shí bā rì　 chén cān hòu fàng zhōu. shí lǐ, shí gǒu wān. yǒu xiǎo shān zài jiāng zuǒ, jiāng shāo qū ér dōng běi. xiǎo shān zhī dōng wèi lóng chuán shān, yòu xī nán wèi jiā dào shuāng shān, cǐ běi mén lù lù suǒ chū yě. yóu shí gǒu wān wǔ lǐ, wèi yóu zhá, jiāng shǐ zhuǎn ér dōng. yòu dōng běi shí lǐ wèi luó gōu. xiàng zhèng dōng xíng zhě wǔ lǐ, shǐ zhuǎn ér nán, shí lǐ wèi shān mén chōng, jí xī rì luò róng lái dù jiāng chù yě. jiāng dōng wèi nán zhài shān xī lù, shí yá huí fǎn, xià qiàn jiāng liú jiāng xī àn wèi mǎ lù bǎo. yòu nán shí lǐ wèi luó dòng. qián yǒu shān tū wù, píng zhōng yǒu xià nán liè, shàng lián xià tòu rú shí mén. qí diān yòu yǒu yī yuán shí tū zhuì yú shàng, ruò yī sēng yǐ yá nán xiàng, jiān yǔ yá qí, ér shàng lù qí tóu lú, xià tòu qí yāo bèi. yú xī zài luó shān nán yǐ dōng wàng ér jiàn zhī, jīn fù xī tiào, gài shuǐ lù jiān shōu zhī yǐ. yòu nán wǔ lǐ, zhū fēng sēn cóng jiāng yòu, shí yá huí gèn, yì yóu shān mén zhī liè yú jiāng zuǒ zhě, ér qí shàng fù yǒu shí sēn liè, ruò lì ér yǔ lóu, ruò zuò ér jī jù zhě. zhōu rén wèi cǐ chù yǒu bā xiān duì yì, qǐ jí cǐ yé? zhì cǐ jiāng shāo zhuǎn xī nán, qí dōng àn yǒu jù luò rì jī là, nǎi liǔ zhōu dōng nán lù lù dà dào yě. dào cè yǒu xī zì xī lái rén, yú shì zhōu zhuǎn dōng xíng. wǔ lǐ, zhuǎn ér nán, yǒu yá xuán tū jiāng zuǒ, céng lèi dié qiàn, guāng cǎi lí qí. tiào qí dōng, yǒu jiān fēng wān shù, xíng ruò niú jiǎo. jì ér dōng zhuǎn wǔ lǐ, jiāng běi jù luò chū yān, míng yuē lí chōng. gài shān mài běi zì niú jiǎo jiān zhí xià, jiāng liú huán qí dōng nán xī sān miàn, zhōng chéng pán yá, ruò lí zhī jiān, gù míng. hū zhuǎn ér běi, yòu wǔ lǐ, zhí dǐ niú jiǎo shān xià. fù zhuǎn dōng qù. běi shān sōng guì sēn rán, míng yuē luó fén. yáo wén tān shēng rú léi, jiǔ zhī shǐ zhì, zé xuán liú huí pù, yī xiè shù lǐ, shì yuē héng xuán tān. zì lí chōng běi zhuǎn zhì cǐ, pò bì ér chū, jiàn líng ér xià, yòu gòng wǔ lǐ yǐ. dōng nán xià tān wǔ lǐ, shān jiàn kāi fú, yòu shí lǐ, shāo zhé ér dōng běi, yòu dōng shí lǐ, sān jiāng kǒu. luò qīng jiāng zì dōng běi lái zhù, yǒu jù luò zài liǔ jiāng běi luò qīng xī, xī yǒu xún sī bìng yì, jīn yí yǔn jiāng yǐ. shí rì yǐ xī xián shān bàn, suì pō.
十八日　晨餐後放舟。十里，石狗灣。有小山在江左，江稍曲而東北。小山之東為龍船山，又西南為夾道雙山，此北門陸路所出也。由石狗灣五里，為油閘，江始轉而東。又東北十里為羅溝。向正東行者五里，始轉而南，十里為山門沖，即昔日洛容來渡江處也。江東為南寨山〔西麓，石崖回返，下嵌江流；〕江西岸為馬鹿堡。又南十里為羅峒。前有山突兀，坪中有罅南裂，上連下透〔如石門〕。其巔又有一圓石突綴於上，若一僧倚崖南向，肩與崖齊，而上路其頭顱，下透其腰背。余昔在羅山南已東望而見之，今復西眺，蓋水陸兼收之矣。又南五里，諸峰森叢江右，石崖回亘，亦猶山門之列於江左者，而其上復有石森列，若立而傴僂，若坐而箕踞者。舟人謂此處有「八仙對奕」，豈即此耶？至此江稍轉西南，其東岸有聚落日雞臘，乃柳州東南陸路大道也。道側有溪自西來人，於是舟轉東行。五里，轉而南，有崖懸突江左，層累疊嵌，〔光采離奇。〕眺其東，有尖峰彎豎，形若牛角。既而東轉五里，江北聚落出焉，名曰犁沖。蓋山脈北自牛角尖直下，江流環其〔東、南、西〕三面，中成盤涯，若犁之尖，故名。忽轉而北，又五里，直抵牛角山下。復轉東去。北山松檜森然，名曰羅墳。遙聞灘聲如雷，久之始至，則懸流回瀑，一瀉數里，是曰橫旋灘。自犁沖北轉至此，破壁而出，建瓴而下，又共五里矣。東南下灘五里，山漸開伏，又十里，稍折而東北，又東十里，三江口。洛青〔江〕自東北來注，有聚落在柳江北、洛青西，昔有巡司並驛，今移霣江矣。時日已西銜山半，遂泊。

shí jiǔ rì　 zhōu rén yīn wén ruì shén duō, chéng yuè fàng zhōu zhōng liú, tīng qí suí bō qù. wǔ gǔ dǐ bīn jiāng, shì jù zài dōng àn, qí shàng lián shì pō shèng, qí xià fù yǒu tān. xià tān, zhōu shāo pō, jì shǔ nǎi xíng. èr shí lǐ, xiàng zhōu, zài jiāng dōng yán. zì lí chōng lái, shí shān jiàn yǐn, tǔ shān jiàn kāi, wéi bīn jiāng zhī xià yǒu yá tè lì jiāng zuǒ, jiāng zhuǎn ér xī, shān xíng xià xuē shàng tū, qǐ jí zhì suǒ wèi xiàng tái yé? xiàng zhōu chéng zài jiāng dōng àn, bīn jiāng àn pō gāo, xī mén chéng yuán yīn zhī, zhōu jí zài qí nèi. zhōu xiè nèi wài, duō máo shè xiāo tiáo, qí dōng jí wā ér xià, jū mín zhī lú tuō yān. xī mén wài gé jiāng jí wèi xiàng shān. shān tǔ ér bù gāo, tǔ rén yuē: chūn yuè yǒu yún qì, wàng ruò xiàng xíng, fēn zǒu qí shàng, jí zhī zé sàn, gù míng. qí běi àn yǒu shí dūn fú shān tóu, wèi māo ér shí yě, pō jué wǎn rán. zhōu pō, shì shū mǐ, bīn wǔ nǎi fā. shí lǐ, zhuǎn ér xī, yǒu yá zhì jiāng zuǒ. yòu xī shí lǐ, guò dà róng bǎo, zhuǎn ér xī nán xíng, liǎng àn shǐ kuò rán wú shān. yòu wǔ lǐ, zhuǎn ér dōng nán xíng. yòu shí lǐ, dōu ní jiāng zì xī nán lái huì, qí shuǐ hún zhuó rú huáng hé zhī liú, jì rù ér chéng bō wèi zhī gǎi sè. jiāng dōng běi àn yǒu xiǎo shān, běi miàn fēn sǒng liǎng qí, xī tū wù ér dōng jiān qiào, zhèng yǔ dōu ní rù jiāng zhī kǒu xiāng duì, ruò wèi jiàn biāo yǐ shí zhě. yòu dōng nán shí wǔ lǐ, zhé ér xī běi, xuán zhuǎn xī nán. yòu shí lǐ, nǎi dōng xià dà tān, yī xiè wǔ lǐ, yuē líng jiǎo tān. xià tān wǔ lǐ, rì báo yān zī, yòu shí wǔ lǐ, pō yú lóng cūn. zài jiāng běi àn.
十九日　舟人因蚊蚋甚多，乘月放舟中流，聽其隨波去。五鼓抵賓江，市聚在東岸，其上連室頗盛，其下復有灘。下灘，舟稍泊，既曙乃行。二十里，象州，在江東岩。自犁衝來，石山漸隱，土山漸開，唯賓江之下有崖特立江左，江轉而西，山形下削上突，豈即《志》所謂「象台」耶？象州城在江東岸，瀕江岸頗高，西門城垣因之，州即在其內。州廨內外，多茅舍蕭條，其東即窪而下，居民之廬托焉。西門外隔江即為象山。山土而不高，土人曰：「春月有雲氣，望若象形，紛走其上，即之則散，故名。」其北岸有石蹲伏山頭，謂「貓兒石」也，頗覺宛然。舟泊，市蔬米，瀕午乃發。十里，轉而西，有崖峙江左。又西十里，過大容堡，轉而西南行，兩岸始擴然無山。又五里，轉而東南行。又十里，都泥江自西南來會，其水渾濁如黃河之流，既入而澄波為之改色。江東北岸有小山，北面分聳兩岐，西突兀而東尖峭，正與都泥入江之口相對，若為建標以識者。又東南十五里，折而西北，旋轉西南。又十里，乃東下大灘，一瀉五里，曰菱角灘。下灘五里，日薄崦嵫，又十五里，泊於瀧村。在江北岸。

dōu ní jiāng zhě, nǎi běi pán zhī shuǐ, fā yuán qǔ jìng dōng shān zhī běi, jīng qī xīng guān dǐ pǔ ān zhī pán shān, yóu sì chéng ér xià qiān jiāng, lì bīn zhōu lái bīn ér chū yú cǐ. sù liú zhī zhōu, dǐ qiān jiāng ér zhǐ. gài shàng liú jí tǔ sī mán dòng, rén bù gǎn rù ér shuǐ duō xuán liú chuān xué, bù yóu dì zhōng, gù rén xiān ān shú xī qí yuán liú zhě. yòu àn qìng yuǎn xīn chéng yǒu wū ní jiāng, yóu xiàn xī liù lǐ běi hé lóng jiāng. xún zhī tǔ rén, xián wèi xīn chéng wú yǔ lóng jiāng běi hé shuǐ kǒu, yí jí dōu ní nán xià qiān jiāng zhě. gài qiān jiāng xīn chéng nán běi jiē rǎng, wū ní dōu ní shēng yīn xiāng hé, kǒng fēi èr shuǐ. ruò wū ní guǒ běi chū lóng jiāng, bì yì guì zhōu zhī liú, xī wèi zhì xīn chéng yī kān qí jī ěr. ruò cǐ jiāng, zé de wèi běi pán zhī wěi, xī shì ěr zhǐ wèi wū ní, shì yǐ èr shuǐ wèi hùn, wèi xiáng hé zhī yě.
都泥江者，乃北盤之水，發源曲靖東山之北，經七星關抵普安之盤山，由泗城而下遷江，歷賓州、來賓而出於此。溯流之舟，抵遷江而止。蓋上流即土司蠻峒，人不敢入；而水多懸流穿穴，不由地中，故人鮮諳熟悉其源流者。又按慶遠忻城有烏泥江，由縣西六里北合龍江。詢之土人，咸謂忻城無與龍江北合水口，疑即都泥南下遷江者。蓋遷江、忻城南北接壤，「烏泥」、「都泥」聲音相合，恐非二水。若烏泥果北出龍江，必亦貴州之流，惜未至忻城一勘其跡耳。若此江，則的為北盤之委，《西事珥》指為烏泥，似以二水為混，未詳核之也。

èr shí rì　 mèi shuǎng fàng zhōu, wǔ lǐ xià yī tān, yuē dà lù tān, jiāng yòu shí fēng fù pián liè ér chū. yòu nán wǔ lǐ, wèi wǔ xuān xiàn xī mén. xiàn chéng zài jiāng zhī zuǒ, yì yóu xiàng zhōu zhī xī lín jiāng zhǔ yě. dàn gé jiāng xī àn zhī shān, zhuō lì qí fēn, yǐn duì ér nán, yán jiē qí guǐ, ruò chuí shǒu yǐn xiàng, yǔ lóu bǐ jiān, zhǒng zhǒng guài yì. zhì wèi xiàn xī yǒu xiān rén shān, nán yǒu xiān yán shān, dāng jí suǒ wàng zhū yì fēng yě, bù shì xiàng zhōu xī shān yǐ yún qì dé míng yě. qí fù zhōu qù wǔ rén, fù gèng sì rén, zhōu rén pō ér dài zhī, shàng wǔ nǎi fā. nán wǔ lǐ, jiāng zhé ér dōng, yòu wǔ lǐ, nǎi dōng nán zhé ér qù, liǎng àn fù kuò rán. yòu shí wǔ lǐ, yǒu xī zì xī lái zhù. yòu dōng nán shí lǐ, wèi lēi mǎ bǎo, bǎo jiāng zuǒ, guò cǐ jí wèi xún zhōu zhī guì píng jiè yǐ. yòu nán shí lǐ, liǎng àn shān jiàn hé, yòu wǔ lǐ wèi héng shí jī. yǒu shí zì jiāng yòu shān lù héng tū jiāng zhōng, jí liú dào yǒng, suì jí hòng h ng xiāng lián bù duàn dòng zhī shì. gài liǎng yá jiē lián shān bī shù, zhì cǐ wèi rù xiá zhī shǐ. yòu nán wǔ lǐ, zhuǎn ér dōng nán èr shí lǐ, jiāng zuǒ yá pì yī píng, shì wèi bì tān, shè bǎo zhì shù, wèi xiá zhōng zhī jiè, míng zhèn xiá bǎo yān. yòu dōng nán shí lǐ, liǎng àn shān shì gāo sǒng, dú guān zhū fēng, shí yǒu shí fēng xuán zhì. jiāng zhì shì zhuǎn ér dōng, qí nán huí dōng zhuǎn chù, jiāng zuǒ kàn liú zhī shí, yǒu dà shū juān shí zhě, tǔ rén zhǐ wèi hán dōu xiàn liú tí, rán zhōu jí bù néng biàn yě. yòu dōng běi èr shí lǐ, yǒu xiǎo xī zì běi pò bì ér chū, qí nèi shēn jùn qū qǔ, rú jiā dǔ qiáng. yòu dōng wèi dà téng xiá, dà jiāng nán běi liǎng yá, jù yǒu shí tū jiāng zhōng. yún xī yǒu jù téng héng jià jiāng shàng, gù nán běi liǎng shān zhī zéi, cǐ zhuī bǐ cuàn, bǐ dé jí wèi jīn liáng, ér wǒ bù néng shī qí wēi wǔ. zì hán gōng yōng pò zéi ér duàn zhī, yì míng duàn téng xiá. guò duàn téng wǔ lǐ, xià nǔ tān, suì nán chū xiá kǒu. yǒu shuǐ zì dōng lái zhù, yuē xiǎo jiāng kǒu. qí shuǐ yóu wǔ jìng zhōu lái, zhì cǐ, hé bìng xī nán xià, shì shén yǒng jí, gài chū xiá ér zì qí fàng yì yě. běi zì héng shí jī rù xiá, nán zhì nǔ tān ér chū, qí zhōng shān shì huí bī, zhèng rú dào zhōu zhī lóng jiāng, yán líng zhī qī lǐ lóng. dàn cǐ xiá xiāng qù liù qī shí lǐ, shǐ rù wèi dōng xī xiá, zhōng zhuǎn wèi nán běi xiá, zhōng wú jū lú, cóng mù kuī bì, liǎng páng wèi yáo tóng kū zhái, gù yì yú wèi bào. shǐ fá mù kāi dào, yīn quán zhì tún, zé yì dān yá diào tái, shèng gài suǒ lì yǐ. jīn bì tān zhī shàng zhì zhèn xiá bǎo, shēng shì shén gū, kǒng dài wán zhī hòu, bù zú yǐ zhèn shè róng xīn yě. chū xiá, yòu xī nán xún shān xià, shí dà téng xiá dōng dǐ fǔ yuē sān bǎi yú lǐ, nǎi lí liǔ èr jiāng zhī jiā zhōng yě. liǎng jiāng yáo zéi xī shén chāng jué, lǚ zhēng zhī hòu, jīn liǎng jiāng yàn rán. dāng qí chāng jué shí, zéi dōng xī xiāng jié, gài qí zhōng yǒu lì shān yān. dōng zhù fǔ jiāng, xī yuán téng xiá, hù xiāng cuàn fú, suǒ wèi jiǎo tù zhī sān kū yě. wáng xīn jiàn tǎo dìng zhī hòu, dāng yǒu bù zhì, jùn kǎo zhī.
二十日　昧爽放舟，五里下一灘，曰大鷺灘，江右石峰復駢列而出。又南五里，為武宣縣西門。縣城在江之左，亦猶象州之西臨江渚也。但隔江西岸之山，卓立岐分，引隊而南，〔岩皆奇詭，若垂首引項，傴僂比肩，種種怪異。《志》謂「縣西有仙人山，南有仙岩山」，當即所望諸異峰也，〕不似象州西山以雲氣得名也。其附舟去五人，復更四人，舟人泊而待之，上午乃發。南五里，江折而東，又五里，乃東南折而去，〔兩岸復擴然。〕又十五里，有溪自西來注。又東南十里，為勒馬堡，堡江左，過此即為潯州之桂平界矣。又南十〔里，兩岸山漸合，又〕五里為橫石磯。有石自江右山麓橫突江中，急流倒涌，遂極澒hòng相連不斷洞之勢。蓋兩崖皆連山逼束，至此為入峽之始。又南五里，轉而東南二十里，江左涯辟一坪，是為碧灘，設堡置戍，為峽中之界，名鎮峽堡焉。又東南十里，兩岸山勢高聳，〔獨冠諸峰，〕時有石峰懸峙。江至是轉而東，其南回東轉處，江左瞰流之石，有大書鐫石者，土人指為韓都憲留題，然舟疾不能辨也。又東北二十里，有小溪自北破壁而出，其內深峻屈曲，如夾堵牆。又東為大藤峽，大江南北兩崖，俱有石突江中。雲昔有巨藤橫駕江上，故南北兩山之賊，此追彼竄，彼得籍為津梁，而我不能施其威武。自韓公雍破賊而斷之，易名斷藤峽。過斷藤五里，下弩灘，遂南出峽口。有水自東來注，曰小江口。其水由武靖州來，至此，合併西南下，勢甚涌急，蓋出峽而恣其放逸也。北自橫石磯入峽，南至弩灘而出，其中山勢回逼，正如道州之瀧江，嚴陵之七里瀧。但此峽相去六、七十里，始入為東西峽，中轉為南北峽，中無居廬，叢木虧蔽，兩旁為瑤、僮窟宅，故易於為暴。使伐木開道，因泉置屯，則亦丹崖、釣台，勝概所麗矣。今碧灘之上置鎮峽堡，聲勢甚孤，恐怠玩之後，不足以震懾戎心也。出峽，又西南循山下，十大藤峽東抵府約三百餘里，乃漓、柳二江之夾中也。兩江瑤賊昔甚猖獗，屢征之後，今兩江晏然。當其猖獗時，賊東西相結，蓋其中有力山焉。東助府江，西援藤峽，互相竄伏，所謂狡兔之三窟也。王新建討定之後，當有布置，俊考之。

èr shí yī rì　 gé wǎn pō xún zhōu dà běi mén shuì chǎng xià. yè bàn fēng yǔ dà zuò, wǔ gēng yǔ zhǐ, ér fēng shì zhèn hàn bù xiū, chén cān hòu nǎi shā. nǎi dēng yá rù dà běi mén. nán xíng bàn lǐ, zhuǎn ér dōng yī lǐ, guò fǔ qián, yòu bàn lǐ, dǐ sì pái fāng. zhé ér nán bàn lǐ, chū dà nán mén, zé yù jiāng zì xī nán lái, rào chéng ér dōng běi, zhì xiǎo běi mén yǔ qián jiāng hé ér dōng běi qù, xià píng nán dá wú zhōu zhě. xià dìng yù nán mén yì qián. nǎi dēng xiǎo běi mén chéng pí chéng qiáng shàng de ǎi qiáng, wàng èr jiāng jiāo hé chù, yǒu zhōu dāng qí zhōng, qí jiāng suī běi qù, xuán zhuǎn ér dōng nán xià cāng wú yě. xún pí xī xíng, wàng xī shān wù dǎo chū yún biǎo, xià kàn chéng yú, shàng yǒu shí zòng héng, tǔ rén zhǐ qí chù yǒu sì, dāng jí zhì suǒ chēng sān qīng yán yě. qí hòu shān jí dà téng xiá. shí yǐ shě guǎn wèi dìng, bù huáng mìng jī, gū xià zhōu mì fū, dān xíng náng zhì nán mén wài nì lǚ. jìng wén cóng ér hòu, biàn mì bù dé, xià wǔ nǎi zhì. bó mù réng yǔ.
二十一日　隔晚泊潯州大北門稅廠下。夜半風雨大作，五更雨止，而風勢震撼不休，晨餐後乃殺。乃登涯入大北門。南行半里，轉而東一里，過府前，又半里，抵四牌坊。折而南半里，出大南門，則鬱江自西南來，繞城而東北，至小北門與黔江合而東北去，下平南達梧州者。下定寓南門驛前。乃登小北門城埤城牆上的矮牆，望二江交合處，有洲當其中，其江雖北去，旋轉而東南下蒼梧也。循埤西行，望西山屼嶋出雲表，下瞰城隅，上有石縱橫，土人指其處有寺，當即《志》所稱三清岩也。其後山即大藤峽。時以舍館未定，不遑命屐，姑下舟覓夫，擔行囊置南門外逆旅。靜聞從而後，遍覓不得，下午乃至。薄暮仍雨。

èr shí èr rì　 zǎo, yǔ fù lín lí bù xiū. liú jìng wén gù pū yù xún zhī nán mén, mì dān fū wèi gōu lòu bái shí dōu xiá sān shān yóu. chén cān hòu yǔ zhǐ, nǎi fā, jí cóng yì qián nán dù yù jiāng. wǔ lǐ, tān tóu cūn. yòu sān lǐ wèi chē lù jiāng, xià yǒu shí liáng. liáng wài shuǐ fā, xiǎo shuǐ zì dōng nán xī běi rù yù, zhōu dé ér zhì yān. nán èr lǐ wèi shí qiáo cūn. rén jiā zhì cǐ, wéi tān tóu jí shí qiáo èr cūn, zhòng jù cāng mǎng yǐ. cóng cǐ nán wàng, bái shí shān yǔ dú xiù tǐng zhì, ruò zài sān shí lǐ wài, ér tǔ rén yún: shàng liù shí lǐ ér yáo, jìng rì zhī lì yóu bù néng dào. gài shān lù yū gé yě. yóu shí qiáo cūn ér nán, cāng mǎng zhōng sì gāo zhōng wā, píng dì duō fú mǎng tū tǔ zhī shí, duō fēn liè qū huì zhī bō. èr lǐ, dé huí shí yī hè, sì miàn huán cóng, zhōng zhū qīng liú, yǒu yuān zhuì chéng tán, yǒu bèng liè chéng xì, shuǐ shí róng yǔ xián xiá zì dé de yàng zi, yì huāng yě zhōng yì jǐng yě. àn xiān xún chéng nán shí wǔ lǐ yǒu lǎo shuǐ, kuàng yě zhōng tiān rán guài shí zhòu qí páng, shuǐ quán shēn bì qīng chéng, zhōng yǒu jù yú, rén bù gǎn bǔ, jí cǐ wú yí. gèng nán, zé huì tán gèng duō. yí jí zhì suǒ chēng nán hú. shàng yǒu gāng wèi héng nán xū, huò hú nán zhī é. yǒu yī fù rén jié máo guàn jiǔ qí shàng, qù jùn gài shí wǔ lǐ yǐ. qí dōng yǒu shān, zì nán ér běi chuí dǐ cǐ, cóng qí xī jiàn shēng ér nán, bèng xué yù duō, jiē píng dì xià xiàn, huò zhǎng rú xiá, huò yuán rú jǐng, zhōng jiē cóng shí, líng lóng zǎn qiàn, xià zé yuān shuǐ chéng chè. gài qí dì zhōng èr sān zhàng zhī xià, jiē fú liú qián tōng, qí shàng jiē shí gǔ xū jié, ǒu gǔ liè tǔ bèng, zé shí chū ér xué xiàn yān. xià, jiē fú liú qián tōng, qí shàng jiē shí gǔ xū jié, ǒu gǔ liè tǔ bèng, zé shí chū ér xué xiàn yān. yú shì shēng shè gōu lǒng, yòu sān lǐ, nǎi rù shān wù, zé shān jiē chún tǔ, wú fù lín xún zhī shí, ér wù zhōng jiē hé tián qū pán sì lù yǐ. yòu èr lǐ, shàng hú táng lǐng, pō tuó xiāng jiān, lǐng hè zhòng dié. shí lǐ, dǐ róng táng cūn, yǒu tán huì shuǐ, shù shí jiā jù jū shān bàn. yòu nán zhì yī lǐng, gòng èr lǐ, dù yī xī qiáo, shàng lǐng wèi guān bǎn xū. xū yǒu yī fù jié máo guàn jiǔ, yǔ héng nán tóng. jùn zhōng zhì cǐ sān shí lǐ, wèi bái shí shān xíng zhī zhōng dào, nǎi cān zhōu máo diàn zhōng. cóng qí dōng nán yú lǐng, shí lǐ, wèi yáo cūn. cūn yì bǎi jiā zhī jù, yī shān huì shuǐ, zhēn shān zhōng zhī lè shù yě. dù yī xiǎo xī, yòu nán yú lǐng, wǔ lǐ, wèi mù jiǎo cūn. cūn zài bái shí shān zhī běi lù, qù shān shàng shí lǐ, rì yǒu yú zhào ér shān yǔ fù lái, móu zhǐ sù qí chù ér cūn rén wú nà zhě. cūn yáng xìng, jù bì mén bì kè. pái huái dǐ mù, zuò chōng shě zhì fàng chōng mǐ shí duì de xiǎo péng jiān nǐ dù qí yè. jì ér yī chōng bàng zhǔ rén qǐ fēi nà yān, wèi zhī wǎn chuī ér sù.
二十二日　早，雨復淋漓不休。〔留靜聞、顧仆寓潯之南門，〕覓擔夫為勾漏、白石、都峽三山游。晨餐後雨止，乃發，即從驛前南渡鬱江。五里，灘頭村。又三里為車路江，下有石樑。梁外水發，〔小水自東南西北入郁，〕舟得而至焉。南二里為石橋村。人家至此，惟灘頭及石橋二村，眾俱蒼莽矣。從此南望，白石山與獨秀挺峙，若在三十里外，而土人云：「尚六十里而遙，竟日之力猶不能到。」蓋山路迂隔也。由石橋村而南，蒼莽中四高中窪，平地多伏莽突土之石，多分裂區匯之波。二里，得回石一壑，四面環叢，中瀦清流，有淵墜成潭，有迸裂成隙，水石容與閒暇自得的樣子，亦荒野中異景也。按先潯城南十五里有潦水，曠野中天然怪石甃其旁，水泉深碧清澄，中有巨魚，人不敢捕，即此無疑。更南，則匯潭更多。疑即《志》所稱南湖。上有岡為橫南墟，或湖南之訛。有一婦人結茅貫酒其上，去郡蓋十五里矣。其東有山，自南而北垂抵此，從其西漸升而南，迸穴愈多，皆平地下陷，或長如峽，或圓如井，中皆叢石，玲瓏攢嵌，下則淵水澄澈。蓋其地中二三丈之下，皆伏流潛通，其上皆石骨噓結，偶骨裂土迸，則石出而穴陷焉。下，皆伏流潛通，其上皆石骨噓結，偶骨裂土迸，則石出而穴陷焉。於是升涉溝壠，又三里，乃入山塢，則山皆純土，無復嶙峋之石，而塢中皆禾田曲蟠四麓矣。又二里，上湖塘嶺，坡陀相間，嶺壑重疊。十里，抵容塘村，有潭匯水，數十家聚居山半。又南陟一嶺，共二里，渡一溪橋，上嶺為官坂墟。墟有一婦結茅貫酒，與橫南同。郡中至此三十里，為白石山行之中道，乃餐粥茅店中。從岐東南逾嶺，十里，為姚村。村亦百家之聚，依山匯水，真山中之樂墅也。渡一小溪，又南逾嶺，五里，為木角村。村在白石山之北麓，去山尚十里，日有餘照而山雨復來，謀止宿其處而村人無納者。村楊姓，俱閉門避客。徘徊抵暮，坐舂舍置放舂米石碓的小棚間擬度其夜。既而一舂傍主人啟扉納焉，為之晚炊而宿。

èr shí sān rì　 zǎo fàn, bié mù jiǎo zhǔ rén, shòu huǒ qián, gù cí bù nà. hé qián jù ér hòu gōng xiān qián jù ào ér hòu gōng qiān yé? yóu qí dōng nán yuè yī lǐng, yóu qí jìng wàng bái shí bái shí shān ér qū. qí shān fēng zǎn yá jué, dōng běi tè sǒng yī fēng wèi dú xiù, qiào bá hú xuán, zhí shàng yǔ bái shí qí dǐng, ér xià zé ruò bàng ruò lí, zhí pōu qí gēn. yá shí duō zhě chì zhī sè, wèi zhī bái shí, qǐ bù yǐ sè qǐ yé? wǔ lǐ, lù jiàn méi cǎo jiān. dù yī xī, lǐng bàn dé yī chū jiā, bàng shě zhí bā jiāo shén shèng. jí tóu wèn lù, shǐ zhī dà dào shàng zài xī nán, ér cǐ nǎi qí zhōng zhī qí yě. yóu qí zuǒ dēng shān, dōng xiàng ér shàng, wàng zhōu táng cūn zài lù yòu wù zhōng, xiāng gé kēng bǎn yǐ liǎng sān chóng yě. yóu tǔ shān zhī jí zhuǎn ér nán, wǔ lǐ, dù yī shān ào. shāo dōng ér nán zhé, zhí dǐ shān zhī běi lù, zé dú xiù yǐ bù kě jiàn, wéi hōng yá pán xuē, xià duō píng tū zhī shí, shí zhì suī bù líng lóng, ér pán gèn dié chū, yòu zuò yī tài yě. zhí shàng yī lǐ, dǐ yá shí xià. zhuǎn ér nán, yī lǐ, wèi sān qīng yán. qí yán xī xiàng, héng kāi dà xué, kuò shí yú zhàng, gāo bù guò èr zhàng, shēn bù guò wǔ zhàng, shí jù píng zào, wéi zuǒ hòu shēn rù ér dōng, rán dī bì b i ǎi bù yú chǐ, suǒ yún nán tōng gōu lòu zhě jí zhǐ cǐ. yú wèi shān mài zì cǐ yǔ gōu lòu nán jiē, ruò cǐ dòng gāo zhì shān bàn, ér qí shān sì miàn gū xuán, wèi xué dào qián tōng, fū nán rù ér shuí shì zhī yé? yòu bì jǐn chù yǒu xué dà rú guǎn, quán zì zhōng dī xià, xuán sì wǔ chǐ, sēng bù zhú chéng zhī, qīng lěng yì cháng. xià zhàng yú, huì wèi yī tán, bù shèn shēn chè, zhǐ wèi lóng tán yún. yán nèi yǒu yī shí rú chuán, wò kě wèi tà, zuò kě wèi jǐ. yán liè sān qīng xiàng, gù yǐ sān qīng wèi míng, jí bái shí zhī xià dòng yǐ. yòu nán bàn lǐ, wèi dà sì. shén gǔ, hòu yǐ yá bì, yǒu guān yīn táng shén chǎng. qí zuǒ qiào bì xià yǒu yuán zhū chí, yì shuǐ zì bàn yá dī xià zhě, xià zhòu yuán tán chéng zhī, wú tā yì yě. àn zhì, shān běi yǒu shù yù quán, ér xī shì ěr yǔ bǎi yuè fèng tǔ jì jù wèi qí quán mù wén zhōng gǔ zé fèi yì ér qǐ, zhǐ zé jì rán, chà yǐ wèi yì. yú wèi quán zhī fèi jì, zì yǒu cháng dù, nǎi sēng zhī hòu quán ér míng zhōng gǔ, fēi quán zhī wén shēng ér wèi fèi jì yě. jí dǐ bái shí, xiān xún zhī sān qīng guān, zài zhēng zhī bái shí sì bìng shù yù zhī míng, bù zhī hé zhǐ, ér wén zhōng quán fèi zhī shuō, shān sēng máng rán. xún jiē hǎo shì zhī yán yě. sì sēng wèi yuè míng, yú jí yú huì xiān zhī shèng, jí yǐ xíng náng zhì sēng shè, bù hòu míng, yóu hòu sì nán xún yá bì xíng. yǐ dōng zhuǎn ér shàng, rù shí xiá zhōng. qí xiá liǎng fēng zhōng pōu, shàng mó céng xiāo, zhōng liè pián xì, xiāng jù bù jí zhàng, ér xuán gèn qiān yú chǐ, jù bù jí bù lí, ruò yǐn shéng mò mò xiàn mò zhī ér cái xuē zhī zhě, jí sú suǒ kuā wèi yī xiàn tiān, wú yǐ guò yě. dèng xuán qí zhōng, shí yǒu jù shí dāng guān, zhé zhì tī yǐ dù, lián jī liù tī, shǐ yú xiá dēng ào. ào zhī nán běi, jù yóu zhòng yá mó jiā. nǎi shāo běi zhuǎn, xún ào zuǒ xíng, zé qiú mù pán yún, cóng huáng yīn rì, shēn dù xiāo hàn zhī shàng, ér bù zhī wǔ rì zhī zhōng, zhēn yì jìng yě. zhì shì dōng zhàng shāo kāi, shǐ jiàn dú xiù fēng zài dōng běi, ér dōng nán wù zhōng yòu qǐ yī fēng, zhèng yǔ dú xiù duì zhì, ér gāo shā qí sān zhī yī, wǎn rán lián ruǐ zhōng qíng, dàn sì miàn wèi zhū fēng suǒ yǎn, wéi cǐ dé dǔ quán tǐ ěr. yòu běi pān xuán yá ér shàng, mù gēn jiāo luò shí jiān, wèi tī wèi huán g ng cū suǒ, zú niè shǒu yuán, wú fēi cǐ yǐ. yǐ zhuǎn yī hè, yǒu jiàn zì dǐng xī xiàng zhuì xiá, lèi tán dǎo xué. yóu xiá yòu fù xuán tī shàng dēng, wǎn zhuǎn sān tī, suì xíng píng gāng jiān. qí wài nǎi wàn zhàng xià xuē zhī yá, qí nèi jí jué dǐng shù gēn zhī xiá, nèi wài jiē qiáo sōng cóng mù, yī dào shēn bì, jiān yǒu rì yǐng xià zhuì, rú shāi jīn yáng y ng cuì, shǎn yìng wú dìng. chū lín zé záo shí chéng dèng, yòu zhí zhú huí guān, jī dèng zhuǎn guān, ér huì xiān zhī yán yá rán nán xiàng yǐ. qí yán jiē huáng chì zhī shí, shàng xià kāi kū, ér nèi jiàn còu hé, páng wú yīn yūn zhī qiào, shàng wú dī lì jiǔ rǔ, yǔ xià yán tóng ér dì wèi gāo jiǒng, jìng lù yōu qù. wǔ lǐ zhī yún tī yǎo ǎi, zì dà sì lái, yuē yǒu wǔ lǐ. qiān qiū zhī hè yǐng zòng héng, fēi yǒu qī xiá cān yè zhī yuán, shuí dé ér zhì zāi! shí yǐ guò wǔ, zhōng yǒu yún liáo, wǎn yào yǐ jiǔ, zào wú sù huǒ, náng fá huáng liáng, wú cóng sǎo yè zhǔ quán, wéi shì yǐ qióng wò shí, suí zhěn shàng zhī zì mèi zì xǐng, kàn xià jiè zhī yún lái yún qù. rì jì xià chōng, yán wēi shǎo tuì, nǎi qǐ, cóng yán yòu niè xuē yá, líng jué dǐng. yá suī wēi qiào ér céng yáo, pán gé chù zhōng yǒu zi shí, yuán rú é luǎn, qiàn tū chǐ chǐ, shàng lù qí bàn, jí wèi lì zhǐ jiǎo cǎi tà zhī jí, yuán shǒu zhī jiē. bù jué yī lǐ, yǐ téng yǒng fēng tóu, dōng xiàng yǔ dú xiù duì yī yǐ. gài cǐ fēng zhèng cóng xún zhōu lái, suǒ wàng dú xiù fēng xī bái shí jué dǐng, ér dú xiù sì miàn sǒng xuē rú wú zhù, fēi yǔ lún bù néng xiáng qí shàng. yuè xī sān dú xiù, ér guì chéng zuì zhe, liǔ zhōu miàn yī xià, tī xiá shàng jī, pō rú tài huá sān fēng, shàng fèn xiān zhǎng, xià xuán chǐ xiá, tòu xiǎn zhí wēi. cǐ zhēn qīng kē dí zhǒng zh ng fén mù, tā wèi jiàn qí bǐ yě. hé zhě? guì shuò liǔ róng zhū fēng fēi bù tíng tíng rú bì zān bān sǔn, rán shí zhì qīng huàn, piàn piàn rú fú róng zǎn hé, qiào shòu niè, hén shòu pān, wú nán zhí jī ér cǐ zé chì fū zhě yǐng, yī pī wàn rèn, zòng fù zhōng liè zhù, lián hōng pián zhì, fēi pī xì dǎo kuǎn ku n, suí qí còu lǐ, bù néng pái kōng chā chì yě. dú xiù lián ruǐ èr fēng, wèi cǐ fēng mén hù, qí nèi huán hè shēn qiàn, kuī bì rì yuè, zhòng gāng jiān zhī, rén wú zhì zhě. zuò tiào jiǔ zhī, nǎi réng xià huì xiān. bié yán ér xià, lì sān tī, sān lǐ zhì xiá ào shàng, jiàn xiá zuǒ yī shí, yǐ yá ér qǐ, shàng bìng yá duān yǐ yún, xià yǒu xiàn xià tòu rì. jí jiǎ yǒng chuān qí zhōng, zé qí xì bù jí bù lí, jǐn róng cè shēn ér jìn, qí shàng huò lián huò quē. jì ér jiàn xià, nán zhuǎn chū xià, zé fēi shí shàng xià xuán qiàn, wēi bù kě jī yǐ. fǎn chū xiá ào, jiàn yǐ shí zhī cè, fù yǒu yī dào shàng chū shí duān, yòng xuán shū shén, nǎi liú shā gǔn liū ér chéng zhě. xīn yì bù néng yǐ, fù pān gēn yǐn màn ér dēng. jī qí duān, yòu rù shí què zhōng, zé yǐ shí xī jǐn chù yě, yǔ qián yá jiā ér chéng què. chuān què ér nán, zé fēi shí nán xuán zhī shàng yě, kàn qián xià zhèng zài qí xià. suì pān dēng yǐ shí zhī dǐng, zé yī tái zhōng xuán, sì yá huán zhì, jiàn shàng yòu huò lián huò quē, cān cuò bù qí. zhèng píng tiào jiān, wén léi shēng yīn yīn, réng xià xiá ào, lì liù tī, yī lǐ xī chū xiá, yòu yī lǐ, běi fǎn dà sì. jí wèn cān yú sēng, zhuó zú yú quán, ér léi yǔ shì zhì. xiān shì, yú xià zhì shàng tī, yù sì zhōng yì yè jí wèi wán chéng xué yè zhū shēng, jiàn yú dēng yán jiǔ bù xià, yì chéng xìng gòng dēng, zhì shì wèi fǎn, kùn yú yǔ. ér píng nán yǒu xiāng gòng liáng líng xiāo zhě, kāi yì wéi sì zhōng, jiàn yú zhé yǒu qīng gài péng yǒu xiāng yù yú qiè jiāo tán zhī yǎ, wèi zhī tiāo dēng yè tán. zhōng yè léi yǔ dà fèn, wò shì lín lí.
二十三日　早飯，別木角主人，授火錢，固辭不納。何前倨而後恭先前倨傲而後恭謙耶？由其東南越一嶺，由岐徑望白石白石山而趨。其山峰攢崖絕，東北特聳一峰為獨秀，峭拔弧懸，直上與白石齊頂，而下則若傍若離，直剖其根。崖石多赭赤之色，謂之「白石」，豈不以色起耶？五里，路漸沒草間。渡一溪，嶺半得一出家，傍舍植芭蕉甚盛。亟投問路，始知大道尚在西南，而此乃岐中之岐也。由其左登山，東向而上，望周塘村在路右塢中，相隔坑阪已兩三重也。由土山之脊轉而南，五里，度一山坳。稍東而南折，直抵山之北麓，則獨秀已不可見，惟轟崖盤削，下多平突之石，石質雖不玲瓏，而盤亘疊出，又作一態也。直上一里，抵崖石下。轉而南，一里，為三清岩。其岩西向，橫開大穴，闊十餘丈，高不過二丈，深不過五丈，石俱平燥，惟左後深入而東，然低庳bēi矮不逾尺，所云南通勾漏者即指此。余謂山脈自此與勾漏南接，若此洞高峙山半，而其山四面孤懸，謂穴道潛通，夫難入而誰試之耶？右壁盡處有穴大如管，泉自中滴下，懸四五尺，僧布竹承之，清冷異常。下丈余，匯為一潭，不甚深澈，指為「龍潭」雲。岩內有一石如舡，臥可為榻，坐可為幾。岩列三清像，故以「三清」為名，即白石之下洞矣。又南半里，為大寺。甚古，後倚崖壁，有觀音堂甚敞。其左峭壁下有圓珠池，亦水自半崖滴下者，下甃圓潭承之，無他異也。按《志》，山北有漱玉泉，而《西事珥》與《百粵鳳土記》俱謂其泉暮聞鐘鼓則沸溢而起，止則寂然，詫以為異。余謂泉之沸寂，自有常度，乃僧之候泉而鳴鐘鼓，非泉之聞聲而為沸寂也。及抵白石，先詢之三清觀，再征之白石寺並漱玉之名，不知何指，而聞鍾泉沸之說，山僧茫然。洵皆好事之言也。寺僧為瀹茗，余急於會仙之勝，即以行囊置僧舍，不候茗，由後寺南循崖壁行。已東轉而上，入石峽中。其峽兩峰中剖，上摩層霄，中裂駢隙，相距不及丈，而懸亘千餘尺，俱不即不離，若引繩墨墨線、墨汁而裁削之者，即俗所夸為「一線天」，無以過也。磴懸其中，時有巨石當關，輒置梯以度，連躋六梯，始逾峽登坳。坳之南北，俱猶重崖摩夾。乃稍北轉，循坳左行，則虬木盤雲，叢篁蔭日，身度霄漢之上，而不知午日之中，真異境也。至是東嶂稍開，始見獨秀峰在東北，而東南塢中又起一峰，正與獨秀對峙，而高殺其三之一，〔宛然蓮蕊中擎，但四面為諸峰所掩，惟此得睹全體耳。〕又北攀懸崖而上，木根交絡石間，為梯為絙gēng粗索，足躡手緣，無非此矣。已轉一壑，有澗自頂西向墜峽，累潭搗穴。由峽右復懸梯上登，宛轉三梯，遂行平岡間。其外乃萬丈下削之崖，其內即絕頂漱根之峽，內外皆喬松叢木，一道深碧，間有日影下墜，如篩金颺yáng翠，閃映無定。出林則鑿石成磴，又植竹回關，躋磴轉關，而會仙之岩岈然南向矣。其岩皆黃赤之石，上下開窟，而內漸湊合，旁無氤氳之竅，上無滴瀝九乳，與下岩同；而地位高迥，境路幽去。五里之雲梯杳藹，自大寺來，約有五里。千秋之鶴影縱橫，非有棲霞餐液之緣，誰得而至哉！時已過午，中有雲寮，綰鑰已久，灶無宿火，囊乏黃粱，無從掃葉煮泉，惟是倚筇臥石，隨枕上之自寐自醒，看下界之雲來雲去。日既下舂，炎威少退，乃起，從岩右躡削崖，凌絕頂。崖雖危峭而層遙，盤隔處中有子石，圓如鵝卵，嵌突齒齒，上露其半，藉為麗趾腳踩踏之級，援手之階。不覺一里，已騰踴峰頭，東向與獨秀對揖矣。蓋此峰正從潯州來，所望獨秀峰西白石絕頂，而獨秀四面聳削如無柱，非羽輪不能翔其上。粵西三獨秀，而桂城最著，柳州面一罅，梯峽上躋，頗如太華三峰，上分仙掌，下懸尺峽，透險跖危。此真青柯嫡冢zhǒng墳墓，他未見其比也。何者？桂、朔、柳、融諸峰非不亭亭如碧簪班筍，然石質青幻，片片如芙蓉攢合，竅受躡，痕受攀，無難直躋；而此則赤膚赭影，一劈萬仞，縱覆鍾列柱，連轟駢峙，非披隙導窾kuǎn，隨其腠理，不能排空插翅也。〔獨秀、蓮蕊二峰，為此峰門戶，其內環壑深塹，虧蔽日月，重岡間之，人無至者。〕坐眺久之，乃仍下會仙。別岩而下，歷三梯，三里至峽坳上，見峽左一石，倚崖而起，上並崖端倚雲，下有線罅透日。急賈勇穿其中，則其隙不即不離，僅容側身而進，其上或連或缺。既而漸下，南轉出罅，則飛石上下懸嵌，危不可躋矣。返出峽坳，見倚石之側，復有一道上出石端，用懸殊甚，乃流沙滾溜而成者。心益不能已，復攀根引蔓而登。躋其端，誘入石闕中，則倚石西盡處也，與前崖夾而成闕。穿闕而南，則飛石南懸之上也，瞰前罅正在其下。遂攀登倚石之頂，則一台中懸，四崖環峙，見上又或連或缺，參錯不齊。正憑眺間，聞雷聲殷殷，仍下峽坳，歷六梯，一里西出峽，又一里，北返大寺。亟問餐於僧，濯足於泉，而雷雨適至。先是，餘下至上梯，遇寺中肄業即未完成學業諸生，見余登岩久不下，亦乘興共登，至是未返，困於雨。而平南有鄉貢梁凌霄者，開繹帷寺中，見余輒有傾蓋朋友相遇餘切交談之雅，為之挑燈夜談。中夜雷雨大奮，臥室淋漓。