jiāng hé zhǐ zhǎng jiāng huáng hé wèi nán běi èr jīng liú zhǔ yào hé liú, yǐ qí tè dá yú hǎi yě. ér yú yì zhèng dāng dà jiāng rù hǎi zhī chōng, yì yǐ jiāng míng, yì yǐ jiāng zhī shì zhì cǐ ér dà qiě jǐn yě.
江、河（指長江、黃河）為南北二經流主要河流，以其特達於海也。而余邑正當大江入海之沖，邑以江名，亦以江之勢至此而大且盡也。

shēng zhǎng qí dì zhě, wàng yáng jī jí, zhī qí dà, bù zhī qí yuǎn sù liú qióng yuán, zhī qí yuǎn zhě, yì yǐ wèi fā yuán mín shān ér yǐ. yú chū kǎo jì jí, jiàn dà hé jí huáng hé zì jī shí rù zhōng guó.
生長其地者，望洋擊楫，知其大，不知其遠；溯流窮源，知其遠者，亦以為發源岷山而已。余初考紀籍，見大河即黃河自積石入中國。

sù qí yuán zhě, qián yǒu bó wàng zhī chéng chá fá zǐ, hòu yǒu dōu shí zhī pèi jīn hǔ fú. qí yán bù yī, jiē yún zài kūn lún zhī běi, jì qí dì, qù mín shān xī běi wàn yú lǐ, hé jiāng yuán duǎn ér hé yuán zhǎng yě? qǐ hé zhī dà gèng bèi yú jiāng hū?
溯其源者，前有博望之乘槎ｃｈá筏子，後有都實之佩金虎符。其言不一，皆雲在崑崙之北，計其地，去岷山西北萬餘里，何江源短而河源長也？豈河之大更倍於江乎？

dài yú huái shè biàn, ér hòu dǔ hé liú rú dài, qí kuò bù jí jiāng sān zhī yī, qǐ jiāng zhī dà, qí suǒ rù zhī shuǐ, bù jí yú hé hū? dài běi lì sān qín gān sù, shǎn xī jiāo jiè chù, nán jí wǔ lǐng, xī chū shí mén jīn shā, ér hòu zhī zhōng guó rù hé zhī shuǐ wèi shěng wǔ, shǎn xī shān xī hé nán shān dōng nán zhí lì. rù jiāng zhī shuǐ wèi shěng shí yī.
迨逾淮涉汴，而後睹河流如帶，其闊不及江三之一，豈江之大，其所入之水，不及於河乎？迨北歷三秦（甘肅，陝西交界處），南極五嶺，西出石門、金沙，而後知中國入河之水為省五，陝西、山西、河南、山東、南直隸。入江之水為省十一。

xī běi zì shǎn xī sì chuān hé nán hú guǎng nán zhí, xī nán zì yún nán guì zhōu guǎng xī guǎng dōng fú jiàn zhè jiāng. jì qí tǔ nà, jiāng jì bèi yú hé, qí dà gù yí yě.
西北自陝西、四川、河南、湖廣、南直，西南自雲南、貴州、廣西、廣東、福建、浙江。計其吐納，江既倍於河，其大固宜也。

àn qí fā yuán, hé zì kūn lún zhī běi, jiāng yì zì kūn lún zhī nán, qí yuǎn yì tóng yě.
按其發源，河自崑崙之北，江亦自崑崙之南，其遠亦同也。

fā yú běi zhě yuē xīng xiù hǎi, fú jīng wèi zhī xǐ duō hé. běi liú jīng jī shí, shǐ dōng zhé rù níng xià, wèi hé tào, yòu nán qǔ wèi lóng mén dà hé, ér yǔ wèi wèi hé hé. fā yú nán zhě yuē lí niú shí, fú jīng wèi zhī qíng jiā hé.
發於北者曰星宿海，佛經謂之徙多河。北流經積石，始東折入寧夏，為河套，又南曲為龍門大河，而與渭渭河合。發於南者曰犁牛石，佛經謂之殑伽河。

nán liú jīng shí mén guān, shǐ dōng zhé ér rù lì jiāng, wèi jīn shā jiāng, yòu běi qǔ wèi xù zhōu dà jiāng, yǔ mín shān zhī jiāng hé. yú àn mín jiāng jīng chéng dū zhì xù jīn zhī yí bīn, bù jí qiān lǐ, jīn shā jiāng jīng lì jiāng yún nán wū méng zhì xù, gòng èr qiān yú lǐ, shě yuǎn ér zōng jìn, qǐ qí yuán dú yǔ hé yì hū?
南流經石門關，始東折而入麗江，為金沙江，又北曲為敘州大江，與岷山之江合。余按岷江經成都至敘今之宜賓，不及千里，金沙江經麗江、雲南、烏蒙至敘，共二千餘里，舍遠而宗近，豈其源獨與河異乎？

fēi yě!
非也！

hé yuán lǚ jīng xún tǎo, gù shǐ dé qí yuǎn jiāng yuán cóng wú wèn jīn, gù jǐn zōng qí jìn. qí shí mín zhī rù jiāng, yǔ wèi zhī rù hé, jiē zhōng guó zhī zhī liú, ér mín jiāng wèi zhōu jí suǒ tōng, jīn shā jiāng pán zhé mán liáo xī dòng jiān, shuǐ lù jù mò néng sù.
河源屢經尋討，故始得其遠；江源從無問津，故僅宗其近。其實岷之入江，與渭之入河，皆中國之支流，而岷江為舟楫所通，金沙江盤折蠻僚谿峒間，水陸俱莫能溯。

zài xù zhōu zhě, zhǐ zhī qí shuǐ chū yú mǎ hú wū méng, ér bù zhī shàng liú zhī yóu yún nán lì jiāng zài yún nán lì jiāng zhě, zhī qí wèi jīn shā jiāng ér bù zhī xià liú zhī chū xù wèi jiāng yuán. yún nán yì yǒu èr jīn shā jiāng: yī nán liú běi zhuǎn, jí cǐ jiāng, nǎi fú jīng suǒ wèi qíng jiā hé yě yī nán liú xià hǎi, jí wáng jìng yuǎn zhēng lù chuān, miǎn rén shì yǐ wèi xiǎn zhě, nǎi fú jīng suǒ wèi xìn dù hé yě. yún nán zhū zhì, jù bù zài qí chū rù zhī yì, hù xiāng yí hùn tóng hùn, shàng bù xī qí shì yī shì èr, fēn běi fēn nán, yòu hé yóu biàn qí wèi yuán yǔ fǒu yě. jì bù xī qí shú yuǎn shú jìn, dì jiàn yǔ gòng mín shān dǎo jiāng zhī wén, suì yǐ jiāng yuán guī zhī, ér bù zhī yǔ zhī dǎo, nǎi qí wèi hài yú zhōng guó zhī shǐ, fēi qí làn shāng fā mài zhī shǐ yě. dǎo hé zì jī shí, ér hé yuán bù shǐ yú jī shí dǎo jiāng zì mín shān, ér jiāng yuán yì bù chū yú mín shān.
在敘州者，只知其水出於馬湖、烏蒙，而不知上流之由雲南、麗江；在雲南、麗江者，知其為金沙江而不知下流之出敘為江源。雲南亦有二金沙江：一南流北轉，即此江，乃佛經所謂殑伽河也；一南流下海，即王靖遠征麓川，緬人恃以為險者，乃佛經所謂信度河也。雲南諸志，俱不載其出入之異，互相疑溷同「混」，尚不悉其是一是二，分北分南，又何由辨其為源與否也。既不悉其孰遠孰近，第見《禹貢》「岷山導江」之文，遂以江源歸之，而不知禹之導，乃其為害於中國之始，非其濫觴發脈之始也。導河自積石，而河源不始於積石；導江自岷山，而江源亦不出於岷山。

mín liú rù jiāng, ér wèi shǐ wèi jiāng yuán, zhèng rú wèi liú rù hé, ér wèi shǐ wèi hé yuán yě.
岷流入江，而未始為江源，正如渭流入河，而未始為河源也。

bù dì cǐ yě, mín liú zhī nán, yòu yǒu dà dù hé, xī zì tǔ lěi, jīng lí yǎ yǔ mín jiāng hé, zài jīn shā jiāng xī běi, qí yuán yì zhǎng yú mín ér bù jí jīn shā, gù tuī jiāng yuán zhě, bì dāng yǐ jīn shā wèi shǒu.
不第此也，岷流之南，又有大渡河，西自吐蕾，經黎、雅與岷江合，在金沙江西北，其源亦長於岷而不及金沙，故推江源者，必當以金沙為首。

bù dì cǐ yě: sòng rú wèi zhōng guó sān dà lóng, ér nán lóng zhī mài, yì zì mín shān, bīn dà jiāng nán àn ér xià, dōng dù chéng líng hú kǒu ér dǐ jīn líng, cǐ yì bù shěn dà dù jīn shā zhī jiè duàn qí zhōng yě. bù dì cǐ yě: bìng bù shěn chéng líng jī hú kǒu xiàn wèi dòng tíng pó yáng èr jù jìn rù jiāng zhī kǒu. dòng tíng zhī xī yuán zì yuán, fā yú guì zhōu zhī gǔ máng guān nán yuán zì xiāng, fā yú yuè xī zhī fǔ shān lóng miào. pó yáng zhī nán yuán zì gàn, fā yú yuè dōng zhī liàn tóu píng yuǎn dōng yuán zì xìn fēng, fā yú mǐn zhī yú liáng shān zhè zhī xiān xiá nán lǐng. shì nán lóng pán qū qù jiāng zhī nán qiě sān qiān lǐ, ér wèi nán lóng bīn jiāng hū? bù dì cǐ yě: bù shěn lóng mài, suǒ yǐ bù biàn jiāng yuán. jīn xiáng sān lóng dà shì, běi lóng jiā hé zhī běi, nán lóng bào jiāng zhī nán, ér zhōng lóng zhōng jiè zhī, tè duǎn.
不第此也：宋儒謂中國三大龍，而南龍之脈，亦自岷山，瀕大江南岸而下，東渡城陵、湖口而抵金陵，此亦不審大渡、金沙之界斷其中也。不第此也：並不審城陵磯、湖口縣為洞庭、鄱陽二巨浸入江之口。洞庭之西源自沅，發於貴州之谷芒關；南源自湘，發於粵西之釜山、龍廟。鄱陽之南源自贛，發於粵東之浰頭、平遠；東源自信豐，發於閩之漁梁山、浙之仙霞南嶺。是南龍盤曲去江之南且三千里，而謂南龍瀕江乎？不第此也：不審龍脈，所以不辨江源。今詳三龍大勢，北龍夾河之北，南龍抱江之南，而中龍中界之，特短。

běi lóng yì zhǐ nán xiàng bàn zhī rù zhōng guó.
北龍亦只南向半支入中國。

jù lìng yǒu shuō.
俱另有說。

wéi nán lóng páng bó bàn yǔ nèi, ér qí mài yì fā yú kūn lún, yǔ jīn shā jiāng xiāng chí nán xià, jīng shí mén lì jiāng, dōng jīn shā, xī lán cāng, èr shuǐ jiā zhī. huán diān chí zhī nán, yóu pǔ dìng dù guì zhú dōu lí nán jiè, yǐ qū wǔ lǐng. lóng yuǎn jiāng yì yuǎn, mài zhǎng yuán yì zhǎng, cǐ jiāng zhī suǒ yǐ dà yú hé yě.
惟南龍磅礴半宇內，而其脈亦發於崑崙，與金沙江相持南下，經石門麗江，東金沙，西瀾滄，二水夾之。環滇池之南，由普定度貴竺、都黎南界，以趨五嶺。龍遠江亦遠，脈長源亦長，此江之所以大於河也。

bù dì cǐ yě: nán lóng zì wǔ lǐng dōng qū mǐn zhī yú liáng, nán sàn wèi mǐn shěng zhī gǔ shān, dōng fēn wèi zhè zhī tái dàng. zhèng mài běi zhuǎn wèi xiǎo gān lǐng, mǐn zhè jiè. dù cǎo píng yì, jiāng zhè jiè. zhì wèi zhè lǐng huī zhè jiè. huáng shān, huī níng jiè. ér dōng dǐ cóng shān guān, jī xī jiàn píng jiè.
不第此也：南龍自五嶺東趨閩之漁梁，南散為閩省之鼓山，東分為浙之台、宕。正脈北轉為小筸嶺，閩浙界。度草坪驛，江浙界。峙為浙嶺、徽浙界。黃山，徽寧界。而東抵叢山關，績溪、建平界。

dōng fēn wèi tiān mù wǔ lín. zhèng mài běi dù dōng bà, ér zhì wèi jù qū, yú shì huí lóng xī jié jīn líng, yú mài dōng qū yú yì. shì yú yì bù tè wèi dà jiāng jǐn chù, yì nán lóng jǐn chù yě. lóng yǔ jiāng tóng fā yú kūn lún, tóng jǐn yú yú yì, yì wèi jiāng hǎi suǒ yào, yǐ diàn jīn líng, yōng hù liú dū qiān zài bù bá zhī jī yǐ cǐ. qǐ ruò dà hé xià liú, xī qū ér běi qū jié shí, jīn xǐ ér nán duó huái sì, màn wú suǒ yào yé? rán zé jiāng zhī dà yú hé zhě, bù dì qí yuán zhī gòng yuǎn, yì yǐ qí lóng zhī jiāo huì yǐ.
東分為天目、武林。正脈北度東壩，而峙為句曲，於是回龍西結金陵，余脈東趨余邑。是余邑不特為大江盡處，亦南龍盡處也。龍與江同發於崑崙，同盡於余邑，屹為江海鎖鑰，以奠金陵，擁護留都千載不拔之基以此。豈若大河下流，昔曲而北趨碣石，今徙而南奪淮、泗，漫無鎖鑰耶？然則江之大於河者，不第其源之共遠，亦以其龍之交會矣。

gù bù tàn jiāng yuán, bù zhī qí dà yú hé bù yǔ hé xiāng tí ér lùn, bù zhī qí yuán zhī yuǎn. tán jīng liú zhě, xiān nán ér cì běi kě yě.
故不探江源，不知其大於河；不與河相提而論，不知其源之遠。談經流者，先南而次北可也。