wù yín gōng yuán nián sān yuè èr shí qī rì zì nán dān běi bǐ bā dǎi cūn, yì qí rù chóng shān zhōng, jiàn lǚ wú rén zhī jìng. wǔ lǐ, yú shān jiè lǐng. nán dān xià sī jiè. yòu běi yī lǐ, yú shí ài, shì wèi jiān píng lǐng. qí shí jí cuó é, qí shù jí méng mì, qí lù jí qí qū, qián yuè zhī jiè, yǐ cǐ ér fēn, nán běi zhī shuǐ, yì yóu cǐ ér bié. rán qí shuǐ yì jù xià dū ní, zé shí ài zhī jí, nǎi zì dōng ér xī dù, jǐn yú bā é zhī jìng, ér duō líng dà jí yóu zài qí dōng yě. běi xià yī lǐ, jiù xiá xī xíng, yī lǐ, shǐ yǒu tián chéng, yòu bàn lǐ, xiá zhuǎn běi, wù shǐ dà kāi. yòu běi yī lǐ, yǒu cūn zài xī wù zhōng, yuē yóu yí. cǐ zhōng zhū wù, sì miàn jiē gāo, bù zhī shuǐ cóng hé chū. rán yóu yí cūn nán shí bì xià, yǒu dòng dōng xiàng, xì liú zì qí zhōng cóng cóng rù, tòu shān xī ér qù, gù zhī dà jí yóu zài dōng yě. zhì cǐ nán dān chà qí cí qù. yóu yí rén shǐ xǔ fū qí, jiǔ nǎi bù zhì, cù jiǔ zhī, zhǐ yǐ èr fū fù dān qù. yú dú zuò qí lán, cóng wǔ zhì mù, shǐ dé qí. xī běi èr lǐ, zhì shān zhài, zé zhài rén yǐ sòng dān yì qián qù. nǎi yóu qí dōng shàng lǐng, yuè jí běi xià yī lǐ, xíng hè zhōng. yòu běi yī lǐ, zài yuè lǐng jí, xià xíng xiá zhōng. hè yuán ér xiá zhǎng, nán běi xiàng jiē yǒu jí zhōng gèn, wú xiè shuǐ zhī xì, ér běi gèn zhī jí, shí chǐ rú jù, héng fēng jiān è, mò kě tóu zú. shí yǐ hūn mù, yuè mǎ ér xià, cǐ qí zhēn kān tuō sǐ shēng yě. yuè jí, zhí zhuì xiá dǐ, yú suǒ shàng shù bèi, gū zhī qián zhī yuán hè zhǎng xiá, yóu zài bàn shān yě. xiá dǐ yǒu liú, cóng nán jí xià yì, suì tāo tāo chéng liú.
戊寅(公元1638年)三月二十七日自南丹北鄙岜bā歹村,易騎入重山中,漸履無人之境。五里,逾山界嶺。南丹下司界。又北一里,逾石隘,是為艱坪嶺。其石極嵯峨,其樹極蒙密,其路極崎嶇,黔、粵之界,以此而分,南北之水,亦由此而別。然其水亦俱下都泥,則石隘之脊,乃自東而西度,盡於巴鵝之境,而多靈大脊猶在其東也。北下一里,就峽西行,一里,始有田塍,又半里,峽轉北,塢始大開。又北一里,有村在西塢中,曰由彝。此中諸塢,四面皆高,不知水從何出。然由彝村南石壁下,有洞東向,細流自畦中淙淙入,透山西而去,固知大脊猶在東也。至此南丹差騎辭去。由彝人始許夫騎,久乃不至,促久之,止以二夫負擔去。余獨坐其欄,從午至暮,始得騎。西北二里,至山寨,則寨人已送擔亦前去。乃由其東上嶺,越脊北下一里,行壑hè中。又北一里,再越嶺脊,下行峽中。壑圓而峽長,南北向皆有脊中亘,無泄水之隙,而北亘之脊,石齒如鋸,橫鋒堅鍔,莫可投足。時已昏暮,躍馬而下,此騎真堪托死生也。越脊,直墜峽底,逾所上數倍,姑知前之圓壑長峽,猶在半山也。峽底有流,從南脊下溢,遂滔滔成流。
suí zhī xī xiàng xíng, gòng lǐ xǔ, yǒu cūn zài nán shān lù, dān fū yǐ huàn qù. yòu qí ér xī bàn lǐ, dān fū yòu yǐ qù. gài cūn rén kǒng yú zhǐ qí jiā, gù hán huàn zhī xíng, ér yòu wú qí huàn, qí fū bù kěn qián, yú qiáng zhī àn xíng mō hēi zǒu lù. xī běi bàn lǐ, yǒu xī zì dōng ér xī, héng yàn qí zhōng, zuǒ yòu yuān shēn, yóu yàn shàng běi dù, mǎ tí de de, xiǎn shén. yòu xī zhuǎn guò yī cūn, bàn lǐ, yóu cūn xī ér běi xiàng yú lǐng, shǐ yǔ shuāng dān tóng háng, àn zhōng hū shēng xiāng shǔ, bù biàn qí wèi shí wèi yǐng yě.
隨之西向行,共里許,有村在南山麓,擔夫已換去。又騎而西半里,擔夫又已去。蓋村人恐余止其家,故函換之行,而又無騎換,騎夫不肯前,余強之暗行摸黑走路。西北半里,有溪自東而西,橫堰其中,左右淵深,由堰上北度,馬蹄得得,險甚。又西轉過一村,半里,由村西而北向逾嶺,始與雙擔同行,暗中呼聲相屬,不辨其為石為影也。
gòng èr shàng èr xià, suì xíng tián chéng jiān.
共二上二下,遂行田塍間。
gòng wǔ lǐ, guò yī zhài, pái mén rén, jū rén pō shèng. bàn lǐ, fù pái yī mén chū, yòu xíng tián chéng zhōng. yī lǐ bàn, kòu mén rù jiù sī, mén yǐ nèi máo shè jù bì, mò wèi qǐ. jiǔ zhī, shǒu yī qǐ hù zhě, wú máo wú fàn ér wò.
共五里,過一寨,排門人,居人頗盛。半里,復排一門出,又行田塍中。一里半,叩門入舊司,門以內茅舍俱閉,莫為啟。久之,守一啟戶者,無茅無飯而臥。
shàng xià èr sī zhě, jí fēng níng sī yě. bīn nán jiè zhě, fēn wèi xià sī, yǔ nán dān jiē rǎng.
上、下二司者,即豐寧司也。瀕南界者,分為下司,與南丹接壤。
èr sī jiē yáng xìng xiōng dì yě, ér bù xiāng mù.
二司皆楊姓兄弟也,而不相睦。
jīn shàng sī wèi yáng yòu, qiáng ér yǒu zhì, dào lù kāi zhì, dào zéi bǐng xī. xià sī wèi yáng guó xián, dì luàn bù néng xiá, mín jiē piāo lüè, sān lǐ zhī nèi, mí fēi zéi kū. qí dōng yǒu qī bǎng zhī dì, dì kuān ér wò yōu hòu, jié zhuì zhǐ shì fēng bù tài píng yóu shén, qí shū yáng yún dào, jù zhòng qí zhōng wèi luàn shǒu, rén mò gǎn rù.
今上司為楊柚,強而有制,道路開治,盜賊屏息。下司為楊國賢,地亂不能轄,民皆剽掠,三里之內,靡非賊窟。其東有七榜之地,地寬而渥wò優厚,桀贅指世風不太平尤甚,其叔楊雲道,聚眾其中為亂首,人莫敢入。
jiù sī zhě, xià sī xī rì sī zhì yě, wèi shàng sī suǒ pò, guó xián yí jū zhài shàng.
舊司者,下司昔日司治也,為上司所破,國賢移居寨上。
zhài zài nán shān lù, yǔ jiù sī nán běi xiāng duì, zhōng gé yī wù, rán yì wú qí xiǎn yě.
寨在南山麓,與舊司南北相對,中隔一塢,然亦無奇險也。
èr shí bā rì píng míng qǐ, yǔ fēi fēi xià. yú lìng suí fū yǐ yán yì mǐ ér chuī. yú yǐ cì suǒ fū yú nán zhài, guó xián bì bù chū, tuō yán yǔ shàng sī bù hé, bù gǎn fā fū. zhǐ xǔ hù sòng zhě liǎng sān rén sòng chū jìng. yú fàn ér dài zhī, sòng zhě yì bù zhì, nǎi gù fū fēn jiān xíng lǐ, cóng jiù sī běi xiàng yú lǐng xíng. gòng sān lǐ yú, xià zhì è guǐ qiáo, yǒu xiǎo shuǐ zì dōng běi zhù xī nán, xiǎo shí liáng kuà qí shàng, yù rén zhě lán lù qiǎng jié de rén měi měi héng xíng yú cǐ. yòu běi èr lǐ, yú lǐng, yǐ wèi shàng sī jiè. xià lǐng èr lǐ, yǒu cūn zài xī wù, ér lù dōng yǒu fēng mù shù duì zhī.
二十八日平明起,雨霏霏下。余令隨夫以鹽易米而炊。余以刺索夫於南寨,國賢避不出,託言與上司不合,不敢發夫。止許護送者兩三人送出境。余飯而待之,送者亦不至,乃雇夫分肩行李,從舊司北向逾嶺行。共三里余,下至餓鬼橋,有小水自東北注西南,小石樑跨其上,御人者攔路搶劫的人每每橫行於此。又北二里,逾嶺,已為上司界。下嶺二里,有村在西塢,而路東有楓木樹對之。
yòu dōng běi yú lǐng èr lǐ, yǒu cūn zài dōng wù, qí qián huán shān wèi hè, zhōng wā wèi tián. cūn yǐ dōng fēng, yǒu shí yá dāng cūn hòu lù xún xī lǐng, yǔ cūn gé lǒng xiāng xiàng, shǐ gǎn duì zhī xī jiān. yòu xī běi yú lǐng èr lǐ, zhuǎn ér xī xiàng xíng, yú shì xiá dà kāi, nán běi xiāng xiàng, nán shān xià cūn jū shén chóu, běi shān zé dà lù yǐ zhī. xī xíng wǔ lǐ, lù fù xī běi yú lǐng. gài cǐ dì dà shān zài dōng běi, lù jù yuán qí xī nán shàng, suī yǒu shēng jiàng, rán jù shàng duō xià shǎo, wēi yí yǐ shēng zhě yě. yòu xī běi èr lǐ, yú lǐng. lù běi yǒu fēng, huí gèn céng dié, yǎn ruò tiān pán lóng jì.
又東北逾嶺二里,有村在東塢,其前環山為壑,中窪為田。村倚東峰,有石崖當村後;路循西嶺,與村隔壟相向,始敢對之息肩。又西北逾嶺二里,轉而西向行,於是峽大開,南北相向,南山下村居甚稠,北山則大路倚之。西行五里,路復西北逾嶺。蓋此地大山在東北,路俱緣其西南上,雖有升降,然俱上多下少,逶迤以升者也。又西北二里,逾嶺。路北有峰,回亘層疊,儼若天盤龍髻。
yá bàn yǒu dòng, mén xī xiàng, shù shí jiā yǐ zhī.
崖半有洞,門西向,數十家倚之。
lù nǎi běi zhuǎn, yòu yī lǐ, yuè qí xī gāng běi xiàng xià.
路乃北轉,又一里,越其西岡北向下。
xī gāng zhě, dà shān fēn zhī xī tū wèi pán jì fēng, qí xià héng gāng xī dù zhě yě.
西岡者,大山分支西突為盤髻峰,其下橫岡西度者也。
xī gāng zhī běi, shān yòu dōng xī pái tà.
西岡之北,山又東西排闥。
běi wàng xī jiè shān, yī yuán shí gāo chā fēng tóu, chù rán yǐ tiān zhī zhù, qí běi shí yá huí dá, jí shàng sī zhì suǒ tuō yě dōng jiè tǔ shān, jí lù suǒ xún ér xíng zhě. gòng běi wǔ lǐ, lù yǔ xī jiè chù zhù duì. yòu běi èr lǐ, hū shān yǔ dà zhì. dān fū tíng dān, gè qiān lì bì yǔ, yú chí sǎn yì bì yī tiāo.
北望西界山,一圓石高插峰頭,矗然倚天之柱,其北石崖回沓,即上司治所託也;東界土山,即路所循而行者。共北五里,路與西界矗柱對。又北二里,忽山雨大至。擔夫停擔,各牽笠蔽雨,余持傘亦蔽一挑。
hū yǒu sì rén chí biāo fù nǔ, xuán jiàn tuó jiàn náng shǐ, zì hòu bēn tū ér zhì. liǎng rén qū yú sǎn xià, yī rén qū gù pū sǎn xià, yī rén qū dān fū lì xià, jiē yǒng zhuàng xiōng níng, shì bì yǔ, yòu shì jiā chí. yú shén kǒng. wèn yú hé wǎng, yú duì yǐ dōu yún.
忽有四人持鏢負弩,懸劍橐gāo箭囊矢,自後奔突而至。兩人趨余傘下,一人趨顧仆傘下,一人趨擔夫笠下,皆勇壯凶獰,似避雨,又似夾持。余甚恐。問余何往,余對以都勻。
wèn yú qiú yān, yú duì yǐ bù yòng.
問余求煙,余對以不用。
jiǔ zhī.
久之。
yǔ bù zhǐ ér shì shǎo shā, yú yuē: kě xíng yǐ. qí rén yì yuē: kě qù. yú yǐ wèi jiāng tóng wǎng ér qián zhě, jí yú xíng ér bǐ fù zhǐ. yú yì zhī qí bì fēi liáng rén, rán rù qí wěn ér bù xià yàn, qí xīn yóu liáng yě. gèng běi bàn lǐ, zhuǎn ér xī yòu yī lǐ yú, yǒu yíng dāng liǎng jiè jiā zhōng fù shàng, bì lěi xīn zhěng. yóu qí xià yòu xī yī lǐ, rù shàng sī nán mén, yǒu tǔ yuán huán rào, mén nèi jí sù pù.
雨不止而勢少殺,余曰:「可行矣。」其人亦曰:「可去。」余以為將同往而前者,及余行而彼復止。余益知其必非良人,然入其吻而不下咽,其心猶良也。更北半里,轉而西又一里余,有營當兩界夾中阜上,壁壘新整。由其下又西一里,入上司南門,有土垣環繞,門內即宿鋪。
jiāng xī rén.
江西人。
zì xià sī zhì cǐ, jū shě zhōng gè bàn tǔ bàn lán.
自下司至此,居舍中各半土半欄。
shí yǔ guò jiē shī, yú chéng shī lǚ, suì yóu jiē běi zhuǎn ér xī, yǒu jù táng huì qí nèi, xī zhú dī wèi yàn, zhòu jǐng bì wèi chí dào shén zhěng.
時雨過街濕,余乘濕履,遂由街北轉而西,有巨塘匯其內,西築堤為堰,甃zhòu井壁為馳道甚整。
yòu běi bàn lǐ, zhí dǐ dùn shān bǎo lěi dōng lù, běi xiàng rù yī mén. yǒu shí xià yī lǚ zài dōng lù xià, dāng qí jǐn chù, záo kǒng rú yú, shēn chǐ xǔ, kě zhù shuǐ yī dòu. dùn shàng xià rén jù yǐ àng hòu ér zhuó zhī, wèi qí shuǐ gān liè, jiǒng yì tā shuǐ. yú zhuó ér cháng zhī, guǒ bù xū yě. yóu cǐ xún dùn lù zhuǎn rù běi xiá, xiá zhōng jū rén shén duō, jiē tóu mù zhī wèi xīn lǚ qīn xìn dé lì de rén jì zhě yòu biān zhú jià dùn yú xiá zhōng, fēn háng zhù sù yān. yóu běi shǎn xī xiàng xíng, yǐ rù dùn hòu, yǒu jí zì xī běi lián shǔ yú dùn, nǎi dùn zhī jié dì chù yě. jí dōng xiá zhōng, yǒu dòng yǐ dùn lù, qí mén běi xiàng, shén ài ér shēn. yǒu èr rén jiāng shàng dùn, yú wèn: cǐ dòng shēn fǒu? yún: qí dòng bù shēn. shàng zhì dùn bàn, yǒu dà dòng pō shēn ér yǒu shuǐ, xū yǐ jù rù. yóu xià yǎng tiào, dùn shàng jū shě lěi lěi, wéi sī guān suǒ jū sān sì céng, jiē yǐ wǎ fù, yǐ è bái sè tǔ shì.
又北半里,直抵囤山堡壘東麓,北向入一門。有石罅一縷在東麓下,當其盡處,鑿孔如盂,深尺許,可貯水一斗。囤上下人俱以盎候而酌之,謂其水甘冽,迥異他水。余酌而嘗之,果不虛也。由此循囤麓轉入北峽,峽中居人甚多,皆頭目之為心膂lǔ親信得力的人寄者;又編竹架囤於峽中,分行貯粟焉。由北陝西向行,已入囤後,有脊自西北連屬於囤,乃囤之結蒂處也。脊東峽中,有洞倚囤麓,其門北向,甚隘而深。有二人將上囤,余問:「此洞深否?」云:「其洞不深。上至囤半,有大洞頗深而有水,須以炬入。」由下仰眺,囤上居舍累累,惟司官所居三四層,皆以瓦覆,以堊è白色土飾。
dùn xiǎn ér jū zhěng, fǎn chū nán dān shàng yě.
囤險而居整,反出南丹上也。
yú nǎi suí qí rén shí jí shàng dùn, qí jí shén jùn, ér zhòu záo kāi zhěng. jié juē ér shàng, gòng bàn lǐ, zhé ér dōng, yǒu lóu sān yíng kuà lù jiān, nǎi dùn bàn zhī ài guān yě. dòng zài zhōng yíng zhī hòu, qián wèi lóu suǒ bì bù kě jiàn.
余乃隨其人拾級上囤,其級甚峻,而甃zhòu鑿開整。竭撅而上,共半里,折而東,有樓三楹跨路間,乃囤半之隘關也。洞在中楹之後,前為樓所蔽不可見。
yǒu nán fù gè yī, chuī zhōng yíng xià.
有男婦各一,炊中楹下。
èr rén zhǐ yú rù, suì dēng dùn qù.
二人指余入,遂登囤去。
yú suǒ jù yú chuī zhě, zé yíng hòu jí zhū lán mǎ zhàn. jiàn zhī xià dòng, dòng mén běi xiàng, wā zhuì ér xià, xià jiē wū tǔ, shàng duō dī lì, bù kān zhù zú, nǎi fù chū ér xià. xiān shì lìng yī fū suí xíng, zhì jí xià, bù gǎn dēng, yú nǎi dú shàng.
余索炬於炊者,則楹後即豬欄馬棧。踐之下洞,洞門北向,窪墜而下,下皆污土,上多滴瀝,不堪駐足,乃復出而下。先是令一夫隨行,至脊下,不敢登,余乃獨上。
rán dùn shàng zhī xíng, kě yǐ wài liǎo ér jiàn, wéi cǐ dòng wèi lóu yǎn, fēi shēn zhì bù zhī yě. réng yóu jiù lù lǐ yú, fǎn sù shè, zé yǐ bù mù yǐ. chuī fàn yì shú, suì cān ér wò.
然囤上之形,可以外瞭而見,惟此洞為樓掩,非身至不知也。仍由舊路里余,返宿舍,則已簿暮矣。炊飯亦熟,遂餐而臥。
shàng sī tǔ guān yáng yòu, yóu zhǎng guān ér jiā fù zǒng, yǐ shuǐ xī zhī yì yě. qí dì xiǎo ér yǔ nán dān wèi chóu, hù xiāng xí shā, gù liǎng tǔ guān gè tuì jū dùn shàng.
上司土官楊柚,由長官而加副總,以水西之役也。其地小而與南丹為仇,互相襲殺,故兩土官各退居囤上。
nán dān zhōu zhì zài dùn xià ér jū yú shàng.
南丹州治在囤下而居於上。
shàng sī zé sī zhì jù zài shàng, ér huán dùn ér jū zhě, jiē qí tóu mù yě. nán dān dì sān dì zǒu lì bō, wèi mò jí yòng zhe rén míng suǒ zhí dì sì dì zǒu shàng sī, zhì jīn wèi wài nán, rì zhuì zhuì yān.
上司則司治俱在上,而環囤而居者,皆其頭目也。南丹第三弟走荔波,為莫伋jí用着人名所執;第四弟走上司,至今為外難,日惴惴焉。
qí dùn yuán ér dà, sì miàn jué bì, wéi xī běi yǒu jí tōng jí ér shàng, lù bì huán xuán yú xià xiá, gù wèi tiān xiǎn. xiá zhōng shuǐ xī nán xià, hé táng zhōng jí wài xiá nán běi zhū liú, jù tòu xī nán yè zhōng zhuì qù.
其囤圓而大,四面絕壁,惟西北有脊通級而上,路必環旋於下峽,故為天險。峽中水西南下,合塘中及外峽南北諸流,俱透西南腋中墜去。
èr shí jiǔ rì yóu shàng sī chū nán mén, réng dù mén dōng xiǎo shuǐ, sù zhī dōng běi xíng. yī lǐ, niè tǔ shān ér shàng. sì lǐ, yú tǔ shān xī dù zhī jí, qí xī shí fēng tū wù, zhì cǐ běi jǐn. yú jí xī běi xíng yī lǐ bàn, lǐng tóu shí jí, fù jiā chéng ài mén, liǎng páng shí gǔ lín xún zhǐ shí tóu zá luàn cān chà. yóu ài xī chū, zhuǎn ér dōng běi xià, bàn lǐ, xià dǐ wù zhōng. yòu běi yī lǐ, fù yuè tǔ shān xī xià jí, shì wèi shàng sī dú shān zhōu jiè, yú shì xià lǐng xún dōng shān xíng. yòu èr lǐ, yǒu cūn zài xī shān wù zhōng, wèi jū chá cūn.
二十九日由上司出南門,仍渡門東小水,溯之東北行。一里,躡土山而上。四里,逾土山西度之脊,其西石峰突兀,至此北盡。逾脊西北行一里半,嶺頭石脊,復夾成隘門,兩旁石骨嶙峋指石頭雜亂參差。由隘西出,轉而東北下,半里,下抵塢中。又北一里,復越土山西下脊,是為上司、獨山州界,於是下嶺循東山行。又二里,有村在西山塢中,為苴jū查村。
qí chù dōng xī liǎng jiè jiē tǔ shān, zhōng kāi dà wù, yǒu shuǐ zì běi lái, jiè yú wù zhōng, rào jū chá zhī dōng, nǎi xī xiàng pò xiá qù. xún dōng jiè shān sù shuǐ běi xiàng xíng, yòu sān lǐ, shuǐ fèn èr zhī lái, yī zì xī běi, yī zì dōng běi, rú yā zì huì yú zhōng zhī shān jǐn chù.
其處東西兩界皆土山,中開大塢,有水自北來,界於塢中,繞苴查之東,乃西向破峽去。循東界山溯水北向行,又三里,水分二支來,一自西北,一自東北,如「丫」字會於中支山盡處。
xī běi zhě jiào dà, lù sù dōng běi xíng, yī lǐ bàn shǐ dù zhī.
西北者較大,路溯東北行,一里半始渡之。
yú zhōng zhī shān dōng lù, dé tán zi yáo cūn, nǎi tǔ guān méng shì zhī zú yě. cūn běi xī zhōng jiē suì shí, shí hé shí yì. yòu dōng dù zhī, dōng běi shàng gāng tóu. gòng lǐ xǔ, yǒu tǔ huán yí zhǐ, míng yuē guān shàng, ér wú jū shě. yòu dōng běi yī lǐ, shuǐ jǐn wù qióng, yú shì niè lǐng, qí lǐng shén jùn. sān lǐ, běi yú qí jí, ài zhōng dǐ shí rú pù, liǎng páng yǒu wù lì fēng, shì míng jī gōng guān. qí mài zì dú shān zhōu xī běi, rào zhōu zhì dōng nán guò cǐ, yòu dōng nán dù liù zhài zhī dōng, ér xià mán wáng fēng zhě yě. jí xī nán shuǐ, xià jū chá ér rù dōu ní jí dōng běi shuǐ, yóu hé jiāng zhōu xià lì bō ér rù lóng jiāng. cóng jí dōng běi tiào, zé chóng shān wān yán, liè píng yú qián, yǔ cǐ shān yáo duì chéng liǎng jiè, zhōng jiā dà wù, zì xī běi xiàng dōng nán yān. xià shān jí zhuǎn běi xíng, yī lǐ dǐ wù, zhuǎn dōng, jí yǒu xiǎo shuǐ dōng nán xià. yòu dōng yī lǐ, yú zhì gāng fù, hū yǒu xī zì xī běi zhù dōng nán, shuǐ yú cǐ fù chū, wèi lóng jiāng shàng liú yǐ. dù xī dōng shàng, yú shì shēng zhì bǐ lǒng, dōng běi xíng wù zhōng. wǔ lǐ, yǒu shù jiā zhī cūn, zài dōng běi shān xià. cóng qí qián fù zhuǎn rù xī xiá, běi yī lǐ, guò yī jí, shǐ běi xiàng xià lǐng. qí xià shén shēn, bàn lǐ dǐ qí lù, shǐ zhī qián suǒ xíng jù zài shān shàng yě. yòu běi xíng wù zhōng yī lǐ bàn, yǒu dà xī wāng rán, zì xī xiá céng shān shì chū, dōng zhù ér qù, yì yóu hé jiāng zhōu ér xià lì bō sī ēn zhě. lì shí hè ér dù qí běi. yòu yuán xī jiè zhī lǒng běi xíng wǔ lǐ, wèi yáng yòng zhài.
於中支山東麓,得罈子窯村,乃土官蒙氏之族也。村北溪中皆碎石,時涸時溢。又東渡之,東北上岡頭。共里許,有土環遺址,名曰關上,而無居舍。又東北一里,水盡塢窮,於是躡嶺,其嶺甚峻。三里,北逾其脊,隘中底石如鋪,兩旁有屼wù立峰,是名雞公關。其脈自獨山州西北,繞州治東南過此,又東南度六寨之東,而下蠻王峰者也。脊西南水,下苴查而入都泥;脊東北水,由合江州下荔波而入龍江。從脊東北眺,則崇山蜿蜒,列屏於前,與此山遙對成兩界,中夾大塢,自西北向東南焉。下山即轉北行,一里抵塢,轉東,即有小水東南下。又東一里,逾陟岡阜,忽有溪自西北注東南,水於此復出,為龍江上流矣。渡溪東上,於是升陟彼壠,東北行塢中。五里,有數家之村,在東北山下。從其前復轉入西峽,北一里,過一脊,始北向下嶺。其下甚深,半里抵其麓,始知前所行俱在山上也。又北行塢中一里半,有大溪汪然,自西峽層山是出,東注而去,亦由合江州而下荔波、思恩者。歷石壑而渡其北。又緣西界支隴北行五里,為羊用寨。
nǎi méng shì zhī zhài yě, shān chéng suǒ shè fáng shǒu shān lán, zài xī shān lù. yòu běi sān lǐ, yǒu xiǎo shuǐ zì xī pō dōng zhù, shè zhī. yòu běi èr lǐ, rù dú shān zhōu zhī nán ài mén. qí zhōu wú chéng, yī tǔ zhī zhōu, yī míng zhī zhōu. tǔ guān méng xìng, suǒ shǔ jiē tǔ rén.
乃蒙氏之砦也(zhài,山成所設防守柵欄),在西山麓。又北三里,有小水自西坡東注,涉之。又北二里,入獨山州之南隘門。其州無城,一土知州,一明知州。土官蒙姓,所屬皆土人。
jí miáo zhòng bù yī zú.
即苗仲(布依族)。
míng guān duō quē, yǐ jīng lì guǎn chū nà wén shū de guān shǔ zhuàn mǒu guǎn dài lǐ, suǒ shǔ jiē kè hù.
明官多缺,以經歷管出納文書的官署篆某管代理,所屬皆客戶。
yú suǒ zhǔ zhě, jiāng xī nán chāng rén huáng nán xī yě, qí rén zhōng hòu zhǎng zhě, jiā yǒu lóu kě qī. gài shì zhōu suī wú chéng, ér jiā jiē lóu fáng lián shǔ, jù yòng wǎ gài, wú fù máo lán niú juàn zhī lòu yǐ.
余所主者,江西南昌人黃南溪也,其人忠厚長者,家有樓可棲。蓋是州雖無城,而夾街樓房連屬,俱用瓦蓋,無復茅欄牛圈之陋矣。
dú shān tǔ guān xī wèi méng zhào, sì nián qián guān dēng, wèi qí zi suǒ shì chén shā jūn huò zǐ nǚ shā sǐ fù mǔ. mǔ qū jiù, yì shì zhī.
獨山土官昔為蒙詔,四年前觀燈,為其子所弒shì臣殺君或子女殺死父母。母趨救,亦弒之。
nǎi tuō yán shā yī tóu mù, wù shāng qí fù, jìng wú wèn zhě. jīn xiàn wèi tǔ guān, kě hèn yě!
乃託言殺一頭目,誤傷其父,竟無問者。今現為土官,可恨也!