èr shí yī rì píng míng qǐ, tiān yǐ dà jì, yǐ lù gōng shū tóu mò. mò zài dùn, bù jí wǎng kòu, yǐ míng jiǎn qù, yú nǎi hòu fàn yú yù zhōng.
二十一日平明起，天已大霽，以陸公書投莫。莫在囤，不及往叩，以名柬去，余乃候飯於寓中。

jì wǔ, sàn bù dōng jiē, dù táng dī, jīng zhōu zhì qián, ér xī xún dùn shān běi bì xià xíng, gòng yī lǐ, rù běi shān nán xiàng shí dòng.
既午，散步東街，渡塘堤，經州治前，而西循囤山北壁下行，共一里，入北山南向石洞。

yòu cóng dòng qián xī běi xíng bàn lǐ, zhuǎn ér xī nán yòu bàn lǐ, dù qiáo tíng, rù qīng shuǐ táng, fǎn yù yǐ xià wǔ. mò gōng kuì mǐ ròu yǔ jiǔ, shú ér zhuó zhī. dài wǎn jì shén.
又從洞前西北行半里，轉而西南又半里，渡橋亭，入清水塘，返寓已下午。莫公饋米肉與酒，熟而酌之。迨晚霽甚。

èr shí èr rì wǔ gēng pō hán, dài qǐ ér yún qì fù yì.
二十二日五更頗寒，迨起而雲氣復翳。

zhàn rén yán fū jiāng zhì, kě jí chuī fàn. jì fàn ér fū réng bù qí. xiān shì, yú wú yǐ wèi zhì jiàn miàn lǐ, yǐ jīng zhāng shuǐ jīng tú èr méi bìng rù kuì, cǐ jīng nǎi zhāng zhōng shǔ zhōng suǒ de, yíng chè shū shén.
站人言夫將至，可亟炊飯。既飯而夫仍不齊。先是，余無以為贄ｚｈì見面禮，以晶章水晶圖二枚併入饋，此晶乃漳中署中所得，瑩澈殊甚。

qǐ yī bìng shōu rù hòu, jìng wú huí yīn. yú suǒ tiē zài sān, zhū rén jù hù xiāng tuī wěi, ruò jì yú xíng jí yǐ zhě. yú bù dé yǐ, wǎng kòu zhǎng àn zhǎng guǎn àn dú wén shū de rén liú, wèi yán qí gù. liú yuē: zuó wù yǐ wèi yín zhū báo wù, jìng màn zhì zhī, bù yì qí wèi bǎo wù yě chuán shì de guì zhòng wù pǐn, dāng jí rù yán.
豈一併收入後，竟無回音。余索帖再三，諸人俱互相推委，若冀余行即已者。余不得已，往叩掌案掌管案牘文書的人劉，為言其故。劉曰：「昨誤以為銀硃薄物，竟漫置之，不意其為寶物也傳世的貴重物品，當即入言。

dàn sī shí wèi qǐ, xū huǎn yī rì chéng kě ěr. yú bù dé yǐ, cóng zhī. zuó zhū rén jìng sī zhì yú wài, gù bù dé huí jiǎn, zhì shì rán hòu rù bái yě. hòu zhì gèng yú, liú yóu zài dùn wèi guī, nǎi mèn mèn wò.
但斯時未起，須緩一日程可耳。「余不得已，從之。昨諸人竟私置於外，故不得回柬，至是然後入白也。候至更余，劉猶在囤未歸，乃悶悶臥。

yín xī èr chǎng, zài nán dān zhōu dōng nán sì shí lǐ, zài jīn cūn xī shí wǔ lǐ, qí nán qù nà dì zhōu yì sì shí lǐ. qí dì chǎng yǒu sān: yuē xīn zhōu, shǔ nán dān yuē gāo fēng, shǔ hé chí zhōu yuē zhōng kēng, shǔ nà dì. jiē chǎn yín xī. sān dì xiāng jiān jǐn yī èr lǐ, jiē kè shěng kè jiǎ suǒ jí. àn zhì yǒu gāo fēng zhài tóng zhài, jí cǐ gāo fēng zhī chǎng, dú shǔ hé chí, ér qí dì shí cuò yú nán dān nà dì zhī jiān, dá zhōu bì yóu nán dān jìng.
銀錫二廠，在南丹州東南四十里，在金村西十五里，其南去那地州亦四十里。其地〔廠有三：〕曰新州，屬南丹；曰高峰，屬河池州；曰中坑，屬那地。皆產銀、錫。三地相間僅一二里，皆客省客賈所集。按《志》有高峰砦同「寨」，即此高峰之廠，獨屬河池，而其地實錯於南丹、那地之間，達州必由南丹境。

xiǎng yǐ kuàng xué suǒ zài, gù sān fēn qí dì yě.
想以礦穴所在，故三分其地也。

yín xī jué jǐng qǔ shā, rú mǐ lì, shuǐ táo huǒ liàn ér hòu dé zhī.
銀錫掘井取砂，如米粒，水淘火煉而後得之。

yín shā sān shí jīn kě dé yín èr qián, xī shā suǒ de zé yì.
銀砂三十斤可得銀二錢，錫砂所得則易。

yòu yǒu huī luó chǎng, zhǐ chǎn xī.
又有灰羅廠，止產錫。

zài nán dān dōng nán sān shí yòu wǔ lǐ, jí yú zuó suǒ jīng.
在南丹東南三十又五里，即余昨所經。

yǒu mèng yīng shān, zài nán dān xī wǔ shí lǐ máng chǎng xiāng jìn.
有孟英山，在南丹西五十里芒場相近。

zhǐ chǎn yín. yǒng lè zhōng qiǎn zhōng shǐ léi chūn kāi kuàng yú cǐ, jīn suǒ chū shèn wēi bù jí xīn zhōu yǐ. léi chūn zhì mèng yīng shí, hé chí suǒ chéng shì qí suǒ zhú.
止產銀。永樂中遣中使雷春開礦於此，今所出甚微不及新州矣。雷春至孟英時，河池所城是其所築。

èr shí sān rì hòu fū bù zhì, zǒng zhàn xú yuē yǐ zuó lǐ wèi chóu, shàng xū dài yī rì. yú qiú qù bù dé, wéi mèn mèn yǎn zuò ér yǐ. zhì wǔ hòu, shǐ yǐ liǎng jīng zhāng hái yú, ér sǔn qí yī, yú wǔ sè, zé wèi zhū rén gān méi qīn tūn cái wù yǐ. shì rì wǔ jiān léi yǔ, wǎn dà jì.
二十三日候夫不至，總站徐曰「以昨禮未酬，尚須待一日。」余求去不得，惟悶悶偃坐而已。至午後，始以兩晶章還余，而損其一，餘五色，則為諸人乾沒侵吞財物矣。是日午間雷雨，晚大霽。

yóu yín xī chǎng ér nán, liǎng rì chéng zhì yá dòng, yǒu dà jiāng zì xī ér dōng, wèi nà dì dōng lán èr zhōu jiè.
由銀錫廠而南，兩日程至涯洞，有大江自西而東，為那地、東蘭二州界。

qí dù chù míng hé shuǐ dù, shí wèi diāo jiāng.
其渡處名河水渡，實為刁江。

qí shàng liú lái zì sì chéng jiè, qí xià liú dōng lì yǒng shùn tǔ sī běi wǔ lǐ. jí xià shí yàn, wèi luó mù dù zhě yě.
其上流來自泗城界，其下流東歷永順土司北五里。即下石堰，為羅木渡者也。

nán dān dōng bā shí yú lǐ dǐ dà shān lǐng, wèi hé chí zhōu jiè dōng nán sì shí lǐ guò xīn zhōu, wèi nà dì zhōu jiè xī sān rì chéng yuē yī bǎi wǔ shí lǐ dǐ bā é, běi wèi píng zhōu sì zhài jiè, xī wèi sì chéng zhōu jiè xī běi èr rì chéng yuē yī bǎi lǐ guò liù zhài, wèi dú shān xià sī jiè dōng běi rì bàn chéng yuē qī shí lǐ dǐ dōng jiè, wèi lì bō xiàn jiè.
南丹東八十餘里抵大山嶺，為河池州界；東南四十里過新州，為那地州界；西三日程約一百五十里抵巴鵝，北為平洲四寨界，西為泗城州界；西北二日程約一百里過六寨，為獨山下司界；東北日半程約七十里抵東界，為荔波縣界。

nán dān mǐ ròu zhū wù jià jù liǎng bèi yú tā chù. mǐ jù zì dú shān dé shèng zhū chù lái.
南丹米肉諸物價俱兩倍於他處。米俱自獨山、德勝諸處來。

wéi yín jiàn ér shén dī, suǒ yòng zhě zhǐ duì chōng qī chéng.
惟銀賤而甚低，所用者止對沖七成。

qí děng shén dà, zhōng guó yín bù kān shǐ yě.
其等甚大，中國銀不堪使也。

lóng yǎn shù zhì cǐ wú. dé shèng shén duō.
龍眼樹至此無。德勝甚多。

èr shí sì rì chén qǐ, yīn yún sì hé, shì rì wèi lì xià.
二十四日晨起，陰雲四合，是日為立夏。

fàn ér dài fū, jiǔ bù zhì, shàng wǔ zhǐ dé sì míng, èr míng yóu wèi zhì. yú bù néng dài, yǐ èr míng dān xíng lǐ, yǐ èr míng jiān yú xíng. chū jiē běi, zhí běi xíng shān wù jiān, yī lǐ bàn, dà xī xiàng dōng běi qù, lù zhé ér xī běi, yú tǔ lǐng. èr lǐ bàn, yú lǐng xī xià, yǒu shuǐ zì dōng nán lái, běi xiàng ér qù, dù zhī nán xíng, yú shì shí fēng fù chū, huò huí hé, huò bī zè, gāo shù mì zhī, méng yì shēn qiàn, shí wǔ rì jiàn jì, rú xíng lǜ wò zhōng. yǐ sù xiá xī rù, wéi wén shuǐ shēng chán chán, ér yì mì bù biàn qí cóng chū, xiǎng yì bì dōng xiàng zhī liú, rán shí lù shén dà, bù ruò zhōu dōng jiē cóng cǎo mǎng zhōng xíng yě. gòng sān lǐ, yǒu shí fēng zhōng lì yú liǎng shān xiá jiān, gāo ruì yú yú zhòng, ér liǎng páng jiā bì fǎn ài, yì jué zhēng róng. yóu qí nán jiā xī tòu, yòu zhì lǐng yī lǐ, xī nán yú jí, qí nán jí shēn kēng xià zhuì, yì rú lǐng běi zhě zhī mì yì chén bì yě. yóu lǐng shàng xī xún běi fēng, yòu yú jí xī xià, gòng lǐ yú, yóu liǎng shān jiā zhōng xī chū, yuē jiā shān guān jīn zuò guān shàng. jiā xī jí yǒu shù jiā yǐ běi fēng xià, qí hòu xuē yá rú píng, qián zé xīn huáng mì qìng, lù cóng qí xià xíng. hū běi shān zhī lù, shí yá fēi jià, yǒu xiǎo shuǐ zì xī lái, shù shí yá zhī jiǎo, běi rù shí dòng zhōng. dòng mén nán xiàng, zài fú yá zhī dōng cūn hòu wēi yá zhī xià, shuǐ zì nán dǎo rù, dāng yì tòu běi shān ér xiè yú nán dān xià liú zhě yě. yóu fú yá xià sù xì liú xī xíng, qí nèi fù huí tián yī hè, nán lù yòu yǒu cūn shù shí jiā. yòu xī sān lǐ, yú tǔ shān xià, xī běi yòu yī lǐ, yǒu shuǐ zì xī nán tǔ xiá zhōng lái, dōng dǐ shí yá xià, zhuǎn ér běi qù, lù yì dù shuǐ ér běi. èr lǐ, shuǐ yóu dōng běi wù zhōng qù, yóu xiǎo qí xī běi shēng zhì, gāng fù gāo xià, gòng sì lǐ, nǎi xià lǐng. yòu xī nán zhuǎn rù shān wù, wèi yí zhōu cūn, rì yǐ xià wǔ yǐ. chuī ér yì qí, yóu wù zhōng suí xì liú dōng běi xíng. yī lǐ, shè xī, yòu yī lǐ, yú ào nǎi zhuǎn xī běi, xì liú zài shān xiá zhōng, yì xī běi zhuǎn. yǐ běi dù yī xiá, fù běi shàng shān, yuán xī shān zhī bàn xíng, gòng èr lǐ, fēng tóu shí lù shén qí qīn, qí xià xiá zhōng shuǐ yì zì nán ér běi, yòu yǒu yī dōng lái xiǎo shuǐ còu hé yú qí xià ér běi qù. yòu běi xíng yú lǐng ér xià, zé xiá zhōng huì shuǐ shén shēn, xiǎng jí qián shuǐ zhī zhuǎn ér xī yě. dù zhī, xún jiàn běi xíng, yǒu yàn jié jiàn zhōng, gù qí dōng shuǐ jí mǎ fù ěr. gòng yī lǐ, yòu yǒu xiǎo shuǐ zì xī tǔ xiá lái, hé ér dōng qù. cóng qí hé chù réng dù ér běi, zé dōng lái dà lù fù zhì shì huì, nǎi xún zhī xī běi shàng lǐng. yī lǐ, yú tǔ shān ài, zé běi miàn shí shān píng lì ér dōng, lù xún nán jiè tǔ shān xī běi xíng, liǎng jiè zhī zhōng fù yǒu tián chéng, dōng xī kāi wù, yǒu xiǎo shuǐ jiè qí zhōng, yì dōng xiàng qù. yòu xī èr lǐ yú, wù nán běi shān xià jù yǒu cūn, duō wǎ shè, yuē lán lù cūn jīn zuò lā dà.
飯而待夫，久不至，上午止得四名，二名猶未至。余不能待，以二名擔行李，以二名肩輿行。出街北，直北行山塢間，一里半，大溪向東北去，路折而西北，逾土嶺。二里半，逾嶺西下，有水自東南來，北向而去，渡之南行，於是石峰復出，或回合，或逼仄，高樹密枝，蒙翳深倩，時午日漸霽，如行綠幄中。已溯峽西入，惟聞水聲潺潺，而翳密不辨其從出，想亦必東向之流，然石路甚大，不若州東皆從草莽中行也。共三里，有石峰中立於兩山峽間，高銳逾於眾，而兩旁夾壁反隘，益覺崢嶸。由其南夾西透，又陟嶺一里，西南逾脊，其南即深坑下墜，亦如嶺北者之密翳沉碧也。由嶺上西循北峰，又逾脊西下，共里余，由兩山夾中西出，曰夾山關今作關上。夾西即有數家倚北峰下，其後削崖如屏，前則新篁密箐，路從其下行。忽北山之麓，石崖飛架，有小水自西來，漱石崖之腳，北入石洞中。洞門南向，在浮崖之東村後危崖之下，水自南搗入，當亦透北山而泄於南丹下流者也。由浮崖下溯細流西行，其內復回田一壑，南麓又有村數十家。又西三里，逾土山下，西北又一里，有水自西南土峽中來，東抵石崖下，轉而北去，路亦渡水而北。二里，水由東北塢中去，由小岐西北升陟，岡阜高下，共四里，乃下嶺。又西南轉入山塢，為彝州村，日已下午矣。炊而易騎，由塢中隨細流東北行。一里，涉溪，又一里，逾坳乃轉西北，細流在山峽中，亦西北轉。已北渡一峽，復北上山，緣西山之半行，共二里，峰頭石路甚崎嶔，其下峽中水亦自南而北，又有一東來小水湊合於其下而北去。又北行逾嶺而下，則峽中匯水甚深，想即前水之轉而西也。渡之，循澗北行，有堰截澗中，故其東水及馬腹耳。共一里，又有小水自西土峽來，合而東去。從其合處仍渡而北，則東來大路復至是會，乃循之西北上嶺。一里，逾土山隘，則北面石山屏立而東，路循南界土山西北行，兩界之中復有田塍，東西開塢，有小水界其中，亦東向去。又西二里余，塢南北山下俱有村，多瓦舍，曰欄路村今作拉大。

dà lù zhí xī xiàng shān xì qù, cóng qí běi xiàng dù xī, yī lǐ, yú běi jiè shí shān běi xià, zhuǎn xī xíng bàn lǐ, sù yú là běi cūn.
大路直西向山隙去，從岐北向渡溪，一里，逾北界石山北下，轉西行半里，宿於蠟北村。

èr shí wǔ rì mèi shuǎng, yóu là běi cūn shāo xī fù běi xiàng rù xiá zhōng, bàn lǐ, yú xiǎo jí běi xià, bàn lǐ, dǐ jiān gāo fēng xià. qí chù lìng chéng yī dòng, yǒu yī èr máo shè yǐ jiān fēng xià. jìng dòng dōng běi xíng èr lǐ, yǒu cūn zài xī shān zhī lù, yuē xiào cūn. yòu běi bàn lǐ, yǒu dòng zài xī xiǎo shān kēng zhōng, qí mén dōng nán xiàng, wài céng shén chǎng, zhōng bì rú píng, yòu pì nèi mén shén shēn. lù yóu dōng shān yá shàng xíng, gé wù duì wàng zhī, téng luó yǎn yǎn fù guà, zhōng yǒu shuǐ zì dòng mén chán chán chū, qián chéng jiàn nán liú xī zhé qù. yòu dōng běi bàn lǐ, yú lǐng jí, pō jùn. dōng xī fēng jù shí yá, ér cǐ jí dú tǔ. yú zhī dōng běi xià yī lǐ, yòu chéng yī dòng, yuē jiē páng cūn. sòng zhě yù huàn fū qí, ér jū rén bù chéng, qiáng sòng zhě fù qián. yú shì xī běi dēng lǐng, lǐng shàng xià duō yǐ yá suí hè zhī shě. yī lǐ, yú lǐng xià ér fù shàng, yòu xī běi èr lǐ, fù yú lǐng xī zhuǎn běi xiàng xíng, yǒu cūn zài dōng shān zhī bàn, shén zhòng. xún zhī běi xíng èr lǐ, yǒu jiān shān jiān dōng fēng zhī shàng, shén ruì, xià yǒu wǎ fáng, huán lí huí dǔ, pō bù shì zhū cūn luò. qí xī jiè yǒu shān gāo sǒng, guān yú zhū fēng, cǐ shǐ wèi nán xià duō líng liǎng jiāng dū ní lóng jiāng. fēn jiè zhī jí, yǔ suǒ xíng dōng fēng duì jiā chéng wù. zhōng kāi dà hè, zì nán ér běi, jí qián lán lù cūn xī xíng dà dào, zhuǎn ér wèi cǐ wù zhě yě. wù zhōng tǔ shān zhī shàng, cóng shù wěng cōng, jū shì lín cì. yǔ cǐ cūn dōng xī xiāng duì zhě yuē máng chǎng, cǐ dà dào suǒ jīng zhě yú yǐ zhàn qí jiù cūn xiāng huàn, gù jiù cǐ xiǎo dào. rán cūn fū yán mén qiú dài, bǐ jiē bù chéng, lǚ qián lǚ zhǐ, qiáng zhī bù xíng. fāng wú kě nài hé, shì yǒu yī shào nián xuán jiàn chā jiàn zhì, cù qí sù xíng, zé nán dān mò jūn suǒ qiǎn lìng jiàn sòng yú zhě, shǐ dé fù qián. yòu běi yú yī lǐng, yòu běi yī lǐ fàn yú bì ào cūn.
二十五日昧爽，由蠟北村稍西復北向入峽中，半里，逾小脊北下，半里，抵尖高峰下。其處另成一峒，有一二茅舍倚尖峰下。竟峒東北行二里，有村在西山之麓，曰肖村。又北半里，有洞在西小山坑中，其門東南向，外層甚敞，中壁如屏，又辟內門甚深。路由東山崖上行，隔塢對望之，藤蘿罨ｙǎｎ掩覆掛，中有水自洞門潺潺出，前成澗南流西折去。又東北半里，逾嶺脊，頗峻。東西峰俱石崖，而此脊獨土。逾之東北下一里，又成一峒，曰街旁村。送者欲換夫騎，而居人不承，強送者復前。於是西北登嶺，嶺上下多倚崖隨壑之舍。一里，逾嶺下而復上，又西北二里，復逾嶺西轉北向行，有村在東山之半，甚眾。循之北行二里，有尖山堅東峰之上，甚銳，下有瓦房，環籬回堵，頗不似諸村落。其西界有山高聳，冠於諸峰，此始為南下多靈兩江都泥、龍江。分界之脊，與所行東峰對夾成塢。中開大壑，自南而北，即前欄路村西行大道，轉而為此塢者也。塢中土山之上，叢樹蓊蔥，居室鱗次。與此村東西相對者曰芒場，此大道所經者；余以站騎就村相換，故就此小道。然村夫沿門求代，彼皆不承，屢前屢止，強之不行。方無可奈何，適有一少年懸劍插箭至，促其速行，則南丹莫君所遣令箭送余者，始得復前。又北逾一嶺，又北一里、飯於壁坳村。

shù jiā zài dōng fēng zhī bàn, qián duō jù shí pái liè, zhì lú qí jiān, shí wèi xuǎn shèng, ér tǔ rén mò zhī zhī yě. jì fàn, yì qí zhì ér wú ān, nǎi lìng èr fū xiān yǐ dān xíng, zhàn fū zài wǎng máng chǎng mì ān jiǔ zhī réng bù dé, nǎi fá zhú fù yú yú chéng ér hòu fū yòu jiǔ zhī mǎ zhì, yǐ xià wǔ yǐ, nǎi xī xiàng xíng.
數家在東峰之半，前多踞石排列，置廬其間，實為選勝，而土人莫之知也。既飯，易騎至而無鞍，乃令二夫先以擔行，站夫再往芒場覓鞍；久之仍不得，乃伐竹縛輿；輿成而候夫；又久之馬至，已下午矣，乃西向行。

xiān shì, bì ào zhàn fū yán: xī běi shí shān cuó é, qí xià yǒu cūn yuē mán wáng, cǐ fēng yì yuē mán wáng fēng. nǎi wàng zhī xī xíng, yuè yī tǔ fù xī xià, gòng èr lǐ, yǒu jiàn zì nán ér běi, yú jiàn yòu běi shàng lǐng, yú tǔ shān èr chóng, gòng yī lǐ, xià zhì tǔ xiá zhōng, yǒu xiǎo shuǐ zì běi ér nán, sù zhī běi shàng yī lǐ, zhí dǐ mán wáng fēng xià. qí wù niè pián sǒng zuì, xī nán fēng dǐng yǒu shí qū qǐ, fǎn gōng běi xiàng, shàng fù zhí shù rú shǒu, qǐ jí suǒ wèi mán wáng zhě yé?
先是，壁坳站夫言：「西北石山嵯峨，其下有村曰蠻王，此峰亦曰蠻（王）峰。」乃望之西行，越一土阜西下，共二里，有澗自南而北，逾澗又北上嶺，逾土山二重，共一里，下至土峽中，有小水自北而南，溯之北上一里，直抵蠻王峰下。其屼嵲駢聳最，西南峰頂有石曲起，反躬北向，上復直豎如首，豈即所謂「蠻王」者耶？

shí gù pū yā fū dān zài mán wáng cūn, shàng gé yī jiā, hū yú zhí xī cóng dà dào, bǐ yì cóng cūn yā fū lái. bàn lǐ, huì yú fēng zhī xī, nǎi zhuǎn ér xún fēng xī jiā běi xiàng xíng. qí jiā huì shuǐ yú zhōng, běi shàng bàn lǐ, jiā zhōng yóu tǔ tián, ér shuǐ yǐ běi zhù, shì wèi běi lái shān jǐ, zhì mán wáng ér xī dù nán xià, zhì wèi máng chǎng xī zuì gāo zhī fēng, yǐ zhì duō líng, wèi dōu ní jīn chéng liǎng jiāng zhī jiè zhě yě. běi suí shuǐ xíng bàn lǐ, qí shuǐ xī xiàng qù, lù xī běi yòu bàn lǐ, yú lǐng ér xià bàn lǐ, xī nán shān jiè kuò rán, běi jiè shí shān zhī jí zì xī ér dōng, yǒu jiān fēng shù qí shàng, huán qí xī nán wèi dà hè, tián lǒng gāo xià, zhū lú shě yǐ qí dōng běi jiān fēng xià.
時顧仆押夫擔在蠻王村，尚隔一夾，呼余直西從大道，彼亦從村押夫來。半里，會於峰之西，乃轉而循峰西夾北向行。其夾會水於中，北上半里，夾中猶土田，而水已北注，是為北來山脊，至蠻王而西渡南下，峙為芒場西最高之峰，以至多靈，為都泥、金城兩江之界者也。北隨水行半里，其水西向去，路西北又半里，逾嶺而下半里，西南山界擴然，北界石山之脊自西而東，有尖峰豎其上，環其西南為大壑，田隴高下，諸廬舍倚其東北尖峰下。

yòu lǐ xǔ, dēng qí lán yuē jiāo gǎng cūn jīn zuò zhě dōng, yòu míng tóu shuǐ zhàn, yǒu shuǐ zì dōng běi jí jiān chū, wèi dōu ní páng zhī zhī shàng liú, cǐ tóu míng suǒ yóu qǐ yě. cūn rén yǐ jiǔ shí xiàn, cān zhī, yì qí xíng. xī běi yī lǐ bàn, yǒu lù yú běi jiā ér qù, nǎi dǎo zhě yóu qí xī chū fēng nán. yòu bàn lǐ, fù yì fū, shǐ zhī qí wèi xiǎo lù jiù cūn yě. yòu xī yī lǐ, léi yǔ dà zhì, é qǐng ér guò. yòu xī yī lǐ, dēng yī bǎo, dǎo zhě yù yì qí, qí rén bù cóng, zhǐ yì fū ér xíng.
又里許，登其欄曰郊崗村今作者東，又名頭水站，有水自東北脊間出，為都泥旁支之上流，此「頭」名所由起也。村人以酒食獻，餐之，易騎行。西北一里半，有路逾北夾而去，乃導者由岐西出峰南。又半里，復易夫，始知其為小路就村也。又西一里，雷雨大至，俄頃而過。又西一里，登一堡，導者欲易騎，其人不從，只易夫而行。

nǎi xié fēng běi zhuǎn, yuè lǐng ér xià.
乃挾峰北轉，越嶺而下。

yòu xī nán zhuì, gòng èr lǐ, dù yī jiàn, yòu xī běi xíng yī lǐ, shǐ yǔ dōng lái dà dào hé. fù xī běi yú lǐng sān lǐ, wàng běi shān shí jí cuó é, zhū lú shě yǐ qí shàng, ér shàng gé yī hè. yòu xī, dà dào xī qù, yóu qí běi zhuǎn, cóng běi shān xià dōng xiàng xíng, yī lǐ, shàng dǐ piāo miǎo cūn. qí cūn yǐ shān bàn, nán xiàng, dōng yǒu jiān fēng gāo chā lǐng tóu, xī yǒu wēi yá xié qiān gāng shàng. cūn qián píng zhuì wèi hè, tián lǒng pán cuò, zì shàng wàng zhī, hè zhōng zhū lǒng jiē sì zhōu huán chéng, gāo xià xuán dié, jí shì duī qī diāo wén. gài zì mán wáng fēng xī dù jí ér běi, zhì cǐ shuǐ jiē xī nán rù dōu ní, hè jiē gēng lí wú xì, jū rén yì shén chóu, suǒ chēng bā píng shào, yì yī fāng zhī wò rǎng yě. shì wǎn, yǔ hòu jí jì shén.
又西南墜，共二里，渡一澗，又西北行一里，始與東來大道合。復西北逾嶺三里，望北山石脊嵯峨，諸廬舍倚其上，而尚隔一壑。又西，大道西去，由岐北轉，從北山下東向行，一里，上抵飄渺村。其村倚山半，南向，東有尖峰高插嶺頭，西有危崖斜騫岡上。村前平墜為壑，田隴盤錯，自上望之，壑中諸隴皆四周環塍，高下旋疊，極似堆漆雕紋。蓋自蠻王峰西渡脊而北，至此水皆西南入都泥，壑皆耕犁無隙，居人亦甚稠，所稱巴坪哨，亦一方之沃壤也。是晚，雨後即霽甚。

èr shí liù rì chén qǐ, fàn ér hòu qí, mìng fū xiān dān xíng dài jiǔ zhī, nǎi dé qí. yóu xī fēng tū yá xià xī xiàng xíng, èr lǐ, yú lǐng xī běi xià wù zhōng. qí wù dōng xī kāi jiā, zhōng dǐ shén píng, dōng huì yàn wèi táng, sù zhī xī xíng, táng jǐn ér chéng cǎo wā. gòng xī bàn lǐ, yǒu xū chǎng zài lù yú, yuē bā píng chǎng. qí xī yǒu shēn jiā zì xī běi lái, wèi cǐ dōng xī jiā shàng liú, chǎng nǎi xié yòu ér zhuǎn zhě. lù dù jiā ér xī, fù shàng lǐng, bàn lǐ, yú jí xī xià, yú shì chéng nán běi jiā. lù zhuǎn běi xíng bàn lǐ, jiā réng dōng xī zhuǎn, lù yòu xī xiàng bàn lǐ, cǐ jiā zhōng jiē píng dǐ cǎo màn, shì kě wèi tián.
二十六日晨起，飯而候騎，命夫先擔行；待久之，乃得騎。由西峰突崖下西向行，二里，逾嶺西北下塢中。其塢東西開夾，中底甚平，東匯堰為塘，溯之西行，塘盡而成草窪。共西半里，有墟場在路隅，曰巴平場。其西有深夾自西北來，為此東西夾上流，場乃挾右而轉者。路度夾而西，復上嶺，半里，逾脊西下，於是成南北夾。路轉北行半里，夾仍東西轉，路又西向半里，此夾中皆平底草蔓，似可為田。

yú shì fù xī yú ài jí, qí jí zhǐ gāo zhàng xǔ, jí dōng jí suǒ xíng cǎo hè, jí xī zé shuǐ yì chéng xī. suí xī xī xíng bàn lǐ, dù, cóng běi shān xià xíng, guò yī ào, yǒu sān sì jiā yǐ zhī. yòu xī bàn lǐ, dà lù zhí xī qù, yǐ jiù cūn mì fū gù, yòu nán yóu qí shè xī yú nán ào, gòng yī lǐ, dé cūn yú nán wù zhōng, yuē tán suǒ.
於是復西逾隘脊，其脊止高丈許，脊東即所行草壑，脊西則水溢成溪。隨溪西行半里，渡，從北山下行，過一坳，有三四家倚之。又西半里，大路直西去，以就村覓夫故，又南由岐涉溪逾南坳，共一里，得村於南塢中，曰潭瑣。

jū cūn pō shèng, shān zhuǎn zhōng huán, yòu chéng yī dòng. yòu fàn ér hòu fū, jiǔ nǎi dé zhī. xià shān bàn lǐ, yóu xī běi xiá chū, jí qián xī liú zhī xī yǐ.
居村頗盛，山轉中環，又成一峒。又飯而候夫，久乃得之。下山半里，由西北峽出，即前西流之溪矣。

yóu xī nán xī xíng bàn lǐ, xī zhuǎn ér běi, lù yì suí zhī. yú shì shān kāi dōng xī liǎng jiè: dōng jiè shān jiē zì dōng ér xī tū, fán wǔ liù fēng, xī miàn jiē píng pōu xià zhuì, pái liè ér běi, ruò wǔ lǎo xī xiàng xī jiè shān zé tǔ fēng wān yán, yǔ dōng jiè duì liè chéng xiá, jiàn yóu qí zhōng běi xiàng qù. cóng jiàn xī xún xī shān dōng lù běi xíng bàn lǐ, yǒu xiǎo shuǐ dōng zhù yú jiàn, dù zhī yòu běi yī lǐ bàn, dǐ yī lǐng, jiàn zhé ér dōng qù, lù nǎi běi yú lǐng.
由溪南西行半里，溪轉而北，路亦隨之。於是山開東西兩界：東界山皆自東而西突，凡五六峰，西面皆平剖下墜，排列而北，若「五老」西向；西界山則土峰蜿蜒，與東界對列成峽，澗由其中北向去。從澗西循西山東麓北行半里，有小水東注於澗，渡之又北一里半，抵一嶺，澗折而東去，路乃北逾嶺。

yī lǐ, zé dà lù zì dōng lái hé.
一里，則大路自東來合。

yòu dōng yī lǐ, yǒu jiàn yì dōng zhù, dù zhī běi, yòu yī lǐ, yǒu shuǐ yī hóng, zài lù cè shù gēn xià shí xì jiān, qīng liè shū yì. yòu běi yī lǐ, yòu yǒu shuǐ zì xī běi xiá zhōng lái, dōng chū yǔ shí hóng běi liú zhī shuǐ hé, shì tòu dōng běi xiá ér qù, lù sù xī běi xiá ér rù.
又東一里，有澗亦東注，渡之北，又一里，有水一泓，在路側樹根下石隙間，清冽殊異。又北一里，又有水自西北峽中來，東出與石泓北流之水合，似透東北峽而去，路溯西北峽而入。

qí xiá wān huán, běi zì dōng xù liù zhài zhī yī. nán lái, shì míng yáng jiǎo chōng, wèi cǐ zhōng fú mǎng zhī tú suǒ gōng xíng wú dàn chù.
其峽灣環，北自東序六寨之一。南來，是名羊角沖，為此中伏莽之徒所公行無憚處。

yú fū zhǐ lù cè yǎn cǎo, wèi shù rì qián shā rén zhī qū, guò zhī cè rán. rù xiá yī lǐ, dōng tiào yǐ bī dōng jiè tū shān xià. yòu běi zé tū shān jì jǐn, qí wù dà kāi. dōng wàng yī fēng jiān jiǒng ér qǐ, zhōng kōng rú hé zhǎng, xuán jià yú zhòng fēng zhī jiān, kōng míng xià tòu, qí shàng hé chù jǐn tú gāng zhī còu, qiān chǐ bái yún, dōng yìng wēi fēng yè jiān, zhèng rú wú mén pǐ liàn, xiāng lú pù xuě, bù fù biàn qí wèi shān wèi yún yě.
輿夫指路側偃草，為數日前殺人之區，過之惻然。入峽一里，東眺已逼東界突山下。又北則突山既盡，其塢大開。東望一峰尖迥而起，中空如合掌，懸架於眾峰之間，空明下透，其上合處僅徒杠之湊，千尺白雲，東映危峰腋間，正如吳門匹練，香爐瀑雪，不復辨其為山為雲也。

zì guì lín lái, suǒ jiàn chuān shān shén duō, suī gāo xià bù yī, nèi wài jiāo tòu, ruò cǐ wān kōng huán cuì zhě, dé wèi zēng yǒu. cǐ dì jí yuè xī dì yī qióng jiǎo biān jiè, yì dé cǐ dì yī qí shèng, bù fù shù rì zǒu mó yá shǔn xuè zhī qū yě. yòu běi yī lǐ, yǒu cūn xuán xī fēng shí pō shàng, yuē dōng xù cūn, nǎi liù zhài jí nán zhī shǒu cūn yě.
自桂林來，所見穿山甚多，雖高下不一，內外交透，若此剜空環翠者，得未曾有。此地極粵西第一窮徼ｊｉàｏ邊界，亦得此第一奇勝，不負數日走磨牙吮血之區也。又北一里，有村懸西峰石坡上，曰東序村，乃六寨極南之首村也。

fù yú huàn fū.
縛輿換夫。

dōng běi èr lǐ, fù huàn fū. xī běi yú yī lǐng ér xià, gòng yī lǐ bàn, yǒu chǎng yuē liù zhài chǎng. zhuǎn běi ér dōng yòu bàn lǐ, yǒu xī zì dōng lái, dú mù qiáo dù qí běi.
東北二里，復換夫。西北逾一嶺而下，共一里半，有場曰六寨場。轉北而東又半里，有溪自東來，獨木橋渡其北。

yī lǐ, yǒu shí fēng zhōng xuán liǎng xiá jiān, qián yǒu shù shí jiā yǐ zhī, shì wèi liù zhài shào.
一里，有石峰中懸兩峽間，前有數十家倚之，是為六寨哨。

suǒ chēng liù zhài zhě, nán zì dōng xù, běi dǐ liù zhài shào, zhōng yǒu zhài liù. fù yú huàn fū, cóng dōng xiá běi xíng yī lǐ, zhuǎn ér xī rù xiá. qí shuǐ dōng liú, sù zhī rù yòu yī lǐ yú, dà lù zhí xī yú ài, yóu qí xī běi jiù cūn bàn lǐ, dé hún cūn zài běi cūn xià. tóu mù wéi xìng chū tiē chéng lǎn, yǐ zhōng yǒng miǎn chà zhě. yú yù zhī sòng, qí rén chū jiǔ ròu xiǎng, yǐ qí sòng yú. qí dì běi yǒu chóng yá, yǒu dòng, mén xī nán xiàng, gāo xuán yá shàng nán yǒu jué bì, yǒu dòng, mén dōng běi xiàng, shēn tòu bì jiān. cóng xiǎo lù xià xī pō, jiāo dà lù ér nán, èr lǐ, dǐ nán dòng zhī qián.
所稱「六寨」者，南自東序，北抵六寨哨，中有寨六。縛輿換夫，從東峽北行一里，轉而西入峽。其水東流，溯之入又一里余，大路直西逾隘，由岐西北就村半里，得渾村在北村下。頭目韋姓出帖呈覽，以忠勇免差者。余諭之送，其人出酒肉餉，以騎送余。其地北有崇崖，有洞，門西南向，高懸崖上；南有絕壁，有洞，門東北向，深透壁間。從小路下西坡，交大路而南，二里，抵南洞之前。

xún shí bì xī, yòu yī lǐ, zhuǎn rù nán shān xiá zhōng, dōng nán rù wù, yǒu cūn yuē yín cūn. dài fū jiǔ zhī, wǎn ér fù yú, hūn hēi jiù dào. xī běi xún shān chū xiá, zhuǎn ér xī, gòng sān lǐ, sù yú wǎn wǎn nán cūn.
循石壁西，又一里，轉入南山峽中，東南入塢，有村曰銀村。待夫久之，晚而縛輿，昏黑就道。西北循山出峽，轉而西，共三里，宿於晚宛南村。

èr shí qī rì chén qǐ, bù jí fàn, cūn rén yú jiù jí xíng. xún xī shān ér běi, shí hè zhōng jiàn yǒu shuǐ dōng zì hún cūn liǎng lù lái, liú ér chéng xī. bàn lǐ, dù xī běi xíng, bàn lǐ, yǒu cūn zài xī shān xià, xī liú huán qí qián, cūn dōng xiàng lín zhī, wèi wǎn wǎn zhōng cūn, qí zhǎng yòu bàn lǐ. lù gé xī, suí zhī běi yòu yī lǐ, dù qiáo ér xī, fàn yú wǎn wǎn běi cūn. huàn fū dōng dù qiáo, suì dōng běi xíng yī lǐ bàn, yú dōng gāng, yǒu cūn zài gāng běi xuán fù shàng. yòu huàn fū, běi xià gāng, dù yī jiàn, fù yī lǐ bàn, běi shàng yī gāng, shì wèi bā tǔ yīn zuò bì dǎi cūn, nǎi dān zhōu jí běi zhī zhài yě.
二十七日晨起，不及飯，村人輿就即行。循西山而北，石壑中漸有水東自渾村兩麓來，流而成溪。半里，渡溪北行，半里，有村在西山下，溪流環其前，村東向臨之，為晚宛中村，其長又半里。路隔溪，隨之北又一里，渡橋而西，飯於晚宛北村。換夫東渡橋，遂東北行一里半，逾東岡，有村在岡北懸阜上。又換夫，北下岡，渡一澗，復一里半，北上一岡，是為岜土音作「壁」歹村，乃丹州極北之寨也。

liù zhài běi zhì bā dǎi, xī zhì bā é, xī jiē sì chéng zhōu suǒ shǔ zhī dì, qù sì chéng yuǎn, gù hòu wèi dān zhōu suǒ zhàn. sān nián qián shàng shū qīng jiè, dāng zài qí zhōng.
六寨北至岜歹，西至巴鵝，昔皆泗城州所屬之地，去泗城遠，故後為丹州所占。三年前上疏清界，當在其中。

yóu cǐ xī qù liǎng rì chéng, rì luó hóu, wèi sì chéng dōng běi jìng, dōu ní shàng liú suǒ jīng yě. fàn ér huàn mǎ, běi xià fù, guò yī jiàn, yú shì běi shàng gāng lǒng, jiàn yú ào ér běi, sān shàng sān xià. wù zhōng jù huāng wú, wú fù gēng chéng, qí shuǐ jiē xī nán liú, gù zhī dōng běi jí dà shān zhī jí yǐ. gòng wǔ lǐ, wèi shān jiè, tǔ rén zhǐ yǐ wèi yǔ guì zhōu xià sī fēn jiè chù, cǐ bù tè nán dān běi jǐn, shí yuè xī xī běi jǐn chù yě.
〔由此西去兩日程，日羅猴，為泗城東北境，都泥上流所經也。〕飯而換馬，北下阜，過一澗，於是北上岡隴，漸逾坳而北，三上三下。塢中俱荒蕪，無復耕塍，其水皆西南流，故知東北即大山之脊矣。共五里，為山界，土人指以為與貴州下司分界處，此不特南丹北盡，實粵西西北盡處也。

yú jí běi xià, shuǐ yóu xī nán liú. yòu cóng lǐng běi zài shēng yī tǔ lǐng, gòng yī lǐ, běi chū shí shān zhī ài, shì wèi jiān píng lǐng. shí gǔ léng xuē, duì zhì wèi mén, shì wèi nán běi èr shuǐ fèn jiè. běi xià yī lǐ, shí lù lín xún, cǎo mù méng mì, mǎ zú yuè shí chǐ jiān, wú kě zhe tí chù, zhèng fú mǎng zhě nòng bīng zhī kū, yú dé diào bì ér guò, yì xìng yǐ zāi!
逾脊北下，水猶西南流。又從嶺北再升一土嶺，共一里，北出石山之隘，是為艱坪嶺。石骨棱削，對峙為門，是為南北二水分界。北下一里，石路嶙峋，草木蒙密，馬足躍石齒間，無可着蹄處，正伏莽者弄兵之窟，余得掉臂而過，亦幸矣哉！

jì xià, xī xiàng xíng xiá zhōng, shuǐ shì xī liú, ér shì wú chū chù. yī lǐ, shǐ fù dǔ chéng tián.
既下，西向行峽中，水似西流，而似無出處。一里，始復睹塍田。

yòu xī bàn lǐ, zhuǎn ér běi, xiá zhōng chéng nǎi dà pì.
又西半里，轉而北，峽中塍乃大辟。

yòu běi yī lǐ, yǒu cūn zài xī wù, yuē yóu yí cūn, shì wèi xià sī dōng nán dì yī cūn, yì guì shěng dōng nán dì yī cūn yě. nán dān sòng qí jí lìng jiàn gān tóu wèi tiě zhì jiàn cù de chuán lìng qí láo zǐ cí qù. dài fū shén jiǔ, dān xiān qù, mù, qí zhì. xī běi èr lǐ zhì shān zhài, yòu yú lǐng shè jiàn, yuè shù cūn, yè xíng bā lǐ ér dǐ xià sī, jù bì hù mò qǐ. jiǔ zhī, dé yī jiā qǐ hù rén, wò dì wú cǎo, biàn mì zhī, dé xīn yī shù, bù fàn ér wò.
又北一里，有村在西塢，曰由彝村，是為下司東南第一村，亦貴省東南第一村也。南丹送騎及令箭竿頭為鐵製箭簇的傳令旗牢子辭去。待夫甚久，擔先去，暮，騎至。西北二里至山寨，又逾嶺涉澗，越數村，夜行八里而抵下司，俱閉戶莫啟。久之，得一家啟戶人，臥地無草，遍覓之，得薪一束，不飯而臥。