dīng chǒu gōng yuán 1637 nián liù yuè shí èr rì chén cān hòu dēng zhōu, shùn liú ér nán, qū zhé xī zhuǎn, èr shí lǐ, xiǎo jiāng kǒu, wèi yǒng fú jiè. yòu èr shí lǐ, guò yǒng fú xiàn. xiàn chéng zài běi àn, zhōu rén xiǎo pō ér shì shū. yòu xī nán sān shí wǔ lǐ, xià lán má tān. qí tān xuán yǒng shū shén, shàng yǒu lán má lǐng, xíng zhě yì shén bī zè yān. yòu èr shí lǐ, xià zhì tān wèi lǐ dìng, qí chéng zài jiāng běi àn. yòu shí wǔ lǐ ér mù. yòu shí wǔ lǐ, pō yú xīn ān pù.
丁丑(公元1637年)六月十二日 晨餐後登舟,順流而南,曲折西轉,二十里,小江口,為永福界。又二十里,過永福縣。縣城在北岸,舟人小泊而市蔬。又西南三十五里,下蘭麻灘。其灘懸涌殊甚,上有蘭麻嶺,行者亦甚逼仄焉。又二十里,下陟灘為理定,其城在江北岸。又十五里而暮。又十五里,泊於新安鋪。
shí sān rì mèi shuǎng xíng sì shí lǐ, shàng wǔ guò jiù jiē, yǐ rù liǔ zhōu zhī luò róng jiè yǐ, jiē zài jiāng běi àn. yòu sì shí lǐ, wǔ guò niú pái. yòu sì shí lǐ, xià wǔ dǐ luò róng xiàn nán mén. xiàn suī yǒu chéng, ér shì sì huāng luò, chéng zhōng cǎo fáng shù shí jiā, xiàn mén wéi yǒu lǎo yù jū yān. jiù luò róng xiàn zài jīn chéng běi bā shí lǐ, qí dì dǐ liǔ zhōu fǔ yī bǎi sān shí lǐ. jīn wèi xīn xiàn, xī nán dǐ liǔ zhōu wǔ shí lǐ. shuǐ xū sān rì sù liǔ jiāng nǎi zhì. shì wǎn sù yú zhōu zhōng. yù dìng mǎ wèi jìng wén xíng jì.
十三日 昧爽行四十里,上午過舊街,已入柳州之洛容界矣,街在江北岸。又四十里,午過牛排。又四十里,下午抵洛容縣南門。縣雖有城,而市肆荒落,城中草房數十家,縣門惟有老嫗居焉。舊洛容縣在今城北八十里,其地抵柳州府一百三十里。今為新縣,西南抵柳州五十里。〔水須三日溯柳江乃至。〕是晚宿於舟中。預定馬為靜聞行計。
shí sì rì mèi shuǎng qǐ fàn, mì dān fū jiān kuāng náng, qiàn mǎ tuó jìng wén, yóu nán mén wài rào chéng ér xī. jìng wén fǔ dēng qí, zhé gǔn ér xià. gù pū suí jìng wén dān fū xiān qù, yú xié qí fǎn huàn, zài yì ér zài bù néng xíng, jì yù yǐ chē xíng, zhòng wèi chē zhī wù niè shén yú mǎ, qiě shēng jiàng pō lǐng, bì xū xià chē fú wǎn, yì wèi bù biàn. nǎi yǐ zhòng jià mì jiān yú sān rén, yàn qí yù jǐn liàng ràng tā men chī bǎo ér hòu xíng, yǐ shàng wǔ yǐ. yú xiān dú xíng, nǐ qián pù dài zhī, lǜ jiào sù yú bù néng zhǒng qí hòu yě. gòng yī lǐ, guò xī mén, xī yuè yī qiáo ér xī, jí shēng zhì pō bǎn. sì gù jiē huí gāng fù lǐng, huāng cǎo lián mián, wéi lù nán gé gāng yǒu shān jiān sǒng, lù shí gǔ yān. bù huāng mǎng gòng shí bā lǐ, yú gāo lǐng, huí wàng jìng wén jiào yóu bù zhì. xià lǐng yòu xī nán èr lǐ, wèi gāo lǐng pù, shǐ yǒu máo shè shù jiā, míng mèng cūn. shí jìng wén yóu wèi zhì, gū qì pù sì dài zhī. jiǔ zhī nǎi lái, zé qí bèi mí shén. yú shì fù xī yī lǐ, nǎi nán zhé ér dēng lǐng, yí lǐ nán shàng, gòng sì lǐ, dǐ nán zhài shān zhī xī, zé liǔ jiāng bī qí sì yá yǐ. nǎi xī xiàng xià, zhōu rén yǐ zhōu yǐ dù. yǒu xiǎo xī zì nán zhài pò hè, xī zhù liǔ jiāng, yuē shān mén chōng. jiāng zhī dōng wèi luò róng jiè, jiāng zhī xī wèi mǎ píng jiè. dēng xī àn, xún shān bīn jiāng nán xiàng xíng, shì wèi mǎ lù bǎo. dōng wàng gé jiāng, shí yá héng gèn qí shàng, nán zhài shān fēn zhī sǒng gàn, tíng tíng lù qí. gòng wǔ lǐ, nǎi xī xiàng yú ào rù, zé shí fēng sēn lì, jiā dào rú shuāng què. qí nán fēng yuē luó shān, shān dǐng běi xiàng, yǒu dòng xié qiān, cè liè páng kāi liǎng mén, ér yǎng tiào wú jī pān lù, xī lù yòu yǒu dòng pián zhì yān. qí běi fēng yuē lǐ féng shān, ér nán miàn qiào xuē yóu shén. yòu èr lǐ, shuāng què zhī xī, yǒu xiǎo fēng dāng yāng dāng zhōng ér lì, yuē dú xiù fēng.
十四日 昧爽起飯,覓擔夫肩筐囊,倩馬駝靜聞,由南門外繞城而西。靜聞甫登騎,輒滾而下。顧仆隨靜(聞)、擔夫先去,余攜騎返換,再易而再不能行,計欲以車行,眾謂車之屼嵲甚於馬,且升降坡嶺,必須下車扶挽,益為不便。乃以重價覓肩輿三人,饜其欲儘量讓他們吃飽而後行,已上午矣。余先獨行,擬前鋪待之,慮轎速余不能踵其後也。共一里,過西門,西越一橋而西,即升陟坡坂。四顧皆回岡復嶺,荒草連綿,惟路南隔岡有山尖聳,露石骨焉。踄荒莽共十八里,逾高嶺,回望靜聞轎猶不至。下嶺又西南二里,為高嶺鋪,始有茅舍數家,名孟村。時靜聞猶未至,姑憩鋪肆待之。久之乃來,則其憊彌甚。於是復西一里,乃南折而登嶺,迤邐南上,共四里,抵南寨山之西,則柳江逼其四崖矣。乃西向下,舟人艤舟以渡。〔有小溪自南寨破壑,西注柳江,曰山門沖。〕江之東為洛容界,江之西為馬平界。登西岸,循山瀕江南向行,是為馬鹿堡。東望隔江,石崖橫亘其上,南寨山分枝聳干,亭亭露奇。共五里,乃西向逾坳入,則石峰森立,夾道如雙闕。其南峰曰羅山,山頂北向,有洞斜騫,側裂旁開兩門,而仰眺無躋攀路,西麓又有洞駢峙焉。其北峰曰李馮山,而南面峭削尤甚。又二里,雙闕之西,有小峰當央當中而立,曰獨秀峰。
xíng zhě gòng qì shù xià, hòu jìng wén yú bù zhì. wèn hòu zhì zhě, yán tú zhōng bìng wú jiān yú, xīn shén huáng huò. rán huí tiào luó shān xī lù zhī dòng, xīn yì zhī. tóng qì zhě yán: cóng qí nán lù zhuǎn shān zhī dōng, yǒu luó dòng yán yān, dōng miàn yǒu fāng, kě wàng ér qū yě. yú wén zhī yì xīn yì, yǎng shì rì sè shàng wèi lìng zè z tài yáng xī xié, suì cóng qí dōng nán pī sù cǎo xíng. yī lǐ, dǐ luó shān xī nán jiǎo, shān tóu cóng shí dié jià, cè dòu rú guī, héng xué rú liáng. cóng cǐ zhuǎn ér nán, dōng xún qí nán lù, běi wàng shān bàn yì yǒu dòng nán xiàng, gāo shǎo xùn yú běi diān, ér miàn bèi zhèng xiāng zhí yě. dōng nán wàng yī xiǎo shān bīn jiāng, shān zhī nán yú, shí pōu chéng xià, shàng zhì fēng dǐng, fù lián ér wèi mén. qí shí shān yǔ hū lái, cǎo shēn méi jiān, bù yú shàng zhī qīng zhù, ér zhuǎn kǔ páng zhī lín lí yǐ. zhuǎn shān zhī dōng, gòng yuē yī lǐ, suì yú ào běi rù, yī píng zhōng kāi, zì chéng hán gài. yòu fēng zhī běi, yǒu jù shí xié dié ér qǐ, gāo shù shí zhàng, yǎn ruò yī rén běi xiàng duān gǒng, yī zhě gǔ shén. zuǒ yá zhī běi, yǒu shuāng mén zhuì xiá ér xià, nèi dòng běi xiàng, shēn xuē chéng yuān, dǐ yǒu fú liú chéng chè, liǎng páng jù qiào bì shù shí zhàng, nán jìn yǎo y o shēn yuǎn rán bù zhī qí zōng. běi dǐ dòng kǒu, bì lì zhǎn jué, shàng yǒu héng shí gāo èr chǐ, lán dòng kǒu rú yù, kě zuò kàn qí dǐ, wú néng yú xiǎn xià zhuì, yì wú yú shī zú yǔn yuè yě. yù zhī zuǒ bì, yǒu xuán gěng shù shí zhàng, quān ér xì zhī bì jiān, yú yí hào shì zhě yǐn duān xuán yá yǐ yóu dòng dǐ zhě. xī yú dú xíng wú ǒu, bù néng yǐ shēn wèi lù lú, jí cǐ yōu qiáng yě. jì lóng chū xiá mén shàng, fù xī tiào xī fēng, yǒu dào zhí shàng, guǒ yǒu shí fāng yān yàn tái. jí qū zhī, shí fāng zhī hòu, yǒu dòng dōng xiàng, zhèng yáo lín duān gǒng shí rén, fāng shàng shū dì yī xiān qū, ér bù shǔ dòng míng. dòng nèi zé liè mén shè suǒ, mén zhī shàng fù héng shān wèi lán, cóng mén xì nèi kuī, dòng shén kōng tóng, ér lù wú yóu rù. nǎi pān shān jiàn bì yú mén duān rù, zé dòng gāo ér píng, kuān ér lǎng, zhōng wú fó xiàng, yǒu kuāng chuáng mù jǐ, yí guǎn chéng shǒu bǐ mò chí yān. tàn qí zuǒ, zé běi zhuǎn jiàn hēi ér ài qióng qí yòu, zé xī shàng yù suì ér hūn. yú jì hòu yǒu tòu míng chù, mō suǒ jiǔ zhī bù dé. chū, réng yú mén shàng shān, zhì dòng qián. jiàn dòng yòu yǒu lù xī shàng, bō cǎo pān xì ér dēng, shàng niè shí yá shù zhòng, zé jìng qióng mò qián, nǎi dòng zhōng jiǎn xīn dào yě. shān yǔ fù dà zhì, nǎi jù wēi shí yǐ qióng yá ér zuò dài zhī. hū xià jiàn dòng běi píng jiān cuì bì róng róng, xīn yà cǐ jiān cǎo sè dú yì, qǐ xīn hé mù yǔ ér rán yé? wèi jǐ, zé yuán rào rú guī, wǔ sè jiāo yìng, píng pù sì hè, zì shàng wàng zhī, rú bù zhàng huí hé, shū hū yǐng miè. yǔ zhǐ nǎi xià, réng cóng shí fāng yú nán ào, gòng èr lǐ, zhuǎn shì shān xī lù. xiān rù yī dòng, qí mén xī xiàng, shù ruò hé zhǎng, nèi wā yǐ xià, zuǒ zhuǎn ér xī jìn, hēi bù kě mén yòu zhuǎn ér dōng xià, shuǐ bù kě qióng, nǎi jùn bī zhī yá, fēi yǎo tiǎo zhī gōng yě. chū dòng yòu běi, jí xiàng shí dà dào suǒ wàng zhī dòng. dòng mén yì xī xiàng, lián dié liǎng zhòng. dòng wài yǒu dà shí, héng wò dāng mén, ruò zhì yù yān, jùn bù kě yú. běi yǒu ài, cè shēn yǐ rù, jí wèi xià dòng. dòng zhōng yǒu shí zhōng xuán, fù jiān wèi liǎng mén, nán běi bìng liè. xiān cóng nán mén rù, shāo wā ér xià, qí nán bì jùn liè xié qiān, fēi pān jī kě jí qí běi yá yǒu xì, chuān xuán shí zhī hòu, tōng běi mén zhī nèi yān. qí nèi yì xià zhuì, ér dōng rù dòng dǐ, shuǐ chǎn gǔ gǔ, yǔ nán dòng yòu zhuǎn zhī dǐ, xià xué qián tōng. yóu běi mén chū, yǎng shì shàng céng, shí rú hé shí, xià fù xū xuán, wú cóng shàng jī. fù cóng nán mén zhī cè, zuǒ chuān wài qiào, dé yī páng kān. kān wài yǒu xiá duì zhì, xiāng jù chǐ wǔ, qí shàng nán jí kān dǐng jǐn chù, běi jí fù yè zhī duān. cóng xiá zhōng shǒu pān zú chēng, suì cóng xū ér líng qí shàng. zé shàng céng zhī dòng, dōng rù bù shēn, ér fǎn zhào bī zhī, bù kě xiàng ěr wéi dòng běi liè yá chéng dòu, huán zhù tōng mén, shí zhì hū líng, rǔ rán zhuǎn yì pān xì xī tòu, yá zhuǎn nán xiàng, lián kāi èr yíng, xià kuà zhòng lóu, shàng xuán fēi rǔ, nèi bù shēn ér wǎn zhuǎn yǒu yú, shàng bù shǔ ér fēi líng wú ài. yán zhī yǐ píng xū jià kōng wèi qí zhě, yáng shuò zhū míng zhī wài, cǐ qí zuì yǐ.
行者共憩樹下,候靜聞輿不至。問後至者,言途中並無肩輿,心甚惶惑。然回眺羅山西麓之洞,心異之。同憩者言:「從其南麓轉山之東,有羅洞岩焉,東面有坊,可望而趨也。」余聞之益心異,仰視日色尚未令昃zè太陽西斜,遂從岐東南披宿草行。一里,抵羅山西南角,山頭叢石疊架,側竇如圭,橫穴如梁。從此轉而南,東循其南麓,北望山半亦有洞南向,高少遜於北巔,而面背正相值也。東南望一小山瀕江,山之南隅,石剖成罅,上至峰頂,復連而為門。其時山雨忽來,草深沒肩,不虞上之傾注,而轉苦旁之淋漓矣。轉山之東,共約一里,遂逾坳北入,一坪中開,自成函蓋。右峰之北,有巨石斜疊而起,高數十丈,儼若一人北向端拱,衣褶古甚。左崖之北,有雙門墜峽而下,內洞北向,深削成淵,底有伏流澄澈,兩旁俱峭壁數十丈,南進窅yǎo深遠然不知其宗。北抵洞口,壁立斬絕,上有橫石〔高二尺,〕欄洞口如閾,可坐瞰其底,無能逾險下墜,亦無虞失足隕越也。閾之左壁,有懸綆數十丈,圈而系之壁間,余疑好事者引端懸崖以游洞底者。惜余獨行無偶,不能以身為轆轤,汲此幽嬙也。既龍出峽門上,復西眺西峰,有道直上,果有石坊焉硯台。亟趨之,石坊之後,有洞東向,正遙臨端拱石人,坊上書「第一仙區」,而不署洞名。洞內則列門設鎖,門之上復橫柵為欄,從門隙內窺,洞甚崆峒,而路無由入。乃攀柵踐壁逾門端入,則洞高而平,寬而朗,中無佛像,有匡床、木幾,遺管城手筆、墨池焉。探其左,則北轉漸黑而隘;窮其右,則西上愈邃而昏。余冀後有透明處,摸索久之不得。出,仍逾門上柵,至洞前。見洞右有路西上,撥草攀隙而登,上躡石崖數重,則徑窮莫前,乃洞中剪薪道也。山雨復大至,乃據危石倚穹崖而坐待之。忽下見洞北坪間翠碧茸茸,心訝此間草色獨異,豈新禾沐雨而然耶?未幾,則圓繞如規,五色交映,平鋪四壑,自上望之,如步帳回合,倏忽影滅。雨止乃下,仍從石坊逾南坳,共二里,轉是山西麓。先入一洞,其門西向,豎若合掌,內窪以下,左轉而西進,黑不可捫;右轉而東下,水不可窮,乃峻逼之崖,非窈窕之宮也。出洞又北,即向時大道所望之洞。洞門亦西向,連疊兩重。洞外有大石,橫臥當門,若置閾焉,峻不可逾。北有隘,側身以入,即為下洞。洞中有石中懸,復間為兩門,南北並列。先從南門入,稍窪而下,其南壁峻裂斜騫,非攀躋可及;其北崖有隙,穿懸石之後,通北門之內焉。其內亦下墜,而東入洞底,水產汩汩,與南洞右轉之底,下穴潛通。由北門出,仰視上層,石如荷時,下覆虛懸,無從上躋。復從南門之側,左穿外竅,得一旁龕。龕外有峽對峙,相距尺五,其上南即龕頂盡處,北即覆葉之端。從峽中手攀足撐,遂從虛而凌其上。則上層之洞,東入不深,而返照逼之,不可嚮邇;惟洞北裂崖成竇,環柱通門,石質忽靈,乳然轉異;攀隙西透,崖轉南向,連開二楹,下跨重樓,上懸飛乳,內不深而宛轉有餘,上不屬而飛凌無礙。岩之以憑虛駕空為奇者,陽朔珠明之外,此其最矣。
zuò qì jiǔ zhī, réng yǐ qián fǎ xià. chū dòng qián héng yù, fù xī běi rù dà dào, yī lǐ dǐ dú xiù fēng xià. yòu xī xiàng ér chí wǔ liù lǐ, yù lái zhě, wèn wú chéng jiān yú sēng, zhǐ yǒu yī wò niú chē sēng. shǐ zhī yú rén zhī gù chí qí xíng, kuī jìng wén kě yú, yù sī yǐ niú chē dài yì yě. qí chù běi wàng yǒu liǎng jiān fēng tíng tíng jiā lì, nán wàng zé qún fēng sēn rào, zhōng yǒu shí zhuì chū fēng tóu, xiān huàn shū shén, ér bù biàn qí míng. yòu xī wǔ liù lǐ, zé liǔ jiāng zì nán ér běi, jí jùn chéng dōng rào zhī bīn yǐ. jiāng dōng zhī nán shān, yǒu lóu gé gāo xuán cuì wēi, wèi huáng shì shū guǎn. jí rén xū huì kuí huì shì dì yī míng huáng qǐ yuán. shí jí yú zhuī jìng wén, suì xī dù jiāng, dēng yá jí huán huì hu n hu shì zhōng shāng diàn lián luò cóng wěi xiàng èr lǐ rù liǔ zhōu chéng. dōng mén yǐ nèi, fǎn liáo jì yān. xī guò jùn zhì, dé gù pū suǒ zhǐ yù, ér jìng wén mò kě zōng jī. jí chū nán mén, suí tú rén zhé wèn zhī, yǒu jiàn yǒu bù jiàn zhě. réng guò dōng mén, rào chéng ér běi, yóu táng èr xián cí niè zhī kāi yuán sì. zhī yóu sì ér chū, bù zhī hé wǎng, sì sēng yán: cǐ wéi qiān fú lóu sān guān táng wèi jiē zhòng zhī suǒ, xū cóng cǐ mì. nǎi chū sì, yóu qí dōng jí běi qū, lǐ yú ér dé qiān fú lóu, yǐ mù yǐ. wèn zhī sēng, wú yǒu yě. yòu xī qū sān guān táng. rù mén, zhòng yán yǒu sēng nèi rù, yú yǐ wèi shì yǐ dǐ sēng qī, zé réng wū yǒu. jí chū, fù nán dǐ kāi yuán dōng, zài xún zhī tú rén, zhǐ yī jí zhě yán, céng yù zhī jiāng biān. wèn: jiāng biān yǒu hé ān? yuē: yǒu tiān fēi miào. àn zhōng dōng běi xíng, yòu yī lǐ, zé miào zài yān. rù miào yǔ jìng wén yù. gài yú rén yǐ niú chē dài yú, ér chē bù dù jiāng, zhǐ yǐ yī rén suí xié xíng lǐ, ér yòu yù zhòng suǒ jìng wén zhī zī, wéi kǒng yǔ yú yù, gù yū lì chéng wài huāng miào zhōng, jìng yǐ náng bèi yí y yí liú sēng dǐ qián fù qù. jìng wén suī bìng, hé yú zhì cǐ! shí miào sēng yǐ fàn xiǎng, yú yú tóng wò miào běi yě shì zhōng, sì bì jù zhú lí líng luò, yuè míng dá dàn.
坐憩久之,仍以前法下。出洞前橫閾,復西北入大道,一里抵獨秀峰下。又西向而馳五、六里,遇來者,問無乘肩輿僧,止有一臥牛車僧。始知輿人之故遲其行,窺靜聞可愚,欲私以牛車代易也。其處北望有兩尖峰亭亭夾立,南望則群峰森繞,中有石綴出峰頭,纖幻殊甚,而不辨其名。又西五、六里,則柳江自南而北,即郡城東繞之濱矣。江東之南山,有樓閣高懸翠微,為黃氏書館。即壬戌會魁〔會試第一名〕黃啟元。時急於追靜聞,遂西渡江,登涯即闤闠huān huì市中商店連絡;從委巷二里入柳州城。東門以內,反寥寂焉。西過郡治,得顧仆所止寓,而靜聞莫可蹤跡。即出南門,隨途人輒問之,有見有不見者。仍過東門,繞城而北,由唐二賢祠躡之開元寺。知由寺而出,不知何往,寺僧言:「此惟千佛樓、三官堂為接眾之所,須從此覓。」乃出寺,由其東即北趨,里余而得千佛樓,已暮矣。問之僧,無有也。又西趨三官堂。入門,眾言有僧內入,余以為是矣;抵僧棲,則仍烏有。急出,復南抵開元東,再詢之途人,止一汲者言,曾遇之江邊。問:「江邊有何庵?」曰:「有天妃廟。」暗中東北行,又一里,則廟在焉。入廟與靜聞遇。蓋輿人以牛車代輿,而車不渡江,止以一人隨攜行李,而又欲重索靜聞之資,惟恐與余遇,故迂歷城外荒廟中,竟以囊被詒yì遺留僧抵錢付去。靜聞雖病,何愚至此!時廟僧以飯餉,余、輿同臥廟北野室中,四壁俱竹籬零落,月明達旦。