shí bā rì chén cān hòu fàng zhōu. shí lǐ, shí gǒu wān. yǒu xiǎo shān zài jiāng zuǒ, jiāng shāo qū ér dōng běi. xiǎo shān zhī dōng wèi lóng chuán shān, yòu xī nán wèi jiā dào shuāng shān, cǐ běi mén lù lù suǒ chū yě. yóu shí gǒu wān wǔ lǐ, wèi yóu zhá, jiāng shǐ zhuǎn ér dōng. yòu dōng běi shí lǐ wèi luó gōu. xiàng zhèng dōng xíng zhě wǔ lǐ, shǐ zhuǎn ér nán, shí lǐ wèi shān mén chōng, jí xī rì luò róng lái dù jiāng chù yě. jiāng dōng wèi nán zhài shān xī lù, shí yá huí fǎn, xià qiàn jiāng liú jiāng xī àn wèi mǎ lù bǎo. yòu nán shí lǐ wèi luó dòng. qián yǒu shān tū wù, píng zhōng yǒu xià nán liè, shàng lián xià tòu rú shí mén. qí diān yòu yǒu yī yuán shí tū zhuì yú shàng, ruò yī sēng yǐ yá nán xiàng, jiān yǔ yá qí, ér shàng lù qí tóu lú, xià tòu qí yāo bèi. yú xī zài luó shān nán yǐ dōng wàng ér jiàn zhī, jīn fù xī tiào, gài shuǐ lù jiān shōu zhī yǐ. yòu nán wǔ lǐ, zhū fēng sēn cóng jiāng yòu, shí yá huí gèn, yì yóu shān mén zhī liè yú jiāng zuǒ zhě, ér qí shàng fù yǒu shí sēn liè, ruò lì ér yǔ lǚ, ruò zuò ér jī jù zhě. zhōu rén wèi cǐ chù yǒu" bā xiān duì yì", qǐ jí cǐ yé? zhì cǐ jiāng shāo zhuǎn xī nán, qí dōng àn yǒu jù luò rì jī là, nǎi liǔ zhōu dōng nán lù lù dà dào yě. dào cè yǒu xī zì xī lái rén, yú shì zhōu zhuǎn dōng xíng. wǔ lǐ, zhuǎn ér nán, yǒu yá xuán tū jiāng zuǒ, céng lèi dié qiàn, guāng cǎi lí qí. tiào qí dōng, yǒu jiān fēng wān shù, xíng ruò niú jiǎo. jì ér dōng zhuǎn wǔ lǐ, jiāng běi jù luò chū yān, míng yuē lí chōng. gài shān mài běi zì niú jiǎo jiān zhí xià, jiāng liú huán qí dōng nán xī sān miàn, zhōng chéng pán yá, ruò lí zhī jiān, gù míng. hū zhuǎn ér běi, yòu wǔ lǐ, zhí dǐ niú jiǎo shān xià. fù zhuǎn dōng qù. běi shān sōng guì sēn rán, míng yuē luó fén. yáo wén tān shēng rú léi, jiǔ zhī shǐ zhì, zé xuán liú huí pù, yī xiè shù lǐ, shì yuē héng xuán tān. zì lí chōng běi zhuǎn zhì cǐ, pò bì ér chū, jiàn líng ér xià, yòu gòng wǔ lǐ yǐ. dōng nán xià tān wǔ lǐ, shān jiàn kāi fú, yòu shí lǐ, shāo zhé ér dōng běi, yòu dōng shí lǐ, sān jiāng kǒu. luò qīng jiāng zì dōng běi lái zhù, yǒu jù luò zài liǔ jiāng běi luò qīng xī, xī yǒu xún sī bìng yì, jīn yí yǔn jiāng yǐ. shí rì yǐ xī xián shān bàn, suì pō.
十八日 晨餐后放舟。十里,石狗湾。有小山在江左,江稍曲而东北。小山之东为龙船山,又西南为夹道双山,此北门陆路所出也。由石狗湾五里,为油闸,江始转而东。又东北十里为罗沟。向正东行者五里,始转而南,十里为山门冲,即昔日洛容来渡江处也。江东为南寨山〔西麓,石崖回返,下嵌江流;〕江西岸为马鹿堡。又南十里为罗峒。前有山突兀,坪中有罅南裂,上连下透〔如石门〕。其巅又有一圆石突缀于上,若一僧倚崖南向,肩与崖齐,而上路其头颅,下透其腰背。余昔在罗山南已东望而见之,今复西眺,盖水陆兼收之矣。又南五里,诸峰森丛江右,石崖回亘,亦犹山门之列于江左者,而其上复有石森列,若立而伛偻,若坐而箕踞者。舟人谓此处有“八仙对奕”,岂即此耶?至此江稍转西南,其东岸有聚落日鸡腊,乃柳州东南陆路大道也。道侧有溪自西来人,于是舟转东行。五里,转而南,有崖悬突江左,层累叠嵌,〔光采离奇。〕眺其东,有尖峰弯竖,形若牛角。既而东转五里,江北聚落出焉,名曰犁冲。盖山脉北自牛角尖直下,江流环其〔东、南、西〕三面,中成盘涯,若犁之尖,故名。忽转而北,又五里,直抵牛角山下。复转东去。北山松桧森然,名曰罗坟。遥闻滩声如雷,久之始至,则悬流回瀑,一泻数里,是曰横旋滩。自犁冲北转至此,破壁而出,建瓴而下,又共五里矣。东南下滩五里,山渐开伏,又十里,稍折而东北,又东十里,三江口。洛青〔江〕自东北来注,有聚落在柳江北、洛青西,昔有巡司并驿,今移霣江矣。时日已西衔山半,遂泊。
shí jiǔ rì zhōu rén yīn wén ruì shén duō, chéng yuè fàng zhōu zhōng liú, tīng qí suí bō qù. wǔ gǔ dǐ bīn jiāng, shì jù zài dōng àn, qí shàng lián shì pō shèng, qí xià fù yǒu tān. xià tān, zhōu shāo pō, jì shǔ nǎi xíng. èr shí lǐ, xiàng zhōu, zài jiāng dōng yán. zì lí chōng lái, shí shān jiàn yǐn, tǔ shān jiàn kāi, wéi bīn jiāng zhī xià yǒu yá tè lì jiāng zuǒ, jiāng zhuǎn ér xī, shān xíng xià xuē shàng tū, qǐ jí zhì suǒ wèi" xiàng tái" yé? xiàng zhōu chéng zài jiāng dōng àn, bīn jiāng àn pō gāo, xī mén chéng yuán yīn zhī, zhōu jí zài qí nèi. zhōu xiè nèi wài, duō máo shè xiāo tiáo, qí dōng jí wā ér xià, jū mín zhī lú tuō yān. xī mén wài gé jiāng jí wéi xiàng shān. shān tǔ ér bù gāo, tǔ rén yuē:" chūn yuè yǒu yún qì, wàng ruò xiàng xíng, fēn zǒu qí shàng, jí zhī zé sàn, gù míng." qí běi àn yǒu shí dūn fú shān tóu, wèi" māo ér shí" yě, pō jué wǎn rán. zhōu pō, shì shū mǐ, bīn wǔ nǎi fā. shí lǐ, zhuǎn ér xī, yǒu yá zhì jiāng zuǒ. yòu xī shí lǐ, guò dà róng bǎo, zhuǎn ér xī nán xíng, liǎng àn shǐ kuò rán wú shān. yòu wǔ lǐ, zhuǎn ér dōng nán xíng. yòu shí lǐ, dōu ní jiāng zì xī nán lái huì, qí shuǐ hún zhuó rú huáng hé zhī liú, jì rù ér chéng bō wèi zhī gǎi sè. jiāng dōng běi àn yǒu xiǎo shān, běi miàn fēn sǒng liǎng qí, xī tū wù ér dōng jiān qiào, zhèng yǔ dōu ní rù jiāng zhī kǒu xiāng duì, ruò wéi jiàn biāo yǐ shí zhě. yòu dōng nán shí wǔ lǐ, zhé ér xī běi, xuán zhuǎn xī nán. yòu shí lǐ, nǎi dōng xià dà tān, yī xiè wǔ lǐ, yuē líng jiǎo tān. xià tān wǔ lǐ, rì báo yān zī, yòu shí wǔ lǐ, pō yú lóng cūn. zài jiāng běi àn.
十九日 舟人因蚊蚋甚多,乘月放舟中流,听其随波去。五鼓抵宾江,市聚在东岸,其上连室颇盛,其下复有滩。下滩,舟稍泊,既曙乃行。二十里,象州,在江东岩。自犁冲来,石山渐隐,土山渐开,唯宾江之下有崖特立江左,江转而西,山形下削上突,岂即《志》所谓“象台”耶?象州城在江东岸,濒江岸颇高,西门城垣因之,州即在其内。州廨内外,多茅舍萧条,其东即洼而下,居民之庐托焉。西门外隔江即为象山。山土而不高,土人曰:“春月有云气,望若象形,纷走其上,即之则散,故名。”其北岸有石蹲伏山头,谓“猫儿石”也,颇觉宛然。舟泊,市蔬米,濒午乃发。十里,转而西,有崖峙江左。又西十里,过大容堡,转而西南行,两岸始扩然无山。又五里,转而东南行。又十里,都泥江自西南来会,其水浑浊如黄河之流,既入而澄波为之改色。江东北岸有小山,北面分耸两岐,西突兀而东尖峭,正与都泥入江之口相对,若为建标以识者。又东南十五里,折而西北,旋转西南。又十里,乃东下大滩,一泻五里,曰菱角滩。下滩五里,日薄崦嵫,又十五里,泊于泷村。在江北岸。
dōu ní jiāng zhě, nǎi běi pán zhī shuǐ, fā yuán qǔ jìng dōng shān zhī běi, jīng qī xīng guān dǐ pǔ ān zhī pán shān, yóu sì chéng ér xià qiān jiāng, lì bīn zhōu lái bīn ér chū yú cǐ. sù liú zhī zhōu, dǐ qiān jiāng ér zhǐ. gài shang liú jí tǔ sī mán dòng, rén bù gǎn rù ér shuǐ duō xuán liú chuān xué, bù yóu dì zhōng, gù rén xiān ān shú xī qí yuán liú zhě. yòu àn qìng yuǎn xīn chéng yǒu wū ní jiāng, yóu xiàn xī liù lǐ běi hé lóng jiāng. xún zhī tǔ rén, xián wèi xīn chéng wú yǔ lóng jiāng běi hé shuǐ kǒu, yí jí dōu ní nán xià qiān jiāng zhě. gài qiān jiāng xīn chéng nán běi jiē rǎng," wū ní"" dōu ní" shēng yīn xiāng hé, kǒng fēi èr shuǐ. ruò wū ní guǒ běi chū lóng jiāng, bì yì guì zhōu zhī liú, xī wèi zhì xīn chéng yī kān qí jī ěr. ruò cǐ jiāng, zé de wèi běi pán zhī wěi, xī shì ěr zhǐ wèi wū ní, shì yǐ èr shuǐ wèi hùn, wèi xiáng hé zhī yě.
都泥江者,乃北盘之水,发源曲靖东山之北,经七星关抵普安之盘山,由泗城而下迁江,历宾州、来宾而出于此。溯流之舟,抵迁江而止。盖上流即土司蛮峒,人不敢入;而水多悬流穿穴,不由地中,故人鲜谙熟悉其源流者。又按庆远忻城有乌泥江,由县西六里北合龙江。询之土人,咸谓忻城无与龙江北合水口,疑即都泥南下迁江者。盖迁江、忻城南北接壤,“乌泥”、“都泥”声音相合,恐非二水。若乌泥果北出龙江,必亦贵州之流,惜未至忻城一勘其迹耳。若此江,则的为北盘之委,《西事珥》指为乌泥,似以二水为混,未详核之也。
èr shí rì mèi shuǎng fàng zhōu, wǔ lǐ xià yī tān, yuē dà lù tān, jiāng yòu shí fēng fù pián liè ér chū. yòu nán wǔ lǐ, wèi wǔ xuān xiàn xī mén. xiàn chéng zài jiāng zhī zuǒ, yì yóu xiàng zhōu zhī xī lín jiāng zhǔ yě. dàn gé jiāng xī àn zhī shān, zhuō lì qí fēn, yǐn duì ér nán, yán jiē qí guǐ, ruò chuí shǒu yǐn xiàng, yǔ lǚ bǐ jiān, zhǒng zhǒng guài yì. zhì wèi" xiàn xī yǒu xiān rén shān, nán yǒu xiān yán shān", dāng jí suǒ wàng zhū yì fēng yě, bù shì xiàng zhōu xī shān yǐ yún qì dé míng yě. qí fù zhōu qù wǔ rén, fù gèng sì rén, zhōu rén pō ér dài zhī, shàng wǔ nǎi fā. nán wǔ lǐ, jiāng zhé ér dōng, yòu wǔ lǐ, nǎi dōng nán zhé ér qù, liǎng àn fù kuò rán. yòu shí wǔ lǐ, yǒu xī zì xī lái zhù. yòu dōng nán shí lǐ, wèi lè mǎ bǎo, bǎo jiāng zuǒ, guò cǐ jí wéi xún zhōu zhī guì píng jiè yǐ. yòu nán shí lǐ, liǎng àn shān jiàn hé, yòu wǔ lǐ wèi héng shí jī. yǒu shí zì jiāng yòu shān lù héng tū jiāng zhōng, jí liú dào yǒng, suì jí hòng h ng xiāng lián bù duàn dòng zhī shì. gài liǎng yá jiē lián shān bī shù, zhì cǐ wèi rù xiá zhī shǐ. yòu nán wǔ lǐ, zhuǎn ér dōng nán èr shí lǐ, jiāng zuǒ yá pì yī píng, shì wèi bì tān, shè bǎo zhì shù, wèi xiá zhōng zhī jiè, míng zhèn xiá bǎo yān. yòu dōng nán shí lǐ, liǎng àn shān shì gāo sǒng, dú guān zhū fēng, shí yǒu shí fēng xuán zhì. jiāng zhì shì zhuǎn ér dōng, qí nán huí dōng zhuǎn chù, jiāng zuǒ kàn liú zhī shí, yǒu dà shū juān shí zhě, tǔ rén zhǐ wèi hán dōu xiàn liú tí, rán zhōu jí bù néng biàn yě. yòu dōng běi èr shí lǐ, yǒu xiǎo xī zì běi pò bì ér chū, qí nèi shēn jùn qū qǔ, rú jiā dǔ qiáng. yòu dōng wèi dà téng xiá, dà jiāng nán běi liǎng yá, jù yǒu shí tū jiāng zhōng. yún xī yǒu jù téng héng jià jiāng shàng, gù nán běi liǎng shān zhī zéi, cǐ zhuī bǐ cuàn, bǐ dé jí wèi jīn liáng, ér wǒ bù néng shī qí wēi wǔ. zì hán gōng yōng pò zéi ér duàn zhī, yì míng duàn téng xiá. guò duàn téng wǔ lǐ, xià nǔ tān, suì nán chū xiá kǒu. yǒu shuǐ zì dōng lái zhù, yuē xiǎo jiāng kǒu. qí shuǐ yóu wǔ jìng zhōu lái, zhì cǐ, hé bìng xī nán xià, shì shén yǒng jí, gài chū xiá ér zì qí fàng yì yě. běi zì héng shí jī rù xiá, nán zhì nǔ tān ér chū, qí zhōng shān shì huí bī, zhèng rú dào zhōu zhī lóng jiāng, yán líng zhī qī lǐ lóng. dàn cǐ xiá xiāng qù liù qī shí lǐ, shǐ rù wèi dōng xī xiá, zhōng zhuǎn wéi nán běi xiá, zhōng wú jū lú, cóng mù kuī bì, liǎng páng wèi yáo tóng kū zhái, gù yì yú wèi bào. shǐ fá mù kāi dào, yīn quán zhì tún, zé yì dān yá diào tái, shèng gài suǒ lì yǐ. jīn bì tān zhī shàng zhì zhèn xiá bǎo, shēng shì shén gū, kǒng dài wán zhī hòu, bù zú yǐ zhèn shè róng xīn yě. chū xiá, yòu xī nán xún shān xià, shí dà téng xiá dōng dǐ fǔ yuē sān bǎi yú lǐ, nǎi lí liǔ èr jiāng zhī jiā zhōng yě. liǎng jiāng yáo zéi xī shén chāng jué, lǚ zhēng zhī hòu, jīn liǎng jiāng yàn rán. dāng qí chāng jué shí, zéi dōng xī xiāng jié, gài qí zhōng yǒu lì shān yān. dōng zhù fǔ jiāng, xī yuán téng xiá, hù xiāng cuàn fú, suǒ wèi jiǎo tù zhī sān kū yě. wáng xīn jiàn tǎo dìng zhī hòu, dāng yǒu bù zhì, jùn kǎo zhī.
二十日 昧爽放舟,五里下一滩,曰大鹭滩,江右石峰复骈列而出。又南五里,为武宣县西门。县城在江之左,亦犹象州之西临江渚也。但隔江西岸之山,卓立岐分,引队而南,〔岩皆奇诡,若垂首引项,伛偻比肩,种种怪异。《志》谓“县西有仙人山,南有仙岩山”,当即所望诸异峰也,〕不似象州西山以云气得名也。其附舟去五人,复更四人,舟人泊而待之,上午乃发。南五里,江折而东,又五里,乃东南折而去,〔两岸复扩然。〕又十五里,有溪自西来注。又东南十里,为勒马堡,堡江左,过此即为浔州之桂平界矣。又南十〔里,两岸山渐合,又〕五里为横石矶。有石自江右山麓横突江中,急流倒涌,遂极澒hòng相连不断洞之势。盖两崖皆连山逼束,至此为入峡之始。又南五里,转而东南二十里,江左涯辟一坪,是为碧滩,设堡置戍,为峡中之界,名镇峡堡焉。又东南十里,两岸山势高耸,〔独冠诸峰,〕时有石峰悬峙。江至是转而东,其南回东转处,江左瞰流之石,有大书镌石者,土人指为韩都宪留题,然舟疾不能辨也。又东北二十里,有小溪自北破壁而出,其内深峻屈曲,如夹堵墙。又东为大藤峡,大江南北两崖,俱有石突江中。云昔有巨藤横驾江上,故南北两山之贼,此追彼窜,彼得籍为津梁,而我不能施其威武。自韩公雍破贼而断之,易名断藤峡。过断藤五里,下弩滩,遂南出峡口。有水自东来注,曰小江口。其水由武靖州来,至此,合并西南下,势甚涌急,盖出峡而恣其放逸也。北自横石矶入峡,南至弩滩而出,其中山势回逼,正如道州之泷江,严陵之七里泷。但此峡相去六、七十里,始入为东西峡,中转为南北峡,中无居庐,丛木亏蔽,两旁为瑶、僮窟宅,故易于为暴。使伐木开道,因泉置屯,则亦丹崖、钓台,胜概所丽矣。今碧滩之上置镇峡堡,声势甚孤,恐怠玩之后,不足以震慑戎心也。出峡,又西南循山下,十大藤峡东抵府约三百余里,乃漓、柳二江之夹中也。两江瑶贼昔甚猖獗,屡征之后,今两江晏然。当其猖獗时,贼东西相结,盖其中有力山焉。东助府江,西援藤峡,互相窜伏,所谓狡兔之三窟也。王新建讨定之后,当有布置,俊考之。
èr shí yī rì gé wǎn pō xún zhōu dà běi mén shuì chǎng xià. yè bàn fēng yǔ dà zuò, wǔ gēng yǔ zhǐ, ér fēng shì zhèn hàn bù xiū, chén cān hòu nǎi shā. nǎi dēng yá rù dà běi mén. nán xíng bàn lǐ, zhuǎn ér dōng yī lǐ, guò fǔ qián, yòu bàn lǐ, dǐ sì pái fāng. zhé ér nán bàn lǐ, chū dà nán mén, zé yù jiāng zì xī nán lái, rào chéng ér dōng běi, zhì xiǎo běi mén yǔ qián jiāng hé ér dōng běi qù, xià píng nán dá wú zhōu zhě. xià dìng yù nán mén yì qián. nǎi dēng xiǎo běi mén chéng pí chéng qiáng shàng de ǎi qiáng, wàng èr jiāng jiāo hé chù, yǒu zhōu dāng qí zhōng, qí jiāng suī běi qù, xuán zhuǎn ér dōng nán xià cāng wú yě. xún pí xī xíng, wàng xī shān wù dǎo chū yún biǎo, xià kàn chéng yú, shàng yǒu shí zòng héng, tǔ rén zhǐ qí chù yǒu sì, dāng jí zhì suǒ chēng sān qīng yán yě. qí hòu shān jí dà téng xiá. shí yǐ shě guǎn wèi dìng, bù huáng mìng jī, gū xià zhōu mì fū, dān xíng náng zhì nán mén wài nì lǚ. jìng wén cóng ér hòu, biàn mì bù dé, xià wǔ nǎi zhì. bó mù réng yǔ.
二十一日 隔晚泊浔州大北门税厂下。夜半风雨大作,五更雨止,而风势震撼不休,晨餐后乃杀。乃登涯入大北门。南行半里,转而东一里,过府前,又半里,抵四牌坊。折而南半里,出大南门,则郁江自西南来,绕城而东北,至小北门与黔江合而东北去,下平南达梧州者。下定寓南门驿前。乃登小北门城埤城墙上的矮墙,望二江交合处,有洲当其中,其江虽北去,旋转而东南下苍梧也。循埤西行,望西山屼嶋出云表,下瞰城隅,上有石纵横,土人指其处有寺,当即《志》所称三清岩也。其后山即大藤峡。时以舍馆未定,不遑命屐,姑下舟觅夫,担行囊置南门外逆旅。静闻从而后,遍觅不得,下午乃至。薄暮仍雨。
èr shí èr rì zǎo, yǔ fù lín lí bù xiū. liú jìng wén gù pū yù xún zhī nán mén, mì dān fū wèi gōu lòu bái shí dōu xiá sān shān yóu. chén cān hòu yǔ zhǐ, nǎi fā, jí cóng yì qián nán dù yù jiāng. wǔ lǐ, tān tóu cūn. yòu sān lǐ wèi chē lù jiāng, xià yǒu shí liáng. liáng wài shuǐ fā, xiǎo shuǐ zì dōng nán xī běi rù yù, zhōu dé ér zhì yān. nán èr lǐ wèi shí qiáo cūn. rén jiā zhì cǐ, wéi tān tóu jí shí qiáo èr cūn, zhòng jù cāng mǎng yǐ. cóng cǐ nán wàng, bái shí shān yǔ dú xiù tǐng zhì, ruò zài sān shí lǐ wài, ér tǔ rén yún:" shàng liù shí lǐ ér yáo, jìng rì zhī lì yóu bù néng dào." gài shān lù yū gé yě. yóu shí qiáo cūn ér nán, cāng mǎng zhōng sì gāo zhōng wā, píng dì duō fú mǎng tū tǔ zhī shí, duō fēn liè qū huì zhī bō. èr lǐ, dé huí shí yī hè, sì miàn huán cóng, zhōng zhū qīng liú, yǒu yuān zhuì chéng tán, yǒu bèng liè chéng xì, shuǐ shí róng yǔ xián xiá zì dé de yàng zi, yì huāng yě zhōng yì jǐng yě. àn xiān xún chéng nán shí wǔ lǐ yǒu lǎo shuǐ, kuàng yě zhōng tiān rán guài shí zhòu qí páng, shuǐ quán shēn bì qīng chéng, zhōng yǒu jù yú, rén bù gǎn bǔ, jí cǐ wú yí. gèng nán, zé huì tán gèng duō. yí jí zhì suǒ chēng nán hú. shàng yǒu gāng wèi héng nán xū, huò hú nán zhī é. yǒu yī fù rén jié máo guàn jiǔ qí shàng, qù jùn gài shí wǔ lǐ yǐ. qí dōng yǒu shān, zì nán ér běi chuí dǐ cǐ, cóng qí xī jiàn shēng ér nán, bèng xué yù duō, jiē píng dì xià xiàn, huò zhǎng rú xiá, huò yuán rú jǐng, zhōng jiē cóng shí, líng lóng zǎn qiàn, xià zé yuān shuǐ chéng chè. gài qí dì zhōng èr sān zhàng zhī xià, jiē fú liú qián tōng, qí shàng jiē shí gǔ xū jié, ǒu gǔ liè tǔ bèng, zé shí chū ér xué xiàn yān. xià, jiē fú liú qián tōng, qí shàng jiē shí gǔ xū jié, ǒu gǔ liè tǔ bèng, zé shí chū ér xué xiàn yān. yú shì shēng shè gōu lǒng, yòu sān lǐ, nǎi rù shān wù, zé shān jiē chún tǔ, wú fù lín xún zhī shí, ér wù zhōng jiē hé tián qū pán sì lù yǐ. yòu èr lǐ, shàng hú táng lǐng, pō tuó xiāng jiàn, lǐng hè chóng dié. shí lǐ, dǐ róng táng cūn, yǒu tán huì shuǐ, shù shí jiā jù jū shān bàn. yòu nán zhì yī lǐng, gòng èr lǐ, dù yī xī qiáo, shàng lǐng wèi guān bǎn xū. xū yǒu yī fù jié máo guàn jiǔ, yǔ héng nán tóng. jùn zhōng zhì cǐ sān shí lǐ, wèi bái shí shān xíng zhī zhōng dào, nǎi cān zhōu máo diàn zhōng. cóng qí dōng nán yú lǐng, shí lǐ, wèi yáo cūn. cūn yì bǎi jiā zhī jù, yī shān huì shuǐ, zhēn shān zhōng zhī lè shù yě. dù yī xiǎo xī, yòu nán yú lǐng, wǔ lǐ, wèi mù jiǎo cūn. cūn zài bái shí shān zhī běi lù, qù shān shàng shí lǐ, rì yǒu yú zhào ér shān yǔ fù lái, móu zhǐ sù qí chù ér cūn rén wú nà zhě. cūn yáng xìng, jù bì mén bì kè. pái huái dǐ mù, zuò chōng shě zhì fàng chōng mǐ shí duì de xiǎo péng jiān nǐ dù qí yè. jì ér yī chōng bàng zhǔ rén qǐ fēi nà yān, wèi zhī wǎn chuī ér sù.
二十二日 早,雨复淋漓不休。〔留静闻、顾仆寓浔之南门,〕觅担夫为勾漏、白石、都峡三山游。晨餐后雨止,乃发,即从驿前南渡郁江。五里,滩头村。又三里为车路江,下有石梁。梁外水发,〔小水自东南西北入郁,〕舟得而至焉。南二里为石桥村。人家至此,惟滩头及石桥二村,众俱苍莽矣。从此南望,白石山与独秀挺峙,若在三十里外,而土人云:“尚六十里而遥,竟日之力犹不能到。”盖山路迂隔也。由石桥村而南,苍莽中四高中洼,平地多伏莽突土之石,多分裂区汇之波。二里,得回石一壑,四面环丛,中潴清流,有渊坠成潭,有迸裂成隙,水石容与闲暇自得的样子,亦荒野中异景也。按先浔城南十五里有潦水,旷野中天然怪石甃其旁,水泉深碧清澄,中有巨鱼,人不敢捕,即此无疑。更南,则汇潭更多。疑即《志》所称南湖。上有冈为横南墟,或湖南之讹。有一妇人结茅贯酒其上,去郡盖十五里矣。其东有山,自南而北垂抵此,从其西渐升而南,迸穴愈多,皆平地下陷,或长如峡,或圆如井,中皆丛石,玲珑攒嵌,下则渊水澄澈。盖其地中二三丈之下,皆伏流潜通,其上皆石骨嘘结,偶骨裂土迸,则石出而穴陷焉。下,皆伏流潜通,其上皆石骨嘘结,偶骨裂土迸,则石出而穴陷焉。于是升涉沟垅,又三里,乃入山坞,则山皆纯土,无复嶙峋之石,而坞中皆禾田曲蟠四麓矣。又二里,上湖塘岭,坡陀相间,岭壑重叠。十里,抵容塘村,有潭汇水,数十家聚居山半。又南陟一岭,共二里,渡一溪桥,上岭为官坂墟。墟有一妇结茅贯酒,与横南同。郡中至此三十里,为白石山行之中道,乃餐粥茅店中。从岐东南逾岭,十里,为姚村。村亦百家之聚,依山汇水,真山中之乐墅也。渡一小溪,又南逾岭,五里,为木角村。村在白石山之北麓,去山尚十里,日有余照而山雨复来,谋止宿其处而村人无纳者。村杨姓,俱闭门避客。徘徊抵暮,坐舂舍置放舂米石碓的小棚间拟度其夜。既而一舂傍主人启扉纳焉,为之晚炊而宿。
èr shí sān rì zǎo fàn, bié mù jiǎo zhǔ rén, shòu huǒ qián, gù cí bù nà. hé qián jù ér hòu gōng xiān qián jù ào ér hòu gōng qiān yé? yóu qí dōng nán yuè yī lǐng, yóu qí jìng wàng bái shí bái shí shān ér qū. qí shān fēng zǎn yá jué, dōng běi tè sǒng yī fēng wèi dú xiù, qiào bá hú xuán, zhí shàng yǔ bái shí qí dǐng, ér xià zé ruò bàng ruò lí, zhí pōu qí gēn. yá shí duō zhě chì zhī sè, wèi zhī" bái shí", qǐ bù yǐ sè qǐ yé? wǔ lǐ, lù jiàn méi cǎo jiān. dù yī xī, lǐng bàn dé yī chū jiā, bàng shě zhí bā jiāo shén shèng. jí tóu wèn lù, shǐ zhī dà dào shàng zài xī nán, ér cǐ nǎi qí zhōng zhī qí yě. yóu qí zuǒ dēng shān, dōng xiàng ér shàng, wàng zhōu táng cūn zài lù yòu wù zhōng, xiāng gé kēng bǎn yǐ liǎng sān chóng yě. yóu tǔ shān zhī jí zhuǎn ér nán, wǔ lǐ, dù yī shān ào. shāo dōng ér nán zhé, zhí dǐ shān zhī běi lù, zé dú xiù yǐ bù kě jiàn, wéi hōng yá pán xuē, xià duō píng tū zhī shí, shí zhì suī bù líng lóng, ér pán gèn dié chū, yòu zuò yī tài yě. zhí shàng yī lǐ, dǐ yá shí xià. zhuǎn ér nán, yī lǐ, wèi sān qīng yán. qí yán xī xiàng, héng kāi dà xué, kuò shí yú zhàng, gāo bù guò èr zhàng, shēn bù guò wǔ zhàng, shí jù píng zào, wéi zuǒ hòu shēn rù ér dōng, rán dī bì b i ǎi bù yú chǐ, suǒ yún nán tōng gōu lòu zhě jí zhǐ cǐ. yú wèi shān mài zì cǐ yǔ gōu lòu nán jiē, ruò cǐ dòng gāo zhì shān bàn, ér qí shān sì miàn gū xuán, wèi xué dào qián tōng, fū nán rù ér shuí shì zhī yé? yòu bì jǐn chù yǒu xué dà rú guǎn, quán zì zhōng dī xià, xuán sì wǔ chǐ, sēng bù zhú chéng zhī, qīng lěng yì cháng. xià zhàng yú, huì wèi yī tán, bù shèn shēn chè, zhǐ wèi" lóng tán" yún. yán nèi yǒu yī shí rú chuán, wò kě wèi tà, zuò kě wèi jǐ. yán liè sān qīng xiàng, gù yǐ" sān qīng" wéi míng, jí bái shí zhī xià dòng yǐ. yòu nán bàn lǐ, wèi dà sì. shén gǔ, hòu yǐ yá bì, yǒu guān yīn táng shén chǎng. qí zuǒ qiào bì xià yǒu yuán zhū chí, yì shuǐ zì bàn yá dī xià zhě, xià zhòu yuán tán chéng zhī, wú tā yì yě. àn zhì, shān běi yǒu shù yù quán, ér xī shì ěr yǔ bǎi yuè fèng tǔ jì jù wèi qí quán mù wén zhōng gǔ zé fèi yì ér qǐ, zhǐ zé jì rán, chà yǐ wéi yì. yú wèi quán zhī fèi jì, zì yǒu cháng dù, nǎi sēng zhī hòu quán ér míng zhōng gǔ, fēi quán zhī wén shēng ér wèi fèi jì yě. jí dǐ bái shí, xiān xún zhī sān qīng guān, zài zhēng zhī bái shí sì bìng shù yù zhī míng, bù zhī hé zhǐ, ér wén zhōng quán fèi zhī shuō, shān sēng máng rán. xún jiē hǎo shì zhī yán yě. sì sēng wèi yuè míng, yú jí yú huì xiān zhī shèng, jí yǐ xíng náng zhì sēng shè, bù hòu míng, yóu hòu sì nán xún yá bì xíng. yǐ dōng zhuǎn ér shàng, rù shí xiá zhōng. qí xiá liǎng fēng zhōng pōu, shàng mó céng xiāo, zhōng liè pián xì, xiāng jù bù jí zhàng, ér xuán gèn qiān yú chǐ, jù bù jí bù lí, ruò yǐn shéng mò mò xiàn mò zhī ér cái xuē zhī zhě, jí sú suǒ kuā wèi" yī xiàn tiān", wú yǐ guò yě. dèng xuán qí zhōng, shí yǒu jù shí dāng guān, zhé zhì tī yǐ dù, lián jī liù tī, shǐ yú xiá dēng ào. ào zhī nán běi, jù yóu zhòng yá mó jiā. nǎi shāo běi zhuǎn, xún ào zuǒ xíng, zé qiú mù pán yún, cóng huáng yīn rì, shēn dù xiāo hàn zhī shàng, ér bù zhī wǔ rì zhī zhōng, zhēn yì jìng yě. zhì shì dōng zhàng shāo kāi, shǐ jiàn dú xiù fēng zài dōng běi, ér dōng nán wù zhōng yòu qǐ yī fēng, zhèng yǔ dú xiù duì zhì, ér gāo shā qí sān zhī yī, wǎn rán lián ruǐ zhōng qíng, dàn sì miàn wèi zhū fēng suǒ yǎn, wéi cǐ dé dǔ quán tǐ ěr. yòu běi pān xuán yá ér shàng, mù gēn jiāo luò shí jiān, wèi tī wèi huán g ng cū suǒ, zú niè shǒu yuán, wú fēi cǐ yǐ. yǐ zhuǎn yī hè, yǒu jiàn zì dǐng xī xiàng zhuì xiá, lèi tán dǎo xué. yóu xiá yòu fù xuán tī shàng dēng, wǎn zhuǎn sān tī, suì xíng píng gāng jiān. qí wài nǎi wàn zhàng xià xuē zhī yá, qí nèi jí jué dǐng shù gēn zhī xiá, nèi wài jiē qiáo sōng cóng mù, yī dào shēn bì, jiān yǒu rì yǐng xià zhuì, rú shāi jīn yáng y ng cuì, shǎn yìng wú dìng. chū lín zé záo shí chéng dèng, yòu zhí zhú huí guān, jī dèng zhuǎn guān, ér huì xiān zhī yán yá rán nán xiàng yǐ. qí yán jiē huáng chì zhī shí, shàng xià kāi kū, ér nèi jiàn còu hé, páng wú yīn yūn zhī qiào, shàng wú dī lì jiǔ rǔ, yǔ xià yán tóng ér dì wèi gāo jiǒng, jìng lù yōu qù. wǔ lǐ zhī yún tī yǎo ǎi, zì dà sì lái, yuē yǒu wǔ lǐ. qiān qiū zhī hè yǐng zòng héng, fēi yǒu qī xiá cān yè zhī yuán, shuí dé ér zhì zāi! shí yǐ guò wǔ, zhōng yǒu yún liáo, wǎn yào yǐ jiǔ, zào wú sù huǒ, náng fá huáng liáng, wú cóng sǎo yè zhǔ quán, wéi shì yǐ qióng wò shí, suí zhěn shàng zhī zì mèi zì xǐng, kàn xià jiè zhī yún lái yún qù. rì jì xià chōng, yán wēi shǎo tuì, nǎi qǐ, cóng yán yòu niè xuē yá, líng jué dǐng. yá suī wēi qiào ér céng yáo, pán gé chù zhōng yǒu zi shí, yuán rú é luǎn, qiàn tū chǐ chǐ, shàng lù qí bàn, jí wèi lì zhǐ jiǎo cǎi tà zhī jí, yuán shǒu zhī jiē. bù jué yī lǐ, yǐ téng yǒng fēng tóu, dōng xiàng yǔ dú xiù duì yī yǐ. gài cǐ fēng zhèng cóng xún zhōu lái, suǒ wàng dú xiù fēng xī bái shí jué dǐng, ér dú xiù sì miàn sǒng xuē rú wú zhù, fēi yǔ lún bù néng xiáng qí shàng. yuè xī sān dú xiù, ér guì chéng zuì zhe, liǔ zhōu miàn yī xià, tī xiá shàng jī, pō rú tài huá sān fēng, shàng fèn xiān zhǎng, xià xuán chǐ xiá, tòu xiǎn zhí wēi. cǐ zhēn qīng kē dí zhǒng zh ng fén mù, tā wèi jiàn qí bǐ yě. hé zhě? guì shuò liǔ róng zhū fēng fēi bù tíng tíng rú bì zān bān sǔn, rán shí zhì qīng huàn, piàn piàn rú fú róng zǎn hé, qiào shòu niè, hén shòu pān, wú nán zhí jī ér cǐ zé chì fū zhě yǐng, yī pī wàn rèn, zòng fù zhōng liè zhù, lián hōng pián zhì, fēi pī xì dǎo kuǎn ku n, suí qí còu lǐ, bù néng pái kōng chā chì yě. dú xiù lián ruǐ èr fēng, wèi cǐ fēng mén hù, qí nèi huán hè shēn qiàn, kuī bì rì yuè, zhòng gāng jiān zhī, rén wú zhì zhě. zuò tiào jiǔ zhī, nǎi réng xià huì xiān. bié yán ér xià, lì sān tī, sān lǐ zhì xiá ào shàng, jiàn xiá zuǒ yī shí, yǐ yá ér qǐ, shàng bìng yá duān yǐ yún, xià yǒu xiàn xià tòu rì. jí jiǎ yǒng chuān qí zhōng, zé qí xì bù jí bù lí, jǐn róng cè shēn ér jìn, qí shàng huò lián huò quē. jì ér jiàn xià, nán zhuǎn chū xià, zé fēi shí shàng xià xuán qiàn, wēi bù kě jī yǐ. fǎn chū xiá ào, jiàn yǐ shí zhī cè, fù yǒu yī dào shàng chū shí duān, yòng xuán shū shén, nǎi liú shā gǔn liū ér chéng zhě. xīn yì bù néng yǐ, fù pān gēn yǐn màn ér dēng. jī qí duān, yòu rù shí quē zhōng, zé yǐ shí xī jǐn chù yě, yǔ qián yá jiā ér chéng quē. chuān quē ér nán, zé fēi shí nán xuán zhī shàng yě, kàn qián xià zhèng zài qí xià. suì pān dēng yǐ shí zhī dǐng, zé yī tái zhōng xuán, sì yá huán zhì, jiàn shàng yòu huò lián huò quē, cēn cuò bù qí. zhèng píng tiào jiān, wén léi shēng yīn yīn, réng xià xiá ào, lì liù tī, yī lǐ xī chū xiá, yòu yī lǐ, běi fǎn dà sì. jí wèn cān yú sēng, zhuó zú yú quán, ér léi yǔ shì zhì. xiān shì, yú xià zhì shàng tī, yù sì zhōng yì yè jí wèi wán chéng xué yè zhū shēng, jiàn yú dēng yán jiǔ bù xià, yì chéng xìng gòng dēng, zhì shì wèi fǎn, kùn yú yǔ. ér píng nán yǒu xiāng gòng liáng líng xiāo zhě, kāi yì wéi sì zhōng, jiàn yú zhé yǒu qīng gài péng yǒu xiāng yù yú qiē jiāo tán zhī yǎ, wèi zhī tiǎo dēng yè tán. zhōng yè léi yǔ dà fèn, wò shì lín lí.
二十三日 早饭,别木角主人,授火钱,固辞不纳。何前倨而后恭先前倨傲而后恭谦耶?由其东南越一岭,由岐径望白石白石山而趋。其山峰攒崖绝,东北特耸一峰为独秀,峭拔弧悬,直上与白石齐顶,而下则若傍若离,直剖其根。崖石多赭赤之色,谓之“白石”,岂不以色起耶?五里,路渐没草间。渡一溪,岭半得一出家,傍舍植芭蕉甚盛。亟投问路,始知大道尚在西南,而此乃岐中之岐也。由其左登山,东向而上,望周塘村在路右坞中,相隔坑阪已两三重也。由土山之脊转而南,五里,度一山坳。稍东而南折,直抵山之北麓,则独秀已不可见,惟轰崖盘削,下多平突之石,石质虽不玲珑,而盘亘叠出,又作一态也。直上一里,抵崖石下。转而南,一里,为三清岩。其岩西向,横开大穴,阔十余丈,高不过二丈,深不过五丈,石俱平燥,惟左后深入而东,然低庳bēi矮不逾尺,所云南通勾漏者即指此。余谓山脉自此与勾漏南接,若此洞高峙山半,而其山四面孤悬,谓穴道潜通,夫难入而谁试之耶?右壁尽处有穴大如管,泉自中滴下,悬四五尺,僧布竹承之,清冷异常。下丈余,汇为一潭,不甚深澈,指为“龙潭”云。岩内有一石如舡,卧可为榻,坐可为几。岩列三清像,故以“三清”为名,即白石之下洞矣。又南半里,为大寺。甚古,后倚崖壁,有观音堂甚敞。其左峭壁下有圆珠池,亦水自半崖滴下者,下甃圆潭承之,无他异也。按《志》,山北有漱玉泉,而《西事珥》与《百粤凤土记》俱谓其泉暮闻钟鼓则沸溢而起,止则寂然,诧以为异。余谓泉之沸寂,自有常度,乃僧之候泉而鸣钟鼓,非泉之闻声而为沸寂也。及抵白石,先询之三清观,再征之白石寺并漱玉之名,不知何指,而闻钟泉沸之说,山僧茫然。洵皆好事之言也。寺僧为瀹茗,余急于会仙之胜,即以行囊置僧舍,不候茗,由后寺南循崖壁行。已东转而上,入石峡中。其峡两峰中剖,上摩层霄,中裂骈隙,相距不及丈,而悬亘千余尺,俱不即不离,若引绳墨墨线、墨汁而裁削之者,即俗所夸为“一线天”,无以过也。磴悬其中,时有巨石当关,辄置梯以度,连跻六梯,始逾峡登坳。坳之南北,俱犹重崖摩夹。乃稍北转,循坳左行,则虬木盘云,丛篁荫日,身度霄汉之上,而不知午日之中,真异境也。至是东嶂稍开,始见独秀峰在东北,而东南坞中又起一峰,正与独秀对峙,而高杀其三之一,〔宛然莲蕊中擎,但四面为诸峰所掩,惟此得睹全体耳。〕又北攀悬崖而上,木根交络石间,为梯为絙gēng粗索,足蹑手缘,无非此矣。已转一壑,有涧自顶西向坠峡,累潭捣穴。由峡右复悬梯上登,宛转三梯,遂行平冈间。其外乃万丈下削之崖,其内即绝顶漱根之峡,内外皆乔松丛木,一道深碧,间有日影下坠,如筛金飏yáng翠,闪映无定。出林则凿石成磴,又植竹回关,跻磴转关,而会仙之岩岈然南向矣。其岩皆黄赤之石,上下开窟,而内渐凑合,旁无氤氲之窍,上无滴沥九乳,与下岩同;而地位高迥,境路幽去。五里之云梯杳蔼,自大寺来,约有五里。千秋之鹤影纵横,非有栖霞餐液之缘,谁得而至哉!时已过午,中有云寮,绾钥已久,灶无宿火,囊乏黄粱,无从扫叶煮泉,惟是倚筇卧石,随枕上之自寐自醒,看下界之云来云去。日既下舂,炎威少退,乃起,从岩右蹑削崖,凌绝顶。崖虽危峭而层遥,盘隔处中有子石,圆如鹅卵,嵌突齿齿,上露其半,藉为丽趾脚踩踏之级,援手之阶。不觉一里,已腾踊峰头,东向与独秀对揖矣。盖此峰正从浔州来,所望独秀峰西白石绝顶,而独秀四面耸削如无柱,非羽轮不能翔其上。粤西三独秀,而桂城最著,柳州面一罅,梯峡上跻,颇如太华三峰,上分仙掌,下悬尺峡,透险跖危。此真青柯嫡冢zhǒng坟墓,他未见其比也。何者?桂、朔、柳、融诸峰非不亭亭如碧簪班笋,然石质青幻,片片如芙蓉攒合,窍受蹑,痕受攀,无难直跻;而此则赤肤赭影,一劈万仞,纵覆钟列柱,连轰骈峙,非披隙导窾kuǎn,随其腠理,不能排空插翅也。〔独秀、莲蕊二峰,为此峰门户,其内环壑深堑,亏蔽日月,重冈间之,人无至者。〕坐眺久之,乃仍下会仙。别岩而下,历三梯,三里至峡坳上,见峡左一石,倚崖而起,上并崖端倚云,下有线罅透日。急贾勇穿其中,则其隙不即不离,仅容侧身而进,其上或连或缺。既而渐下,南转出罅,则飞石上下悬嵌,危不可跻矣。返出峡坳,见倚石之侧,复有一道上出石端,用悬殊甚,乃流沙滚溜而成者。心益不能已,复攀根引蔓而登。跻其端,诱入石阙中,则倚石西尽处也,与前崖夹而成阙。穿阙而南,则飞石南悬之上也,瞰前罅正在其下。遂攀登倚石之顶,则一台中悬,四崖环峙,见上又或连或缺,参错不齐。正凭眺间,闻雷声殷殷,仍下峡坳,历六梯,一里西出峡,又一里,北返大寺。亟问餐于僧,濯足于泉,而雷雨适至。先是,余下至上梯,遇寺中肄业即未完成学业诸生,见余登岩久不下,亦乘兴共登,至是未返,困于雨。而平南有乡贡梁凌霄者,开绎帷寺中,见余辄有倾盖朋友相遇余切交谈之雅,为之挑灯夜谈。中夜雷雨大奋,卧室淋漓。