chū shí rì　 zǎo mì dān fū, chén cān jí xíng. chū zhèn wǔ mén, qǔ liǔ zhōu dào. wǔ lǐ, xī guò chá ān, lìng gù pū tóng háng lǐ xiān qū sū qiáo, yú lā jìng wén yóu chá ān nán xiǎo jìng jīng yǎn wǔ chǎng, xī nán èr lǐ, zhì qín tán yán. yán dōng yǒu cūn, tǔ rén jù é wèi chén tuán. qí xī běi dà dào, yòu yǒu píng táng jiē. yú qián yóu zhōng yǐn shān, jí xún ér qū zhī, yǐ wǎn bù jí, rán dì zhī wèi chén tuán, bù zhī jí qín tán yě. hòu dé guì shèng, zhī fāng xìn rú fú ruò jì yún: zuì hòu dé qīng xiù yù rǔ qín tán lì zhī sì yán. gù chū sì xī chū, jí shǒu suǒ qīng xiù, jǐ jí ér fù shī zhī. yǐ xià sān dòng, gèng wú zhī zhě. rán yú yǐ xīn yí chén tuán zhī jí qín tán, gū qí xī xíng shí bìng jí zhī. jí jīn dǐ qí cūn, mì dǎo zhě, jiē yǐ wèi shuǐ shēn bù kě rù. yǐ dé yī rén, xǔ yú wèi dǎo, ér fù yù rù shì, dìng yú xià wǔ fāng dé qián qū. yú hàn zhī, wén qí dōng nán yòu yǒu qī bǎo yán, gū xiān qū yān. nǎi dōng nán xíng, dù yī lǐng, gòng sān lǐ, yòu dù yī qiáo, qiáo xià shuǐ zì xī ér dōng. yòu nán wèi lǐ jiā cūn. cūn zhī nán yǒu shí fēng xī xiàng chán tū, yǒu ān sān yíng zhuì qí xià, qián yǒu xuān, yǐ pǐ, ér zhōng wú jū zhě. qí yán bù shēn ér qiào, qí dì gài zài nán xī shān bái lóng dòng zhī zhèng xī, jí xiàng yóu bái lóng dòng shí xī wàng qún shān huí qū chù yě. shí jìng wén bìng shén, qì bù néng xíng, qiáng zhī hái chén tuán cūn, yī bù yī xī, sān lǐ zhī chéng yú yú shù lǐ. jí dǐ cūn, qí rén yǐ guī, yú qiáng lǎo yù zhǔ chá dàn ěr wèi rù yán jì, ér lìng jìng wén wò qí jiā dài zhī. yǐ ér dǎo zhě fù sōng míng bìng tī zhì, suì xī qū xiǎo shān zhī nán, yuē: qǐng xiān guān yī shuǐ dòng, rán bù kě rù yě. yú cóng zhī. qí mén nán xiàng, shuǐ huì qí nèi, shàng jìn dòng kǒu, ér xià shén mǎn hēi, shēn dòng zhōng kuān yǎn, sì páng jiē wèi shuǐ jì. qí zuǒ shēn rù, qiàn kōng hán yá, dòng qián zuǒ yá bīn shuǐ zhī zhǐ, yǒu kè shū yān, jí fāng fú ruò bǐ yě. yīn chū dòng qián biàn zhēng zhī, yòu dé qín tán èr dà zì, shǐ xìn chén tuán zhī guǒ wèi yīn é, ér qín tán zhī zhōng bù yǐ sú méi yǐ. dòng zuǒ fù kāi yī páng mén, hòu yǔ dòng tōng, qí bù shèn yì. yú jì dé qín tán zhī zhēng, yì suǒ wèi lì zhī zhě dāng bù yuǎn. dǎo zhě gōu huǒ zhí jù, qǐng yóu yōu dòng. yú zhēng yōu dòng hé míng, zé lì zhī yán yě. wèn: yǒu shuǐ fǒu? zé yuē: wú zhī. rán hòu zhī tǔ rén yǐ wèi shuǐ shēn bù kě rù zhě, zhǐ qín tán yán dǎo zhě yǐ wèi tī lóu kě shēn rù zhě, zhǐ lì zhī yán. cǐ zhōng yán dòng fán duō, suí rén yì suǒ zhǐ, jī qí yǔ shì duō máo dùn, xún qí shí gè yǒu tiáo lǐ yě.
初十日　早覓擔夫，晨餐即行。出振武門，〔取柳州道。〕五里，西過茶庵，令顧仆同行李先趨蘇橋，余拉靜聞由茶庵南小徑經演武場，西南二里，至琴潭岩。岩東有村，土人俱訛為陳摶。其西北大道，又有平塘街。余前游中隱山，即詢而趨之，以晚不及，然第知為陳摶，不知即琴潭也。後得《桂勝》，知方信孺孚若〔記雲〕：「最後得清秀、玉乳、琴潭、荔枝四岩。」故初四西出，即首索清秀，幾及而復失之。以下三洞，更無知者。然余已心疑陳摶之即琴潭，姑俟西行時並及之。及今抵其村，覓導者，皆以為水深不可入。已得一人，許余為導，而復欲入市，訂餘下午方得前驅。余頷之，聞其東南又有七寶岩，姑先趨焉。乃東南行，度一嶺，共三里，又度一橋，橋下水自西而東。又南為李家村。村之南有石峰西向巉突，有庵三楹綴其下，前有軒，已圮，而中無居者。其岩不深而峭，其地蓋在南溪山白龍洞之正西，即向游白龍洞時西望群山回曲處也。時靜聞病甚，憩不能行，強之還陳摶村，一步一息，三里之程逾於數里。及抵村，其人已歸，余強老嫗煮茶啖餌為入岩計，而令靜聞臥其家待之。已而導者負松明並梯至，遂西趨小山之南，曰：「請先觀一水洞，然不可入也。」余從之。其門南向，水匯其內，上浸洞口，而下甚滿黑，深洞中寬衍，四旁皆為水際。其左深入，嵌空崡岈，洞前左崖瀕水之趾，有刻書焉，即方孚若筆也。因出洞前遍征之，又得「琴潭」二大字，始信「陳摶」之果為音訛，而琴潭之終不以俗沒矣。洞左復開一旁門，後與洞通，其不甚異。余既得琴潭之徵，意所謂荔枝者當不遠。導者篝火執炬，請游幽洞。余征幽洞何名，則荔枝岩也。問：「有水否？」則曰：「無之。」然後知土人以為水深不可入者，指琴潭言；導者以為梯樓可深入者，指荔枝言。此中岩洞繁多，隨人意所指，跡其語似多矛盾，循其實各有條理也。

chū qín tán yán, yán shān zuǒ zhū táng ér xíng. rào táng běi zhuǎn ér xī, dòng mén dōng xiàng qín tán xī lù zhě, lì zhī yán yě. mén bù shèn gāo, jì rù shāo xià, xī xiàng jìn shù zhàng, xún dòng dǐ yòu qiào rù qí xià xué. qí nèi bù gāo ér kuān píng, yǒu fāng chí, zhǎng zhàng yú, kuò wǔ liù chǐ, ér shēn jí zhàng, sì páng shén jùn, zhū shuǐ shén liè. zài dōng nán zhuǎn, píng rù shù shí zhàng, liǎng zhuǎn dù dī ài, yòu yá zhī bàn yǒu qiào, kuò èr chǐ, gāo yī chǐ, nèi yǒu dòng, shàng qióng xià píng, zhū shuǐ píng qiào. yǐ shǒu rù qiào dōng wàng, qí shuǐ guǎng suì, zhōng yǒu shí wān yán, ruò lóng zhī fú yóu shuǐ zhōng. xué nèi nán yá, yǒu shí pén yī fāng, zhǎng èr chǐ, kuò yī chǐ, gāo liù qī cùn, píng dù shuǐ miàn, ruò yǐn shéng dù jǔ, ér fú zhī shuǎng zhě. bù néng yǐ shēn rù yě réng chū zhì dòng dǐ, shǎo xī jìn, yòu xún yī yòu qiào rù qí shàng xiá. qí nèi hū guǐ wèi liǎng céng: xià xué rú duì, shǎo xī zhuǎn, zhé zhǐ shàng xué rú lóu, yǐ tī shàng jī, nèi fù liè zhù fēn léng. chuān léng shǎo xī, suì xià nán xiá zhōng. píng rù shù shí zhàng, yòu nán xuán chéng kān, kān wài dòng dǐng yǒu shí hén èr lǚ, fēn luò yāo jiǎo, ér jiāo qí duān. réng chū, dù tī xià zhì dòng dǐ, yòu xún yī zuǒ qiào rù qí shàng xiá, zé céng bì lèi chuí. xuán lián qiàn zhù, fēn zhuì bì jiān, kě pī hén dǎo bàn ér dēng yě. dà dǐ cǐ dòng yǐ yōu qiáng jiàn qí, ér shēn rù zài yòu. shuǐ qiào zhī cè, yǒu xiǎo shí kuài rú dàn wán, ér hén duō lěi luò, qí sè xuán huáng, xíng rú lì zhī, dòng míng yǐ cǐ, zhèng shì jiǔ yí zhī yáng méi, bù zú yì yě.
出琴潭岩，沿山左瀦塘而行。繞塘北轉而西，洞門東向琴潭西麓者，荔枝岩也。門不甚高，既入稍下，西向進數丈，循洞底右竅入其下穴。其內不高而寬平，有方池，長丈余，闊五、六尺，而深及丈，四旁甚峻，瀦水甚冽。再東南轉，平入數十丈，兩轉度低隘，右崖之半有竅，闊二尺，高一尺，內有洞，上穹下平，瀦水平竅。以首入竅東望，其水廣邃，中有石蜿蜒，若龍之浮游水中。穴內南崖，有石盆一方，長二尺，闊一尺，高六七寸，平度水面，若引繩度矩，而弗之爽者。〔不能以身入也〕仍出至洞底，少西進，又循一右竅入其上峽。其內忽庋為兩層：下穴如隊，少西轉，輒止；上穴如樓，以梯上躋，內複列柱分楞。穿楞少西，遂下南峽中。平入數十丈，又南旋成龕，龕外洞頂有石痕二縷，分絡夭矯，而交其端。仍出，度梯下至洞底，又循一左竅入其上峽，則層壁累垂。懸蓮嵌柱，紛綴壁間，可披痕蹈瓣而登也。大抵此洞以幽嬙見奇，而深入在右。水竅之側，有小石塊如彈丸，而痕多磊落，其色玄黃，形如荔枝，洞名以此，正似九疑之楊梅，不足異也。

chū dòng, yóu qín tán zhī běi gòng yī lǐ, réng zhì qí cūn, yǐ xià wǔ yǐ. xié jìng wén xī běi shān yóu jiān dào gòng èr lǐ, dǐ píng táng jiē. qí xī shí fēng qiào shén, jiā lì rú mén, nán fēng shān dǐng hū yǒu qiào tòu fù, míng ruò zhǎn jìng. yú xiàng cóng zhōng yǐn xún tóng qián yán bù dé, wǎn qū xī mén, céng guò ér shén fēi, zī zài jīng qí xià, bù shèng yuè yuè. wèn zhī, jiē yún wú lù kě dēng. huì qià hǎo jìng wén bìng bù néng qián, yǒu mài jiāng zhě zài lù páng, yì xiàng cóng zhōng yǐn lái, céng yǔ zhī xún chuān yán zhī shèng zhě. qí rén yuē: yǒu qí lù zài dào páng dǎ yóu fáng hòu, kě mén ér rù, dōng nán zhuǎn zhì yī gǔ miào, kě dēng shān ér shàng yě. yú nǎi yǐ xíng lǐ guà qí héng h ng liáng shàng de héng mù jiān, bìng lìng jìng wén wò máo xià yǐ dài, yè zhàng suì xíng. guò dǎ yóu zhě jiā wèn zhī, zé réng yún yán wú kě dēng, qí jū páng yì wú jìng kě rù. yú huí tiào qí hòu, yǒu shé dào fú cǎo jiān, suì pī lí chuān xì, suí shān lù dōng xíng. zhuǎn ér nán xiàng, jiāng dǐ gǔ miào, jiàn yǒu lù xī shàng, suì cóng zhī. shǐ mén jí, jì nǎi tī yá. yá zhī xuē zhě, yǒu shí wén fēng lì, lǚ zú bù tuō, niān zhǐ bù huá yá zhī jué zhě, yǒu zhī qiú dǎo chuí, zú kě niè téng, zhǐ kě pān miǎo. wéi yá qióng bù b cǎi tà xiá, jí màn tián yōng, méi dǐng qiān zú, gōu jù fēn fēn, rú dǎo ruò shuǐ, rú dǎo zhòng wéi, cuì bù néng chū. nǎi zhì sǎn chā zhàng yú shí xué, ér chún yòng lì yú zhǐ zú, jiǔ zhī, dǐ cóng shí yá xià. qí shàng huí shī wǔ xiàng, zhù zh xiàng shàng fēi fèng téng lóng, fēn xíng cuì guài, pái liè bīn fēn. jì tòu míng zhī xué yǐ yǔ bǐ jiān, nǎi héng shè ér běi, yú zhuǎn yú chū fēng tóu, fǔ kàn qiàn yá xuē kū, fǎn zài qí xià, ér xià yì yǒu gāo hū lù wù, zhǐ yú xià jiàn zhī jí zhě. yú gǎn qí yì, suí zhī xià, jìng bù dé suǒ zhì sǎn zhàng chù. hū zhě nǎi èr mù wēng, yí yú bù dé xià ér lián zhī zhě, yú xià xiè zhī. qí rén zhǐ dēng yá zhī dào shàng zài gǔ miào nán, gài qí yán dāng cóng yá hòu zhuǎn rù, bù néng cóng yá dōng rù yě. yú yán sǎn zhì yá jiān, fù xún shàng shí dào mì zhī. wèi jǐ, wén píng táng jiē xiǎo ér hū zào shēng, yǐ ér yǒu shù shí rén hū shān xià zhě, shēng shén jí, yú chū bù zhī qí wèi yú, dài huò sǎn xià miàn hòu zhī zhī. xià zhì gǔ miào cè, zé qí rén jù zhí qiāng xié shǐ, yí yú wèi fú mǎng qián nì de dào fěi ér xún zhī zhě. yú gào yǐ yóu yán zhī gù, jiē bù zhī xìn. nǎi jiě yī shì zhī, qiě yuē: yú yǒu náng jì lù kǒu mài jiāng zhě máo zhōng, rǔ kě wǎng ér jiǎn jiǎn chá yě. zhòng nǎi jiàn sàn. yú réng cóng gǔ miào nán lì dèng pī jí shàng. suì xī nán zhuǎn chū shān hòu ào jiān, tiào qí nán, yī fēng zhī qǐ, dǐng shù yī shí, gāo shù zhàng. yǔ suǒ jiàn shí fēng zhuì lì, yàn yán xiáng luán, guī fēng líng zhī, jí cǐ dì sǔn shí pián fā, wèi yǒu líng guài zhì cǐ zhě. dù yǐ chū yán hòu, ér yáo zhān shí bì zhī xià, yóu wèi jiàn dòng mén. hū xià yǒu tóng zǐ, fù gāo shēng hū wù, yán bù jí dēng zhě. shí rì yǐ zhuì xī fēng, ér jí màn dāng qián, dù bù kě jí, qiě jìng wén zài máo diàn, qí zhǔ rén jiāng qù, kǒng wú tóu sù, nǎi jí suí zhī xià, zé cǐ tóng yǐ yáng ér qù, bù zhī qí wèi lián wèi yí, jiāng hé shǔ zhě. nǎi réng zhuǎn běi lù, chū dǎ yóu fáng hòu, zé mài jiāng zhǔ rén jiāng fù suǒ pù zhāng wèi fǎn jiā jì. yú qǔ héng jiān guà wù, suí qí rén dōng qū píng táng jiē qiú tuō sù chù. qí rén yán: jiā ài bù néng róng. wèi yú zhuǎn mì lín jū yǐ xià tà, ér gōng wèi zhí biāo, qiě mì qí zōng rén, lìng míng chén dǎo yóu yān. shì mù, yùn mèn rè lóng léi shēng chū jí, ér jìng wén bìng shén, gù pū zhà fēn, dài wǎn cān hòu, chū zuò dāng qú míng yuè xià, ér qīng fēng xú lái, sǎ rán zhòng fēng jiān, tīng zhū cūn fù mán gē duì gē xuè làng kāi wán xiào, yì shì qún yù fēng tóu yī yì jìng yě.
出洞，由琴潭之北共一里，仍至其村，已下午矣。攜靜聞西北山由間道共二里，抵平塘街。其西石峰峭甚，夾立如門，南峰山頂忽有竅透腹，明若展鏡。余向從中隱尋銅錢岩不得，晚趨西門，曾過而神飛，茲再經其下，不勝躍躍。問之，皆雲無路可登。會恰好靜聞病不能前，有賣漿者在路旁，亦向從中隱來，曾與之詢穿岩之勝者。其人曰：「有岐路在道旁打油坊後，可捫而入，東南轉至一古廟，可登山而上也。」余乃以行李掛其桁héng樑上的橫木間，並令靜聞臥茅下以待，曳杖遂行。過打油者家問之，則仍雲岩無可登，其居旁亦無徑可入。余回眺其後，有蛇道伏草間，遂披籬穿隙，隨山麓東行。轉而南向，將抵古廟，見有路西上，遂從之。始捫級，既乃梯崖。崖之削者，有石紋鋒利，履足不脫，拈指不滑；崖之覺者，有枝虬倒垂，足可躡藤，指可攀杪。惟崖窮踄bó踩踏峽，棘蔓填擁，沒頂牽足，鈎距紛紛，如蹈弱水，如蹈重圍，淬不能出。乃置傘插杖於石穴，而純用力於指足，久之，抵叢石崖下。其上回獅舞象，翥zhù向上飛鳳騰龍，分形萃怪，排列繽紛。計透明之穴已與比肩，乃橫涉而北，逾轉逾出峰頭，俯瞰嵌崖削窟，反在其下，而下亦有高呼路誤，指餘下踐之級者。余感其意，隨之下，竟不得所置傘杖處。呼者乃二牧翁，疑余不得下而憐之者，餘下謝之。其人指登崖之道尚在古廟南，蓋其岩當從崖後轉入，不能從崖東入也。余言傘置崖間，復循上時道覓之。未幾，聞平塘街小兒呼噪聲，已而有數十人呼山下者，聲甚急，余初不知其為余，迨獲傘下面後知之。下至古廟側，則其人俱執槍挾矢，疑余為伏莽潛匿的盜匪而詢之者。余告以游岩之故，皆不之信。乃解衣示之，且曰：「余有囊寄路口賣漿者茅中，汝可往而簡檢查也。」眾乃漸散。余仍從古廟南歷磴披棘上。遂西南轉出山後坳間，眺其南，一峰枝起，頂豎一石，高數丈。〔予所見石峰綴立，雁岩翔鸞，龜峰靈芝，及此地筍石駢發，未有靈怪至此者。〕度已出岩後，而遙瞻石壁之下，猶未見洞門。忽下有童子，復高聲呼誤，言不及登者。時日已墜西峰，而棘蔓當前，度不可及，且靜聞在茅店，其主人將去，恐無投宿，乃亟隨之下，則此童已颺而去，不知其為憐為疑，將何屬者。乃仍轉北麓，出打油坊後，則賣漿主人將負所鋪張為返家計。余取桁間掛物，隨其人東趨平塘街求托宿處。其人言：「家隘不能容。」為余轉覓鄰居以下榻，而躬為執爂，且覓其宗人，令明晨導遊焉。是暮，蘊悶熱隆雷聲出極，而靜聞病甚，顧仆乍分，迨晚餐後，出坐當衢明月下，而清風徐來，洒然眾峰間，聽諸村婦蠻歌對歌謔浪開玩笑，亦是群玉峰頭一異境也。

shí yī rì　 chén qǐ, jìng wén yóu wò, yú lìng zhǔ sù zhě chuī fàn, jí xiān guò mài jiāng zhě jiā, tóng qí zōng rén nán dǐ gǔ miào nán dēng shān. dǎo zhě yáng biāo zhǎn jí, gòng yī lǐ, dǐ shān xī nán ào. cóng shí xì zài dēng yī èr bù, jí wàng jiàn dòng mén xī nán xiàng. yòu pān shí yá shù shí bù, jí rù dòng yān. gài qí mén qián xiàng dōng běi, hòu xiàng xī nán, zhōng zé zhí tòu, wú qū qǔ léng céng zhī yǎn gé. dǎo zhě wèi zī dòng yuē bǎng yán dòng, zī shān yuē fēng mù shān. xià shān, réng guò gǔ miào, suì nán yóu tián chéng zhōng dù xī lái xiǎo jiàn, shuǐ zì liǎng lù kǒu xī táng yí lǐ dōng chuān shān lù, jí nán xī fā yuán yě. gòng dōng nán yī lǐ, rù shí yán dòng. qí mén xī běi xiàng, hòu mén dōng běi xiàng, qí zhōng yōu lǎng qū zhé, hòu mén yòu yá, yǒu jià xū zhī tái, pán kōng zhī gài, jiē chuāng léng páng tòu, kě qì kě dú. yóu hòu dòng chū, běi yī lǐ, réng dǐ píng táng jiē. jiē běi yǒu shí fēng cuán wán ruò píng, dōng yú yǒu yán dōng xiàng, shì wèi shè yán. wài qiǎn ér bù shēn, tǔ rén fèng shè shén yú zhōng. dǎo zhě yòu zhǐ qí xī běi, yǒu shí fēng zhōng lì, shān xià nán běi jù yǒu huì táng, běi táng zhī shàng, yán kǒu gāo liè, nán táng zhī cè, xué mén xià fú qí nèi dòng fù qián tōng, shuǐ dào zhōng guàn, shì míng jià tī yán, yòu míng shí gǔ dòng, gài jí yǔ qián mì tóng qián yán bù dé ér nán rù zhī zhě. dǎo zhě yán zhī, ér bù zhī yú zhī yǐ yóu yú xī yóu zhī, ér bù zhī dòng zhī hé míng. jīn dé wén suǒ wèi wén, gèng shèng jiàn suǒ wèi jiàn yǐ.
十一日　晨起，靜聞猶臥，余令主宿者炊飯，即先過賣漿者家，同其宗人南抵古廟南登山。導者揚鑣斬棘，共一里，抵山西南坳。從石隙再登一二步，即望見洞門西南向。又攀石崖數十步，即入洞焉。蓋其門前向東北，後向西南，中則直透，無屈曲崚嶒之掩隔。導者謂茲洞曰榜岩洞，茲山曰楓木山。下山，仍過古廟，遂南由田塍中渡西來小澗，〔水自兩路口西塘迤邐東穿山麓，即南溪發源也。〕共東南一里，入石岩洞。其門西北向，後門東北向，其中幽朗曲折，後門右崖，有架虛之台，盤空之蓋，皆窗楞旁透，可憩可讀。由後洞出，北一里，仍抵平塘街。街北有石峰巑岏若屏，東隅有岩東向，是為社岩。外淺而不深，土人奉社神於中。導者又指其西北，有石峰中立，山下南北俱有匯塘，北塘之上，岩口高列，南塘之側，穴門下伏其內洞腹潛通，水道中貫，是名架梯岩，又名石鼓洞，蓋即予前覓銅錢岩不得而南入之者。導者言之，而不知余之已游；余昔游之，而不知洞之何名。今得聞所未聞，更勝見所未見矣。

yú shì hái fàn yú sù chù, qiáng jìng wén lì jí xíng. xī èr lǐ, jīng liǎng shān zhī xiá. xiá běi shān zé wēi rán fù yǐ, xià wèi guǎng fú wáng miào xiá nán shān zé sēn rán běi gǒng, qí dōng yǒu yán yān. mén dōng xiàng, dāng mén yǒu shí tǎ, shén zhěng ér xū qí zhōng, tǎ hòu bù shèn chóng hóng. yóu qí yòu xué rù, jiàn rù jiàn ài ér hēi, yǒu láng bīng shù rén diào shǒu yú cǐ, jiù yán biāo qǐn yān. yán mén wài, yòu yǒu jiù juān mó yá, lè bù kě dú. nǎi xià, xī chū xiá mén, shì wèi liǎng lù kǒu. shì sì jiā lù. xī běi xún shān, wèi yì níng dào xī nán xún shān, wèi yǒng fú dào. yú jiù xī nán xíng, bù yī lǐ, jìng wén cóng ér hòu, qí zhī bù zhì. wàng lù dōng yǒu yán xī xiàng, bō jí tàn zhī, yán bù shēn ér mén yì. xià kàn jìng wén, yóu rán bù jiàn qí guò yù fǎn mì, yòu kǒng qián xíng. gū jí zhuī zhī, yòu chí dài zhī, zhí qián hòu zhì zhě xún yān, jù máng rán wú zhǐ, shí wèi yù qián yù què. jiǔ zhī, yòu xī xíng sì lǐ, lù yòu yǒu xiǎo fēng, rú fú zhǎng gāo qíng, xià hé ér shàng qí, xià shù ér shàng zhǎn, yú zhòng fēng zhōng yóu shì líng guài. qí nán yòu pián zhì liǎng shān, shù ér chéng xiá, lù yóu qí zhōng. xiá nán zhī fēng, qí dōng céng liè liǎng yán, zhuǎn pàn jiān, jué shàng yán tòu míng. jí nán xiàng qū zhī, zhǐ xià yán kě rù, ér shàng yán xuán dié mò dēng, nǎi rù xià yán. yán zhōng liè zhù qiān wéi, jiè ér wèi xiá, pōu ér wèi chuāng, qū zhé míng lǎng, zhuǎn tòu qí hòu, zé yì héng guàn shān fù zhě yě. yǐ wèi yóu hòu qiào xī chū, kě fǎn jī shàng yán tòu chù, ér hòu qiào shàng xià jù xuē, páng wú kě pān. nǎi réng dōng chū dòng qián, jiàn dōng běi yú shí pō kǎn kě, gū pān xì ér dēng, suì dá shàng céng. zé qián hòu èr mén, jù yǔ xià yán bìng liè mén nèi rǔ wò lián zhù, zuǒ yòu huán zhuǎn yǐ dá hòu mén, shù zhàng zhī nèi, yū zhé wú jìng. qián mén yī tái, zhèng duì dōng běi fú zhǎng fēng. píng hòu kān yǒu, yáo kàn jìn shì, yán wài zhī shōu lǎn jì qí, yán nèi zhī wǎn jié yì yì, chéng shèng jìng yě. yǔ suǒ jiàn yuè zhōng zhòng lóu zhī shèng, cǐ wèi dì yī.
於是還飯於宿處，強靜聞力疾行。西二里，經兩山之峽。峽北山則巍然負扆，下為廣福王廟；峽南山則森然北拱，其東有岩焉。門東向，當門有石塔，甚整而虛其中，塔後不甚崇宏。由其右穴入，漸入漸隘而黑，有狼兵數人調守於此，就岩爂寢焉。岩門外，右有舊鐫磨崖，泐不可讀。乃下，西出峽門，是為兩路口。市肆夾路。西北循山，為義寧道；西南循山，為永福道。余就西南行，不一里，靜聞從而後，俟之不至。望路東有岩西向，撥棘探之，岩不深而門異。下瞰靜聞，猶然不見其過；欲返覓，又恐前行。姑急追之，又遲待之，執前後至者詢焉，俱茫然無指，實為欲前欲卻。久之，又西行四里，路右有小峰，如佛掌高擎，下合而上岐，下束而上展，於眾峰中尤示靈怪。其南又駢峙兩山，束而成峽，路由其中。峽南之峰，其東層裂兩岩，轉盼間，覺上岩透明。亟南向趨之，只下岩可入，而上岩懸疊莫登，乃入下岩。岩中列柱牽帷，界而為峽，剖而為窗，曲折明朗，轉透其後，則亦橫貫山腹者也。以為由後竅西出，可反躋上岩透處，而後竅上下俱削，旁無可攀。乃仍東出洞前，見東北隅石頗坎坷，姑攀隙而登，遂達上層。〔則前後二門，俱與下岩並列；門內乳幄蓮柱，左右環轉以達後門，數丈之內，紆折無竟。前門一台，正對東北佛掌峰。憑後龕牖，〕遙瞰近視，岩外之收攬既奇，岩內之綰結亦異，誠勝境也。〔予所見粵中重樓之勝，此為第一。〕

jì ér xià shān, bù zhī jìng wén zhī huò qián huò hòu, gū xī xiàng xíng. yòu jiàn dà lù zhī zuǒ, fù yǒu yán běi xiàng, dēng zhī yì qiǎn ér bù shēn, cǐ yì xiá nán zhī shān yě. qí zài xiá běi zhě, xī xiàng yì yǒu èr dòng céng liè, dòng mén shàng xià, suǒ xuán yì wú jǐ, ér jù shí sè zhě huáng, ruò dú wèi zhī biāo yì zhě. yī chū xiá mén, zé huì shuǐ zhí jìn liǎng xiá zhī xī, zhōng dié shí wèi dī, yǐ gèn shuǐ miàn, páng jiē jù jìn, wú cóng dù shuǐ yī dēng zhě yán. jì yòu wén yǒu bā zì yán, yì bù néng zhì. suì yóu shí dào xī xiàng xíng huì shuǐ zhōng. yòu wàng qí xī fēng zhī dōng yá bì gāo gèn, shàng xuán sān dòng, xiāng qù gè èr shí yú zhàng, jù dōng xiàng pián liè, fēn nán běi zhōng yān. qí shān zài huì shuǐ xī nán, yǔ dōng xiá nán fēng dōng xī jiā táng chéng huì. yáo dì yá duān, jù yǒu wēi hén, zì nán ér běi, kě yǐ shàng jī, wéi běi dòng zé zhǎn rán xuán jué, ruò bù kě jiē yān. tú zhōng xíng rén jiàn yú qū yán, jiē zhù hū mò qián, gū huǎn xíng dī jiān. qí qián hòu xíng rén shǎo jiān, shì dī xī cǎo jìng, xún shuǐ zūn nán lù ér xíng, suī jìng wén zhī qián hòu, jù bù xiá jì. yǐ ér dǐ nán dòng zhī xià, yǎng dì wú jí. réng yǐ pān yá tī xì zhī fǎ, yuán shēng náo yuè ér shàng, suì rù nán dòng, zé dòng mén shén chóng, qí nèi kōng tóng hóng jùn, guī mó jiǒng yì. shāo xià, yī qí yóu yòu rù, zhuǎn ér xī nán, jiàn jué hūn hēi, mò jiū jué dǐ yī qí yóu zuǒ rù, bù wǔ zhàng, hū yī mén xī tòu shān hòu, fǎn zhào bǐng yān yī mén běi tōng zhōng dòng, qū jǐng chuān yān. yú shì xiān xī xiàng pī hòu yán, dòng mén gāo yǔ dōng liè li, shàng xià jù xuán yá zhì jué, kě kàn ér bù kě xià. yáo wàng xī nán duì shān, yǒu dòng yì ruò fù liáng, ér mén guǎng zhōng suì, yuē niú dòng, dōng xiàng àn hēi ér bù zhī qí yá. réng rù nèi, xuán běi xiàng shàng zhōng dòng, dòng nèi běi zhuǎn ér dōng tòu. xiān tàn qí běi, zhuǎn zhì dòng mén, yǒu shí nèi guǐ, jià wèi liǎng céng, shàng dié wèi gé, dào xiàng dòng nèi, xià liè wèi mén, zhí qiàn bì jiān, gài jí suǒ wàng zhī běi dòng yǐ. zhì cǐ zé zī dòng zhī páng tōng qū dá, jì jí chóng hóng, fù duō qū zhé, jì ráo kuàng dá, fù bèi yōu qí, yú suǒ guān páng chuān zhī shèng, cǐ wèi zuì yǐ. réng rù zhōng dòng zhī nèi, dōng lín dòng mén, mén yù gāo qióng, xià zé qí wài lù jué yá hōng, suì réng fǎn qí zhōng, xún nán dòng ér chū yān. shǐ zhī shì sān dòng zhě, wài zé fēn mén, nèi jù lián qiào, nán dòng qí mén hù yě, běi dòng qí ào kū yě, zhōng dòng zé zuǒ yòu féng yuán, nèi wài gòng guàn, hé yán dòng zhī líng yì, chū rén yì biǎo rú cǐ!
既而下山，不知靜聞之或前或後，姑西向行。又見大路之左，復有岩北向，登之亦淺而不深，此亦峽南之山也。其在峽北者，西向亦有二洞層列，洞門上下，所懸亦無幾，而俱石色赭黃，若獨為之標異者。一出峽門，則匯水直浸兩峽之西，中疊石為堤，以亘水面，旁皆巨浸，無從渡水一登赭岩。〔既又聞有八字岩，亦不能至。〕遂由石道西向行匯水中。又望其西峰之東崖壁高亘，上懸三洞，相去各二十餘丈，俱東向駢列，分南、北、中焉。〔其山在匯水西南，與東峽南峰東西夾塘成匯。〕遙睇崖端，俱有微痕，自南而北，可以上躋，惟北洞則嶄然懸絕，若不可階焉。途中行人見余趨岩，皆佇呼莫前，姑緩行堤間。俟前後行人少間，視堤西草徑，循水遵南麓而行，雖靜聞之前後，俱不暇計。已而抵南洞之下，仰睇無級。仍以攀崖梯隙之法，猿升猱躍而上，遂入南洞，則洞門甚崇，其內崆峒宏峻，規模迥異。稍下，一岐由右入，轉而西南，漸覺昏黑，莫究厥底；一岐由左入，不五丈，忽一門西透山後，返照炳焉；一門北通中洞，曲景穿焉。於是先西向披後岩，〔洞門高與東埒liè，〕上下俱懸崖陟絕，可瞰而不可下。遙望西南對山，有洞亦若覆梁，而門廣中遂，〔曰牛洞，〕東向暗黑而不知其涯。仍入內，旋北向上中洞，洞內北轉而東透。先探其北，轉至洞門，有石內庋，架為兩層，上疊為閣，倒向洞內，下裂為門，直嵌壁間，蓋即所望之北洞矣。至此則茲洞之旁通曲達，既極崇宏，復多曲折，既饒曠達，復備幽奇，余所觀旁穿之勝，此為最矣。仍入中洞之內，東臨洞門，〔門愈高穹，下〕則其外路絕崖轟，遂仍返其中，循南洞而出焉。始知是三洞者，外則分門，內俱連竅，南洞其門戶也，北洞其奧窟也，中洞則左右逢原，內外共貫，何岩洞之靈異，出人意表如此！

yú shì réng yóu jiù jí xià, gòng yī lǐ, běi chū dà dào, jí xī xíng. xún nán shān běi lù ér xī, sān lǐ, yuè yī píng pō, qí nán běi yán dòng shén duō, bù xiá xiáng bù. qí ér nán wèi tōng chéng xū. xū fáng lěi lěi, xiǎo ruò gē hù, liè ruò fēng fáng, xū ér wú rén, yǐ qí chèn xū zhě. cóng xū yòu nán yī lǐ, shì wèi shàng yán hòu dòng. yú xún xī lù dēng yán, mén běi xiàng, qián lín shēn táng. rù qí nèi, kuò rán chóng hóng, xiá fēn zuǒ yòu. yòu xiá xià zhuì, yǐ jùn wèi yuān, shuǐ zhū qí dǐ, shí bì dōng xī jiā zhī, jùn bù kě xià. qí dǐ nán tiào chén chén, bì xī zhī yá, huí fù yuān shàng, yǔ suǒ zhù zú xià kàn zhě bì dōng zé jué bì zhī xià, pián tōng èr xué, ruò huán qiáo lián gèn, shuǐ tōng qí zhōng, bù zhī suǒ wǎng běi zé shí bì zì dòng dǐng xià chā yuān dǐ, bì bàn liè zhù chéng xì, quán cóng cóng xì duān xià zhù. chū yòu xiá, yóu zuǒ xiá shàng rù, dūn shí dāng mén, zhōng sǒng wèi tái, tái shàng yī dǐng zhù zhí guà dòng dǐng. lù cóng liǎng páng rù, qí xī fù yǒu shí yá, yóu dòng běi tū ér nán, ruò sāi mén yān. yǔ dòng zhī nán bì jiā ér chéng xià. lù xún yá xī chū, zhuǎn rào yá hòu, wài qióng wèi mén, mén xià héng yù, ér shàng duō chuí yán. jù mén yù ér zuò, mén wài xiá fù qiào zhì, liǎng páng duō dào xuán xià jué zhī shí, ruò lóng zhǎo yuán bì, fēn ná qí mén, fǔ yǎng shuāng jué. chū dòng, xún qí dōng lù, fù kāi yī mén, dōng xiàng nèi wā, xià dī shuǐ kōng shēng, zhuǎn nán jiàn hēi, dāng jí tōng hòu dòng huán qiáo shuǐ xué zhě. ér xià dòng mén zhī nán, zé shàng yán cūn cūn jū cuì yān. cūn hòu dié shí kāi jìng, qū zhé ér shàng, shì wèi shàng yán qián dòng. qí mén dōng xiàng, gāo qí hòu dòng jiān, shēn zhé bù jí. qián yǒu shén lú, cè yǒu tái zhǐ. yǒu cūn xué jiū jù qún méng m ng zhèng jiē shòu qǐ méng jiào yù de ér tóng yú tái shàng. yóu tái zhí jī dòng hòu, jìn dòu chéng kān, chuí shí rú jù: yǒu chuí zhì dì xià lí yī xiàn zhě, yǒu zhōng xuán sì páng hū juǎn zhě, yǒu zhù lì lún qūn q n gāo dà de yàng zi qí zhōng zhě, yǒu zhǎo jué fèn chū qí qí zhě. qí dōng nán duì shān yǒu quán yuán, yuē lóng quán yún.
於是仍由舊級下，共一里，北出大道，亟西行。循南山北麓而西，三里，越一平坡，〔其南北岩洞甚多，不暇詳步。〕歧而南為通城墟。墟房累累，小若鴿戶，列若蜂房，虛而無人，以俟趁墟者。從墟又南一里，是為上岩〔後洞。〕余循西路登岩，門北向，前臨深塘。入其內，擴然崇宏，〔峽分左右。〕右峽下墜，已浚為淵，水瀦其底，石壁東西夾之，峻不可下。〔其底南眺沉沉，壁西之崖，回覆淵上，予所駐足下瞰者；壁東則絕壁之下，駢通二穴，若環橋連亘，水通其中，不知所往；北則石壁自洞頂下插淵底，壁半裂柱成隙，泉淙淙隙端下注。出右峽，由〕左峽上入，蹲石當門，中聳為台，台上一頂柱直掛洞頂。路從兩旁入，其西復有石崖，由洞北突而南，若塞門焉。與洞之南壁夾而成罅。路循崖西出，轉繞崖後，〔外穹為門，門下橫閾，而上多垂檐。〕踞門閾而坐，〔門外峽復峭峙，兩旁多倒懸下攫之石，若龍爪猿臂，紛拿其門，〕俯仰雙絕。出洞，循其東麓，復開一門，東向內窪，〔下滴水空聲，轉南漸黑，當即通後洞環橋水穴者。〕而下洞門之南，則〔上岩村〕村居萃焉。村後疊石開徑，曲折而上，是為上岩〔前洞〕。其門東向，〔高齊後洞肩，深折不及。〕前有神廬，側有台址。有村學究聚群蒙méng正接受啟蒙教育的兒童於台上。〔由台直躋洞後，進竇成龕，垂石如距：有垂至地下離一線者，有中懸四旁忽卷者，有柱立輪囷qūn高大的樣子其中者，有爪攫分出其岐者。其東南對山有泉源，曰龍泉雲。〕

xià tái duān, réng chū hòu dòng táng běi, xī běi xíng yī lǐ, rù dōng lái dà dào. yòu èr lǐ, wèi gāo qiáo, shí liáng pō zhěng. yuè qiáo xī nán, shí shān jiàn kāi, běi tiào yáo shān lián jiē, zì xī ér dōng, zé gǔ tián yì níng xī lái lǎo lóng yǐ. yòu qī lǐ wèi shān zǎo pù, qí sì páng suī jiān chū tǔ fù, ér shí fēng yóu wù tū yān. yòu xī nán bā lǐ, wèi mǎ lǐng xū. qí rì dāng shì, yú zhì yǐ xià wǔ, xū jì sàn, ér fēn rán jù jiù yǐn chuài jiāng yǐ. shǐ yú xū jiān jí jìng wén, fù yǔ zhī fàn. yòu xī nán èr lǐ, zhì liáo jiāng qiáo, yuè qiáo wèi liáo jiāng pù, yú shì shān jù lián fù huí gāng, wú fù shí fēng zhēng zhēng yǐ. yòu nán bā lǐ wèi yān shí pù, nǎi xī rù shān wù. èr lǐ zhuǎn ér xī nán, yòu shí lǐ wèi sū qiáo, wèi luò qīng jiāng shàng liú, shuǐ shǐ shě guì rù liǔ qù, yǔ suì yǔ guì shān bié. qiáo xī shì wèi sū qiáo zhī bǎo, rù dōng mén, dǐ nán mén, shí gù pū yǐ xiān dǐ cǐ yī rì, wò nán mén nèi nì lǚ zhōng. shì wǎn yùn lóng zhī jí, yǔ èr bìng rén jù shū yì mèn mèn. xìng yǐ dé zhōu, wú fáng míng rì xíng jì yě.
下台端，〔仍出後洞塘北，〕西北行一里，入東來大道。又二里，為高橋，石樑頗整。越橋西南，石山漸開，北眺遙山連接，自西而東，則古田、義寧西來老龍矣。又七里為山蚤鋪，其四旁雖間出土阜，而石峰尤屼突焉。又西南八里，為馬嶺墟。其日當市，余至已下午，墟既散，而紛然俱就飲啜漿矣。始於墟間及靜聞，復與之飯。又西南二里，至繚江橋，越橋為繚江鋪，於是山俱連阜回岡，無復石峰崢崢矣。又南八里為焉石鋪，乃西入山塢。二里轉而西南，又十里為蘇橋，〔為洛青江上流，水始舍桂入柳去，予遂與桂山別。〕橋西是為蘇橋之堡，入東門，抵南門，時顧仆已先抵此一日，臥南門內逆旅中。是晚蘊隆之極，與二病人俱殊益悶悶。幸已得舟，無妨明日行計也。