而下，底寬四五丈，中有佛龕僧榻，遺飯猶存，而僧不知何往。兩旁頗有氤氳之龕。其後直透而西，門乃漸狹而低，亦尖如合掌。

qí mén xī jìng shān fù ér chū, yuē qī zhàng yú, qián hòu tōng wàng ér xià bù jiàn zhě, yǐ qí gāo yě.
其門西徑山腹而出，約七丈余，前後通望而下不見者，以其高也。

chū hòu mén, shàng xià jù xuē yá dié shí.
出後門，上下俱削崖疊石。

lù yuán yá xī nán qù shí yú zhàng, fù yǒu dòng xī xiàng, mén gāo bù jí zhàng, ér dǐ shén píng, shēn yǔ kuò gè èr zhàng. ér dòng hòu shí lǚ bīn fēn, bù shēn ér huàn, zhì fó zuò qí zhōng, ér qián jiàn xū táng, yǐ pǐ bù néng cún. qí qián zhí kàn wèi chéng, ruò chuí zhǐ kě jí, ǒu wù qì yī tūn, hū màn wú suǒ dǔ, bù yì hǎi shì shèn lóu, yòu zài shān a chéng guō yě. rán cǐ tè dòng wài zhě yě. yóu dòng zuǒ páng qiào dōng xiàng rù, qí mén jiàn ài ér hēi. pān shí yù shàng, qí zhōng kǎn kē yī qiàn, wā dòu bù yī, jiē zhù shuǐ mǎn zhōng ér bù wài yì. dòng dǐng dī lì, xià zhù shuǐ chí, rú zá pèi pèi dài de yù qì fán xián lè qì shàng de xián, kēng qiāng yuǎn jìn. dòng nèi jiàn zhuǎn dōng běi, shì shì hóng shēn yuān zhuì, jì shuǐ chí gāo xià, wú kě zhe zú, ér wú huǒ jù yáo zhú, wéi cóng hēi àn zhōng tīng qí yáo xiǎng ér yǐ.
路緣崖西南去十餘丈，復有洞西向，門高不及丈，而底甚平，深與闊各二丈。而洞後石縷繽紛，不深而幻，置佛座其中，而前建虛堂，已圮不能存。其前直瞰衛城，若垂趾可及，偶霧氣一吞，忽漫無所睹，不意海市蜃樓，又在山阿城郭也。然此特洞外者也。由洞左旁竅東向入，其門漸隘而黑。攀石閾上，其中坎砢欹嵌，窪竇不一，皆貯水滿中而不外溢。洞頂滴瀝，下注水池，如雜珮ｐèｉ佩帶的玉器繁絃樂器上的弦，鏗鏘遠近。洞內漸轉東北，勢似宏深淵墜，既水池高下，無可着足，而無火炬遙燭，惟從黑暗中聽其遙響而已。

yú suǒ jiàn shuǐ dòng pō duō, ér dú cǐ gāo xuán zhòng fēng zhī dǐng, yòu zhū ér bù liú, wú yī dī wài xiè, xiàng suǒ wàng yǐ wèi dú shí líng kōng, ér shú yì qí zhōng nǎi hán shuǐ zhī jù yé. chū dòng, réng xún yá ér běi, rù míng dòng hòu mén, dǐ qián dòng.
余所見水洞頗多，而獨此高懸眾峰之頂，又瀦而不流，無一滴外泄，向所望以為獨石凌空，而孰意其中乃函水之具耶。出洞，仍循崖而北，入明洞後門，抵前洞。

cóng sēng tà zhī zuǒ, yǒu páng kān kě dēng, pān ér shàng zhī, zé yǒu xì xī tòu, ruò chuāng ér qí wèi liǎng. qí hòu fù yǒu dòng mén xī xiàng, zài yá lù zhī shàng, qí mén pō chǎng, dì tòu xì chù, shuāng líng bī zè, zhǐ duì wài kuī, bù néng chuān zhī yǐ chū ěr. xiān shì yú rù qián dòng, jiàn yá jiān yǒu juān sān míng dòng sān zì zhě, cóng dòng zhōng zhí tiào, dàn jiàn qián hòu, ér bù zhī páng guān gèng yǒu cǐ yì yě. xià dòng, yóu jiù lù sān lǐ, chū chá ān, shì àn jūn féng, shì jùn yǐ zhuān xún zhì. cóng lái zhí zhǐ xún fāng, bù yú guān lǐng pán jiāng, féng yǐ tè mìng zài rèn, gù lì guān ài zhì cǐ ěr.
從僧榻之左，有旁龕可登，攀而上之，則有隙西透，若窗而岐為兩。其後復有洞門西向，在崖路之上，其門頗敞，第透隙處，雙欞逼仄，只對外窺，不能穿之以出耳。先是余入前洞，見崖間有鐫「三明洞」三字者，從洞中直眺，但見前後，而不知旁觀更有此異也。下洞，由舊路三里，出茶庵，適按君馮，士俊以專巡至。從來直指巡方，不逾關嶺、盤江，馮以特命再任，故歷關隘至此耳。

shí jīng qí chuān guān yú ào, zhān tiào zhī, kōng shān shēng sè, dì suí qí hòu dǐ ān nán, bù miǎn tú qí zá dá, wǔ lǐ zhī chéng, jiǔ nǎi dé zhì. nǎi yǐn yú chén shì sì zhōng. suì rù dōng mén, xī dǐ wèi qián, zhuǎn nán ér chū nán mén. nán xiàng xíng lǐng xiá jiān, gòng píng shàng èr lǐ, yǒu jí zì xī běi dù dōng nán, dù chù dōng píng wèi chéng, xī hū zhuì kēng shēn xià, yǒu xiǎo shuǐ zì kēng zhōng jī jī chū.
時旌旗穿關逾坳，瞻眺之，空山生色，第隨其後抵安南，不免徒騎雜沓，五里之程，久乃得至。乃飲於陳氏肆中。遂入東門，西抵衛前，轉南而出南門。南向行嶺峽間，共平上二里，有脊自西北度東南，度處東平為塍，西忽墜坑深下，有小水自坑中唧唧出。

lù suí zhī, xī xún běi yá xià zhuì, jí suǒ wèi wū míng guān yě, wū míng guān zài ān nán wèi. tǔ rén hū wèi lǎo yā guān. xī xiàng zhí xià yī lǐ, yǒu chá ān kuà lù yú, fēi quán jiā sǎ dào jiān, jí qián jī jī xì liú, zhì cǐ ér bēn téng yǐ. ān xià yá huán xiá zè, jí qīng xiàn zhī shì. yòu qū zhé xià bàn lǐ, quán yì jiā dào, yǒu qióng pái, tí yuē: gān quán shèng jī. qí páng jiù yì yǒu xiǎng, yǐ fèi, ér yí zhǐ fēng bēi shàng zài, yán jiā jìng jiān yǒu sēng shī chá shàn zhòng, yóu lǐng xià jí quán shén jiān, yī rì shū dì dé zhī, shì yán quán cóng sēng fā zhě. yú yì gān quán zhī míng, jiù zhì yǒu zhī, ér jī jī xì liú, shí yì yú lǐng shàng, huò sēng shū yǐn zhì cǐ, bù wèi wú gōng, ruò shén zhī rú xī zhuō chán zhàng lóng yí, zé bù rán yě.
路隨之，西循北崖下墜，即所謂烏鳴關也，烏鳴關在安南衛。土人呼為老鴉關。西向直下一里，有茶庵跨路隅，飛泉夾灑道間，即前唧唧細流，至此而奔騰矣。庵下崖環峽仄，極傾陷之勢。又曲折下半里，泉溢浹道，有穹牌，題曰：「甘泉勝跡」。其旁舊亦有享，已廢，而遺址豐碑尚在，言嘉靖間有僧施茶膳眾，由嶺下汲泉甚艱，一日疏地得之，是言泉從僧發者。余憶甘泉之名，舊《志》有之，而唧唧細流，實溢於嶺上，或僧疏引至此，不為無功，若神之如錫卓禪杖龍移，則不然也。

yòu shí jí xī nán xià yī lǐ, xià dǐ xiá kǒu, xún xī yá zhī zú, zhuǎn ér xī xíng, běi zé shí yá pái kōng, tū wù shàng yā nán zé zhuì hè xià pán, qiū dié zòng héng, jiē lí wèi tián. suī shēng jiàng yǐ duō, yóu píng xíng shān bàn yě. yòu xī bàn lǐ, yǒu quán zì běi yá liè xì jiān wǎn zhuǎn xià zhù, lù jīng qí qián, wèi jià qiáo héng dù, quán luò yú qiáo nèi, fù cóng qiáo xià xiè xiá qù. zuò qiáo shàng yǎng guān zhī, yá xì yī qū, quán rú cóng yún yè jiān duò chū, huò yǐn huò xiàn, yòu pù bù yī biàn gé yě. xún yá yòu xī, yí lǐ píng shàng, liǎng guò nán dù zhī jí, jiàn zhuǎn xī běi, gòng wǔ lǐ, wèi wū míng pù. fù xī běi xià xiá jiān, yī lǐ yú, yǒu xiǎo shuǐ, yī zì dōng xiá lái, yī zì běi xiá lái, gè yǒu shí liáng kuà zhī, hé yú lù zuǒ ér dōng nán qù. dù liǎng shí qiáo, yòu xī nán shàng lǐng, yī lǐ, cóng lǐng tóu guò yī shào, yǒu shù shí jiā jiā dào. yòu cóng lǐng shàng xún běi jiè dà shān xī xiàng xíng, qí nán fù píng zhuì chéng hè, xià pán cuò wèi tián shén shēn. qí nán yáo shān yǔ běi jiè huán liè zhě, sǒng rú zhǎn píng, ér běi jiǎo dú jiān shù ér qǐ. huán cǐ hè ér dōng dù tǔ jí yī zhī, yáo shǔ yú běi jiè dà shān, suǒ guò lǐng tóu jiā shào chù, zhèng qí běi shǔ zhī jí yě. yú xiān shì cóng hǎi mǎ zhàng xī, jí yáo cóng lǐng xì jiàn xī fēng liáo rào, ér cǐ fēng dú fāng dǐng, jiǒng chū rú píng. wèn qí fū: jiāng xī pō jí cǐ fēng fǒu? duì yuē: shàng zài nán. yú wàng qí ào rù chù fǎn zài běi, xīn huò zhī, zhì shì shǐ zhī qí jí dōng xiàng fēn zhī zhī jí, lù suī duì zhī xíng, ér xī pō shí zài qí běi.
又拾級西南下一里，下抵峽口，循西崖之足，轉而西行，北則石崖排空，突兀上壓；南則墜壑下盤，坵垤縱橫，皆犁為田。雖升降已多，猶平行山半也。又西半里，有泉自北崖裂隙間宛轉下注，路經其前，為架橋橫度，泉落於僑內，復從橋下瀉峽去。坐橋上仰觀之，崖隙欹曲，泉如從雲葉間墮出，或隱或現，又瀑布一變格也。循崖又西，迤邐平上，兩過南度之脊，漸轉西北，共五里，為烏鳴鋪。復西北下峽間，一里余，有小水，一自東峽來，一自北峽來，各有石樑跨之，合於路左而東南去。度兩石橋，又西南上嶺，一里，從嶺頭過一哨，有數十家夾道。又從嶺上循北界大山西向行，其南復平墜成壑，下盤錯為田甚深。其南遙山與北界環列者，聳如展屏，而北角獨尖豎而起。環此壑而東度土脊一支，遙屬於北界大山，所過嶺頭夾哨處，正其北屬之脊也。余先是從海馬嶂西，即遙從嶺隙見西峰繚繞，而此峰獨方頂，迥出如屏。問騎夫：「江西坡即此峰否？」對曰：「尚在南。」余望其坳入處反在北，心惑之，至是始知其即東向分支之脊，路雖對之行，而西坡實在其北。

xún běi lǐng shēng jiàng qū zhé, jiē zài fēng bàn xíng.
循北嶺升降曲折，皆在峰半行。

yòu xī běi èr lǐ, xī nán èr lǐ, zhí zhuì pō ér xià zhě èr lǐ, yuán lǐng xī zhuǎn zhě yī lǐ, shì wèi nà xī pù gài zài běi yá nán zhuì zhī xià, suī suǒ xià yǐ duō, ér yóu rán tǔ shān zhī jí yě. yóu pù xī wàng, zé dōng xī shān yòu fēn liǎng jiè, yǒu shuǐ jīng qí zhōng, dì cǐ liǎng jiè jù zhī pán lǒng cuò, bù ruò guān lǐng zhī jié rán píng jiā yě.
又西北二里，西南二里，直墜坡而下者二里，緣嶺西轉者一里，是為納溪鋪；蓋在北崖南墜之下，雖所下已多，而猶然土山之脊也。由鋪西望，則東西山又分兩界，有水經其中，第此兩界俱支盤隴錯，不若關嶺之截然屏夾也。

fù xī nán xià yī lǐ bàn, yǒu shuǐ cóng dōng yá zhuì kēng ér chū, xī xuán xì ruò mǎ wěi. cóng qí běi, lù yì zhuì yá ér xià. yòu èr lǐ yú, dǐ wù zhōng, jù qiáo sān mén, kuà liǎng lǒng jiān, shuǐ cóng dōng yī mén yǒng ér běi chū, qí xī èr mén, jiē xià píng wèi tián, qǐ shuǐ hé shí yé? qí shuǐ zì xī nán zhū xiá zhōng, gè qū yú qiáo zhī nán, zhuì xiá ér xià, jīng qiáo xià, běi zhù ér chū yú pán jiāng shàng liú, qí nà xī zhī míng yǐ cǐ yé? dù qiáo, fù xī běi shàng lǐng, shì wèi jiāng xī pō, yǐ lǐng zài xī zhī xī yě. lù cóng jiā gāng zhōng tòu bì pán xuán ér shàng, yī lǐ, chū jiā, fù shí jí shàng. yī lǐ, dé máo ān, zài pō zhī bàn. yòu běi shàng shí jí, bàn lǐ, dǐ lǐng tóu, qí běi yǒu fēng jiā wù, shàng gāo dōng wàng nà xī pù zhī zhuì dōng yá zhě, gāo xià zhèng yǔ cǐ děng. yú shì yòu xī xiàng píng zhì lǐng jiān èr lǐ, xié nán fēng zhuǎn xún qí xī, yòu xī xiàng xíng bàn lǐ, zé lǐng shàng shuǐ duō zuǒ shí zhuì. yòu dōng běi xià zhuǎn, zé yī shēn qiàn shén bī, zì xī nán zhuì dōng běi, ruò huà shān wèi èr zhě. dù xiǎo shí liáng ér xī, yòu xī běi yú lǐng tóu, gòng yī lǐ ér rù xī pō chéng zhī dōng nán mén, shì wèi yǒu jiā chéng.
復西南下一里半，有水從東崖墜坑而出，西懸細若馬尾。從其北，路亦墜崖而下。又二里余，抵塢中，巨橋三門，跨兩隴間，水從東一門涌而北出，其西二門，皆下平為田，豈水涸時耶？其水自西南諸峽中，各趨於橋之南，墜峽而下，經橋下，北注而出於盤江上流，其「納溪」之名以此耶？度橋，復西北上嶺，是為江西坡，以嶺在溪之西也。路從夾岡中透壁盤旋而上，一里，出夾，復拾級上。一里，得茅庵，在坡之半。又北上拾級，半里，抵嶺頭，其北有峰夾塢，尚高；東望納溪鋪之綴東崖者，高下正與此等。於是又西向平陟嶺間二里，挾南峰轉循其西，又西向行半里，則嶺上水多左石墜。又東北下轉，則一深塹甚逼，自西南墜東北，若劃山為二者。度小石樑而西，又西北逾嶺頭，共一里而入西坡城之東南門，是為有嘉城。