guǐ yǒu nián qī yuè èr shí bā rì chū dōu jí jīn běi jīng wèi wǔ tái yóu.
癸酉(1633年)七月二十八日出都(即今北京)為五台游。
yuè bā yuè chū sì rì, dǐ fù píng nán guān. shān zì táng xiàn lái, zhì táng hé shǐ mì, zhì huáng kuí jiàn kāi, shì bù shèn qióng lóng yǐ. cóng fù píng xī nán guò shí liáng, xī běi zhū fēng fù yǒng sǒng shàng xià zhòng duō qǐ. xún xī zuǒ běi xíng bā lǐ, xiǎo xī zì xī lái zhù, nǎi shě dà xī, sù xī xī běi zhuǎn, shān xiá jiàn shù. yòu qī lǐ, fàn yú tài zǐ pù. běi xíng shí wǔ lǐ, xī shēng hū zhì. huí gù yòu yá, shí bì shù shí rèn, zhōng ào rú xuē guā zhí xià. shàng yì yǒu ào, nǎi pù bù suǒ cóng yì zhě, jīn tiān hàn wú pù, pù hén yóu zài xuē ào jiān. lí jiàn èr sān chǐ, quán cóng ào jiān xì kǒng fàn làn chū, xià suì chéng liú. zài shàng, yú ān zǐ lǐng. lǐng shàng sì tiào, běi wù pō kāi, dōng běi xī běi, gāo fēng duì zhì, jù rú xiān zhǎng chā tiān, wéi zhí běi yī xì shǎo shā shōu shù. fù yǒu yuǎn shān héng qí wài, jí lóng quán guān yě, qù cǐ shàng sì shí lǐ. lǐng xià yǒu shuǐ cóng xī nán lái, chū suí zhī běi xíng, yǐ ér xī cóng dōng xiá zhōng qù. fù yú yī xiǎo lǐng, zé dà xī cóng xī běi lái, qí shì shén zhuàng, yì cóng dōng nán xiá zhōng qù, dāng jí yǔ xī nán zhī xī hé liú chū fù píng běi zhě.
越八月初四日,抵阜平南關。山自唐縣來,至唐河始密,至黃葵漸開,勢不甚穹窿矣。從阜平西南過石樑,西北諸峰復嵱嵷上下眾多起。循溪左北行八里,小溪自西來注,乃舍大溪,溯西溪北轉,山峽漸束。又七里,飯於太子鋪。北行十五里,溪聲忽至。回顧右崖,石壁數十仞,中坳如削瓜直下。上亦有坳,乃瀑布所從溢者,今天旱無瀑,瀑痕猶在削坳間。離澗二三尺,泉從坳間細孔泛濫出,下遂成流。再上,逾鞍子嶺。嶺上四眺,北塢頗開,東北、西北,高峰對峙,俱如仙掌插天,惟直北一隙少殺收束。復有遠山橫其外,即龍泉關也,去此尚四十里。嶺下有水從西南來,初隨之北行,已而溪從東峽中去。復逾一小嶺,則大溪從西北來,其勢甚壯,亦從東南峽中去,當即與西南之溪合流出阜平北者。
yú chū guò fù píng, shě dà xī ér xī, yǐ wèi xī xī jí lóng quán zhī shuǐ yě, bù wèi xī xī nǎi chū ān zǐ lǐng ào bì, yú lǐng ér fù yǔ dà xī zhī shàng liú yù, dà xī zé chū zì lóng quán zhě. xī yǒu shí liáng yuē wàn nián, guò zhī, sù liú wàng xī běi gāo fēng ér qū. shí lǐ, bī fēng xià, wèi xiǎo shān suǒ yǎn, fǎn bù dǔ lín xún zhī shì. zhuǎn běi xíng, xiàng suǒ wàng dōng běi gāo fēng, zhān zhī yù chū, qū zhī yù jìn, qiào xuē zhī zī, yáo yáo zhú rén xiàng rén bī lái, èr shí lǐ zhī jiān, láo yú yīng jiē. shì fēng míng wǔ yán zhài, yòu míng wú wáng zhài, yǒu lǎo sēng lú qí shàng.
余初過阜平,舍大溪而西,以為西溪即龍泉之水也,不謂西溪乃出鞍子嶺坳壁,逾嶺而復與大溪之上流遇,大溪則出自龍泉者。溪有石樑曰萬年,過之,溯流望西北高峰而趨。十里,逼峰下,為小山所掩,反不睹嶙峋之勢。轉北行,向所望東北高峰,瞻之愈出,趨之愈近,峭削之姿,遙遙逐人向人逼來,二十里之間,勞於應接。是峰名五岩寨,又名吳王寨,有老僧廬其上。
yǐ ér dōng běi fēng xià, xī liú yì chū, yǔ lóng quán dà xī huì, tǔ rén gòu shí liáng yú shàng, fēi lóng guān dào suǒ jīng. cóng qiáo zuǒ běi xíng bā lǐ, shí yù bēng yá chù lì xī shàng. yòu èr lǐ, zhòng chéng dāng ài kǒu, wèi lóng quán guān.
已而東北峰下,溪流溢出,與龍泉大溪會,土人構石樑於上,非龍關道所經。從橋左北行八里,時遇崩崖矗立溪上。又二里,重城當隘口,為龍泉關。
chū wǔ rì jìn nán guān, chū dōng guān. běi xíng shí lǐ, lù jiàn shàng, shān jiàn qí, quán shēng jiàn wēi. jì ér shí lù dǒu jué, liǎng yá wēi fēng qiào bì, hé dá zǎn qí, shān shù yǔ shí jìng lì cuò qǐ, bù fù zhī shēng zhì zhī fán yě. rú shì wǔ lǐ, yá bī chù fù shè shí guān èr chóng. yòu zhí shàng wǔ lǐ, dēng zhǎng chéng lǐng jué dǐng. huí wàng yuǎn fēng, jí gāo zhě yì fú zú xià, liǎng páng jìn fēng yōng hù, wéi nán lái yī xiàn yǒu shān xì, chè mù bǎi lǐ.
初五日進南關,出東關。北行十里,路漸上,山漸奇,泉聲漸微。既而石路陡絕,兩崖巍峰峭壁,合沓攢奇,山樹與石競麗錯綺,不復知升陟之煩也。如是五里,崖逼處復設石關二重。又直上五里,登長城嶺絕頂。回望遠峰,極高者亦伏足下,兩旁近峰擁護,惟南來一線有山隙,徹目百里。
lǐng zhī shàng, wēi lóu xióng zhì, jí lóng quán shàng guān yě. guān nèi gǔ sōng yī zhū, zhī sǒng yè mào, gàn yún jùn wù. guān zhī xī, jí wèi shān xī wǔ tái xiàn jiè. xià lǐng shén píng, bù jí suǒ shàng shí zhī yī.
嶺之上,巍樓雄峙,即龍泉上關也。關內古松一株,枝聳葉茂,干雲俊物。關之西,即為山西五台縣界。下嶺甚平,不及所上十之一。
shí sān lǐ, wèi jiù lù lǐng, yǐ zài píng dì.
十三里,為舊路嶺,已在平地。
yǒu xī zì xī nán lái, zhì cǐ suí shān xiàng xī běi qù, xíng yì cóng zhī. shí lǐ, wǔ tái shuǐ zì xī běi lái huì, hé liú zhù hū tuó hé. nǎi xún xī běi xī shù lǐ, wèi tiān chí zhuāng. běi xiàng wù zhōng èr shí lǐ, guò bái tóu ān cūn, qù nán tái zhǐ èr shí lǐ, sì gù shān gǔ, yóu bù kě dé qí fǎng fú dà gài. yòu xī běi èr lǐ, lù zuǒ wèi bái yún sì. yóu qí qián nán zhé, pān jī sì lǐ, zhé shàng sān lǐ, zhì qiān fó dòng, nǎi dēng tái jiān dào. yòu zhé ér xī xíng, sān lǐ shǐ zhì.
有溪自西南來,至此隨山向西北去,行亦從之。十里,五台水自西北來會,合流注滹沱河。乃循西北溪數里,為天池莊。北向塢中二十里,過白頭庵村,去南台止二十里,四顧山谷,猶不可得其仿佛大概。又西北二里,路左為白雲寺。由其前南折,攀躋四里,折上三里,至千佛洞,乃登台間道。又折而西行,三里始至。
chū liù rì fēng nù qǐ, dī shuǐ jiē bīng. fēng zhǐ rì chū, rú huǒ zhū yǒng tǔ cuì yè zhōng. xún shān bàn xī nán xíng, sì lǐ, yú lǐng, shǐ wàng nán tái zài qián. zài shàng wèi dēng sì, yóu cǐ lù jiàn jùn. shí lǐ, dēng nán tái jué dǐng, yǒu wén shū shè lì tǎ. běi miàn zhū tái huán liè, wéi dōng nán xī nán shǎo yǒu xì dì. zhèng nán, gǔ nán tái zài qí xià, yuǎn zé yú xiàn zhū shān píng zhì, ér dōng yǔ lóng quán zhēng róng jiē shì.
初六日風怒起,滴水皆冰。風止日出,如火珠涌吐翠葉中。循山半西南行,四里,逾嶺,始望南台在前。再上為燈寺,由此路漸峻。十里,登南台絕頂,有文殊舍利塔。北面諸台環列,惟東南、西南少有隙地。正南,古南台在其下,遠則盂縣諸山屏峙,而東與龍泉崢嶸接勢。
cóng tái yòu dào ér xià, tú shén yí, kě qí. xún xī lǐng xī běi xíng shí wǔ lǐ, wèi jīn gé lǐng. yòu xún shān zuǒ xī běi xià, wǔ lǐ, dǐ qīng liáng shí. sì yǔ yōu lì, gāo xià rú tú huà. yǒu shí wèi zhī xíng, zòng héng gè jiǔ bù, shàng kě lì sì bǎi rén, miàn píng ér xià ruì, shǔ yú xià shí zhě wú jǐ. cóng xī běi lì zhàn shí jí ér shàng, shí èr lǐ, dǐ mǎ pǎo quán. quán zài lù yú shān wō jiān, shí xì jǐn róng bàn tí, shuǐ cóng zhōng yì chū, wō yì píng chǎng kě sì, ér mǎ pǎo sì fǎn zài quán cè yī lǐ wài. yòu píng xià bā lǐ, sù yú shī zi kē.
從台右道而下,途甚夷,可騎。循西嶺西北行十五里,為金閣嶺。又循山左西北下,五里,抵清涼石。寺宇幽麗,高下如圖畫。有石為芝形,縱橫各九步,上可立四百人,面平而下銳,屬於下石者無幾。從西北歷棧拾級而上,十二里,抵馬跑泉。泉在路隅山窩間,石隙僅容半蹄,水從中溢出,窩亦平敞可寺,而馬跑寺反在泉側一里外。又平下八里,宿於獅子窠。
chū qī rì xī běi xíng shí lǐ, dù huà dù qiáo. yī fēng cóng zhōng tái xià, liǎng páng liú quán cóng cóng, yōu jìng jìng tóng jìng jiǒng jué.
初七日西北行十里,度化度橋。一峰從中台下,兩旁流泉淙淙,幽靚靚同靜迥絕。
fù dù qí yòu jiàn zhī qiáo, xún shān xī xiàng ér shàng, lù yī qīng xié bù píng shén. yòu shí lǐ, dēng xī tái zhī dǐng. rì yìng zhū fēng, yī yī xiàn tài chéng qí. qí xī miàn, jìn zé bì mó yán, yuǎn zé yàn mén guān, lì lì kě fǔ ér qiè jí tí qǔ shí qǔ yě.
復度其右澗之橋,循山西向而上,路欹傾斜不平甚。又十里,登西台之頂。日映諸峰,一一獻態呈奇。其西面,近則閉魔岩,遠則雁門關,歷歷可府而挈qiè即提取、拾取也。
bì mó yán zài sì shí lǐ wài, shān jiē dǒu yá pán gèn, céng lèi ér shàng, wèi cǐ zhōng qí chù.
閉魔岩在四十里外,山皆陡崖盤亘,層累而上,為此中奇處。
rù kòu fú kān, jí cóng tái běi xià, sān lǐ, wèi bā gōng dé shuǐ.
入叩佛龕,即從台北下,三里,為八功德水。
sì běi miàn, zuǒ wèi wéi mó gé, gé xià èr shí sǒng qǐ, gé jià yú shàng, gé zhù zhǎng duǎn, suí shí cān chà, yǒu jìng bù yòng zhù zhě.
寺北面,左為維摩閣,閣下二石聳起,閣架於上,閣柱長短,隨石參差,有竟不用柱者。
qí zhōng wèi wàn fú gé, fú jù jīn bì zhān tán jí tán xiāng, luó liè huī yìng, bù chì wàn zūn. qián yǒu gé èr chóng, jù sān céng, qí zhōu lú huán gé yì sān céng, zhōng jià fù dào, wǎng lái kōng zhōng. dāng cǐ wàn shān jiān zǔ, fēi shén lì bù néng yùn yùn zuò xiū zào cǐ. cóng sì dōng běi xíng, wǔ lǐ, zhì dà dào, yòu shí lǐ, zhì tái zhōng.
其中為萬佛閣,佛俱金碧旃檀即檀香,羅列輝映,不啻萬尊。前有閣二重,俱三層,其周廬環閣亦三層,中架復道,往來空中。當此萬山艱阻,非神力不能運運作、修造此。從寺東北行,五里,至大道,又十里,至台中。
wàng dōng tái nán tái, jù zài wǔ liù shí lǐ wài, ér nán tái wài zhī lóng quán, fǎn ruò gèng jìn, wéi xī tái běi tái, xiāng yǔ lián shǔ. shí fēng qīng rì lì, shān kāi liè rú xū méi. yú xiān qū tái zhī nán, dēng lóng fān shí. qí dì luàn shí shù wàn, yǒng qǐ fēng tóu, xià lín jué wù, zhōng xuán dú sǒng, yán shì wén shū fàng guāng shè yǐng chù. cóng tái běi zhí xià zhě sì lǐ, yīn yá xuán bīng shù bǎi zhàng, yuē wàn nián bīng. qí wù zhōng yì yǒu jié lú zhě.
望東台、南台,俱在五六十里外,而南台外之龍泉,反若更近,惟西台、北台,相與連屬。時風清日麗,山開列如鬚眉。余先趨台之南,登龍翻石。其地亂石數萬,湧起峰頭,下臨絕塢,中懸獨聳,言是文殊放光攝影處。從台北直下者四里,陰崖懸冰數百丈,曰「萬年冰」。其塢中亦有結廬者。
chū hán wú jǐ, tái jiān bīng xuě, zhǒng zhǒng ér shì.
初寒無幾,台間冰雪,種種而是。
wén xuě xià yú qī yuè èr shí qī rì, zhèng yú chū dōu shí yě. xíng sì lǐ, běi shàng zǎo yù chí. yòu běi shàng shí lǐ, sù yú běi tái.
聞雪下於七月二十七日,正余出都時也。行四里,北上澡浴池。又北上十里,宿於北台。
běi tái bǐ zhū tái jiào jùn, yú chéng rì sè, zhōu tiào sì wài. jí rù sì, rì luò ér fēng dà zuò.
北台比諸台較峻,余乘日色,周眺寺外。及入寺,日落而風大作。
chū bā rì lǎo sēng shí táng sòng yú, lì zhǐ zhū shān yuē: běi tái zhī xià, dōng tái xī, zhōng tái zhōng, nán tái běi, yǒu wù yuē tái wān, cǐ zhū tái huán liè zhī gài yě. qí zhèng dōng shāo běi, yǒu fú qīng tè ruì zhě, héng shān yě. zhèng xī shāo nán, yǒu lián lán yī mǒ zhě, yàn mén yě.
初八日老僧石堂送余,歷指諸山曰:「北台之下,東台西,中台中,南台北,有塢曰台灣,此諸台環列之概也。其正東稍北,有浮青特銳者,恆山也。正西稍南,有連嵐一抹者,雁門也。
zhí nán zhū shān, nán tái zhī wài, wéi lóng quán wèi dú xióng.
直南諸山,南台之外,惟龍泉為獨雄。
zhí běi fǔ nèi wài èr biān, zhū shān rú bèi lěi, wéi zī shān běi hù, qiào xuē céng dié, cuó é zhī shì, dú lù yī bān tōng bān. cǐ běi tái lì lǎn zhī gài yě. cǐ qù dōng tái sì shí lǐ, huá yán lǐng zài qí zhōng. ruò tàn běi yuè, bù ruò jìng yóu lǐng běi xià, kě shěng sì shí lǐ dēng jiàng. yú hàn zhī. bié ér dōng, zhí xià zhě bā lǐ, píng xià zhě shí èr lǐ, dǐ huá yán lǐng. yóu běi wù xià shí lǐ, shǐ yí. yī jiàn zì běi, yī jiàn zì xī, liǎng jiàn hé ér qún fēng còu, shēn hè zhōng yī hú tiān yě. xún jiàn dōng běi xíng èr shí lǐ, yuē yě zi chǎng. nán zì bái tóu ān zhì cǐ, shù shí lǐ nèi, shēng tiān huā cài, chū cǐ zé jué zhǒng yǐ.
直北俯內外二邊,諸山如蓓蕾,惟茲山北護,峭削層疊,嵯峨之勢,獨露一班通斑。此北檯曆覽之概也。此去東台四十里,華岩嶺在其中。若探北嶽,不若竟由嶺北下,可省四十里登降。「余頷之。別而東,直下者八里,平下者十二里,抵華岩嶺。由北塢下十里,始夷。一澗自北,一澗自西,兩澗合而群峰湊,深壑中」一壺天「也。循澗東北行二十里,曰野子場。南自白頭庵至此,數十里內,生天花菜,出此則絕種矣。
yóu cǐ, liǎng yá píng liè dǐng zhì, xióng qiào wàn zhuàng, rú shì zhě shí lǐ. shí yá xuán jué zhōng, céng gé jié qǐ, zé xuán kōng sì yě, shí bì yóu qí. cǐ wèi běi tái wài hù shān, bù cóng cǐ chū, jǐ bù dé tái shān shén lǐ yún.
由此,兩崖屏列鼎峙,雄峭萬狀,如是者十里。石崖懸絕中,層閣傑起,則懸空寺也,石壁尤奇。此為北台外護山,不從此出,幾不得台山神理雲。