jiāng hé zhǐ cháng jiāng huáng hé wèi nán běi èr jīng liú zhǔ yào hé liú, yǐ qí tè dá yú hǎi yě. ér yú yì zhèng dāng dà jiāng rù hǎi zhī chōng, yì yǐ jiāng míng, yì yǐ jiāng zhī shì zhì cǐ ér dà qiě jǐn yě.
江、河(指长江、黄河)为南北二经流主要河流,以其特达于海也。而余邑正当大江入海之冲,邑以江名,亦以江之势至此而大且尽也。
shēng zhǎng qí dì zhě, wàng yáng jī jí, zhī qí dà, bù zhī qí yuǎn sù liú qióng yuán, zhī qí yuǎn zhě, yì yǐ wéi fā yuán mín shān ér yǐ. yú chū kǎo jì jí, jiàn dà hé jí huáng hé zì jī shí rù zhōng guó.
生长其地者,望洋击楫,知其大,不知其远;溯流穷源,知其远者,亦以为发源岷山而已。余初考纪籍,见大河即黄河自积石入中国。
sù qí yuán zhě, qián yǒu bó wàng zhī chéng chá fá zǐ, hòu yǒu dōu shí zhī pèi jīn hǔ fú. qí yán bù yī, jiē yún zài kūn lún zhī běi, jì qí dì, qù mín shān xī běi wàn yú lǐ, hé jiāng yuán duǎn ér hé yuán zhǎng yě? qǐ hé zhī dà gèng bèi yú jiāng hū?
溯其源者,前有博望之乘槎chá筏子,后有都实之佩金虎符。其言不一,皆云在昆仑之北,计其地,去岷山西北万余里,何江源短而河源长也?岂河之大更倍于江乎?
dài yú huái shè biàn, ér hòu dǔ hé liú rú dài, qí kuò bù jí jiāng sān zhī yī, qǐ jiāng zhī dà, qí suǒ rù zhī shuǐ, bù jí yú hé hū? dài běi lì sān qín gān sù, shǎn xī jiāo jiè chù, nán jí wǔ lǐng, xī chū shí mén jīn shā, ér hòu zhī zhōng guó rù hé zhī shuǐ wèi shěng wǔ, shǎn xī shān xī hé nán shān dōng nán zhí lì. rù jiāng zhī shuǐ wèi shěng shí yī.
迨逾淮涉汴,而后睹河流如带,其阔不及江三之一,岂江之大,其所入之水,不及于河乎?迨北历三秦(甘肃,陕西交界处),南极五岭,西出石门、金沙,而后知中国入河之水为省五,陕西、山西、河南、山东、南直隶。入江之水为省十一。
xī běi zì shǎn xī sì chuān hé nán hú guǎng nán zhí, xī nán zì yún nán guì zhōu guǎng xī guǎng dōng fú jiàn zhè jiāng. jì qí tǔ nà, jiāng jì bèi yú hé, qí dà gù yí yě.
西北自陕西、四川、河南、湖广、南直,西南自云南、贵州、广西、广东、福建、浙江。计其吐纳,江既倍于河,其大固宜也。
àn qí fā yuán, hé zì kūn lún zhī běi, jiāng yì zì kūn lún zhī nán, qí yuǎn yì tóng yě.
按其发源,河自昆仑之北,江亦自昆仑之南,其远亦同也。
fā yú běi zhě yuē xīng xiù hǎi, fó jīng wèi zhī xǐ duō hé. běi liú jīng jī shí, shǐ dōng zhé rù níng xià, wèi hé tào, yòu nán qǔ wèi lóng mén dà hé, ér yǔ wèi wèi hé hé. fā yú nán zhě yuē lí niú shí, fó jīng wèi zhī qíng jiā hé.
发于北者曰星宿海,佛经谓之徙多河。北流经积石,始东折入宁夏,为河套,又南曲为龙门大河,而与渭渭河合。发于南者曰犁牛石,佛经谓之殑伽河。
nán liú jīng shí mén guān, shǐ dōng zhé ér rù lì jiāng, wèi jīn shā jiāng, yòu běi qǔ wèi xù zhōu dà jiāng, yǔ mín shān zhī jiāng hé. yú àn mín jiāng jīng chéng dū zhì xù jīn zhī yí bīn, bù jí qiān lǐ, jīn shā jiāng jīng lì jiāng yún nán wū méng zhì xù, gòng èr qiān yú lǐ, shě yuǎn ér zōng jìn, qǐ qí yuán dú yǔ hé yì hū?
南流经石门关,始东折而入丽江,为金沙江,又北曲为叙州大江,与岷山之江合。余按岷江经成都至叙今之宜宾,不及千里,金沙江经丽江、云南、乌蒙至叙,共二千余里,舍远而宗近,岂其源独与河异乎?
fēi yě!
非也!
hé yuán lǚ jīng xún tǎo, gù shǐ dé qí yuǎn jiāng yuán cóng wú wèn jīn, gù jǐn zōng qí jìn. qí shí mín zhī rù jiāng, yǔ wèi zhī rù hé, jiē zhōng guó zhī zhī liú, ér mín jiāng wèi zhōu jí suǒ tōng, jīn shā jiāng pán zhé mán liáo xī dòng jiān, shuǐ lù jù mò néng sù.
河源屡经寻讨,故始得其远;江源从无问津,故仅宗其近。其实岷之入江,与渭之入河,皆中国之支流,而岷江为舟楫所通,金沙江盘折蛮僚谿峒间,水陆俱莫能溯。
zài xù zhōu zhě, zhǐ zhī qí shuǐ chū yú mǎ hú wū méng, ér bù zhī shàng liú zhī yóu yún nán lì jiāng zài yún nán lì jiāng zhě, zhī qí wèi jīn shā jiāng ér bù zhī xià liú zhī chū xù wèi jiāng yuán. yún nán yì yǒu èr jīn shā jiāng: yī nán liú běi zhuǎn, jí cǐ jiāng, nǎi fó jīng suǒ wèi qíng jiā hé yě yī nán liú xià hǎi, jí wáng jìng yuǎn zhēng lù chuān, miǎn rén shì yǐ wéi xiǎn zhě, nǎi fó jīng suǒ wèi xìn dù hé yě. yún nán zhū zhì, jù bù zài qí chū rù zhī yì, hù xiāng yí hùn tóng" hùn", shàng bù xī qí shì yī shì èr, fēn běi fēn nán, yòu hé yóu biàn qí wèi yuán yǔ fǒu yě. jì bù xī qí shú yuǎn shú jìn, dì jiàn yǔ gòng" mín shān dǎo jiāng" zhī wén, suì yǐ jiāng yuán guī zhī, ér bù zhī yǔ zhī dǎo, nǎi qí wéi hài yú zhōng guó zhī shǐ, fēi qí làn shāng fā mài zhī shǐ yě. dǎo hé zì jī shí, ér hé yuán bù shǐ yú jī shí dǎo jiāng zì mín shān, ér jiāng yuán yì bù chū yú mín shān.
在叙州者,只知其水出于马湖、乌蒙,而不知上流之由云南、丽江;在云南、丽江者,知其为金沙江而不知下流之出叙为江源。云南亦有二金沙江:一南流北转,即此江,乃佛经所谓殑伽河也;一南流下海,即王靖远征麓川,缅人恃以为险者,乃佛经所谓信度河也。云南诸志,俱不载其出入之异,互相疑溷同“混”,尚不悉其是一是二,分北分南,又何由辨其为源与否也。既不悉其孰远孰近,第见《禹贡》“岷山导江”之文,遂以江源归之,而不知禹之导,乃其为害于中国之始,非其滥觞发脉之始也。导河自积石,而河源不始于积石;导江自岷山,而江源亦不出于岷山。
mín liú rù jiāng, ér wèi shǐ wèi jiāng yuán, zhèng rú wèi liú rù hé, ér wèi shǐ wèi hé yuán yě.
岷流入江,而未始为江源,正如渭流入河,而未始为河源也。
bù dì cǐ yě, mín liú zhī nán, yòu yǒu dà dù hé, xī zì tǔ lěi, jīng lí yǎ yǔ mín jiāng hé, zài jīn shā jiāng xī běi, qí yuán yì cháng yú mín ér bù jí jīn shā, gù tuī jiāng yuán zhě, bì dāng yǐ jīn shā wéi shǒu.
不第此也,岷流之南,又有大渡河,西自吐蕾,经黎、雅与岷江合,在金沙江西北,其源亦长于岷而不及金沙,故推江源者,必当以金沙为首。
bù dì cǐ yě: sòng rú wèi zhōng guó sān dà lóng, ér nán lóng zhī mài, yì zì mín shān, bīn dà jiāng nán àn ér xià, dōng dù chéng líng hú kǒu ér dǐ jīn líng, cǐ yì bù shěn dà dù jīn shā zhī jiè duàn qí zhōng yě. bù dì cǐ yě: bìng bù shěn chéng líng jī hú kǒu xiàn wèi dòng tíng pó yáng èr jù jìn rù jiāng zhī kǒu. dòng tíng zhī xī yuán zì yuán, fā yú guì zhōu zhī gǔ máng guān nán yuán zì xiāng, fā yú yuè xī zhī fǔ shān lóng miào. pó yáng zhī nán yuán zì gàn, fā yú yuè dōng zhī liàn tóu píng yuǎn dōng yuán zì xìn fēng, fā yú mǐn zhī yú liáng shān zhè zhī xiān xiá nán lǐng. shì nán lóng pán qǔ qù jiāng zhī nán qiě sān qiān lǐ, ér wèi nán lóng bīn jiāng hū? bù dì cǐ yě: bù shěn lóng mài, suǒ yǐ bù biàn jiāng yuán. jīn xiáng sān lóng dà shì, běi lóng jiā hé zhī běi, nán lóng bào jiāng zhī nán, ér zhōng lóng zhōng jiè zhī, tè duǎn.
不第此也:宋儒谓中国三大龙,而南龙之脉,亦自岷山,濒大江南岸而下,东渡城陵、湖口而抵金陵,此亦不审大渡、金沙之界断其中也。不第此也:并不审城陵矶、湖口县为洞庭、鄱阳二巨浸入江之口。洞庭之西源自沅,发于贵州之谷芒关;南源自湘,发于粤西之釜山、龙庙。鄱阳之南源自赣,发于粤东之浰头、平远;东源自信丰,发于闽之渔梁山、浙之仙霞南岭。是南龙盘曲去江之南且三千里,而谓南龙濒江乎?不第此也:不审龙脉,所以不辨江源。今详三龙大势,北龙夹河之北,南龙抱江之南,而中龙中界之,特短。
běi lóng yì zhǐ nán xiàng bàn zhī rù zhōng guó.
北龙亦只南向半支入中国。
jù lìng yǒu shuō.
俱另有说。
wéi nán lóng páng bó bàn yǔ nèi, ér qí mài yì fā yú kūn lún, yǔ jīn shā jiāng xiāng chí nán xià, jīng shí mén lì jiāng, dōng jīn shā, xī lán cāng, èr shuǐ jiā zhī. huán diān chí zhī nán, yóu pǔ dìng dù guì zhú dōu lí nán jiè, yǐ qū wǔ lǐng. lóng yuǎn jiāng yì yuǎn, mài zhǎng yuán yì zhǎng, cǐ jiāng zhī suǒ yǐ dà yú hé yě.
惟南龙磅礴半宇内,而其脉亦发于昆仑,与金沙江相持南下,经石门丽江,东金沙,西澜沧,二水夹之。环滇池之南,由普定度贵竺、都黎南界,以趋五岭。龙远江亦远,脉长源亦长,此江之所以大于河也。
bù dì cǐ yě: nán lóng zì wǔ lǐng dōng qū mǐn zhī yú liáng, nán sàn wèi mǐn shěng zhī gǔ shān, dōng fēn wéi zhè zhī tái dàng. zhèng mài běi zhuǎn wéi xiǎo gān lǐng, mǐn zhè jiè. dù cǎo píng yì, jiāng zhè jiè. zhì wèi zhè lǐng huī zhè jiè. huáng shān, huī níng jiè. ér dōng dǐ cóng shān guān, jì xī jiàn píng jiè.
不第此也:南龙自五岭东趋闽之渔梁,南散为闽省之鼓山,东分为浙之台、宕。正脉北转为小筸岭,闽浙界。度草坪驿,江浙界。峙为浙岭、徽浙界。黄山,徽宁界。而东抵丛山关,绩溪、建平界。
dōng fēn wéi tiān mù wǔ lín. zhèng mài běi dù dōng bà, ér zhì wèi jù qū, yú shì huí lóng xī jié jīn líng, yú mài dōng qū yú yì. shì yú yì bù tè wèi dà jiāng jǐn chù, yì nán lóng jǐn chù yě. lóng yǔ jiāng tóng fā yú kūn lún, tóng jǐn yú yú yì, yì wèi jiāng hǎi suǒ yuè, yǐ diàn jīn líng, yōng hù liú dū qiān zǎi bù bá zhī jī yǐ cǐ. qǐ ruò dà hé xià liú, xī qū ér běi qū jié shí, jīn xǐ ér nán duó huái sì, màn wú suǒ yuè yé? rán zé jiāng zhī dà yú hé zhě, bù dì qí yuán zhī gòng yuǎn, yì yǐ qí lóng zhī jiāo huì yǐ.
东分为天目、武林。正脉北度东坝,而峙为句曲,于是回龙西结金陵,余脉东趋余邑。是余邑不特为大江尽处,亦南龙尽处也。龙与江同发于昆仑,同尽于余邑,屹为江海锁钥,以奠金陵,拥护留都千载不拔之基以此。岂若大河下流,昔曲而北趋碣石,今徙而南夺淮、泗,漫无锁钥耶?然则江之大于河者,不第其源之共远,亦以其龙之交会矣。
gù bù tàn jiāng yuán, bù zhī qí dà yú hé bù yǔ hé xiāng tí ér lùn, bù zhī qí yuán zhī yuǎn. tán jīng liú zhě, xiān nán ér cì běi kě yě.
故不探江源,不知其大于河;不与河相提而论,不知其源之远。谈经流者,先南而次北可也。