guǐ yǒu nián qī yuè èr shí bā rì chū dōu jí jīn běi jīng wèi wǔ tái yóu.
癸酉(1633年)七月二十八日出都(即今北京)为五台游。
yuè bā yuè chū sì rì, dǐ fù píng nán guān. shān zì táng xiàn lái, zhì táng hé shǐ mì, zhì huáng kuí jiàn kāi, shì bù shèn qióng lóng yǐ. cóng fù píng xī nán guò shí liáng, xī běi zhū fēng fù yǒng sǒng shàng xià zhòng duō qǐ. xún xī zuǒ běi xíng bā lǐ, xiǎo xī zì xī lái zhù, nǎi shě dà xī, sù xī xī běi zhuǎn, shān xiá jiàn shù. yòu qī lǐ, fàn yú tài zǐ pù. běi xíng shí wǔ lǐ, xī shēng hū zhì. huí gù yòu yá, shí bì shù shí rèn, zhōng ào rú xuē guā zhí xià. shàng yì yǒu ào, nǎi pù bù suǒ cóng yì zhě, jīn tiān hàn wú pù, pù hén yóu zài xuē ào jiān. lí jiàn èr sān chǐ, quán cóng ào jiān xì kǒng fàn làn chū, xià suì chéng liú. zài shàng, yú ān zǐ lǐng. lǐng shàng sì tiào, běi wù pō kāi, dōng běi xī běi, gāo fēng duì zhì, jù rú xiān zhǎng chā tiān, wéi zhí běi yī xì shǎo shā shōu shù. fù yǒu yuǎn shān héng qí wài, jí lóng quán guān yě, qù cǐ shàng sì shí lǐ. lǐng xià yǒu shuǐ cóng xī nán lái, chū suí zhī běi xíng, yǐ ér xī cóng dōng xiá zhōng qù. fù yú yī xiǎo lǐng, zé dà xī cóng xī běi lái, qí shì shén zhuàng, yì cóng dōng nán xiá zhōng qù, dāng jí yǔ xī nán zhī xī hé liú chū fù píng běi zhě.
越八月初四日,抵阜平南关。山自唐县来,至唐河始密,至黄葵渐开,势不甚穹窿矣。从阜平西南过石梁,西北诸峰复嵱嵷上下众多起。循溪左北行八里,小溪自西来注,乃舍大溪,溯西溪北转,山峡渐束。又七里,饭于太子铺。北行十五里,溪声忽至。回顾右崖,石壁数十仞,中坳如削瓜直下。上亦有坳,乃瀑布所从溢者,今天旱无瀑,瀑痕犹在削坳间。离涧二三尺,泉从坳间细孔泛滥出,下遂成流。再上,逾鞍子岭。岭上四眺,北坞颇开,东北、西北,高峰对峙,俱如仙掌插天,惟直北一隙少杀收束。复有远山横其外,即龙泉关也,去此尚四十里。岭下有水从西南来,初随之北行,已而溪从东峡中去。复逾一小岭,则大溪从西北来,其势甚壮,亦从东南峡中去,当即与西南之溪合流出阜平北者。
yú chū guò fù píng, shě dà xī ér xī, yǐ wéi xī xī jí lóng quán zhī shuǐ yě, bù wèi xī xī nǎi chū ān zǐ lǐng ào bì, yú lǐng ér fù yǔ dà xī zhī shàng liú yù, dà xī zé chū zì lóng quán zhě. xī yǒu shí liáng yuē wàn nián, guò zhī, sù liú wàng xī běi gāo fēng ér qū. shí lǐ, bī fēng xià, wèi xiǎo shān suǒ yǎn, fǎn bù dǔ lín xún zhī shì. zhuǎn běi xíng, xiàng suǒ wàng dōng běi gāo fēng, zhān zhī yù chū, qū zhī yù jìn, qiào xuē zhī zī, yáo yáo zhú rén xiàng rén bī lái, èr shí lǐ zhī jiān, láo yú yìng jiē. shì fēng míng wǔ yán zhài, yòu míng wú wáng zhài, yǒu lǎo sēng lú qí shàng.
余初过阜平,舍大溪而西,以为西溪即龙泉之水也,不谓西溪乃出鞍子岭坳壁,逾岭而复与大溪之上流遇,大溪则出自龙泉者。溪有石梁曰万年,过之,溯流望西北高峰而趋。十里,逼峰下,为小山所掩,反不睹嶙峋之势。转北行,向所望东北高峰,瞻之愈出,趋之愈近,峭削之姿,遥遥逐人向人逼来,二十里之间,劳于应接。是峰名五岩寨,又名吴王寨,有老僧庐其上。
yǐ ér dōng běi fēng xià, xī liú yì chū, yǔ lóng quán dà xī huì, tǔ rén gòu shí liáng yú shàng, fēi lóng guān dào suǒ jīng. cóng qiáo zuǒ běi xíng bā lǐ, shí yù bēng yá chù lì xī shàng. yòu èr lǐ, zhòng chéng dāng ài kǒu, wèi lóng quán guān.
已而东北峰下,溪流溢出,与龙泉大溪会,土人构石梁于上,非龙关道所经。从桥左北行八里,时遇崩崖矗立溪上。又二里,重城当隘口,为龙泉关。
chū wǔ rì jìn nán guān, chū dōng guān. běi xíng shí lǐ, lù jiàn shàng, shān jiàn qí, quán shēng jiàn wēi. jì ér shí lù dǒu jué, liǎng yá wēi fēng qiào bì, hé dá zǎn qí, shān shù yǔ shí jìng lì cuò qǐ, bù fù zhī shēng zhì zhī fán yě. rú shì wǔ lǐ, yá bī chù fù shè shí guān èr chóng. yòu zhí shàng wǔ lǐ, dēng cháng chéng lǐng jué dǐng. huí wàng yuǎn fēng, jí gāo zhě yì fú zú xià, liǎng páng jìn fēng yōng hù, wéi nán lái yī xiàn yǒu shān xì, chè mù bǎi lǐ.
初五日进南关,出东关。北行十里,路渐上,山渐奇,泉声渐微。既而石路陡绝,两崖巍峰峭壁,合沓攒奇,山树与石竞丽错绮,不复知升陟之烦也。如是五里,崖逼处复设石关二重。又直上五里,登长城岭绝顶。回望远峰,极高者亦伏足下,两旁近峰拥护,惟南来一线有山隙,彻目百里。
lǐng zhī shàng, wēi lóu xióng zhì, jí lóng quán shàng guān yě. guān nèi gǔ sōng yī zhū, zhī sǒng yè mào, gàn yún jùn wù. guān zhī xī, jí wéi shān xī wǔ tái xiàn jiè. xià lǐng shén píng, bù jí suǒ shàng shí zhī yī.
岭之上,巍楼雄峙,即龙泉上关也。关内古松一株,枝耸叶茂,干云俊物。关之西,即为山西五台县界。下岭甚平,不及所上十之一。
shí sān lǐ, wèi jiù lù lǐng, yǐ zài píng dì.
十三里,为旧路岭,已在平地。
yǒu xī zì xī nán lái, zhì cǐ suí shān xiàng xī běi qù, xíng yì cóng zhī. shí lǐ, wǔ tái shuǐ zì xī běi lái huì, hé liú zhù hū tuó hé. nǎi xún xī běi xī shù lǐ, wèi tiān chí zhuāng. běi xiàng wù zhōng èr shí lǐ, guò bái tóu ān cūn, qù nán tái zhǐ èr shí lǐ, sì gù shān gǔ, yóu bù kě dé qí fǎng fú dà gài. yòu xī běi èr lǐ, lù zuǒ wèi bái yún sì. yóu qí qián nán zhé, pān jī sì lǐ, zhé shàng sān lǐ, zhì qiān fó dòng, nǎi dēng tái jiān dào. yòu zhé ér xī xíng, sān lǐ shǐ zhì.
有溪自西南来,至此随山向西北去,行亦从之。十里,五台水自西北来会,合流注滹沱河。乃循西北溪数里,为天池庄。北向坞中二十里,过白头庵村,去南台止二十里,四顾山谷,犹不可得其仿佛大概。又西北二里,路左为白云寺。由其前南折,攀跻四里,折上三里,至千佛洞,乃登台间道。又折而西行,三里始至。
chū liù rì fēng nù qǐ, dī shuǐ jiē bīng. fēng zhǐ rì chū, rú huǒ zhū yǒng tǔ cuì yè zhōng. xún shān bàn xī nán xíng, sì lǐ, yú lǐng, shǐ wàng nán tái zài qián. zài shàng wèi dēng sì, yóu cǐ lù jiàn jùn. shí lǐ, dēng nán tái jué dǐng, yǒu wén shū shè lì tǎ. běi miàn zhū tái huán liè, wéi dōng nán xī nán shǎo yǒu xì dì. zhèng nán, gǔ nán tái zài qí xià, yuǎn zé yú xiàn zhū shān píng zhì, ér dōng yǔ lóng quán zhēng róng jiē shì.
初六日风怒起,滴水皆冰。风止日出,如火珠涌吐翠叶中。循山半西南行,四里,逾岭,始望南台在前。再上为灯寺,由此路渐峻。十里,登南台绝顶,有文殊舍利塔。北面诸台环列,惟东南、西南少有隙地。正南,古南台在其下,远则盂县诸山屏峙,而东与龙泉峥嵘接势。
cóng tái yòu dào ér xià, tú shén yí, kě qí. xún xī lǐng xī běi xíng shí wǔ lǐ, wèi jīn gé lǐng. yòu xún shān zuǒ xī běi xià, wǔ lǐ, dǐ qīng liáng shí. sì yǔ yōu lì, gāo xià rú tú huà. yǒu shí wèi zhī xíng, zòng héng gè jiǔ bù, shàng kě lì sì bǎi rén, miàn píng ér xià ruì, shǔ yú xià shí zhě wú jǐ. cóng xī běi lì zhàn shè jí ér shàng, shí èr lǐ, dǐ mǎ pǎo quán. quán zài lù yú shān wō jiān, shí xì jǐn róng bàn tí, shuǐ cóng zhōng yì chū, wō yì píng chǎng kě sì, ér mǎ pǎo sì fǎn zài quán cè yī lǐ wài. yòu píng xià bā lǐ, sù yú shī zi kē.
从台右道而下,途甚夷,可骑。循西岭西北行十五里,为金阁岭。又循山左西北下,五里,抵清凉石。寺宇幽丽,高下如图画。有石为芝形,纵横各九步,上可立四百人,面平而下锐,属于下石者无几。从西北历栈拾级而上,十二里,抵马跑泉。泉在路隅山窝间,石隙仅容半蹄,水从中溢出,窝亦平敞可寺,而马跑寺反在泉侧一里外。又平下八里,宿于狮子窠。
chū qī rì xī běi xíng shí lǐ, dù huà dù qiáo. yī fēng cóng zhōng tái xià, liǎng páng liú quán cóng cóng, yōu jìng jìng tóng jìng jiǒng jué.
初七日西北行十里,度化度桥。一峰从中台下,两旁流泉淙淙,幽靓靓同静迥绝。
fù dù qí yòu jiàn zhī qiáo, xún shān xī xiàng ér shàng, lù yī qīng xié bù píng shén. yòu shí lǐ, dēng xī tái zhī dǐng. rì yìng zhū fēng, yī yī xiàn tài chéng qí. qí xī miàn, jìn zé bì mó yán, yuǎn zé yàn mén guān, lì lì kě fǔ ér qiè jí tí qǔ shí qǔ yě.
复度其右涧之桥,循山西向而上,路欹倾斜不平甚。又十里,登西台之顶。日映诸峰,一一献态呈奇。其西面,近则闭魔岩,远则雁门关,历历可府而挈qiè即提取、拾取也。
bì mó yán zài sì shí lǐ wài, shān jiē dǒu yá pán gèn, céng lèi ér shàng, wèi cǐ zhōng qí chù.
闭魔岩在四十里外,山皆陡崖盘亘,层累而上,为此中奇处。
rù kòu fó kān, jí cóng tái běi xià, sān lǐ, wèi bā gōng dé shuǐ.
入叩佛龛,即从台北下,三里,为八功德水。
sì běi miàn, zuǒ wèi wéi mó gé, gé xià èr shí sǒng qǐ, gé jià yú shàng, gé zhù cháng duǎn, suí shí cēn cī, yǒu jìng bù yòng zhù zhě.
寺北面,左为维摩阁,阁下二石耸起,阁架于上,阁柱长短,随石参差,有竟不用柱者。
qí zhōng wèi wàn fú gé, fú jù jīn bì zhān tán jí tán xiāng, luó liè huī yìng, bù chì wàn zūn. qián yǒu gé èr chóng, jù sān céng, qí zhōu lú huán gé yì sān céng, zhōng jià fù dào, wǎng lái kōng zhōng. dāng cǐ wàn shān jiān zǔ, fēi shén lì bù néng yùn yùn zuò xiū zào cǐ. cóng sì dōng běi xíng, wǔ lǐ, zhì dà dào, yòu shí lǐ, zhì tái zhōng.
其中为万佛阁,佛俱金碧旃檀即檀香,罗列辉映,不啻万尊。前有阁二重,俱三层,其周庐环阁亦三层,中架复道,往来空中。当此万山艰阻,非神力不能运运作、修造此。从寺东北行,五里,至大道,又十里,至台中。
wàng dōng tái nán tái, jù zài wǔ liù shí lǐ wài, ér nán tái wài zhī lóng quán, fǎn ruò gèng jìn, wéi xī tái běi tái, xiāng yǔ lián shǔ. shí fēng qīng rì lì, shān kāi liè rú xū méi. yú xiān qū tái zhī nán, dēng lóng fān shí. qí dì luàn shí shù wàn, yǒng qǐ fēng tóu, xià lín jué wù, zhōng xuán dú sǒng, yán shì wén shū fàng guāng shè yǐng chù. cóng tái běi zhí xià zhě sì lǐ, yīn yá xuán bīng shù bǎi zhàng, yuē" wàn nián bīng". qí wù zhōng yì yǒu jié lú zhě.
望东台、南台,俱在五六十里外,而南台外之龙泉,反若更近,惟西台、北台,相与连属。时风清日丽,山开列如须眉。余先趋台之南,登龙翻石。其地乱石数万,涌起峰头,下临绝坞,中悬独耸,言是文殊放光摄影处。从台北直下者四里,阴崖悬冰数百丈,曰“万年冰”。其坞中亦有结庐者。
chū hán wú jǐ, tái jiān bīng xuě, zhǒng zhǒng ér shì.
初寒无几,台间冰雪,种种而是。
wén xuě xià yú qī yuè èr shí qī rì, zhèng yú chū dōu shí yě. xíng sì lǐ, běi shàng zǎo yù chí. yòu běi shàng shí lǐ, sù yú běi tái.
闻雪下于七月二十七日,正余出都时也。行四里,北上澡浴池。又北上十里,宿于北台。
běi tái bǐ zhū tái jiào jùn, yú chéng rì sè, zhōu tiào sì wài. jí rù sì, rì luò ér fēng dà zuò.
北台比诸台较峻,余乘日色,周眺寺外。及入寺,日落而风大作。
chū bā rì lǎo sēng shí táng sòng yú, lì zhǐ zhū shān yuē:" běi tái zhī xià, dōng tái xī, zhōng tái zhōng, nán tái běi, yǒu wù yuē tái wān, cǐ zhū tái huán liè zhī gài yě. qí zhèng dōng shāo běi, yǒu fú qīng tè ruì zhě, héng shān yě. zhèng xī shāo nán, yǒu lián lán yī mǒ zhě, yàn mén yě.
初八日老僧石堂送余,历指诸山曰:“北台之下,东台西,中台中,南台北,有坞曰台湾,此诸台环列之概也。其正东稍北,有浮青特锐者,恒山也。正西稍南,有连岚一抹者,雁门也。
zhí nán zhū shān, nán tái zhī wài, wéi lóng quán wèi dú xióng.
直南诸山,南台之外,惟龙泉为独雄。
zhí běi fǔ nèi wài èr biān, zhū shān rú bèi lěi, wéi zī shān běi hù, qiào xuē céng dié, cuó é zhī shì, dú lù yī bān tōng bān. cǐ běi tái lì lǎn zhī gài yě. cǐ qù dōng tái sì shí lǐ, huá yán lǐng zài qí zhōng. ruò tàn běi yuè, bù ruò jìng yóu lǐng běi xià, kě shěng sì shí lǐ dēng jiàng." yú hàn zhī. bié ér dōng, zhí xià zhě bā lǐ, píng xià zhě shí èr lǐ, dǐ huá yán lǐng. yóu běi wù xià shí lǐ, shǐ yí. yī jiàn zì běi, yī jiàn zì xī, liǎng jiàn hé ér qún fēng còu, shēn hè zhōng" yī hú tiān" yě. xún jiàn dōng běi xíng èr shí lǐ, yuē yě zi chǎng. nán zì bái tóu ān zhì cǐ, shù shí lǐ nèi, shēng tiān huā cài, chū cǐ zé jué zhǒng yǐ.
直北俯内外二边,诸山如蓓蕾,惟兹山北护,峭削层叠,嵯峨之势,独露一班通斑。此北台历览之概也。此去东台四十里,华岩岭在其中。若探北岳,不若竟由岭北下,可省四十里登降。“余颔之。别而东,直下者八里,平下者十二里,抵华岩岭。由北坞下十里,始夷。一涧自北,一涧自西,两涧合而群峰凑,深壑中”一壶天“也。循涧东北行二十里,曰野子场。南自白头庵至此,数十里内,生天花菜,出此则绝种矣。
yóu cǐ, liǎng yá píng liè dǐng zhì, xióng qiào wàn zhuàng, rú shì zhě shí lǐ. shí yá xuán jué zhōng, céng gé jié qǐ, zé xuán kōng sì yě, shí bì yóu qí. cǐ wèi běi tái wài hù shān, bù cóng cǐ chū, jǐ bù dé tái shān shén lǐ yún.
由此,两崖屏列鼎峙,雄峭万状,如是者十里。石崖悬绝中,层阁杰起,则悬空寺也,石壁尤奇。此为北台外护山,不从此出,几不得台山神理云。